··M·····f··m·····~··W··*A~!oB,.f.l.P..E..R... . 1 Acorus grammineus pusillus, groene dwerg kalm, f 1.- 61 Mayaca species, zeer fijnbladig , rood 0.60 3 Alternanthera lilacina , blad bovenkant roodbruin , 62 Microsorium pteropus, Javavaren 1.75 onderkant paars 0.85 64 Myriophyllum scabratum , groen duizendbläd grof 0.50 4 Alternanthera sessilis, blad onder en boven rood 0.70 65 Myriophyllum spet:ies , rood duizendblad 0.50 5 Alternanthera rosefolia , langwerpig, smal rood blad 1.- 66 Myriophyllum verticilatum , groen duizendblad , fijn 0.50 6 Ammania senegalensis, Cognacplant, zeer mooi 1.20 67 Nymphoides aquatica. bananenplantje 2.- 7 Ammania species, nieuw, roodbruin , zeer mooi 0.95 8 Anubias barteri , nieuw , zeldzaam , zeer geschikt vo·or 69 Nomaphila siamensis, een van de mooiste aquarium• 1.50 7.- planten , lichtgroen, probleemloos Cichlidebakken 11 .- 7.- 70 Nuphar japonica , mooie solitair , voor grote aquaria 9 Anubias nana, dwerganubias, zeldzaam, zeer geschikt voor Cichlidebakken 10 Aponogeton boivinianus , prachtig donkergroen 11 .- 72 Nymphaea species rood , rode tijgernymphaea 4.50 gehamerd blad , zeer zeldzaam 73 Nymphaea species groen , groene tijgernymphaea 4.50 1.25 74 Rotala macrandra , mooi rose/ rood, ovaal blad , apart 1.10 11 Aponogeton crispus , smal , groen gegolfd blad, 3.95 75 Rotala rotundifolia , rose/rood, zeer fijn blad 0.50 zeer mooi 3.95 0.75 77 Sagittaria platyphila, waterclivia 0.60 12 Aponogeton fenestralis , Madagascar gaasplant 3.95 78 Sagittaria IEtres, dwergsagittaria 0.75 13 Aponogeton henkelianus , grote gaasplant 0.40 79 Samolus floribundus , staplantje 14 Aponogeton ulvaceus , zeldzaam , lichtgroen , 0.40 80 Saururus cernuus , Leidse plantje 0.95 81 Spatyphillum walissii , mooie grote solitair 2.50 gedraaid blad 3.85 82 Synnema triflorum , vaantjesplant 0.75 3.25 83 Valisneria contortionist , dubbelschroef valisneria 0.75 16 Bacopa caroliniana, grofte bacopa 0.35 84 Valisneria gigantea , reuzenvalisneria 1.95 17 Bacopa monnierii , iijne bacopa, zeer mooi 0.45 85 Valisneria spiralis , rechte valisneria 0.40 18 Barclaya longifolia , prachtig , langwerpig rood blad 0.50 86 Valisneria torta , schroefvalisneria 0.40 1.- 87 Cryptocoryne pontederifol i a 2.25 op korte steel 88 Peplls diandra (Amerikaans waterpostelein) 0.60 19 Bolbitis heudelotii , Afrikaanse watervaren 6.50 92 Micranthemum micranthemoides 0.35 20 Cabomba aquatica, groene cabomba 1. - 2.- 21 Cabomba pulcherima , rode cabomba 1. -- 99 Hygrophila lacustris, lichtgroen, zeer sma l bladig 2.- 22 Cardamina lirata , Chinese klimop 1.- 23 Ceratopteris thalictroides , eikenbladvaren 3.20 100 Hygrophila augustifolia, lichtgroen, smalbladig 2.50 24 Crinum natans , donkergroen gegolfd blad , zeldzaam 1.20 7.50 1.50 103 Aponogeton rigitifolius, donkergroen leerac htig blad, 3.- (voor grote bak) geschikt voor cichlidebakken 25 Cryptocoryne affinis , mooie bruine cryptocoryne 4 .- 26 Cryptocoryne balansae , hamerslag cryptocoryne 104 Crinum aquatica, donkergroen genopt blad 27 Cryptocoryne becketti i , rood/bruin 105 Crinum thaiarium, lichtgroen , lintvormig blad 28 Cryptocoryne blassii , prachtig rood/ bruin 106 Echinodoris horizontalis, decoratieve solitair, lichtgroen 29 Cryptocoryne ciliata , grote lichtgroene cryptocoryne ovaal blad 31 Cryptocoryne lingua , klein lepelvormig groen blad 32 Cryptocoryne nevillii , zeer geschikt groen voorgrondplantje 0.75 33 Cryptocoryne petchii , smal rood/bruin blad 34 Cryptocoryne purpurea , donker, middelgroot 1.- EXTRA VOORDELIG 1.75 35 Cryptocoryne species, mooie nieuwe cryptocoryne 1.75 120 Eerste kwaliteit uitwasbare filterwallen {ook geschikt 0.80 36 Cryptocoryne spiralis , lang , zeer smal blad 1.75 voor alle soorten motorfilters) zakje van ± 15 gram 1.95 37 Cryptocoryne wendtii , groen ovaal blad 0.90 38 Echinodorus magdalenensis , dwergamazone 0 .9 0 121 doosje van ± 50 gram 4.50 39 Echinodorus martii , prachtig , lichtgroen gegolfd blad 3.50 40 Echinodorus peruensis , geaderd blad 2.- 125 APP drooggevroren muggelarven, het ideale visvoer , 41 Echinodorus paniculatus , amazone zwaardplant 1.50 nu nOg voordeliger , 60 cc 42 Echinodorus radicans, groot, groen rond / ovaal blad 2.- ********************** 44 Echinodorus tenellus, zeer geschikt voorgrondplantje 0.60 SPECIAAL VOOR U SAMENGESTELD: 45 Eleocharis acicularis , naaldgras 0.90 46 Elodea densa, waterpest 0.40 zorgvuldig geselecteerde assortimenten planten : 49 Heteranthera zosterifolia , sterkruid 0.50 51 Hygrophila polysperma , Belgisch blad 0.30 a. voor een aquarium van 60x30x30 cm 35.- 52 Hygrophila salicifolia , langwerpig , liohtgroen blad 0.60 b. voor een aquarium van 80x40x40 cm 55.- 53 Hydrocotyle leucocephala , reuzenklimop 54 Limnophila heterophylla , ambulia 0.80 c . voor een aquarium van 100x50x50 cm 75.- 55 Limnophila aquatica , reuzenambulia 0.45 d . grotere assortimenten 100.- en 150.- 56 Lobelia cardinalis , boven groen / onder paars geschikt voorgrondplantje 1.- •••••••••••••••••••••••••••••• 57 Ludwigia arcuata , naaldludwigia Bij iedere bestelling aquariumplanten ontvangt u een 58 Ludwigia glandiosa , de mooiste Ludwigia , rood prachtige plant kado (ter waarde van ca. / 1.50) 59 Ludwigia mullertii / natans, rood , rond blad *••••••••••••••••••••••••••••••1.- 0.50 0.55 0.50 60 Marsilea hirsuta , klavertje vier 0.90 Voor al uw beste ll inge n geld t een leve rtijd van 10 à 14 dage n na o nt- ft pft Postbus2, 1530AA Wormer, vangs t van uw schri ftelijke of telefo nische b este lling. Uw schri ft elij ke bestelli ng met ve rmeldi ng va n arti kelnu mm er opsturen in onge fran · kee rde. open envelop aan antwoordnummer 14, 1520 VEWormer. Wilt ~ ~e~~:-.;,~bltt-p~st u voo ral dui delijk sch rijve n en uw telefoonnummer vermelden? *Telefonische bestellingen uiJsl uit end tussen 10.00 en 17.00 uu r. Hiermede zijn alle prijzen van voorgaande aanbiedingen vervallen. Leveringsvoorwaarden: Gezien de hoge loon -. ve rpa kkin gs- en admini strat iekosten kun nen bestellin gen bened en 35 gulden ni et wo rd en uitgevo erd. All e prij ze n zijn inc lu sief BTW en ve rpakkin gskosten . Ve rzend in g uitslu itend pe r post, on gefrankeerd onder remb o urs. (U be- taa lt aa n de post bode) . Op uw verzoek kunt u uw beste llin g ook afh alen. Planten die niet voo rradi g zijn zull en door gelijkwaardige soo rte n worden verva nge n, te nzij u uitdru kkelijk and ers we nst. W ij staan ga ran t voor de uitste ke nd e kwaliteit van onze produkten en een zo spoe di g moge lijke levering.

• •• ID lnov. tot 1mrt. . '· : ,· Blijdo!\"R···;;;;:~;~errassend

C H CIM - Filters zrn onovertroffen in techniek kwaliteit en restatie ! Reden genoeg om U vóór aankoop uitvoerig te laten informeren. Want uiterlijke overeenkomsten, onduidelijke opgaven betreffende capac iteit en een lage prijs zeggen U nog helemaal niet, welke filter voor Uw aquarium de beste is. EHEIM-filters zijn volgens normen gefabriceerd , die U een maximum aan effectiviteit, economie en betrouwbaarheid garanderen ! O De pompcapaciteit is precies op het filtervolume afgestemd. 0 Daardoor wordt een lange leven sduur van de filtermas sa verkregen en de biologische werking van Uw filter optimaal. 0 De motorwarm te wordt bewust naar buiten afgevoerd . 0 Derhalve geen oncontro leerbaar oververhitten van het water.van de bak (vooral in de zomer). 0 Geen wegwerp-techn iek, maa r een filter, d ie heel lang meegaat. 0 En vóór alles : gemakkelijk en veilig te han teren en te onderhouden . Vraag dat maar aan Uw deta illist.

Bodengrund unter die l.upe genommen \\- ' , \"CJ)uh,se)4qu a'i ~stik®tin n.__) In elke goede Aquariumzaak verkrijgbaar.

Cichliden en hun ver- zorging: dat is niet alleen een vrijetijdsbesteding met een aquarium. Diegene die de verzorging van cichliden met aan- dacht en liefde voor de dieren uitvoert - veel cichliden laten overigens hun verzorger wel mer- ken, dat zij het met zijn methode van verzorging niet eens zijn - zal kunnen vaststellen, dat hij een stuk natuur in zijn huis heeft gehaald, waar- uit hij en zijn huisgenoten veel kunnen leren met betrekking tot het leven, het gedrag en de voort- planting. verkrijgbaar bij uw boekhandel/leverancier Cichlidenen viskweek door Hans Mayland ZOJUIST Nederlandse bewerking: De Heer F. F. Schmidt VERSCHENEN ISBN 90 03 95610 3 verkoopprijs f 97.50 Weer een uitgave van Thieme - postbus 7 - 7200AA Zutphen

,era Uw partner voor gezonde Siervissen-voeding! de hele aquariumwereld vertrouwt erop ! Vlpan_J'Of'CI meer hebben uw Drie vertrouwde produkteh die een siervissen niet nodig! aquarium méér maken dan een \"bak sera Vipan is een \"hoofdmenu\" water met vissen\". dat alles inhoudt wat vissen nodig hebben. FAUNAMOR, een desinfekterend mid- del tegen lchthyophthirus - de \"witte ••G ,era de speciale volledige stip\" een van de meest voorkomende G• 1 -mix voeding die uw zoet- ziekten onder aquarium vissen. en zeewatervissen meer biedt dan de gewone voeding. DESSAMOR, het voortreffelijke ont- smettingsmiddel bij schimmel, vinrot, Daarom vanaf morgen sera bezorgen! neonziekte en ontstekingen van kieuwen en slijmhuid. 'I\\ITLa~ltetrenatief ODIMOR, het snelwerkende desinfek- • Door de vakman aanbevolen• terende middel tegen Oodinium bij zeewatervissen. Een van de grote voor- delen van ODIMOR is dat anemomen en lagere dieren tijdens de behande- ling in het water kunnen blijven leven. verkrijgbaar bij uw dierenspeciaalzaak.

9o 0 ijst het. Lang niet iedere visliefhebber uitwerking op de plantengroei en is in staat om zijn vissen en vitaliteit van uw vissen . planten te geven wat zij absoluut nodig hebben: zonlicht. Goed , u weet nu dat True-Lite Terwijl de voordelen van het net zo goed is voor uw vissen en ultraviolet algemeen bekend zijn : planten als de zon . Maar wist u dat zonlicht maakt uw vissen en de True-Lite buislamp de zon op planten sterker en mooier. bepaalde punten zelfs overtreft? Wat de zon nooit zal kunnen , doet True-Lite, de enige buislamp True-Lite met gemak. True-Lite met het volledige zonnespectrum maakt in alle seizoenen zonlicht in inclusief het heilzame ultraviolet, uw aquarium regelbaar. Daar kan is de volwaardige vervanger van de geen zon tegenop. zon . Beide hebben een gunstige True-Lite geeft u invloed op de natuur. li;{ll;CUiil Walt lengte in cm 15 45 20 60 30 90 PT , dat beteken t : Gelijkbl ijve nd 40 120 stroomverbru ik , toch grotere 65 150 li c ht op brengst . 20 PT 60 HARTEVELD HOOS & HEIJERMANS B.V. 30 PT 90 Mathenesserlaan 299, Rotterdam. Tel. 010-774688 40 PT 120

,era werkelijk goed NIEUW voor uw vissen en planten! ,t!II/« Importeur voor Nederland: AQUA VITAL zwart-turf - met meer dan 25% waardevolle humuszuren voor opti- ''\\t' Fa. C. Landman - Zwartebroek male filtering van het aquariumwater. Zwart-turf maakt het water kristalhelder en schoon en zorgt ook onder ongunsti- ge omstandigheden voor de ideale pH-waarde. AQUA VITAL waterverbetering - Een middel dat op biologische wijze van doodgewoon leidingwater een vis- en plantenvriendelijk milieu maakt. Het bestrijdt bakteriën en voorkomt visziek- ten. Bovendien is het de ideale mest- stof voor alle aquariumplanten. AQUA VITAL produkten zijn onmisbaar voor iedere aquariumbezitter die prijs stelt op de beste verzorging van zijn zwemmende have. verkrijgbaar bij uw dierenspeciaa/zaak

DISCUSKWEKERIJ HANS BOGERS HEEZERWEG 153 - EINDHOVEN KEUZE UIT DUIZENDEN DISCUSVISSEN - DIVERSE MATEN EN KLEUREN - ELECTRISCHE pH EN dH MEETAPPARATUUR KATION EN ANION ONTHARDERS SPECIAAL DISCUSVOER UIT DIEPVRIES MAAKT LEVEND VOER OVERBODIG VRIJE TOEGANG TOT ONZE KWEKERIJ! TELEFOON 040-113663 [I\"_ .Een wereld onderwater . gaat voor u open bij liill~ Met het unieke droog- en natfilter systeem (waarmee ook onze zeewater-stellingen zijn ingericht) Zeewater Vijvers Vissen, lagere dieren, levend steen, enz. enz. (alleen tropisch) Planten, vissen, pompen enz. enz. Zoetwater Yr~cAJ,!17!res,Amandines, enz. enz. Vissen, planten, enorme sortering Discusvissen Alles voor uw Hond,!~iYa!dieren, Hengelsport Koudwater Weleens een Blaaskaak gezien! Buys Ouddiemerlaan 197 Winkelcentrum Diemen Tel. 020-903115. Vrijdagavond koopavond. Dibevo-lid.

jaargang 50 nr. 16 - nov. 1980 Maandblad voor Abonnement per jaargang : Cichlasoma octofasciatum 486 aquarium-, terrarium- en binnenland f 43, - , Een stukje aquarium- 489 insektariumkunde buitenland f 48, - geschiedenis (2) 491 Gratis voor leden. De Goudvis - Inrichting van het 492 Officieel orgaan van de goudvis-aquarium 494 Nederlandse Bond 'Aqua Terra' Postgiro van de N.B.A.T. nr 163956 Op zoek naar 495 ten name van de penningmeester Novumbra hubbsi (1) 496 Onder redactie van: van de N .B.A .T. , per adres 500 J. Hameeteman , N . H. de Jong , Havenstraat 83 , Hilversum . Boekbespreking ·502 F. F. Schmidt , J. Vente . Uw brief, ons antwoord 505 Voor advertenties: Mamba's 508 Redactieraad: Bosch & Keuning N.V., Het medium, waarin ze leven (2) H. Campaan , J . J. van Duinen, Postbus 1, 3740 AA Baarn Overleving 512 H. Hemmelder, J. J . Hoedeman, Tel. : 02154-18241 C. A. Honsbeek, S. D. Koning, Oer- en staartkikkers H. J . Murris, J . Vlasblom, Voor u geknipt P. J. v . d. Vlugt, Z. v . d. Stelt . Mijn speciaal aquarium Wat is nu Biochemische filtering Wat is nu chemische filtering Mijn filter Bijverwarming Met kleine letter Redactie-adviescollege : Dr. S .J. de Groot, J . Lucassen , R. Wildekamp. Vormgeving: Een interessant artikel over de voortplanting van ei-levendbarenden . vindt u op blz . 502. Layout : F. F. Schmidt Hier een van de meest populaire soorten, het plaatje - foto: W. A. Tomey. Druk: Phoenix & den Oudsten bv Rotterdam - Lekkerkerk Regeling kopijinzending Vanaf 1 januari geldt, dat alle au- teurs van niet eerder geplaatste of voor plaatsing geaccepteerde stuk- ken (ongeacht in welk tijdschrift) in aanmerking komen voor een on- kostenvergoeding van f 30, - per gehele pagina. Ged eelten van pagi- na's worden verhoudingsgewijs ver- goed met een minimum van f 7,50 . Auteurs krijgen direct na inzending alle verdere gegevens automatisch toegestuurd. De regeling geldt niet voor herplaatsingen, terwijl ook 'met kleine letter', 'uw brief, ons ant- woord' en vergelijkbare rubrieken buiten deze regeling vallen. De rege- ling geldt zowel voor foto's, tekenin- gen, als geschreven tekst . Copyright: 1980 N.B .A .T . Overname van artikelen en/of illustraties zonder uitdrukkelij,ke toestemming is verboden. Omslagfoto: Mantella aurantiaca Foto: A. v . d. Nieuwenhuizen

486 Cichlasoma octofasciatum tekst en foto's: Jórgen Hansen, Helsingór vertaling : J . Vante ijn eerste ontmoeting hoeveel moeilijkheden ik ermee zou en een aquariumcollega vroeg me of met Cichlasoma oc- krijgen. Ik nam de vissen mee naar ik interesse had voor een paar Ci- tofasciatum, de Jack huis en deed ze in het gezelschaps- chlasoma octofasciatum en 5 Piran- Dempsey, had ik als aquarium . In het begin waren ze ha's. Ik voelde wel wat voor de jongen aan het eind nogal bleek van kleur maar later kre- eerstgenoemde en een uur later van de vijftiger jaren, in die goede gen ze hun glanzende kleuren en zwommen de beide vissen bij mij in oude tijd, toen de cichliden nog waren ze werkelijk prachtig . Het was een aquarium van 80 liter, dat ik spe- hoofdzakelijk uit Centraal- en Zuid- een uitermate tevreden aquariaan, ciaal voor ze had ingericht. Het Amerika kwamen. Ik had pas een die die avond het licht boven het aquarium was voorzien van grote aquarium van zo'n 100 liter inhoud aquarium uitdeed en ging slapen. Ik stukken leisteen die ik, opstaand, te- gekregen en door van mijn zakgeld kan me nog goed herinneren hoe gen de zij- en achterruiten had ge- allerlei dingen te kopen was het leuk ontzet ik was toen ik de volgende plaatst. Verder lag er ook een stuk beplant en ingericht. De terrassen dag van school thuis kwam en mijn leisteen op de bodem van de bak . De waren met grote zorgvuldigheid op- aquarium zag. Alle planten dreven in bodemgrond bestond uit een 10 cm gebouwd en vervaardigd uit een het aquarium; de bodemgrond be- dikke laag fijn grind . In een hoek van fraaie rij rotsjes, die los op de zand- staande uit zand en grind lag niet het aquarium stond een grote Ama- bodem waren geplaatst. Tenslotte meer daar, waar ik die, met zoveel zonezwaardplant waarvan de wor- had ik nog enkele neontetra's, een zorg, had aangebracht maar lag te- tels door een paar grote stenen te- paar Leeri' s en nog wat andere, gen de voorruit opgestapeld en de gen de graaflust van de cichliden rustige visjes gekocht om van het andere vissen zwommen angstig aan werd beschermd. Het water in het geheel een mooi gezelschapsaqua- de oppervlakte tussen de ontwortel- aquarium was leidingwater met een rium te maken. Alles was leuk en de planten terwijl de Jack Demp- hardheid van 14° DH en een pH van aardig tot op de dag dat ik plotseling sey's welgemoed en druk bezig wa- 7. De temperatuur bedroeg 24° C en in een aquariumzaak voor een groot ren nog meer stenen en grind te ver- de belichting bestond uit een TL- aquarium met cichliden stond . plaatsen. Ja, dat was me een tijd! buis van 20 Watt, kleur 32 . Een flin- Opeens wist ik dat ,k de nieuwe eige- Mijn andere paar Jack Dempsey's ke doorluchting kompleteerde het naar van deze vissen moest worden, kreeg ik 20 jaar later. Plotseling , op geheel. onverschillig hoe duur ze waren en een zaterdag, rinkelde de telefoon Cich/asoma octofasciatum werd Cichlasoma octofasciatum , man . Let op de tanden in de onderkaak.

487 reeds in 1904 naar Europa gebracht maar droeg toen nog niet de popu- laire naam Jack Dempsey. Pas jaren later werd deze soort genoemd naar de bekende Amerikaanse bokser, die in 1919 wereldkampioen in de zwaar- gewichtklasse was. In 1902 werd de vis door Regan beschreven als Heros octofasciatus. Later, in 1904, be- schreef Meek ze als Cich/asoma hed- ricki en, in 1909, volgde Regan met Cichlasoma bioce/latum. Vooral deze laatste naam komt vaak in de li- teratuur voor . Echter, zowel C. he- dricki als C. biocellatum dienen als synoniemen voor C. octofasciatum te worden beschouwd zoals ook Ro- bert R. Miller, in het begin van de zestiger jaren, vaststelde. Wolfgang De vrouw met de eieren . Staeck vermeldt in zijn boek 'Cichli- den', deel 1, zowel Cich/asoma bio- ce/latum als ook Cichlasoma octo- fasciatum maar, zoals reeds gezegd, al leen de laatste naam is geldig. Cich/asoma octofasciatum heeft een lang en rechtstandig lichaam waar- van de basiskleur grijsachtig is. Loodrecht op het lichaam staan acht min of meer duidelijke zwarte stre- pen. Van het bovenste deel van het ene oog naar het andere loopt over het voorhoofd een donkere band. Het gehele lichaam is bedekt met groen-iriserende punten, die de vis een fantastisch voorkomen geven . De bek is groot en, evenals bij de an- dere leden van het genus Cich/a- soma bevat iedere kaak een afzon- Een volwassen man . De flanken hebben grote groene punten . derlijke rij van kegelvormige tanden. De vrouw tijdens het afzetten. In de natuur wordt Cich/asoma octo- fasciatum zo'n 30 cm terwijl ze in het aquarium een grootte van 15-20 cm kunnen bereiken voor de mannen en de vrouwen iets kleiner blijven . De geslachten zijn gelijk van kleur. Ge- slachtsrijp zijn ze als ze bijna een jaar oud zijn en een grootte van 6-7 cm hebben bereikt. Het is niet moeilijk vast te stellen wanneer de vissen kweekrijp zijn want de legbuis van de vrouw wordt dan zichtbaar groter en gezwollen . De genitaalpapil van de man wordt eveneens zichtbaar maar is kleiner en dunner. Ongeveer tegelijkertijd beginnen de vissen het door hen gekozen territorium tegen andere vissen te verdedigen en

488 wordt ook gestart met het schoon- De bek v an Cic hlasoma oct ofasciatum steekt vooruit en is zeer groot. poetsen van een, meestal enigszins vlakke, steen of, zoals in mijn aqua- rium, van een stuk leisteen . Beide vissen nemen aan het schoonpoet- sen deel en verwijderen met hun bek alle ongerechtigheden. Is de plaats grondig schoongemaakt dan begint het eigenlijke afzetten. De vrouw zwemt dicht over de steen en zet een rij van eieren af die de man op dezelfde wijze bevrucht. Al - dus gaan ze vaak meer dan een half uur door totdat alle eieren zijn afge- zet. Jonge en nog niet geheel vol- groeide vissen zetten ongeveer 200 eieren af, grotere exemplaren soms bijna 2000. De eieren zijn circa 2 mm in doorsnee, geelachtig van kleur en zij hechten gemakkelijk op het op- pervlak van de steen. Na 2 dagen en bij een temperatuur van 24-26° C ko- men ze uit. De kleine vislarven wor- den dan door hun ouders naar een uitgeholde groeve in het bodemzand of -grind gebracht. Na nog eens 3 dagen zwemt het jongbroed vrij en kan men getuige zijn van de meest spektakulaire gebeurtenis die het le- ven van de aquariaan kent . Een dich- te zwerm jongbroed, bewaakt door de ouders, op zoek naar voedsel. 's Avonds wordt dan de hele school in de holle groeve naar bed gebracht en als er ook maar één de euvele moed heeft op eigen houtje de kuil te verlaten wordt hij door de ouders onmiddellijk met de bek opgenomen en in de kuil teruggespuwd. Het jongbroed kan vanaf de eerste dag al pekelkreeftjes en kleine Daph- nia eten . Op een leeftijd van 2 maan- den hebben ze, als ze goed worden gevoerd, een grootte van 3 cm be- Samenvatting: Cich/asoma octofas- vallen. Langs de achterzijde van het reikt. De ouderdieren werden door ciatum is een middelgrote, zeer aquarium kan men enkele kienhout- mij gevarieerd gevoerd met mugge- fraaie Amerikaanse cichlide, die wortels en stenen aanbrengen zodat larven, Daphnia, viskuit, gehakt gaarne in de bodem graaft. Daarom een aantal schuilhoeken ontstaat rundvlees, kleine stukjes runderhart moet men het aquarium zodanig in- waar nerveuze of opgejaagde vissen en visfilet. Als de vissen volgroeid richten , dat de algemene indruk van zich kunnen verbergen . Ook moet er zijn is het niet absoluut nodig ze elke het interieur niet wordt veranderd of voor een goede doorluchting of, be- dag te voeren. In ieder geval moet bedorven, zelfs als de bodemgrond ter nog, voor een filter met voldoen- men ze niet meer geven dan ze in 10 wordt verplaatst. De stenen moeten de capaciteit worden gezorgd om minuten kunnen opeten. Op deze van zo'n afmeting zijn , dat de vissen het water schoon te houden. wijze wordt vervuiling van het aqua- ze niet kunnen verplaatsen en zij die- Als het aquarium naar de eisen van rium door niet gekonsumeerde nen direkt op de bodem te staan zo- de vissen is ingericht, bestaat er voedselresten grotendeels tegenge- dat, zelfs al wordt het zand of grind geen twijfel aan, dat het een onver- gaan . verplaatst, ze niet om- of voorover- getelijke kennismaking wordt.

489 Een stukje aquariumgeschiedenis (2) door: H . Deutz foto·s: A . v. d . Nieuwenhuizen De verenigingen veel voor over . Zo reisde bijv . de weer in Nijmegen ontmoetten waar heer Deutz eens van Vlaardingen Gadiot 40 jonge paradijsvissen in naar Nijmegen met eieren van de ontvangst nam en Deutz met een Het was in Amsterdam en in Rotter- Brachydanio rerio . Op het station aantal planten naar huis ging. dam dat de eerste verenigingen ont- ontmoette hij de heer Gadiot, die ei- Uit deze onderlinge kontakten ont- stonden. In Amsterdam was dat 'Tri- eren van Barbus conchonius bij zich stonden tenslotte hechte vriend- ton', in Rotterdam 'Anthonie van had . Ze ruilden de eieren en namen schappen. Men was enthousiast en Leeuwenhoek' . In Amsterdam was afscheid van elkaar echter niet zon- van mening dat de aquariumliefheb- L. A . Butöt de gangmaker; in Rot- der eerst over hun hobby te hebben berij een goede toekomst had. In terdam W . J . M . Deutz, hoewel gesproken. 14 dagen later berichtte 1910 richtten de 5 vrienden ten huize deze laatstgenoemde toen in Vlaar- Gadiot aan Deutz dat de Zebravissen van de heer Gadiot de eerste bond dingen woonde . We schreven 1910. bij hem waren uitgekomen en dat op , die de naam kreeg AA 88 CC . Intussen woonde er in Sittard een kweken in een aquarium dus moge- Deze afkorting betekent Algemene zekere Ernst Gadiot, een verwoed lijk was. Wat een ontdekking was Aquarium Bezitters Bond Cyprinus aquariumhouder, die voor eigen re- dat!, want ook Deutz kon terug - Carpio. Uit het laatste deel van de kening een aquariumtijdschrift uit- schrijven dat ook bij hem in het naam bleek dat men vooral nog be- gaf, dat 'Ons eigen blad' heette. Het aquarium jonge Barbus conchonius zig was met het koudwateraquarium eerste nummer hiervan verscheen in zwommen. Ook kwam Gadiot eens dat in die dagen meer in de belang- januari 1910. Toen hij hoorde dat in naar Vlaardingen met 6 paradijsvis- stelling stond dan het tropisch aqua- Amsterdam en Rotterdam verenigin- sen, die hij in vochtige planten had rium . Deze eerste bond is jammer gen waren opgericht stichte hij in verpakt . Hoewel hij 6 uur onderweg genoeg nooit verder gekomen dan Sittard ook een club, die echter, in- was geweest, kwamen de vissen Ie- het uitzetten van goudvissen in di- klusief het bestuur, nooit meer dan 7 vend aan. Deutz kon na enkele verse parken en dan nog alleen in die leden telde. maanden een enthousiaste brief plaatsen , waar de 5 vrienden woon- Heimans, die ontdekte dat de inte- naar Gadiot schrijven en vermelden den. Ongemerkt ging de bond ter resse voor tropische vissen toenam, dat hij met de paradijsvissen had ge- ziele. De moeilijkheden lagen vooral liet in 1912 een aquariumboekje ver- kweekt. Hij vroeg Gadiot of hij er in het feit dat de verbindingen niet schijnen dat alom belangstelling een aantal wilde hebben en zo kon zo gemakkelijk waren als nu . Tele- trok. Uit het hierboven genoemde het gebeuren dat beide heren elkaar foon was nog een luxe, treinverbin- kan de konklusie worden getrokken dat de doorbraak voor de aquarium- Barbus conchonius. liefhebberij in 1910 kwam, toen ook de eerste verenigingen ontstonden. Het was in die tijd dat Gadiot enkele personen uitnodigde naar Sittard te komen om over de aquariumliefheb- berij te spreken. Hierbij aanwezig waren o.a. de heren Butöt, Amster- dam, F. Groeneveld en W. J . M. Deutz, Rotterdam en H. J . Thiellier uit Breda, in totaal 10 mensen over het gehele land verspreid! Toen al kwam de vraag naar voren of er ver- enigingen, desnoods een landelijke vereniging, konden worden gesticht want het aantal aquariumliefhebbers werd, met inbegrip van de houders van koudwateraquaria, op circa 200 geschat. Over en weer vonden er ook bezoeken plaats en die eerste, enthousiaste liefhebbers hadden er

490 dingen niet wat ze heden zijn. Alles Macropodus opercularis. den een aantal mensen geprobeerd moest schriftelijk gebeuren en voor- tot een organisatie te komen maar dat er een vergadering kon worden Slechts een jaar heeft dit weekblad de resu ltaten waren allesbehalve be- belegd moesten heel wat hindernis- bestaan . Jammer, want er was heel moedigend. In 1916 (het was de sen worden opgeruimd. De vrije za- wat te lezen in ' Natuurgenot in huis', eerste wereldoorlog) waren er van terdag bestond nog niet en verga- dat een formaat had van 42 x 28 cm. de 12 verenig ingen nog maar 5 over. derd kon er alleen op zondag worden. Deutz en Butöt hadden echter op Butöt, Groeneveld en Thiellier trok- Toen kwam er echter een zware Rotterdam gerekend waar de vereni - ken zich teleurgesteld terug. Butöt slag . Op 4 september 1913 overleed ging 'Natuurgenot' 200 leden had. blijft nog wel aktief in Amsterdam, vrij plotsel ing de heer Gadiot en met Deze namen echter geen abonne- Groeneveld verhuist naar Scheve- hem ging ook het door hem opge- ment omdat men zelf met plannen ningen en wordt daar waarsch ijnlijk richte tijdschrift 'Ons eigen blad' ter rondliep een blad uit te geven. Het is de eerste zeewateraquariaan en ziele. Wel probeerde de drukkerij het dan februari 1916. Bijna 7 jaar had- Thiellier zien we jaren later nog eens werk voort te zetten maar de bezie- terug als redakteur van Flora en Fau- lende leiding van Gadiot ontbrak . na. Deutz blijft nog aktief en helpt in Ook Butöt ondernam een poging. 1916 mee de tweede bond op te rich- Het tijdschrih 'Natuurgenot' werd ten, de B.A.N. Een paar weken later uitgegeven als orgaan van de vereni- wordt Deutz, door een krisis in zijn ging 'Triton ' te Amsterdam, waar- privéleven, in één nacht grijs en be- van hij voorzitter was. De kosten sluit zich van alles terug te trekken . waren echter, in vergelijking tot het In 1918 verhuist hij naar Rotterdam. aantal abonnees, te hoog en het Eind 1919 komt hij weer aktief naar voren en dat za l tot 1963 duren toen laatste nummer verscheen in juni hij op 81-jarige leeftijd zijn laatste le- 1914. Het had Butöt alleen maar geld gekost. Toen was het Deutz die zing hield . trachtte iets te doen. Met de 'Vis- Op zoek naar de pioniers , die ge- scherij-Courant' , die in Vlaardingen tracht hebben de liefhebberij te or- werd uitgegeven, maakte hij de af- ganiseren, komen we steeds de vol- spraak dat wekelijks een aquarium- gende 5 namen tegen: L. A . Butöt, bijvoegsel zou verschijnen tegen de Ernst Gadiot, W . J. M. Deutz , F. H. prijs van f 1,50(!) per jaar. Butöt Groeneveld en H. J . Thiellier. Het werd reda kteu r en vaste medewer- zijn deze namen waaraan de georga- kers werden Deutz, Groeneveld en niseerde aquariumliefhebberij veel te Thiellier, alsmede enkele anderen. danken heeft. Brachydanio rerio.

491 De goudvis door J. C. Thiéfaine Inrichting van het goudvis-aquarium ezien de nogal flinke afme- C. submersum}, de gewone Val/is- bij vissen die zoveel in de bodem , tingen die oudere goudvis- neria (Val/isneria asiatica} en in het woelen. Filters, die aangesloten zijn sen kunnen bereiken, zal bijzonder de schroefvallisneria (V. a. op een membraanpomp, hebben het goudvis-aquarium vol- biwaensis} zijn meer geschikt. Ook nooit een buitengewone capaciteit doende ruim moeten zijn kunnen pijlkruiden van het geslacht en hier komt daarom slechts het mo- om alle inwoners een redelijk be- Sagittaria en enkele Nuphar- en torfilter in aanmerking. De capaciteit staan te garanderen. De strikt mini- Nymphaea-soorten uitstekend van het filter zullen we zodanig kie- male capaciteit is 100 liter. In dit vo- dienst doen. In bakken die flink koel zen, dat zij altijd groter is dan het vo- lume kunnen wij zonder problemen blijven, kan men de cultuur van het lume van het aquarium. Voor een 10 à 12 goudvissen van 7 tot 12 cm moerassterrekroos (Callitriche stag- bak van 300 liter nemen we een filter lengte houden. Grotere exemplaren na/is} en van het herfststerrekroos van b.v. 450 of 500 liter/uur-capaci- zijn niet geschikt voor het decoratief (C. autumnalis} proberen. Water- teit. Is uw bak overbevolkt, dan aquarium met een rijke beplanting. pesten, zoals de dichtbladige of Ar- wordt aanbevolen een nog grotere Goudvissen zijn immers omnivoor, gentijnse waterpest (Egeria densa} pompcapaciteit te gebruiken. Voor d.w.z. dat ze ook voor een deel en de Canadese waterpest (Elodea een wekelijkse, gedeeltelijke water- plantaardig voedsel eten, wat tot ge- canadensis} zijn zeer nuttige plan- verversing zijn de vissen dankbaar. volg heeft dat een mooi beplant ten, daar ze veel zuurstof produce- aquarium binnen de kortste tijd op ren. Ze zijn echter zeer broos en bre- Vraag: een pas gevulde soepkom kan gaan ken makkelijk, zodat hun cultuur al- Hoeveel variëteiten van de goudvis lijken. Voor een decoratief aquarium leen in een bakje met jongbroed bestaan er tegenwoordig? kunnen we beter kleinere vissen kie- wordt aangeraden. zen, b.v. tussen 2 en 5 cm lengte. In Opgelet! Al deze planten hebben Antwoord: een groot aquarium kunnen we er heel veel licht nodig, zodat de bak 126 siervariëteiten zijn bekend, maar een groter aantal van houden, zodat van een goede verlichting dient te dit getal is zeer betrekkelijk, daar eni- een school wordt gevormd. Dit komt worden voorzien. Het beste is na- ge variëteiten slechts sub-types van overeen met het natuurlijke gedrag tuurlijk het gebruik van TL-buizen. andere zijn. In deze serie artikelen van de goudvis die, zoals de meeste Wat zon kan geen kwaad, als het zullen we de belangrijkste siervarië- karperachtigen, in de vrije natuur in maar niet te veel wordt (algenge- teiten van de goudvis behandelen. min of meer grote scholen voor- vaar). komt. Hoewel kleinere goudvissen De bodem zal kunnen bestaan uit niet zo sterk zijn als hun oudere een laag ongewassen grof zand, broeders en zusters, zal het toch waaraan wij wat turf en balletjes klei kunnen gebeuren, dat u de beplan- toevoegen fom de planten met goed ting moet vernieuwen, in het bijzon- ontwikkeld wortelsysteem te voe- N.B.A.T. der als u bij het voeren geen voeder den). De bovenlaag zal een behoor- LEDENWERF- op plantaardige basis geeft. Wat de lijke dikte moeten hebben van min. 5 vissen hier aan groenvoer tekort ko- cm. Men mag immers nooit verge- men, nemen ze wel van uw planten. ten dat goudvîssen bodemwoelers Tere planten als het aarvederkruid zijn. Deze bovenste laag kan bestaan AKTIE 80 (Myriophyllum spicatum} en het uit schoongewassen zand. kransvederkruid (Myriophyllum ver- In een aquarium met g9udvissen van IEDER LID ticil/atum} zijn slechts te gebruiken in 16-20 cm lengte kan men beter van bakken met heel jonge goudvisjes. de beplanting afzien. In dit geval kan Ze zijn af te raden bij grotere vissen, de bodem uit slechts een laag WERFT EEN daar de bij het woelen opdwarrelen- schoongewassen zand bestaan. de .molm zich op de fijn geveerde Goudvissen hebben een flink volume NIEUW LID bladeren neerzet, waarna de plant water nodig en in het aquarium 'stikt'. Hardere planten, zoals het ge- wordt aangeraden door middel van doornd en ongedoornd hoornblad een goede luchtpomp zuurstof toe (resp. Ceratophyl/um demersum en te voegen. Filteren is ook onmisbaar

492 Op zoek naar Novum bra hubbsi (1) door: T. M. Baugh, U.S.A. vertaling: N. H. de Jong foto's: van de auteur Het begin van zonsopgang kleurde de oostelijke hemel toen ik mijn woning in Portland, Ore- gon, verliet en noordwaarts Washington binnenreed. De bagageruimte van mijn stationcar was gevuld met netten, emmers, laarzen en alle andere benodigdheden voor het vangen en vervoeren van vissen. Terwijl de kilometers voorbijgleden dacht ik na over de aanleiding van deze reis. Voorbereiding Het Olympia-hondsvisje verbergt zich vaak bij dichtbegroeide oevers. Verscheidene weken eerder had een i bevriende veldbioloog mij gevraagd of ik ooit een visje had bestudeerd dat hij het Olympiahondsvisje noem- de. Ik had het visje niet alleen niet bestudeerd, ik hàd er zelfs nog maar éénmaal van gehoord . Zijn vraag, en het weinige dat hij over de vis wist, wekten mijn interesse. Gedurende de weken daarop pro- beerde ik informatie te verzamelen over het schepseltje met deze won- derlijke naam. Ik vond erg weinig. Met uitzondering van een of twee stukjes in een natuurhistorisch streekblaadje en diverse raadselach- tige opmerkingen in vissenboeken bleek er niet veel te zijn gepubliceerd over Novumbra hubbsi, het Olym- piahondsvisje . Uit het schrale beetje dat ik bijeen kon garen kon ik vaststellen dat het Olympiahondsvisje behoort tot de familie Umbridae, een familie, be- staande uit vijf soorten, drie in de U.S.A., één in Alaska en één in Eu- ropa, hoewel niet alle taxonomen het eens zijn over het aantal soorten. Met enkele algemene beschrijvingen en één intrigerende aanduiding van blauwe vertikale strepen bij het man- netje bleek de beschikbare informa- tie over deze vis geheel uitgeput te zijn.

Mijn volgende stap was kontakt zoe- ken met een visserij-bioloog die in de staat Washington gewerkt had. Nu had ik succes. Na vele telefoonge- sprekken en een aantal brieven had ik niet alleen andere publikaties ver- kregen maar ook een nadere aandui- ding van het gebied waarin ik, vol- gens zeggen, de vis wellicht zou kunnen vinden . Hoe meer ik erover las, hoe meer ik erdoor werd gefascineerd. Blijkbaar had zo'n 10.000 jaar geleden een se- rie gletsjers uit het noorden zich naar het zuiden verplaatst en daarbij een kleinei populatie Olympiahondsvisjes geïsoleerd. Pas in 1921 is de vis voor het eerst onder de aandacht van de wetenschap gekomen. In dat jaar ving de jachtopziener John H. Wins- Langzaam stromende beekjes zijn het biotoop van Novum bra hubbsi. low een aantal exemplaren en ver- zond deze voor determinatie naar de Zittend op een boomstronk ging ik in Nadat de beek een tunneltje onder universiteit van Washington. In 1929 gedachten mijn volgende zet voor- de weg passeerde werd de bedding bereiden. Toen herinnerde ik mij uit breder. De oevers waren bezet met kreeg de vis de naam Novumbra de literatuur dat het Olympiahonds- een dichte vegetatie en overscha- hubbsi (Meldrim 1968) . Het mag de visje stroomopwaarts of stroomaf- duwd door bomen. Op sommige wetenschap dan acht jaar gekost hebben om de soort systematisch in waarts zwemt, afhankelijk van de plaatsen groeiden zelfs tot in het te delen, het kostte mij slechts twee tijd van het jaar en van de omstan- midden van de beek de planten bo- weken om te besluiten dat ik dit inte- digheden in de omgeving. Ik besloot ven water uit , smalle stroompjes lie- ressante overblijfsel van de laatste hetzelfde te doen. pen hier tussendoor tot aan de mod- ijstijd wat nader wilde bekijken. Eén Stroomafwaarts leek de beste gok . derige oever. van mijn informanten had een be- Stroomopwaarts waren namelijk paalde beek genoemd en daarin di- heuvels die eruit zagen alsof ze smal- Ik pakte mijn spullen en baande mij verse lokaties aangeduid waar ik lere beddingen en dus sneller stro- een weg tussen de stekelige bessen- misschien de vis zou kunnen verza- mend water zouden bevatten . struiken op de oever naar de water- melen. Stroomafwaarts was het land vlak kant. Ongeveer 70 meter stroomaf- waarts kon ik werken met mijn rug Vergeefse pogingen zodat het water zich kon versprei- naar de brug zodat de door mij opge- den. woelde modder met de stroom mee Toen ik bij de beek aankwam lag de De mist verdween toen de zon hoger van mij vandaan zou gaan. Ik plaats- ochtendmist nog als een deken over aan de hemel klom. Ik probeerde een te het net een halve meter van de oe- het gebied. Ik had niet veel tijd nodig half dozijn plekjes, doch zonder suc- ver en prikte zachtjes in de modder. om mijn laarzen aan te trekken, mijn ces. Toen ik enkele uren later op De eerste paar pogingen leverden rugtas om te doen, een fijnmazig net mijn horloge keek was het tot mijn mij diverse rivierdonderpadjes en te grijpen en het ijzig koude water in verrassing al laat in de middag. Ik vele half vergane stukjes schors en te stappen. had steekproefsgewijs 15 kilometer andere plantenresten . Naarmate de Ik had gelezen dat het Olympia- beek onderzocht en de enige vissen tijd verstreek begon mijn teleurstellig hondsvisje de voorkeur geeft aan die ik in mijn net gekregen had wa- steeds sterker te worden. ren rivierdonderpadjes, stekelbaars- langzaam stromend water dichtbij jes en verschillende kleine zalmpjes. Eindelijk succes de oever van trage beekjes. Een be- Ik besloot dat ik, in verband met de hoorlijk aantal dagen regen had er- tijd, nog maar één poging kon wa- Een paar' meter stroomopwaarts pro- voor gezorgd dat de beek allesbehal- gen. beerde ik het nog een keer onder een ve langzaam stroomde . Een uur later boomwortel. Toen ik het net ophaal- moest ik bekennen dat de Olympia- Toen ik op een smalle landweg een de was het weer gevuld met veel hondsvisjes, als zij al in de beek aan- lager gelegen gedeelte van de beek schorsschilfers, wortels en modder. wezig waren , druk bezig waren hun kruiste, werd mijn aandacht getrok- Juist toen ik het weer terug wilde aanwezigheid geheim te houden . ken door dat plekje en ik besloot gooien zag ik wat kleur onderin . dáár mijn laatste kans te verbruiken.

494 Voorzichtig verwijderde ik een stukje Na uren zoeken lag de beloning eindelijk in het .netje . schors en daar was, vredig in mijn net gelegen, het blauwgestreepte li- om vissen te verzamelen die door onze kennis van de natuur in het al- chaam van een mannelijk Olympia- hondsvisje. Ik kon het haast niet ge- weinig mensen ooit zijn gezien en gemeen en van de vissen in het bij- loven! Het was een lange dag geweest, ik door nog minder mensen zijn bestu- zonder. was geschramd en gewond door de bessenstruiken, mijn rug deed pijn, deerd. Deze sensatie neemt dan nog In een volgende aflevering zal ik en- maar nu hield ik eindelijk in mijn hand wat dit alles de moeite waard toe door de bezorgdheid over het kele aspekten van de natuurlijke his- had gemaakt. In het volgende half- uur verzamelde ik nog twee volwas- feit dat men niet weet hoe de vis het torie van Novumbra hubbsi bespre- sen mannetjes en een aantal halfwas mannetjes en vrouwtjes. De vrouw- in het aquarium zal doen. Vragen ken. tjes waren allemaal jong en misten de lichtblauwe banden van de man- over het tot voortplanting brengen netjes. In plaats daarvan hadden ze heel licht crèmekleurige banden . van de soort buiten zijn natuurlijke LITERATUUR: Beide geslachten hadden een licht- habitat leveren verwarring, opwin- Meldrim, John W., 1968: The ecologica/ zoo- bruine tot grijsbruine grondkleur. ding maar ook een uitdaging om geography of the' O/ympic mudminnow. Ph. De terugrit naar Portland kostte mij nieuwe informatie toe te voegen aan D. Thesis. University of Washington, Seattle. twee spannende uren, met regelma- tige paYzes om de vissen te kontro- leren. Zoals iedere aquariaan weet zijn vissen erg wispelturig. Ik was ex- tra gespannen door het gebrek aan informatie over deze soort. Zou de vis het overleven? De reis verliep echter zonder problemen en enkele uren later waren de vissen veilig ge- huisvest in hun nieuwe aquarium . Het geeft je een bepaalde sensatie Boekbespreking SCHLANGEN /M TERRARIUM. Band 1. Prijs: soorten in staan zonder enig verschil met toe- DM 38, - . Schrijver: l. Trutnau. Uitgever: gestane soorten . Vooral de aanmoediging aan Eugen U/mer Verlag, Stuttgart 1. beginners om met zo' n soort te beginnen (blz . Deze band 1 gaat geheel over niet giftige slan- 88) komt pijnlijk over . gen . Rond de jaarwisseling 80/ 81 wordt Band 2 In dit werk zijn natuurlijk (gelijk welk ander verwacht, hetwelk over de giftige slangen zal werk) ook weer foutjes te ontdekken , o .a. Tro- handelen . pidophis melanurus kan toch niet op een bo- Het werk maakt een verzorgde indruk, zowel dem van 70 x 40 cm leven , (op zijn best lang om.slag als inwendige. dood gaan) . 200 blz. en ruim 60 kleurenfoto's geven enige Ophidereus aestives is toch wel erg groot met informatie over de dieren. zijn 1.66 meter. Jammer genoeg zijn er geen tekeningen aan- Resumerend : een redelijke inhoud met enkele wezig , hetwelk wel als een gemis wordt erva- genoemde uitschieters naar boven . Voor een ren . Zeer zeker was dit nodig bij het uitgebreide beginner erg veel informatie en herkenning deel houden en verzorgen . (kleurenfoto' s) over slangen. De gevorderde zal Behandeling der ziekten mag heel goed ge- er denkelijk niet de aanschafprijs 'uithalen' , noemd worden, is ook een sterk stuk in dit hoewel er toch wel enige punten in voorkomen werk . Mij geeft het echter een griezelig gevoel , die niet algemeen bekend zijn . daar er een ervaring met geneesmiddelen naar Op zijn mir1st mag dit werk bij een boekhandel voren komt, hoe777 wel even ingekeken worden om tot een inzicht Evenals de meeste uit het buitenland komende te komen in welke kategorie men zelf behoort . lektuur, is het voor de Nederlander uitkijken ge- J .L. blazen , daar ook hier weer voor ons verboden

495 'Het Aquarium' zijn reeds de namen een eerste diskussieronde aan deze van vissen, amfibieën en reptielen, problematiek gewijd.· Het volgende etc. vermeld, die volgens deze wet kan daarbij overwogen worden. Be- beschermd worden. De onderhavige paalde soorten van het genus Cryp- wet is een Nederlandse regeling. Ne- tocoryne zijn zeer zeldzaam en daar- derland is thans partij bij het Verdrag door bedreigd. Andere soorten wor- uw rie, van Washington: Convention on In- den met uitroeiing bedreigd gezien ternational Trade in Endangered de grote hoeveelheden, waarmede antwo rd Species of Wild Fauna and Flora, deze planten in de tropen worden voorbereid door · de International 'geplukt' en naar Europa geëxpor- Union for Conservation of Nature teerd. Dit zouden redenen kunnen and Natural Resources. Verwacht zijn om de grenzen voor Cryptoco- kan worden dat de Nederlandse re- rynen en andere water- en moeras- gering voor het eind van dit jaar een planten in Europa te sluiten en meer zogenaamde goedkeuringswet bij de het accent te leggen op het kweken Tweede Kamer zal indienen. Tevens van deze planten (bijvoorbeeld de zal dan een wetsontwerp tot wijzi- verdere ontwikkeling van vitro-kul- ging van de Wet bedreigde diersoor- tuur). Overigens is de bescherming In zijn brief aan de redaktie van 5 ten worden ingediend, strekkende van aquariumplanten maar een rela- september 1979 reageert de heer A. tot aanpassing aan het Verdrag van tief probleem: de bescherming van de Graaf op het artikel 'Donkere wol- Washington. De wet zal dan ook tropische regenwouden, waardoor ken boven de liefhebberij?: dat wij gaan gelden voor planten. De indie- vele andere plantensoorten tevens plaatsten in 'Het Aquarium: if!àr- ning van de wetsontwerpen is wel worden beschermd linklusief aqua- gang 48, no. 4. afhankelijk gesteld van de voorberei- riumplanten), is veel urgenter. De ding in België en Luxemburg. Neder- gevolgen van de huidige ontbossing Aquariumplanten straks wette- land, België en Luxemburg zullen in de Derde Wereld zijn katastro- lijk beschermd? één lijn trekken. Bovendien zal de faall' Sinds 8 januari 1975 kennen wij in Commissie van de Europese Econo- Nederland de Wet houdende regelen mische Gemeenschap bij de Europe- Als men ziet 11oeveel Aponogeton- ter. bescherming van bedreigde uit- se Ministerraad een voorstel tot knollen jaarlijks van Madagascar heemse diersoorten ofwel de Wet Richtlijn indienen in verband met de naar Europa worden verzonden om bedreigde uitheemse diersoorten of toepassing van het Verdrag van hier, door een ondeskundige verzor- nog korter gezegd de Wet BUD. Washington door de Lid-staten van ging, een roemloos einde te vinden, Deze wet is op 16 juli 1977 in wer- de EEG. hoe er te werk wordt gegaan bij het king getreden. De strekking van De vraag zal aan de orde komen of 'verzamelen' van Cryptocorynen in deze wet is dat het verboden is le- op de lijst van bedreigde planten- Sri Lanka (Ceylon), dan wordt het vende dieren, behorende tot bij alge- soorten ook aquariumplanten zullen inderdaad hoog tijd dat aan deze mene maatregel van bestuur aange- voorkomen, of dat bevorderd dient wanpraktijken paal en perk wordt wezen soorten, onder zich te heb- te worden dat bepaalde aquarium- gesteld. ben, te koop aan te bieden, te verko- planten op deze lijst zullen worden Misschien zou een vorm van samen- pen of na te leveren (artikel 2). Te- geplaatst. Op de lijst, behorende tot werking tussen exporteurs, impor- vens is het verboden ten verkoop het Verdrag van Washington komen teurs en aquariumhouders kunnen voorhanden te hebben, te koop aan thans geen aquariumplanten voor, leiden tot een vrijwillige beperking te bieden, te verkopen of af te leve- wel bijvoorbeeld bepaalde cacteeën van de levering resp. aankoop van ren: a. dode dieren, behorende tot en orchideeën. Op grond van de toe- bedreigde plantensoorten. bij algemene maatregel van bestuur komstige wetgeving kan Nederland aangewezen soorten en b. bij alge- er autonoom andere planten aan mene maatregel van bestuur aange- toevoegen, hetgeen z'n internatio- wezen herkenbare delen van dieren, nale uitwerking niet zal missen. behorende tot de in die maatregel Overigens zal, voordat zo'n lijst defi- IEDER LID genoemde soorten (artikel 3). Vol- nitief wordt vastgesteld, eerst een gens artikel 4 kunnen uitsluitend inspraakronde worden gehouden, WERFT EEN diersoorten worden aangewezen, De vraag zal zich dan met name toe- waarvan het voortbestaan wordt be- spitsen op de vraag of het genus NIEUW LID dreigd. Tenslotte biedt artikel 5 de Cryptocoryne op deze lijst geplaatst mogelijkheid tot het verlenen van zal dienen te worden. De Werkgroep ontheffingen. In een eerder artikel in Aquarium Planten (WAP) heeft al

496 Mamba's door: Prof. dr. A. Stolk foto's: van de auteur Indertijd parkeerde iemand zijn auto in Nairobi en zag bij terugkomst dat een kleine groene slang uit een boom op het dak van zijn auto was gevallen. Daar hij in reptielen was geïnteresseerd, stopte hij het dier in zijn broekzak en nam het mee naar huis. Toen hij het in een terrarium wilde doen en zijn vangst wat beter bekeek, bleek het een groene mamba te zijn. Voortplanting Dat hij niet gebeten was, mag een De ene jonge Mamba tracht de andere tegen de grond te drukken. wonder heten, maar is misschien toch niet zo vreemd als het op het snelheden opgegeven (vooral bij het gladde ondergrond en zo wordt hij eerste gezicht lijkt. Mamba's beho- ren inderdaad tot de giftigste slan- afdah:m van een hellend terrein), op asfaltwegen vaak door auto's gen ter wereld en moeten dus met respekt worden behandeld, maar de maar dit zijn schattingen van leken overreden. groene leidt gewoonlijk eeh terugge- trokken bestaan in de bomen en is en waarschijnlijk onbetrouwbaar. In lage bomen kan men de zwarte slechts zelden agressief. Voor een gifslang toch nog een geschikt dier Als reptiel is de mamba een koud- mamba ook aantreffen, maar ge- voor het terrarium, zou men zo zeggen, mits men natuurlijk de bloedig dier dat met de vrij gebrek- woonlijk prefereert het dier een nodige voorzorgen neemt. Met de zwarte mamba Dendroaspis kige bloedsomloop zo'n topsnelheid rotsblok om een zonnebad te ne- po/ylepis liggen de zaken wat an- ders. Komt van Kenya en Angola tot onmogelijk kan bereiken en volhou- men. Zuid-Afrika voor en leeft gewoonlijk den. ------------- op de begane grond (droge savan- nen die niet hoger dan 1200 meter De topsnelheid wordt uiteraard bij Aanval en prooidier zijn gelegen), waar een hol onder een omgevallen boom of tussen bedreiging gebruikt. Het dier houdt rotsblokken wordt betrokken en vandaar uit gaat hij op jacht. Kan dan de kop hoog van de grond, Bij de aanval op een zoogdier (een dan ver het veld intrekken om een partner of een prooi te vinden, maar maakt van tijd tot tijd sissende hond bijvoorbeeld) wordt de nauw- keert altijd weer zo snel mogelijk geluiden en zet de hals enigszins uit. keurig gerichte aktie vooral op de naar het hol terug, waar het dier zich veilig kan voelen. De snelheid, die De aanval wordt nauwkeurig gericht onbehaarde of weinig behaarde daarbij bereikt kan worden, is enorm en kan wel ruim tien kilometer per en geschiedt met open bek en plaatsen gericht, onder de oksels of uur bedragen, terwijl vermoedelijk over zeer korte afstanden snelheden flitsend bewegende tong, terwijl bij het oog, op een wang of achter de van ongeveer 25 kilometer kunnen worden bereikt: een echte sprint een uitval de kop tot tweevijfde van oren. Mangoesten zijn bekend als bijgevolg. Dat ze zich in een terra- rium nog redelijk op hun gemak de totale lichaamslengte omhoog slangendoC!lers en kunnen dit uitste- kunnen voelen, is voor zo'n be- weeglijke slang eigenlijk een won- kan schieten . kend doen, omdat ze slechts de der. Overigens worden nog wel hogere Daar een slang zich bij de voortbe- snuit als kwetsbaar plekje hebben. weging moet afzetten heeft ook de Sekretarisvogels en arenden zijn zwarte mamba het moeilijk op een daartoe ook in staat en hebben

497 natuurlijk in hun verenkleed een ook eerst betengeld of eventueel blijkt de vervelling vaak moeilijk te doelmatig pantser. Slangenetende direkt opgegeten. slangen hebben het speciaal op verlopen, zodat er vooral bij de kop jonge mamba's voorzien. In voorjaar en zomer valt de voort- oude huidresten kunnen blijven zit- plantingstijd. Mamba's zijn eierleg- ten. Als gevolg daarvan zijn bij de Het prooidier blijkt al enige uren na gend (ovipaar) en het legsel bestaat inboorlingen verhalen van mamba's het inbrengen van het gif te ont- uit 9 tot 15 ovale witte eieren, die met een kam in omloop gekomen. binden en dit zou erop kunnen een doorsnede van 3 ½. centimeter Aan zulke in hun ogen bijzondere wijzen dat het gif bevorderend werkt hebben en een lengte van 6 tot 8 dieren wordt plaatselijk een bijzon- bij de spijsvertering van de slang. centimeter. Ze worden in de grond dere kracht toegekend. Een belangrij~ gegeven om bij terra- of in holle boomwortels gelegd. De riumexemplaren eens wat aandacht jongen zijn bij het uitkomen al 40 tot Wie zelf in het vrije veld zwarte aan te besteden. mamba's wil observeren, heeft bij 60 centimeter lang en direkt al in holen in termietenheuvels een be- D.e schuwe groene mamba zou hoorlijke kans, alsmede in door langs bospaadjes op overhangende staat om muizen of ratten te doden. aardvarkens verlaten gangen. Wor- takken, goed gekamoufleerd door Persoonlijk hebben wij dan ook den de dieren gestoord, dan vluch- de groene vegetatie, zijn prooi af- nooit problemen met de voeding ten ze daar ook heen, attaqueren wachten om deze vervolgens na een gehad. Eten doen ze uitstekend en alles wat op hun weg komt en beet van de giftanden in de hals op de groei is als gevolg daarvan snel: komen dan gewoonlijk de eerste tijd de grond te doen storten. Er zouden na een jaar kan een zwarte mamba al een lengte van 1.80 meter bezitten. niet terug. zelfs vreemde kreten worden ge- Een aanwijzing voor de snelle groei slaakt om het prooidier (de mens is ook het feit dat kleinere exempla- Kleur inkluis) naderbij te lokken om hem ren slechts zelden worden gezien. daarna te kunnen grijpen. Sterk De maximale lengte blijkt 4 meter te De mamba's bewonen verschillende overdreven overigens, want deze zijn en daarmee moeten wij de biotopen en ongetwijfeld staan hun schuwe, weinig agressieve slang, zwarte mamba als de grootste gif- kleurverschillen daarmee in verband. die zoals wij al zagen nog wel eens slang van Afrika beschouwen. Zij moeten uit dezelfde stamvorm met andere boomslangen verward Bij de groene smalkopmamba Den- zijn ontstaan en als aanpassing aan kan worden, voedt zich vooral met droaspis angusticeps wordt een tien- het milieu en bij wijze van voort- eiren, vogels, hagedissen (gekko's, tal eieren in een holle boom gelegd plantingsbarrière kwam op een ge- kameleons en andere boomhagedis- of ook wel onder rottende plante- geven moment de afwijkende huids- sen), alsmede kleine zoogdieren delen. Dit laatste werkt ongetwijfeld kleur tot stand. (muizen en ratten). De zwarte mam- met de rottingswarmte de ontwikke- Overigens is het met die kleur wat ba blijkt het vooral van warmbloedi- ling van de eieren in de hand. Bij de vreemd gesteld. De groene mamba's ge dieren te moeten hebben: klip- geboorte blijken groene mamba's Dendroaspis viridis en Dendroaspis dassen, knaagdieren en andere klei- blauwachtig te zijn, terwijl ze tijdens jamesoni hebben hun woongebied ne zoogdieren bijvoorbeeld. Het de groei lichter groen worden. Zwar- in savannen, plantages en het se- prooidier kan na de beet vluchten, te mamba's zijn grijs tot olijfgroen en kundaire niet-dichte oerwoud, waar maar het gif werkt zo snel dat de krijgen hun donkerder kleur eerst ze bij voorkeur de bomen bewonen. slang zijn slachtoffer in de begroei- later. Maximaal kan de groene mam- De huidskleur is groen, terwijl de rugzijde in verband met de kamou- ing kan volgen en hem daar als regel ba 2.80 meter lang worden, maar flage vaak bruingevlekt is. te pakken krijgt. Voor het verzwel- het is niet juist om van de groene De savannen-bewenende zwarte gen wordt zo'n prooi eerst met de mamba te spreken, want er zijn drie mamba Dendroaspis polylepis heeft tong geïnspekteerd. De vertering soorten bekend: Dendroaspis an- een blauw-grijze kleur, die ook grijs- van een grote rat neemt niet langer gusticeps in Oost-Afrika van Kenya bruin, olijfbruin of bruingroen kan dan acht tot tien uur in beslag. tot Zuid-Natal, Dendroaspis jame- zijn, terwijl de grijze buikzijde zich Intelligent als de zwarte mamba is, soni van Oost- tot in West-Afrika, en vooral achteraan met donkere vlek- weet hij uitstekend -van de omstan- Dendroaspis viridis in Noordwest- ken voordoet. Merkwaardigerwijs digheden te profiteren om een prooi- Afrika. De zwarte mamba Dendroas- zijn de jongen bij het uit het ei dier in handen te krijgen. Zo kan hij pis polylepis komt van de Oostelijke komen olijfgroen of grijs en blijken zich verdekt bij planten opstellen om Kongo en Zuidelijk Ethiopië tot in ze bij het opgroeien steeds donker- de nektardrinkende · suikervogels Natal en Zuidwest-Afrika voor. Men der te worden. Ongetwijfeld een (Promerops cafer bijvoorbeeld) te heeft vroeger de groene en de afsplitsing van de oorspronkelijke verrassen. De slang is er zelfs toe in zwarte _(eigenlijk donkerbruine) groene0 mambastam die in het staat om met een bliksemsnelle mamba als twee kleurvariëteiten van nieuwe woongebied een andere uitval de vogel in de lucht te grijpen. dezelfde soort beschouwd, maar dit kleur heeft gekregen. Zo'n suikervogel houdt binnen twee bleek bij nader onderzoek niet juist minuten met fladderen op en wordt te zijn. Bij oudere zwarte mamba's Dan is er nog de Oosts en Zuidafri-

498 kaanse smalkopmamba Dendroaspis Jonge zwarte Mamba Dendroaspis polylepis op de uitkijk. angusticeps, die zich als goed-ge- kamoufleerde oerwoudbewoner niet de takken van een struik of een diend. Overigens komen dodelijke slechts van een slanke gedaante, steen is hij gewoon om een zonne- beten van een mamba slechts zelden maar ook van een groene kleur heeft bad te nemen en, wordt hij daarbij voor en dan eigenlijk nog alleen als voorzien. De jongen zijn bij de bedreigd, dan zal hij (naar ons men in ongebaand, hoogbegroeid geboorte blauwgrijs. herhaaldelijk bleek), als de kritische terrein per ongeluk op zo'n dier De lichaamsbouw van deze nauw- afstand nog groot genoeg is, altijd trapt. verwante slangen komt sterk over- trachten te vluchten. Is de vijand Het taaivloeibare gif blijkt witachtig een. Het zijn sierlijke slanke slangen echter wat al te dichtbij gekomen, te zijn, dus niet geel als bij de met een smalle kop, terwijl de in dan is het voor hem erop of eronder cobra's. Het is een krachtig gif, dat schuine rijen geplaatste schubben en bijt hij met geopende bek krach- wat zijn sterkte betreft onder de groot en glad zijn. Het forse lichaam tig om zich heen. Het is dan zaak om Afrikaanse gifslangen slechts door wordt aanzienlijk verlengd door de erg voorzichtig te zijn, want het dat van de Kaapse cobra Naja nivea lange staart. De ogen zijn zeer groot werkzame gif zal vrijwel altijd fatale wordt overtroffen. en van ronde pupillen voorzien. Ook gevolgen hebben, als niet bijtijds het de tanden in de onderkaak zijn groot en bij uitstek geschikt om samen speciale antiserum wordt toege- Terrarium met de zich in de bovenkaak be- vindende giftande de tegensparte- lende prooi vast te houden. Gedrag Mamba's zijn overdag aktief en hun voedsel blijkt (zoals wij al hebben gezien) uit kleine zoogdieren, vo- gels, reptielen en amfibieën te be- staan. Na de eerste beet trekt de mamba zich vaak nog even terug om daarop nog enige malen snel ach- tereen toe te bijten. Men krijgt de indruk dat het hier om een bijzonder praktische voorzichtigheidsmaatre- gel gaat: de prooi zou immers nog gevaarlijk kunnen zijn. Liggend op Groene Mamba Dendroaspis viridis. Voor deze slangen is een groot terrarium vereist, dat in verband met het boomleven tevens behoorlijk hoog moet zijn. Enige bebladerde takken of struiken zijn gewenst, terwijl men een waterbassin zeker niet als een overbodige luxe mag beschouwen. Zand en humusaarde zijn als bodemgrond ideaal, terwijl grote, op elkaar gestapelde stenen voor de benodigde schuilplaatsen kunnen zorgen. TL-verlichting en een infraroodlamp met reflektor, die op een hoop stenen wordt gericht om aan de warmte- en lichtbehoefte van het dier tegemoet te komen. Dagelijks sproeien met warm water kan de oerwoudomstandigheden kompleteren. De temperatuur moet voor Dendroaspis polylepis, Dendro-

499 niet zomaar voorbijgangers aan, zoals men in bepaalde reisverslagen en Afrikaanse avonturenromans wel kan lezen. Het is dan ook onzin om hen vanwege hun giftigheid uit het terrarium te weren . Kan dit goed worden afgesloten en is men ge- wend om zorgvuldig te werken, dan , bestaat tegen het houden van deze prachtige slangen niet het minste bezwaar. De agressiviteit van de zwarte mam- ba schijnt het grootst te zijn. In mambagebieden zijn de inboor- lingen dan ook erg bevreesd voor deze slang en zo zullen autobestuur- ders stoppen als een groot éxem- plaar de weg oversteekt. In verband met hun territoriumgedrag zijn ze Twee jonge zwarte Mamba's aan de grens van hun territorium . trouw aan de standplaats en houden zij zich maandenlang in hetzelfde aspis viridis en Dendroaspis jameso- stander stevig tegen de grond te kleine gebied op. ni 26 tot 30 graden Celsius bedra- drukken. Is een mamba opgewonden, dan gen, terwijl die 's nachts tot 22 tot Aan de paring kan ook een geritua- gaan kop en hals omhoog en wor- 24 graden Celsius kan worden ver- liseerd schijngevecht met aangebo- den de kaken dreigend geopend. laagd. Dendroaspis angusticeps ren instinktieve bewegingen vooraf- Toch leggen deze fraaie slangen bij wordt bij voorkeur op 26 tot 28 gaan. Soms nemen twee of drie goede verzorging in het terrarium graden Celsius gehouden. mannetjes aan zo'n gevecht om het spoedig hun woestheid af en laten Territorium bezit van een vrouwtje deel, waarbij zij zich uitstekend voeden en verzor- met gestrekte kop wordt gedreigd gen. Zo is het geval van een smal- en beide rivalen elkaar met het kopmamba bekend, die in de Berlijn- De dieren zijn nogal op hun privacy voorste deel van het lichaam om- se dierentuin meer dan twaalf jaar gesteld en willen vaak niet eten als strengelen . Gewoonlijk eindigt zo'n werd gehouden en tenslotte graag er iemand bij staat. Die verlangde gevecht met de vlucht van de dode spreeuwen kreeg, die hem met privacy staat ongetwijfeld met het al zwakste rivaal. een lange houten stok werden ver- vroeg bij de jonge dieren optredende Een spektakulair tafereel, wat overi- strekt. territoriumgedrag in verband. Bij de gens van de paring zelf, die vele Toch dient men altijd voorzichtig te bij ons uitkomende groene jongen uren kan duren, in het geheel niet zijn, want een door een mamba van de zwarte mamba konden wij dit kan worden gezegd. Terwijl de rest gebeten mens kan nu eenmaal bin- uitstekend observeren en fotogra- van het stijf tegen elkaar gedrukte nen 20 minuten sterven. Mamba's feren. Het moet niet uitgesloten lichaam golvende bewegingen schijnen in het Zuidafrikaanse Zoe- worden geacht dat wij hier met een maakt, strengelen de beide partners loeland bij tussen de lage bomen voedselterritorium hebben te doen, de staarten dooreen. Intussen maakt grazende koeien soms dodelijke be- zoals dit ook bij de Middenafri- de man karakteristieke stotende be- ten in kop of hals toe te brengen en kaanse zwemblaasloze bodemcich- wegingen op de kop van het vrouw- uiteraard hebben de dieren zich liden Steatocranus casuarius (vet- tje om haar op die manier te daarmee bij de inheemse bevolking kop- , bult- of leeuwekopcichlide) en stimuleren en tot een synchrone erg gehaat gemaakt. Kruipt een Te/eogramma het geval is. In ons aktie te komen. De groenachtige mamba snel voort, dan houdt hij boek Van vis tot vis hebben wij de jongen komen eerst na een periode gewoonlijk de kop tot een halve betekenis van zo'n voedselterrito- van 120 tot 130 dagen uit het ei. meter hoog opgeheven en hierin rium uitvoerig uiteengezet. moet de reden worden gezocht dat Maar hoe het ook zij, onze zwarte Tenslotte een slachtoffer slechts zelden in de mamba's toonden het bekende terri- voet wordt gebeten . toriumgedrag van het imponeren bij Mamba's zijn erg schuw en zullen bij LITERATUUR de territoriumgrens, het omstren- gevaar bijtijds een schuilplaats in het gelen bij de konkurrentiestrijd en het gebladerte zoeken. Hun reputatie is A. Stolk: Van vis tot vis, Communicatie in wel slecht, maar ze vallen toch zeker de vissenwereld. E/sevier, Amsterdam/ trachten om de kop van de tegen- Brussel, 1978.

500 Het medium waarin ze leven (2) door: C. W . van Oosten foto's: F. F. Schmidt In de eerste aflevering van deze korte serie is één en ander verteld over water en in verband daarmee over het begrip pH. Nu wordt eens beter gekeken naar de betekenis van de pH in het aquarium, meteen ook rekening houdend met eventuele beinvloeding van de pH. reekt haast wel vanzelf, zaak loopt allemaal op rolletjes, laat echt werkt ook. we eerst eens nagaan of u dan vooral niet verleiden tot beïn- Maar eerst nog even terug naar die wel zinvol is de pH te vloeding van de pH. Sleutel nergens pH. Die kunnen we bepalen met gaan wijzigen, als we niet tevreden aan maar geniet van uw creaties. behulp van papiertjes. Dat gaat erg zijn met de bestaande toestand. We Ook al komen de vissen en planten gemakkelijk, maar de methode is moeten daarbij onder meer rekening uit totaal verschillende werelddelen anderzijds erg onnauwkeurig. De houden met de herkomst van onze en totaal verschillende milieu's... als kleurverschillen zijn gering, een on- vissen en planten. In de vrije natuur de zaak het fijn doet en het is een geoefend oog heeft moeite met het komen nogal grote verschillen voor.. lust voor ûw oog, laat alles dan zoals onderscheiden van bijvoorbeeld het rivieren in verschillende tropische het is. Misschien hoeft u de rest van verschil in kleur bij pH 4 en pH 4 ½ . gebieden kunnen een pH van het deze serie niet eens verder te lezen . Men kan daarom beter gebruik water vertonen, die al naar de plaats Mocht u nieuwsgierig zijn of lust tot maken van een electrische pH me- (en de tijd!) kan liggen tussen 3 ½ en experimenteren voelen, dan kunt u ter. Dat is weliswaar een duur 7. De grote Afrikaanse meren, diver- natuurlijk wel gewoon verder gaan . apparaat, maar misschien iets om in se rivieren en beken in kalkrijke We gaan voorlopig uit van gedestil- verenigingsverband aan te schaffen gebieden en landbouwstreken (maar leerd water. Zogezegd puur H20 met (De vergelijkingsmethode, waarbij ook het zeewater hoort hierbij) laten een pH die rond 7 (of iets lager) ligt, een hoeveelheid vloeistof met wat pH's zien boven 7, tot wel 8½. De nooit er boven. Hoe zulk water min indikator wordt vergeleken met een zee laten we verder helemaal buiten of meer zelf te maken komt nog aan aantal gekleurde 'glaasjes' blijkt ook beschouwing. We beperken ons tot de orde. Het levert echt niet zoveel behoorlijk nauwkeurig te werken. het zoetwateraquarium. problemen op daarvoor een schitte- Dergelijke methoden zijn in de aqua- Als u een mooie showbak wilt en de rend toestel te fabriceren, dat nog riumhandel te krijgen. Red.) Vele Middenamerikaanse cichliden komen uit het Managuameer, dat sterk alkalisch De pH kan met behulp van toevoe- water heeft. gingen aan het water worden inge- steld. Het meest geschikt is daar- voor hoogveenturf. Turf bevat hu- muszuren die de gewenste extra H + ionen kunnen leveren. We kunnen die turf in een binnenfilter brengen en zo de humuszuren eruit 'trekken'. Wanneer we de pH elek- trisch meten kunnen we blijven kijken wat er met de pH gaat gebeuren. Als het filter werkt, gaat de pH dalen. Het minimum ligt bij een pH rond 3-3 ½, dus bij een wel heel erg lage pH. Te laag voor vrijwel alle vissen en planten. De extraktie kan daarom beter gestopt worden als de pH ongeveer 5,8 is. Als er geen planten in de bak zouden zitten en ook geen bodemgrond, dan zou deze ingestelde pH langdurig blijven bestaan. Het is ook mogelijk al

501 De Discus is wel het schoolvoorbeeld van een zachtwatervis . spelend met de pH na te gaan bij Bovendien zorgt een lage pH ervoor, zich ontwikkelend broed. De natuur welke pH sommige vissen hun eitjes dat veel bacteriën het moeilijk krij- gebruikt zijn eigen chemicaliën en afzetten . Voor vuurneons en kardi- gen. Hun groei wordt sterk afge- wij gebruiken diezelfde stoffen, als naaltetra's ligt de optimale waarde remd. Ook schimmels hebben min- we turf toepassen. m.i. rond pH 5,8. Hoe het met der kans. Tenslotte zijn turfpluizen Natuurlijk zouden we ook met che- gewone neons zit, weet ik niet. (kant en klaar in de handel) heel micaliën uit het potje kunnen wer- Daarmee heb ik nog nooit succes geschikt als afzetsubstraat. Ook die ken. Voor de vis maakt het niet uit, gehad (slecht kweekstel, of beter turfvezels zijn immers niets anders of het H + ion afkomstig is uit gezegd geen kweekstel misschien?). dan stukken turf; vezels, bladstelen humuszuur of uit zoutzuur. Maar het Deze pH waarde is ook optimaal etc, van 'verveende' planten. vergt nogal wat rekenwerk om de voor heel wat andere zalmpjes. Met turf hebben we in principe de goede dosering te vinden, zelfs al De instelling van de juiste pH met natuur geïmiteerd zonder de zozeer maken we gebruik van zwakke zuren behulp van turf levert vermoedelijk beladen chemica lieën in de bak te zoals azijnzuur etc . Hoewel het me nog een bijkomstig voordeel. Hoog- brengen. Immers, waar en wanneer gelukt is koperzalmpjes groot te veenturf blijkt stoffen te bevatten, schieten de vissen in de vrije natuur brengen in met zoutzuur aangezuurd die de bereidheid tot het leggen kuit? Over het algemeen als de water is deze methode voor de leek gunstig beïnvloeden. De stoffen regentijd begint . In de grote wouden toch af te raden en bovendien lijken nogal op die hormonen, die wordt dan door het neerplenzende vrijwel ondoenlijk. Houdt u dus maar voortplantingsneiging vergroten in water de humuslaag geextraheerd liever bij de meer natuurlijk metho- de vis zelf. Het zijn aan geslachts- terwijl diezelfde regen zuurstof in den, als u wilt aanzuren. hormonen verwante stoffen, bekend het water brengt. Voedingsstoffen als oestrogene stoffen, afkomstig uit spoelen mee het water in ... infusie fossiele stuifmeelkorrels van de gaat zich ontwikkelen; kortom, aller- (wordt vervolgd) planten die het veen vormden . lei faktoren worden gunstig voor het

502 Overleving Vertaling van SURVIVAL, door John Dawas, lector zoölogie aan de univarsiteit van Bath, Engeland. Verschenen in Practical Fish Kaeping van oktober 1979. vertaling: T. A.B. M. Boleman Levendbarenden hebben unieke methoden ontwikkeld om de soort in stand te houden, maar voordat we dieper op dit onderwerp ingaan zullen we eerst de problemen bij de voort- planting van vissen op een rijtje zetten. , ij vissen, net als bij de eierleggers als levendbarenden, me1 de ontwikkeling van de eieren moge- meeste dieren die zich ge- het grote onderscheid dat levendba- lijk maakt. slachtelijk voortplanten, renden altijd aanzienlijk minder wer- Een tweede term, die in verband met komen zowel mannelijke als vrouwe- pen dan de matigste eierleggers. levendbarenden gebruikt wordt, be- lijke exemplaren voor. Hetgeen niet Misschien dat een zeer groot, hoeft nog wattoelichting. Veel, mis- wil zeggen dat er gèen geslachtsver- vruchtbaar zwaarddrager-vrouwtje schien wel alle boeken beweren dat andering kan optreden. evenveel nakomelingen kan voort- levendbarenden vivipaar zijn, omdat Daar de geslachten gescheiden zijn, brengen als een klein dwerg- ze kleine visjes in plaats van eieren zal er een manier gevonden moeten goerami-vrouwtje. De reden hier- produceren. Zoals ik het zie, is_ dat worden om eicel en sperma bij elkaar voor zal hopelijk in dit artikel duide- niet helemaal korrekt. Bij levendba- te brengen om tot voortplanting te lijk worden. rende organismen in het algemeen komen. Elke soort heeft wel een ei- worden de eieren tamelijk vlug bin- gen manier gevonden om dit op te Somniige boeken beschrijven Ie- nen het lichaam 'uitgebroed' en wor- lossen: het zogenaamde paaien. vendbarenden als vissen die levende den min of meer onvolledige em- Maar na een succesvolle bevruch- jongen voortbrengen. In feite is deze bryo's gevormd; vervolgens ontwik- ting moeten er nog meer problemen beschrijving misleidend daar het bij- kelen deze zich buiten het ei verder. opgelost worden. Het jongbroed na in zou houden dat eierleggers do- Bij de meerderheid van de levendba- moet zich kunnen ontwikkelen tot de jongen voortbrengen. Het zou rende vissen verloopt deze ontwik- volwassen individuen om de in- daarom juister zijn te beweren dat Ie- keling anders. De. embryonale ont- standhouding van de soort te garan- vendbarenden vissen zijn waarbij de wikkeling vindt binnen het ei in het deren. bevruchting van de eicellen in het li- lichaam van het vrouwtje plaats. Pas Hiervoor hebben vissen alweer aller- chaam van de toekomstige moeder nadat de embryo's volledig ontwik- hande methoden ontwikkeld. De plaatsvindt en waarbij de volledige keld zijn, verlaten zij het ei en wor- ene soort produceert geweldige hoe- embryonale ontwikkeling binnen het den vervolgens geboren. veelheden jongbroed, waarvan er, lichaam van het vrouwtje verloopt Daarom kunnen we beter zeggen, ook zonder enige ouderlijke zorg, al- en niet erbuiten zoals bij de eierleg- dat .levendbarenden ovovivipaar zijn tijd wel een paar opgroeien tot gers. in plaats van vivipaar of, zoals de geslachtsrijpe nakomelingen. Zo Hoewel muilbroeders hun eieren in vertaling van dit woord luidt, eierle- gauw de ouders echter na de ge- hun mondholte bewaren kunnen de- vendbarend, een term die regelmatig boorte wat meer aandacht aan de ze eieren toch als feitelijk buiten het gebruikt wordt. nakomelingen besteden, neemt het lichaam beschouwd worden, in die Een ander punt van verwarring aantal af. Het is bijna regel dat hoe zin dat ze kontinu in• aanraking zijn treedt op als we denken aan het feit intensiever de zorg van de ouders, met het millieu buiten het lichaam. dat vivipare organismen het ontwik- des te kleiner het aantal nakomelin- Er is een konstante stroom water kelende embryo voortdurend van gen. Deze trend zien we zowel bij door de mond van het ouderdier die voedselvoorzienviaeen navelstreng.

503 Als bij ovovivipare organismen ook nelijk voortplantingsorgaan. Het be- gen vindt de bevruchting soms ook een vorm van voeding zou optreden staat uit een aantal anale vinstralen, plaats zonder enige medewerking dan zou men kunnen verwachten die een soort gootje vormen, waar- van de kant van het vrouwtje. Deze dat het gewicht van het ontwikke- door het sperma naar het vrouwtje kennelijke ongeïnteresseerdheid doet lende embryo zou toenemen . Uit getransporteerd wordt . Het puntje je je soms afvragen of het vrouwtje metingen is gebleken dat embryo's van het gonopodium is voorzien van wel in de gaten heeft gehad, wat van Heterandria formosa (dwerg- een of meer haakachtige strukturen , haar overkomen is. Dit klinkt mis- tandkarpertje) ongeveer vierhonderd die essentieel zijn voor een goed schien des te aannemelijker wanneer keer zo zwaar worden gedurende transport van het sperma. je een Heterandria-mannetje een de dracht. Maar daar tegenover Er zijn experimentele aanwijzingen vrouwtje ziet besluipen en dan letter- staat dat de meeste andere Poecihï- die dit ondersteunen; wanneer een lijk van tussen de planten te voor- dae slechts een zeer geringe ge- of meer haakjes verwijderd zijn, ver- schijn schiet om na de daad vlug de wichtstoename vertonen, terwijl ze loopt de bevruchting minder goed aftocht te blazen. toch gedurende de dracht in de ova- en bij volledige afwezigheid is het In andere gevallen schijnt er van het riumwand ingebed zijn. mannetje niet meer in staat zich vrouwtje wat medewerking te ko- In het geval van Heterandria formosa voort te planten. men. Het Guatemalakarper-man- vermoed ik, dat we met een echt vi- Dit zou best wel eens de reden kun- netje (Phallichthys amates amates) vipare vis te maken hebben. Hetzelf- nen zijn van het feit dat een manne- duwt met de snuit tegen de buik van de geldt voor alle Goodeidae (zie lijke lierstaart-zwaarddrager zich niet het vrouwtje bij het vrijeri. hiervoor het voorgaande artikel). kan voortplanten . Bij onderzoek van Na vele waarnemingen heb ik het De meeste Poecillidae moeten als de gonopodia van deze zwaarddra- vermoeden gekregen dat dit met de ovovivipaar beschouwd worden. ger hebben we nooit de bewuste snuit duwen twee doelen heeft. Doordat de levendbarenden hebben haakjes kunnen ontdekken. Er zijn Ten eerste heeft het met de snuit du- gekozen voor inwendige bevruch- echter ook andere redenen voor de wen tot gevolg dat het vrouwtje ting, zijn ze af van territoria onder- steriliteit van lierstaartmannetjes, minder de neiging vertoont om weg houden, nesten bouwen en grote maar in dit stadium van het onder- te zwemmen, zoals zo veel vrouw- aantallen eieren produceren. ~oek kan ik daar nog niets met zeker- tjes van levendbarenden doen. En Daarentegen geeft inwendige be- heid over schrijven. ten tweede, Phallichthys-mannetjes vruchting weer andere problemen. Daar het eigenlijke proces van hebben een tamelijk lang gonopodi- Het kan wel erg voordelig zijn om de sperma-overdracht voltooid kan zijn um, het is ongeveer even lang als de eieren extra bescherming in het li- in minder dan een sekonde, is het afstand van de basis van het gono- chaam te geven, maar er moet dan baltsgedrag bij levendbarenden min- podium tot het puntje van zijn snuit, wel een andere methode voor de be- der belangrijk dan bij eierleggers. zodat, wanneer het gonopodium vruchting ontwikkeld worden. Levendbarenden baltsen wel en naar voren gebogen is, het puntje Het antwoord is gevonden in de soms zijn de baltspartijen, hoewel vlak bij zijn mond zit . Het kan daar- vorm van het gonopodium, het man- kort, toch verbijsterend . Daarente- om best zijn dat het met de snuit du- wen dient om de juiste plek bij het Heterandria formosa. vrouwtje te vinden zodat er een gro- tere kans op een geslaagde bevruch- ting is. Ik wijs er echter op dat dit slechts mijn gedachten zijn, gebaseerd op mijn waarnemingen en dat ik dus nog geen enkel wetenschappelijk bewijs heb. Hoe dan ook, met of zonder mede- werking van het vrouwtje, de man- netjes van levendbarenden hebben hun eigen methoden ontwikkeld om met succes de eicellen inwendig te bevruchten. Sommige mannetjes van de levend- barenden, zoals guppies en zwaard- dragers hebben zich nog iets verder ontwikkeld. De buikvinnen van deze mannetjes hebben gemodificeerde vinstralen die op een tamelijk inge-

schillende stadia van ontwikkeling , die op het juiste moment bevrucht worden door opgeslagen sperma. Het gevolg hiervan is dat de embryo's het moment van geboorte na elkaar bereiken. De jongen wor- den dan steeds als eenlingen gebo- ren in plaats van allemaal in één worp. Het resultaat is dat deze vis in vergelijking met haar eigen afmetin- gen zeer grote goed ontwikkelde jongen produceert. Nadat er een jong geboren is, ont- staat er weer plaats voor de volgen- de, de jongen worden als het ware aan de lopende band afgeleverd. Vermoedelijk is de produktiviteit van Heterandria in de natuur vergelijk- De blanke zwaarddrager - foto : A. v . d. Nieuwenhuizen. baar met die van andere levendba- renden. Hoewel deze methode nieuze wijze funktioneren. Als het Het ovarium van levendbarenden is hoogst merkwaardig lijkt, is het toch gonopodium naar voren gezwaaid wordt om kontakt met het vrouwtje werkelijk een opmerkelijk orgaan. niet veel meer dan een verfijning van te maken, wordt de buikvin ook naar voren gericht en raakt het gonopodi- Naast de mogelijkheid om eieren te de bestaande methoden. Een werke- um zodanig dat er een efficiënter gootje gevormd wordt dan bij het laten ontwikkelen bezit het ook de lijke doorbraak in de methodiek van gonopodium alleen . Wanneer de bevruchting maar zo mogelijkheid om zaadcellen te voe- voortplanting vinden we bij de kort duurt, dan is het duidelijk dat ie- dere mutatie, die het transport den en gedurende een aanzienlijke Goodeidae, die binnen de groep van van spermapakketjes (spermatopho- ren) verbetert, in de loop van de evo- tijd in leven te houden. Omdat per de levendbarenden een aparte plaats lutie uitgeselekteerd zal worden. Na de bevruchting spelen de man- paring meer sperma wordt overge- innemen. Er zijn relatief weinig soor- netjes geen rol meer. De verdere zorg wordt volledig aan de vrouwtjes bracht dan nodig is om alle eieren te ten binnen deze familie, toch moet overgelaten, die in de loop van de evolutie verschillende technieken bevruchten, heeft het zin voor het het biologische belang van deze die- ontworpen hebben. De meeste levendbarenden hebben vrouwtje een deel van het sperma le- ren niet onderschat worden. Deze ruimte voor een beperkt aantal eie- ren in vergelijking met eierleggers. vensvatbaar te houden voor een vol- levendbarenden komen bijna uitslui- Een van de redenen, zoals reeds ge- zegd·, is dat ze de eieren in het folli- gende serie eicellen. tend in Mexico voor en er komen kel, ingebed in het ovarium geduren- de de dracht bewaren. Het aantal ei- Dit is ook de reden waarom een vrijwel geen bekende aquariumvis- eren zal daardoor beperkt zijn door onder andere de grootte van het vrouwtje van een levendbarende in sen onder voor. Ze zijn zo verschil- ovarium zelf. Toevallig is de behoefte aan grote staat is vele broedsels te produceren lend van alle andere, in de manier hoeveelheden jongbroed door deze bijzondere vorm van broedzorg ook als ze maar eenmaal bevrucht is. waarop ze zich voortplanten dat er Het dwertandkarpertje heeft een ex- een apart artikel aan gewijd zal wor- tra ontwikkeling ondergaan om voor den. Ze hebben dezelfde problemen voldoende nakomelingen te zorgen . als de andere levendbarenden opge- Deze dieren behoren tot de kleinste lost, maar op hun eigen unieke ma- gewervelde dieren. Door hun afme- nier. Sommige van deze oplossingen tingen zouden ze dus beperkt wor- zijn bepaald niet 'visachtig' te noe- den tot een zeer gering aantal nako- men . Ze leggen een vorm van melingen per worp. Daarenboven is broedzorg aan de dag, in de vorm experimenteel gebleken dat het ge- van het voeden van het zich ontwik- wicht van de embryo's een vierhon- kelende embryo, die hen in staat dervoudige gewichtstoename on- stelt het aantal nakomelingen nog dergaan zodat de ruimte maar erg verder te verkleinen zonder risico gering is en zeer kleine aantallen· voor de soort te lopen , en die zeer voortgebracht zouden kunnen wor- sterk doet denken aan de methoden den. De Heterandria (en enkele an- van de groep waartoe wij zelf ook dere soorten) lost dit probleem op behoren: de zoogdieren . kleiner, zodat er een goede balans door achter elkaar een verbazing- ontstaat tussen beschikbare ruimte wekkend aantal eieren te produce- LITERATUUR: en noodzakelijk aantal nakomelin- ren. Het Heterandria-vrouwtje heeft J. J. Hoedeman, Elseviers aquariumvissen en- gen. in het ovarium dan ook eieren in ver- cyclopedie deel 5, pag . 60 e.v., 1969.

505 Oer- en staartkikkers door: prof. dr. A. Stolk foto 's : van de auteur De Noordamerikaanse staartkikker Ascaphus truei heeft geen echte staart. De naam is daarom fout, maar het zal moeilijk zijn om interessantere dieren te vinden waarvan zoveel te leren is. De 'staart' is de verlengde cloaca, die door het volwassen mannetje wordt gebruikt om de inwendige bevruchting tot stand te brengen. Doelmatige aanpassing netje een tijdlang op het vrouwtje de staartkikker ook zo gedaan, dan rijdt en daardoor in staat is om de zou het zaad in het snelstromende eieren van sperma te voorzien, als ze water van de koele Noordamerikaan- Gewoonlijk hebben kikkers uitwen- uit de cloaca van het vrouwtje se bergbeken (Rocky Mountains van dige bevruchting, waarbij het man- tevoorschijn komen. Werd dit door Zuid-Canada tot Oregon, alsmede in De zeldzame Nieuwzeelandse oerkikker Leiopelma hochstetteri , die nauwelijks zwemvliezen heeft en hoog in de bergen in een koel klimaat voorkomt .

506 West-Montana en ldaho) onmiddel- middellijn van de buik is gelegen. ring van de staartkikkers kwaken ze lijk verdwijnen. De staartkikker lijkt Het larvestadium is bijzonder lang allemaal en ze beschikken ook alle- wel specialist in alle mogelijke aan- en kan wel twee tot drie jaar duren . maal over gehoororganen. Bij de passingen te zijn. Zo worden de Zeer doelmatig is verder dat deze lar- staartkikkers is dit niet het geval. eitjes, die in snoeren van dertig tot ven de neusgaten kunnen afsluiten Het gehoororgaan mist het trommel- vijftig stuks worden gelegd, aan de als de waterstroming te hevig wordt . vlies en de buis die het binnenoor de onderkant var:, rotsblokken vast- Eveneens blijkt een sluiting mogelijk met de keelholte verbindt, de zoge- gekleefd om meesleuren door het te zijn om in verband met de adem- naamde buis van Eustachius, is be- water te voorkomen. Zonder dat het haling de waterstroom via bek en hoorlijk gedegenereerd. mannetje erbij is, zet het vrouwtje de kieuwen te regelen. Men zou kunnen veronderstellen dat eieren af, die reeds maanden van te- Door de larven worden algen van de staartkikkers stom zijn en zo goed voren inwendig werden bevrucht. rotsen geschraapt en ook hiervoor als doof met het oog op het rumoe- Een fraaie aanpassing aan het speci- blijken de zuigschijfjes nuttig te zijn. rige bergbeekmilieu, waarin de ale milieu, waarbij het niet is ge- Ze moesten er als het ware primair vrouwtjes het gekwaak van de man- bleven. zijn om zich goed te kunnen ver- netjes toch niet kunnen horen. Nog meer aanpassingen ankeren en bleken secundair ook ge- Stemgeluid zou voor de mannetjes schikt te zijn in verband met de dan geen nut kunnen hebben en in De na een maand uit de eitjes ko- voedselopname. De gedaantever- de loop der tijden verloren zijn ge- mende larven hebben een uur na het wisseling tot kleine kikkers blijkt gaan. Geen-geluid-producerende uitkomen een driehoekig hecht- ruim één jaar later te geschieden tus- kikkers hebben geen gehoororgaan schijfje op de kop. Heel geschikt om sen juli en september. nodig en zo zou ook dit zijn gede- zich aan de rotsblokken vast te hechten en zo wegspoelen door de Doofstom genereerd. krachtige stroom tegen te gaan, Dit lijkt wel aardig op het eerste ge- zodat dit eveneens als een aanpas- In de van mei tot september durende zicht, maar laten we het receptie-ef- sing aan het woelige milieu moet broedperiode kruipen de mannetjes fect niet vergeten. Bij zo'n gelegen- langs de oevers om de vrouwtjes te heid is men ingesteld op het horen van het stemgeluid van een bepaal- worden beschouwd. vinden. Lokken met gekwaak blijkt de persoon, terwijl men het geroeze- De gestroomlijnde lichaamsvorm hier uitgesloten te zijn want de moes om zich heen laat voor wat het van de larven blijkt hier ook van dieren zijn volkomen stom . is. Staartkikkers houden er ook van groot nut te zijn. De kieuwholte Voor kikkers is dit een bijzonderheid om tegen vochtige rotsblokken bo- heeft slechts één opening, die op de van de eerste orde. Met uitzonde- ven de waterlijn op te klimmen en bij regenachtig weer kunnen ze wel on- De Noordamerikaanse staartkikker Ascaphus truei, wel niet met een staart, maar met geveer dertig meter over het land een staartvormig verlengde cloaca, die in de voortplantingstijd als een copulatie-orgaan kruipen, wat ook weer als een aan- wordt gebruikt. passing aan het speciale milieu moet worden beschouwd. De temperatuur van het woongebied is laag. Staart- kikkers blijken hieraan zo'n sterke aanpassing te vertonen, dat ze al verdwijnen als hun plek wat al te zonnig wordt, bijvoorbeeld doordat er wat bomen werden gekapt. Oerkikkers Bij de Nieuwzeelandse oerkikker Lei- opelma hochstetteri, die ook hoog in de bergen leeft, worden de eitjes in de oeverstrook gelegd. Persoonlijk troffen wij ze aan in vochtige klei, in holen -die vermoedelijk door libelle- larven waren gegraven (november/ december). Ze liepen daar geen risi- ko door het water meegesleurd te worden en door het voortdurend sijpelende vocht bleken ze ook veilig

507 voor uitdroging te zijn. Gewoonlijk is vastzit. Uitschieten bij het vangen eiland Coromandel had gevangen, de lucht ter plaatse vochtig en koud van de prooi (zo karakteristiek bij werd vernoemd. en zal de temperatuur niet boven 4°C andere kikkersoorten) blijkt hier niet De kleine, goudbruine, groenachtige stijgen. Mist en nevel komen daar mogelijk te zijn. Leiopelma archeyi werd door S. P. hoog in de bergen nogal voor, maar Smith in juli 1862 ontdekt in het voor de oerkikker is dit zeker ideaal Ontwikkeling Tokatea-gebergte van het Coroman- te noemen. De mannetjes houden del-schiereiland onder met mos be- de wacht voor de holen, waarin de Op verschillende gronden nemen we groeide, vochtige stenen, maar werd eieren (nog geen halve centimeter aan, dat oer- en staartkikkers als pri- eerst in 1942 als aparte soort onder- groot) in snoeren van twee tot acht mitieve kikkers zijn te beschouwen, scheiden. zijn gelegen. Het vrijlevende larve- die dicht bij de vroegere visachtige Leiope/ma hamiltoni werd bij het stadium wordt overgeslagen (aan- voorouders van de amfibieën moe- hoogste punt van Stephen-eiland passing!) en na ongeveer veertig da- ten staan. Dit kan alleen al volgen uit door H. Hamilton gevonden en gen komen komplete kikkertjes te- het feit dat alle wervels aan beide zij- door Me Culloch beschreven. voorschijn. Die zijn in het woelige den ingestulpt zijn (biconcaaf, amfi- Leiopelma hochstetteri werd het water niet zo kwetsbaar als larven en coel). De wervels van bijna alle vis- eerst in bergrivieren gevonden en kunnen met hun poten direkt al be- sen zijn dit ook, maar bij kikkers heeft goed ontwikkelde zwemvlie- hoorlijk terecht. komt dit alleen bij oer- en staartkik- zen tussen de tenen. Belangrijk veld- En dan de lange staart, die wat kers voor. Vermoedelijk hebben ze onderzoek in verband met de levens- langer behouden blijft dan bij andere zich alleen in snelstromende beken cyclus werd door het echtpaar kikkersoorten het geval is. Een bij- kunnen handhaven. Stephensen gedaan. Geen wonder zonder nuttig orgaan, waarmee het Deze primitieve kikkers blijken zeer dat dit vanwege de grote zeldzaal'T'- vrijkomen uit het ei heel wat gemak- zeldzaam te zijn en het is dan ook heid bijzonder tijdrovend is. kelijker blijkt te worden, doordat dit een verheugend feit, dat ze in Ascaphus truei heeft zich in zijn bos- apparaat zich bijzonder krachtig be- Nieuw-Zeeland volledig wettelijk zijn rijk, koel bergklimaat zo sterk aan weegt. De longen zijn de eerste we- beschermd. Het is de hoogste tijd, een leven in het water aangepast dat ken nog niet volledig ontwikkeld en want volgens een opgave in het rode hij de snelstromende, koude bergbe- zo heeft de staart nog geruime tijd boek van de I.U.C.N. zijn alle drie ken slechts verlaat om bij dooi of op een ademhalingsfunktie. De huid soorten van de Nieuwzeelandse oer- een regenachtige nacht een prooi te daarvan (en ook van de buik) is daar- kikkers aan het uitsterven. vangen. toe van fijne bloedvaten voorzien. Geen echte staart blijken oer- en Na het uitkomen kan één maand op Historie staartkikkers te hebben, maar wel de dooierzak worden geteerd, zodat zijn ze in het bezit van een tweetal de larven nog even de tijd hebben - - - - - - - - - - - - - spieren, die qorspronkelijk dienst voordat zelfstandig voedsel moet Men moet zich voorstellen dat de deden bij het bewegen van de larvale worden gezocht. oerkikkers de oorspronkelijk op staart. Geen staart dus, maar het Iets dergelijks vinden wij bij Hamil- Nieuw-Zeeland voorkomende kik- kwispelapparaat is intakt gebleven. tons oerkikker Leiopelma hamiltoni, kers zijn, die sinds onheuglijke tijden maar bij de eveneens in de Nieuw- op deze vochtige, koele eilanden wo- zeelandse berggebieden voorkomen- nen. De ontdekking van Leiopelma de Archey's oerkikker Leiopelma ar- vond in november 1852 door de le- cheyi worden de eitjes onder stenen gerarts Dr. Thomson plaats op een en stukken hout gelegd, wat ook als schiereiland van het Noordereiland N.B.A.T. een prachtige aanpassing aan het bij Coromandel. Het moet toen al milieu is te beschouwen. Ook hier een zeldzaamheid zijn geweest want LEDENWERF-snoeren van twee tot acht witte, aan de kleine, vijf centimeter lange kik- elkaar klevende, eieren die na onge- ker, die onder een rotsblok in een AKTIE 80 veer zes weken volledige kikkertjes bergrivier werd gevonden, was zelfs opleveren, die met krachtige staart- aan de plaatselijke Maori's niet be- slagen het eiomhulsel verbreken, kend. Daar men aan het goudwas- IEDER LID ook hier komt het vrijzwemmen lar- sen was, meenden deze dat het on- vestadium niet voor (aanpassing!). bekende dier de op aarde versche- WERFT EEN Hij voedt zich met spinnen, houtlui- nen 'geest van het goud' was. De zen, insekten en hun larven en voor naam werd door Fitzinger gegeven, NIEUW LID het bemachtigen daarvan dient een waarbij de Oostenrijkse onderzoeker lange, ronde of peervormige tong, Ferdinand von Hochstetter, die in die vrijwel volledig onder in de bek 1858 enige oerkikkers op het schier-

508 voor ugeknipt De biotopische situatie hoeven we niet precies zen, waarvan 4 stuks de kleur warm wit hebben na te bootsen , daar we anders een zeer eenzij- en 2 stuks de kleur Gro-Lux . Deze 6 buizen uit de verenigingsbladen dig ingerichte bak zouden krijgen. worden door middel van een Aquadim 1000 re- Het geheel is opgefleurd met wat planten, gelkast geschakeld , hetgeen als volgt ge- door: S. D. Koning waarvoor gebruik is gemaakt van Vsllisneris gi- schiedt : gsntes en Aponogeton boivinisnus. 2 TL warm wit aan om 8.30 uur en uit om 18.00 Het volgende - uit Rode Rio te Alkmaar ge- Het blijft echter moeilijk deze mooi te houden knipte - stuk is voor si diegenen die over willen omdat de vissen er van eten en ze nogal eens uur , stappen naar een cichlidenbsk. Er moge uit bhï- loswoelen . 2 TL warm wit aan om 12.00 uur en uit om ken dat van het begin sf aan zorgvuldigheid en De zuivering van het water vindt plaats door 19.00 uur, begrip voor de dieren noodzaak zijn. middel van 3 filters . Een Eheim hoofdfilter met 2 TL Gro-lux aan om 16.00 uur en uit om 23.00 een kapaciteit van 2400 1/ h dat het water rechts uur. Mijn speciaal aquarium uit de bak via een pvc pijp aanzuigt, filtert en Door middel van de regel kast worden de buizen Afmetingen : L 200, br 60, h 60. Dit aquarium is het links in de bak weer via een pvc pijp terug- ontstoken en branden dan na ongeveer 15 mi- ingericht voor en wordt bewoond door 1 stel pompt. Dit filter zorgt tevens voor een goede nuten op volle sterkte . Ook het doven vindt op pauwoogcichliden (Astronotus ocel/stus) en 2 stroming, wat enigzins voorkomt dat afvalstof- deze manier plaats. Het voordeel hiervan is dat stellen Cichlssoms severum. fen zich op de bodem ophopen . er bij de vissen geen schrikeffekten optreden , Voor de inrichting is gebruik gemaakt van tem- De twee andere Eheim filters zijn aangesloten zoals bij het plotseling inschakelen van het licht pex achter- en zijwanden waarin ook de afvoer- op het bodemfilter in de bak en hebben een ka- nogal eens het geval is . buizen van de filters zijn weggewerkt. De bo- paciteit van 300 1/ h elk. De bak is op een stalen frame geplaatst, waar- dem is voorzien van een Eheim filter met daar- Het water wordt door deze filters respektieve- na het geheel is afgewerkt met schrootjes. op donker gekleurd grof grint met een korrel- lijk links en rechts uit de bak aangezogen, ge- Nu nog even iets over de bewoners . De pauw- grootte van ongeveer 4 mm . filterd , indien noodzakelijk verwarmd tot 25° C oogcichliden heb ik vrij klein gekocht en opge- Bij de verdere inrichting is gebruik gemaakt van en terug gepompt via het bodemfilter in de bak . fokt tot wat ze nu zijn. Het waren er oorspron- grote stukken kienhout, leisteen en lavasteen. Ook dit voorkomt dat afvalstoffen zich in de kelijk 6, maar in de loop der tijd heb ik er hier Dit alles is dusdanig opgesteld dat de vissen bodem ophopen waardoor rotting kan ont- een paar uitgeselekteerd. voldoende schuilgelegenheid hebben en een staan . Er wordt dusdanig gefilterd dat de hard- Na enige tijd ortdekte ik dat een van de vissen territorium kunnen vormen, maar toch zodanig heid van het water konstant 10° DH blijft (pH een uitgroeisel aan zijn onderlip kreeg. Niet dat dat het geheel een natuurlijke aanblik blijft hou- 7,4). dit schadelijk was, maar mooi was het ook niet. den . Bij informatie bij een dierenarts bleek dat hier Wekelijks wordt éénderde deel van het water sprake was van wild vlees . Hij zei me dit zonder ververst en om de veertien dagen de twee klei- gevaar de vis te verliezen af te kunnen knippen . ne filters schoongemaakt . Het grote filter Na enige maanden is het echter weer aange- wordt eenmaal per maand gereinigd . groeid waardoor het noodzakelijk is deze han- De verlichting van de bak bestaat uit 6 TL bui- deling te herhalen . Cichlasoma severum - foto : F. F. Schmidt .

509 Deze pauwoogcichliden zijn over het algemeen Over de werking van filters worden we inge- zoveel mogelijk afbraakstoffen vast te licht door Keizer Tetra te Rozenburg. houden of om te zetten in andere, minder rustige vissen, die praktisch nooit graven. gevaarlijke, stoffen. Bepaalde materialen, Bovendien heeft hij geen territorium, in die zin Wat ia nu Biochemische filtering? o.a. aktieve kool, zijn in staat door absorptie dat hij andere vissen verjaagt uit zijn omgeving. Dat is de ontwikkeling van verschillende allerlei stoffen vast te houden. Dit zijn voor- De hele bak is gewoon zijn territorium. bakteriënstammen die, gebruikmakend van namelijk: kleurstoffen - sommige zuurresten Behalve als ze af gaan zetten, dan zoeken ze de restanten van de stofwisseling, andere - bepaalde geneesmiddelen - chloor uit vers een steen waarbij ze konstant in de buurt blij- stoffen produceren die op hun beurt weer leidingwater - phenol, maar geen ammonia ven, als het ware de wacht houden. Ze poetsen bruikbaar zijn voor andere levensvormen. - nitriet - of nitraat, de stoffen voortkomend die dan en halen alle obstakels in de direkte om- Dit proces wordt ook biologische filtering uit de afbraak van eiwitten. geving weg, ook kleine stenen en natuurlijk genoemd. Een ingewikkeld proces dat langs Aktieve kool, gemaakt van kokosnootscha- planten, waardoor ze een goed uitzicht hebben op de omgeving. De Cichlasoma severum daarentegen vormen natuurlijke weg ontstaat, mits de voor- len. Ook beenderen of hout worden tot kool wel een territorium en hebben een vast stekkie waarden daarvoor gunstig zijn. Het is erg verwerkt. Het aktiveringsproces maakt het in de bak dat ze fel verdedigen tegen eventuele belangrijk dat het water, dat door de filter- opnamevermogen van de kool voor be- indringers. Alleen tijdens het voeren verlaten ze massa gaat, voldoende zuurstofrijk is. De paalde chemicaliën groter. dat, tenminste als ze geen eieren of jongen bakteriën die het nuttige werk doen zijn na- Niet alle kool is geaktiveerd, ook al wordt hebben. melijk grote zuurstofverbruikers. Zuurstof- dit vaak zo genoemd. Het gebruik van kool Het onderhoud van de bak vergt veel tijd, in te- genstelling tot wat de gezelschapsaquarianen rijkdom hangt samen met voldoende water'\" voor aquariumdoeleinden is van groot soms denken. Zij moeten hun planten verzor- doorstroming, goed verdeeld over de totale belang. Veel ongewenste stoffen kan men gen en daarop ligt ook het aksent, maar hoe zit filtermassa. ermee uit het water halen. Maar nogmaals, dit bij een cichliden-aquarium7 aktieve kool haalt niet de giftige produkten Opstoppingen door vervuiling en onvol- van de afbraak van eiwitten uit het water. Dagelijks moet er gestofzuigd worden omdat doende gelijkmatige verdeling maken dat Regelmatig waterverversen blijf een nood- anders de organische afvalstoffen van de vis- het water de weg zal kiezen van de minste zaak. Vaak ziet men dat een koolsoort ge- sen zich gaan ophopen. Deze afvalprodukten weerstand. Via kanaaltjes zonder voldoende bruikt wordt als filtersubstraat voor een zijn zo groot (potlooddikte) dat ze niet door het kontakt met de totale massa, loopt het filter afgezogen worden maar naar de bodem water door de filter en de bakteriën laten bakteriënkultuur. Dit gebeurt meestal on- het afweten. Ook het gebruik van filterma- bewust. De aquariumhouder koopt eenvou- zinken. De weinige planten die in de bak staan moeten teriaal in stukken kous of nylonzakken geeft dig kool en meent dat deze aktief zijn werk ook verzorgd worden of hergeplant omdat ze snel door plooivorming onvoldoende kon- gaat doen. In korte tijd is echter de ab- door de vissen zijn losgewoeld of uitgetrokken. takt tussen water en filtermassa. De filter- sorptieve funktie voltooid en de kool zal als Het water moet ook vanwege de vele afvalstof- massa, het substraat waarop de bakteriën substraat voor bakteriën dienst gaan doen. fen wekelijks voor eenderde van de inhoud zich nestelen, kan bestaan uit vele soorten Of dit een handige toepassing is staat te worden ververst. De filters moeten om dezelfde materiaal mits het maar een ruw oppervlak bezien. Het absorptieve vermogen van kool reden vaker schoongemaakt worden. heeft. Een gladde korrel, zoals grind, geeft schijnt voorkeur aar., de dag te leggen voor Het voeren en het verzorgen daarvan kost daar- belangrijk minder resultaat dan een struk- bepaalde soorten stoffen. Volgepropte kool naast ook nogal wat tijd. tuur die ruw en hoekig is. Hoe meer op- wil graag een plaatsje vrij maken als deze pervlak de massa heeft, hoe groter het re- voorkeurstof voorbij komt. Tubifex aksepteren ze niet meer. Er moet om sultaat. Steen van poreuze aard met een De kool gaat stoffen uitwisselen. Men kan de andere dag runderhart geknipt worden en korrelgrootte van 2 - 5 mm voldoet het best. zo voor verrassingen komen te staan. het water kan hierdoor z'n weg zoeken en in Gebruikt men kool en dat is nuttig, dan is ook het houden van een meelwormenvoorread innig kontakt met het materiaal komen. Te een regelmatige vervanging het enige zin- is noodzakelijk. grote of holle strukturen laten het water te nige. Zoals kool bepaalde voorkeurstoffen snel door. Op het filtersubstraat vormt zich uitwisselt voor andere, doen ionenuitwisse- Verder zijn ze dol op gewone regenwormen, langzamerhand een voedingsbodem, be- laars dit met ionen. Het voert te ver om dit dus spitten maar, kleine spiering, kleine kikker- tjes of zoetwatermosselvlees. Na het voeren moet er steeds goed op gelet worden dat er geen voedselresten op de bodem blijven liggen i.v.m. rotting en dientengevolge daarvan aller- staande uit organische en anorganische proces uitvoerig te bespreken maar het lei schimmels. stoffen. Hierop zullen de bakteriën zich ont- komt hierop neer dat een ionenuitwisselaar Zo simpel als de meeste mensen het doen voor- wikkelen. Voldoende zuurstof en voedings- bepaalde of alle stoffen, voorkomend in stellen is het dus beslist niet. stoffen, de afvalstoffen die wij kwijt willen, water, eruit kan halen. Een andere vorm Waarom dan toch een cichlidenbak7 Vanwege van chemische filtering. De watersamen- het gedrag van de vissen. Ze zijn zo tam dat ze geven een rijping van het filterbed. De stelling wordt hierdoor sterk beïnvloed en uit de hand eten en het zelfs aksepteren, met kan bij direkte toepassing in het aquarium name de pauwogen, dat je ze streelt. Dit zie ik vorming van de vele bakteriënstammen grote gevaren voor de bevolking opleveren. vraagt van enkele weken tot een paar Sommige filtermassa's zijn speciaal voor me nog niet bij een neontetra doen. Bovendien maanden. U ziet men mag gerust zuinig zijn aquaria ontwikkeld. Zij hebben de mogelijk- is het aandoenlijk te zien hoe deze grote grove op dit moeilijk verkregen bezit. heid gedurende een bepaalde periode uit de dieren voor hun jongen zorgen, gewoonweg toevoer van afbraakprodukten juist de gif- fantastisch. Een stel Severums met een hon- Handhaving van gûnstige bestaansvoor- tige op te nemen. Uitgaande van schoon derdtal jongen om hen heen is een adembe- waarden en zo min mogelijk verstoring van water zullen zij, afhankelijk van de visbezet- nemend schouwspel. het gerijpte filterbed zijn eisen voor het ting, gedurende enige maanden werkzaam goed funktioneren van een biologisch filter. blijven. Ik hoop hiermee enigszins een beeld te hebben geschetst van mijn liefhebberij en tevens wat begrip te hebben gekweekt voor het houden van cichliden en het toch meedoen aan een Ook hier geldt, op tijd de vervuilde filter- keuring. Ik meen te mogen zeggen dat de massa weggooien en vervangen door moeilijkheidsgraad voor het goed verzorgen nieuwe. van een van beide aquaria wel verschillend is maar beslist niet meer of minder ten opzichte PIET V.D. SLUIS van elkaar. Wat la nu chemische fllterlng7 W. PIJNAPPELS Bij een chemische filtering probeert men

510 Aquarianen zijn van nature (of van ellende) Voor de twee bovengenoemde probleem- voor de zuigaansluiting vanaf het aquarium begaafde knutselaars. Voor degenen die moeilijkheden hebben met hun filter knipte pjes het ik het volgende toegepast. en de ander om te vullen. ik een opstel uit De Natuurvriend te Zaan- dam. Aan de Eheimfilter, direkt boven het gebo- Tevens is in het deksel een waterdicht Mijn filter gen aanzuigpijpje, onder aan het filter, heb glazen verwarmingselement met thermo- In het bezit zijnde van een Eheimfilter gaf het mij soms moeilijkheden om de slangen ik van doorzichtig plasticplaat een vierkant staat gelijmd (dit te lijmen met een 2 com- goed gevuld te krijgen omdat de pomp niet zelfaanzuigend is. langwerpig doosje gemaakt (zie schets 11 ponentenlijm). Ook het verwarmingselement in het aquari- waarin aan de onderzijde met een stukje Het werkt nu als volgt: Het filter wordt um wegwerken is dikwijls niet eenvoudig. slang een aansluiting zit voor de zuigaan- schoon gemaakt, het doosje uitgespoeld zonder deze van de Eheim los te maken. sluiting van het filter. · Boven aan het doosje een deksel, dat met Het filter wordt gevuld met lauw water tot boutjes bevestigd is (om eenmaal per jaar boven de pomp van de Eheim want de schoon te kunnen maken). In het deksel zijn slangen worden los genomen ter plaatse 2 pijpjes van plastic gelijmd. De een dient van A en B. Tekening: R. Hameeteman.

511 Ik heb dan een kontrole of het filterdeksel T-stukje. Het filter zuigt nu lucht aan en bij de plastic platenhandel dit op de juiste en pomp niet lekken en plaats dit dan naast perst het water uit het filter. maat laten zagen en is daarvoor speciale het aquarium. Sluit nu de pers en zuigklem Pomp + verwarming nu afzetten en direkt lijm verkrijgbaar. aan en laat het T-stukje aan de bovenzijde de slang van de pomp losmaken anders Het doosje zet men in elkaar met plakband nog open. hevelt het filter in omgekeerde richting weer en laat dan die lijm met behulp van een Met een gieter vul ik nu de slangen tot aan vol. stokje of breinaald van de binnenzijde uit het waterniveau in het aquarium en sluit Buiten de 2 eerstgenoemde voordelen heeft gewoon tussen de naden vloeien. Na enkele dan het T-stukje met een dopje en de vul- deze installatie nog het voordeel dat, indien uurtjes drogen zit het muurvast. slang met een kurkje en zet de pomp met het aanzuigrooster van de zuigpijp in het Mocht u· verdere inlichtingen willen hebben het verwarmingselement in werking. aquarium verstopt raakt, dit te zien is in het dan ben ik gaarne hiertoe bereid. Bij het verwijderen van de filterinstallatie doosje want dan zakt daarin het waterpeil. haal ik langzaam het dopje (welke goed Het maken van het doosje is vrij simpel. moet afsluiten i.v.m. valse lucht) van het Indien men de juiste afmeting weet kan je F. VAN ELSWIJK Tekening: R. Hameeteman. -f-:--0+- --; + +11 1l + l1 l ~ q_ _____O J + +- +

512 Uit de -zeer oude- doos van Aqua Terra Rotterdam. Voor u gelezen in het maandblad 'Aqua- Terra' December 1935 (1): Bijverwarming Wat een verschil in techniek tussen toen en nu. Levensgevaarlijk lijkt deze situatie. Hoe- De teekening behoeft geen nadere verklaa- ring dan deze, dat men bij een groot wel t:~ gez~gd '!'oet worden. dat ook nu. ondanks alle voorlichting nog wel eens een ge- aquarium zoo iets aan beide zijden maakt. Ten overvloede kan men alle aquaria des vaarhJke sItuatIe rond het aquarium wordt aangetroffen - tekening: R. Hameeteman. nachts afdekken met een hoes, gemaakt van liefst geript carton, maar des morgens natuurlijk direct de bedekking weg, om niet nodeloos het daglicht tegen te houden, wat wij ook in den winter zoo noodig hebben. Ook een dikke laag couranten op en rond het aquarium bewijst uitstekende diensten. Men lette echter goed op, dat bij petroleum of gasverwarming de papierafdekking niet in aanraking komt met de vlam en men niet zoodanig den boel 'inpakt' dat er gevaar ontstaat dat wegens te geringe zuurstof de vlam uitdooft. Dat men aquariumlampen op tijd moet vul- len, spreekt vanzelf, maar toch is een vaste regel gewenscht, want menigeen heeft zijn kostbare bezittingen verloren door het ...drommels, de lamp vergeten te vullen. De brander vernieuwe men elke twee jaren, dat brengt niet veel kosten mee en is de zekerste weg. Mevr. Y. Koller-Koch, Weesperzijde 137 hs, 'Angewandte Gewebekulturen bei Cryptocory- 1091 ES Amsterdam, Tel.: 020-941811 nen' en handelde over het gebruik van gedeel- Bondsadressen: Pers en Propaganda: tes van crypto's en groeihormonen om een Voor aanvragen propaganda-materiaal: snelle kweek te bewerkstellingen; het leek zeer Redaktie-adres: G. 1. Timmerman, Schuitvaartgracht 9, veel op het werk dat in Wageningen hieraan J. Hameeteman, Goorstraat 74, 4382 GG Vlissingen, Tel.: 01184-16674 wordt gedaan. Vervolgens sprak de heer 5666 EE Geldrop, Tel.: 040-865295 J. Grobe over 'Tiere ohne Rückgrat'; een aoe- Berichten van diverse evenementen voor de zeer interessante lezing. Na de lunch hield Voorzitter: de agenda zenden aan: de heer H. Jung een voordracht over 'Pflege J. A. Verhoog, J. Klijnenlaan 499, C. A. van de Graaf, Ferd. Spitstraat 1811 , und Zucht subtropischer Baumfrösche' een 6164 AL Geleen, Tel.: 04494-45607 1069 JV Amsterdam, Tel.: 020-192449 voordracht van belang voor de terratiumhou- Secretariaat: Berichten voor de kleine letter der. De eerste dag werd besloten door Edith H. M. A. van Lier, v. Riebeecklaan 23, zenden aan het secretariaat. Korthaus met 'Mit den Kopfjägern auf Fisch- 2024 AE Haarlem, Tel.: 023-255090 fang' waarin zij, op de van haar bekende wijze, Penningmeester: AGENDA 1981 vertelde over bekende en onbekende zaken op Postgiro-nummer 163956 t.n.v. Penning- aquaristisch gebied in Zuid Borneo. 'a Avonds meester N.B.A.T. p/a Havenstraat 83, 1211 KH Hilversum. 13 tlm 19 juni volgde een geanimeerde feestavond met bal Alle betalingen per giro. Natuur-Studie-week te houden in het kasteel na. Op de tweede dag begon Dr. Kuczka met Administratie: Ned. Bond 'Aqua Terra', Havenstraat 83, 'Rijckholt' te Gronsveld (L.I. Kosten f 275,- enige interressante films over het onderzoek 1211 KH Hilversum, Tel.: 035-16597 p.p., inbegrepen pension en buskosten. Voor naar het gedrag van vissen. Hierna was het Commissie voor Adviezen (voor vragen, alleen betreffende de liefhebberij, inlichtingen en aanmelding: Commissie woord aan de heer A. van den Nieuwenhulzen niet voor organisatorische zaken): N.S.W. p/a de heer L. C. van Doorn, Bizet- met zijn lezing 'Wunderland is Überall' en dat straat 23, 2625 AV D11lft. Tel.: 015-561141. dit waar ia, toonde hij aan met deze 2eer goede Bondscongres V.D.A. voordracht, maar vooral met zijn wondermooie Dit jaar hield ·onze Duitse zusterorganisatie, de dia's; hij werd dan ook beloond met een luid V.D.A., haar jaarlijkse Bondscongres van 2 tot 4 mei in Hildesheim. Na de opening werden er applaus. toespraken gehouden door de vertegenwoordi- Tenslotte werd een blik vooruit geworpen op gers van de verschillende landen, waarbij uw het congres in 1981,door een, goed gemonteer- verslaggever, namens de N.B.A.T., de groeten de, dia-show. Na het slotwoord van de bonds- overbracht en een klein geschenk overhandig- voorzitter van de V.D.A., ging een ieder weer huiswaarts, dichtbij of soms ver verwijderd. Al de. met al een geslaagd en ook interessant con- De eerste lezing, door F. Möhlman, had tot titel gres.

Nikon camera's voor perfektie en scherpte ( Nikon) g[9ï]j,.uit.lU/CS( Alle 1nl1cht1ngen z11n verkr11gbaar b11 de Nikon ! ~ speciaalzaken ol b11 Inca bv . GAAANTc Cf postbus 354. 2000 AJ Haarlem

schommelziekte - - - • 1 • - - - sling erziekte bekschimmel - -- • e - - - huidbloeding huidontsteking - - - • • - - - schubbenruigheid • - - - bloederige plekken schuren • • - - - buikwaterzucht • - - - huidtroe bel ing kieuwontsteking - - - • • - - - weefselversterf • - - - kieuwwormen vinrot . • • - - - neonziekte • - - - ontstoken sch ubwo rte ls huid beslag • blauwschimmel - - - • vinknij pe n • bijtwonden • Protalon 707 werkzaam tegen draad-alg, blauwe alg, groene alg, pluis-alg, baard-alg, slijm-alg, zweef-alg, etc. Protalon 707 verdelgt deze algen zonder poespas, zonder problemen , heel eenvoudig. Protalon 707, probleemloos betrouwbaar, 'n echt eSHa product. MET ESHA-2000 IN DE RACE TEGEN DE VISZIEKTEN! Tlx - 56509 - Nl. Distributie Ned. SH production ALDIAC - IJSSELSTEIN P.B. 431 , Maastricht Tel. 03408 - 44 64

Norit aquariumkoolhoudt 'twat~rminstens eenhalfjaarfris ~~ oot0 enkristalhelder! oi~0 °00 0 o Norit aquariumkool. Een Verkrijgbaar in verpak- 0 chemisch uiterst zuivere kingen van 100 gram, o0 0 0 o aktieve kool met zeer .=----------- 350 gram en 1000 gram, o hoog adsorptiever- mogen. Houdt tropische- .,::=====~ alsmede in handige o refillverpakkingen . en zeewateraquaria fris 0 00 Een uitgebreide brochure kunt u gratis O aanvragen. en helder, gedurende o O0 00 minstens 'n half jaar! oO Filter ook uw aquarium oo met Norit aktieve 111 Norit nv O aquariumkool. Dan Nijverheidsweg Noord 74 behoort troebel en ver- 3812 PM Amersfoort - tel. 033 - 3 04 54 (tst. 321). vuild water tot 't verleden! Zeer voordelig in gebruik! Goed nieuws van Algen Magneet! Uw vissen voelen zich het prettigst in een schoon en •evenwichtig aquarium, waarin de temperatuur en de DE ALGEN beluchting juist zijn. MAGNEET DIGITAL Algen Magneet brengt hiervoor een tweetal nieuwe middelen op de markt. THERMOMETER Nu niet meer onnodig met de handen in het aquarium . Een zelfs op afstand zeer duidelijk afleesbare strip geeft u in één oogopslag de gewenste informatie over de watertemperatuur. Om • Temperatuuraanduiding in graden Celsius . • Uitwendige bevestiging op elk gewens t punt·(eenvoudig vastplakken). • Uiterst accuraat Verscholen tussen planten en bodemvull ing levert dit vernuftige systeem de vereiste beluchting , zichtbaar aan de fraaie luchtbelstroming die op speelse wijze door het water gaat. • Eenvoudig en snel te monteren met behulp van het zuignap/ klemsysteem. • De in groen gecamoufleerde slang is verkrijgbaar in diverse lengtes: 30 cm , 50 cm , 1 meter en ook per rol à 5 meter.

QUALITY VARIETY BELANGRIJKE MEDEDELING IF THIS IS WHAT YOU ARE NEEDING: In maart 1980 ontvingen alle, bij de N.B.A.T. aangesloten, bestuursleden een rondschrijven ;~- LARGEST RA NGE O F IT EMS met het onderwerp : -,:;, MANY NEW , RAR E & UNUSU A L SPECI ES ,::,. REASONABLE PRICES EENVOUDIGE LICHTTECHNIEK -!:; EXCELLENT PACKING -t} PROMPT SH I PME NT Wij mochten zeer veel reakties ontvangen op -t} ROUND THE YEAR SERV ICE dit schrijven , een bewijs dat de punten die werden gesteld in dit schrijven juist zijn! Ech- i'1- TO P QUALI TY ter bereikte ons ook veel reaktie van teleur- -{J LI VE ARRIVAL stelling omtrent de genoemde straal van 75 km, zó vee l dat wij hierop een uitzondering -l:'c FREE ADV ICE willen maken voor de AV 's die hierbuiten val- len. Doch haast u met het melden , de be- THEN WRITE NOW FOR COMPLETE DETAILS AND schikbare lezingen in '80 zijn vrijwel volge- OUR FREE WHOLESALE PRICELIST (ALL PRODUCTS boekt en voor '81 zijn we ook al over de helft LISTED IN SPECIFIED SIZES & OUANTITY PER BOX): van de beschikbare tijd heen! -~r FRESHWATER TROPICA L FIS HES (Many new spec ies added) Boekingen: uitsluitend telefonisch tussen 10.00 en 11 .30 -t} BR ACKISH WATER FISHES op maandag t/ m vrijdag. ,:::, MAR INE FISHES $ @INGENIEURSBURO (No drug s used in co ll ection) :;, MARINE INVERTEBRATES ~ y ~ 'P' ~ M ~ Groep: Bio-techniek (Over 100 i tems') Postbus 167 -'.:i- AOUATIC PLANTS & BULBS 1250 AD Laren NH (Many new species added) Tel.: 02153-87070 -:'. CUT ORCHIDS è'.· FISH FOODS & MEDICAMEN TS ·il· AQ UARIUM ACCESSOR IES ·.:· AND MU CH MORE' PARADISE AQUARIUM P. 0 . BOX 49 SIMPANG BëDOK POS T OFFICE SINGAPORE 9148 Cable Add : PARARIUM - SI NGAPOR E Telephone: 444.56.18 N.B . Shipm en ts on c .o.d. bas is sti ll p ossib le with us at no extra c harge! TROPICAL AQUARIUM Alles op het gebied van REPTIELEN - AMFIBIEËN CENTRUM TERRARIUM/PALUDARIUMBOUW COMPLETE INRICHTING VALKENSWAARD B.V. Schatfelaarstraat 105, Breda, 076-656646 Weteringstraat 8 - 5555 KN Valkenswaard Telefoon 04902 - 1 32 70 verk oop aan parti cu li eren alleen op zaterdag tropische zoet- or na telefonische afspraak en zeewater vissen koudwater vissen aquariumplanten vijverplanten kienhout aquarium grint koraal etc. Prijslijst ALLEEN VOOR DE HANDEL op aanvraag . IMPORT - EXPORT

BREIJER AQUARIUM Rotterdams grootste aquarium speciaalzaak 300 m2 verkoopruimte. Een unieke zeeaquariumafdeling met liefst 20 zeebakken. 200 zoetwaterbakken. En honderden vissen uit alle landen van de wereld. Bovendien: volglas aquariums in àlle vormen en maten. Dubbelgelijmd frans spiegelglas. Een waar dorado dus voor de echte liefhebber. ~~CED]Cf~FJ~©JFJ~D©l~ ~0% BEIJERLANDSELAAN 43 ROTTERDAM TEL. 010 - 84 84 77 Aquarium- en Siervishandel BLEIJENBERG REPTIELEN • AMFIBIEEN Donkerstraat 30-32 - Harderwijk Uitsluitend direktimport. Telefoon 03410 -1 47 02 - Import-Export Prijslijst gaarne op aanvraag, gratis. Grote sortering vissen en planten. Zeevissen, anemo- Verkoop ook aan particulieren. nen, zeesterren, kokerwormen etc. Verkoop alleen aan Verzending door heel Nederland. particulieren, dagelijks van 8.30-12.30 en 13.30-18 uur. Maandagmorgen en woensdagmiddag gesloten en Dra. W. DE ROVER zaterdags na 16.00 uur. Vrijdags tot 21.00 uur geopend. Hertenlaan 31 D DEN DOLDER Telefoon 030 - 78 15 15 SIER,YISHANDEL GEN 'KWEKERIJ DE CICHLIDEN-SPECIALIST! 6. WlERBWUFl Wollefoppenweg 107, Oud Verlaat, gem. Zevenhuizen (ZH) ~ Telef.oon 01o-550253 In ± 55.000 liter water, verdeeld over 300 aquaria, vindt U bij ons meer dan 200 soorten Cichliden. Tevens hebben wij een goede sortering andere vissen en water- planten. Dinsdags gesloten. SIERVISHANDEL Tropische zee- en zoetwater- vissen en planten in meer dan 400 aquaria Verkoop van aquaria en alle be- nodigdheden. Deskundig advies Ruime parkeergelegenheid Dinsdag's gesloten BERGSE LINKER ROTTEKADE NAAST NO 1 ROTTERDAM

de ideale energiebesparende pompen SACEM-motorfilter SF 110 Deze pomp heeft door zijn unieke konstruktie vele voor- de len: - een grote filtercapaciteit - een bijzonder gering stroomverbruik (5 watt), vergeleken bij andere soo rtgelijke pompen ( 13 - 20 watt) ee n abso- luut minimum - gee n smering of ander o nd erhoud nodig door het ontb re- ken van motorlagers - geen koel-propellor, hetgeen in de praktijk betekent dat geen vu il kan worden aangezogen. SELENE 54 S en 66 S Twee pompen, die in het bijzonder bij biologische filt ers en vijvers kunnen worden toegepast. Model 54 S pompt max. 4 liter per minuut , model 66 S zes lite r. Verdere voordelen: - zeer gering stroomverbruik , resp. 5 en 6 watt - geen smering of onderhoud benodigd - kunnen voor zuurstof-verrijking worden aangewend, zonder gebruik van lu chtpompe n - kwantiteite n (liters per minuut) va riabel - kunnen zowel in als bu ite n het water worden gebruikt De SACEM verwa rm erkombinatie Deze verwarmerkombinatie is uiterm a te geschikt voor sie r- vis kwekers e n laboratori a. Maar ook de eenv oud ige bezit- ter van een tropisch aquarium wil het beste dal leverbaar is. Want dát is de SAC EM verwarmer: slagvaardige troeven • == ~=~ ® ~ r , J g b a a r b11 uw d1erenspec1aalzaak.

MILIEU BEWUST? DOE ERWATAAN! Over NUOVA is eigenlijk véél meer te vertellen! Kent u de brochure \"Nuova Filter Wenken\" al? U krijgt 'm gratis in de bus, als u onderstaande Bon ingevuld opzendt. Nuova neemt aquarium-water namelijk héél serieus, vandaar die speciale brochure. Hierin doen wij de techniek van het filtreren eens haarfijn uit de doeken. Een gezond milieu is voor uw vissen nu éénmaal een kwestie van leven of... dood! Wist u, dat Nuova motorfilters door hun Wist u, dat de resterende 75%onzichtbare 2-karnersysteem een grote filterinhoud voor vervuiling bij Nuova motorfilters door hun weinig geld bieden. biologische filter -funktie of hun adsorptie ongestoord onschadelijk gemaakt kan worden. Wist u, dat Nuova motorfilters van bovenaf vervuilen (zij onderscheiden zich hierdoor van Wist u, dat Nuova motorfilters voorts de vele gewone motorfilters), waardoor de 25% mogelijkheid bieden om de vervuiling in uw zichtbare vervuiling, die als een vuilprop aquarium via meerdere aanzuigpunten te lijf de funktie van een motorfilter belemmert, bij de te gaan. Etc... ., etc. ... de Nuova motorfilters eenvoudig en doeltreffend verwijderd kan worden. Natuurlijk wilt u nog meer weten over de naam voordelen van de Nuova motorfilters! adres Knip dan de onderstaande bon uit en stuur deze plaats vandaag nog naar uw Nuova adviseur: Zend mij gratis brochure \"NUOVA FILTER WENKEN\" Holgen's Handelsonderneming Jac. van Lennepstraat 64 1053 HL Amsterdam.

*** PRETORIA AQUARIUM Volglas aquaria en terraria maken wij voor u in elke vorm en grootte. Nederland. Alle bekende merken pompen en motorfilters met hoge korting. Verzending door heel door eigen Enorme sortering vissen en planten. Wildvang discus vissen. Grote zeewaterafdeling, * import populaire prijzen. luchtpompjes en verwarming ook op 6, 12 Alle toebehoren voor het zoet- en zeewater aquarium, en 24 volt. Pretorialaan 22, 3072 EN Rotterdam-Zuid, tel. 010-850843. 's Maandags gesloten, vrijdags koopavond. GUPPY'S (vINBgnoe.edBltediae.noAlnien.Thngd.ai,nenogdpHpealdlagsvaeiaerrtonrstrsriekkutroekfamselaetntteneinn)8gd3bf,iet1t611rt3e2o91,fe5f1-el6anKaptdH.tener.evHdn.reielpvageelleilrenelsfneuhinnm(ecgba,vmb.oet.oer4rilN0je..lfeBoSldeo.cAetnht.neTrrl.f(svt0e)a3p.l5n/l)JaOkd1Hpeoga6pa5vNgve9.eenB7vs..eAt'rnga.Tuam.pt pev8yto3',ogrHealaiallJnvrktetiklrJaseddullemmgne.. Aangeboden: Aangeboden: lngeb. jrg. H.A. 29 t/m 34 en 38. Tel. 030-78236 (na VMdabCutaooatselrpwldanpo.Cwuela.,in,-tdsuTi,Hsserc.anBuepdsnelTouvecaibm-shnosbdrgle.srwalniceen,hgeljelankTcra4dtu--r,irca.mqi8cuNoe0hon8aoli.4ksriw-eGiw,ceAsaoetaamkR'ratobpvryirtajsHeantslarvseroodiebc.lepawel.e..p.usWPT,,Ese.r.lLbeeAartlfomumo. mionopJn.-.-. 18.00 uur). 05255-24n. S.v.p. eerst even bellen. JUWEL aquarium 150 ltr met bronzen frame (volglas) compl. met eiken kast Juwel. Prijs f 500,-. Kationen en anlonenwisselaar, goed voor 250 ltr van 20 dH naar O dH te brengen. f 250,-. Tel. 02522-14058. 2 volgl. aquaria: 80 x 40 x 40 en 80 x 40 x 50. Geheel 1steRkh5ta.VrdupoS.ivmsoSeeeltnegnerpsl.arbg.reevlaga..zdases..t.lgiTjeoCmoelfinoldj.midmnee(dpnrélsaa.éatqenqm1ul8.uake.ar0otAir0aoiluélpeumé,vurnalrden)1osi5Eto0evmrnlxelkaarrh4ustg0euicemrihxziat.eeb4lne0grm.ne0m,ab42tre2eepm8tnko0,.m-l2i+cEp3uh4evi2ttnt1--.. compl. voor f 750,-. R. M. Schuiten, + clchllden Zandvoort a. Z. Telefoon Helmersstraat 31, 2041 PE 02507-16847. 'Het Aquarium' jrg. 34 t/m 50; Jrg. 36 t/m 49 in ver- EVgk+elhoebeligE.nim1h.mem3ealmo0tq0dumeal2ltar0r.,0h+zo1onl6tdni0re.idvxhe.oT4ruw5pvtoexisme+45pevnj4eexosnpp6tlaie5lasntcttWtao.elrneJsT.n, LVvHtoota.hlogfeevr1r.l.m, p8d.a0g.lexu+Hhd4.ea4vurexoivurmew4ml4-, zamelbanden. In één koop f 300,-. G. P. Nlngen, Konijnenwal 11, Tiel. Tel. 03440-10242. Fuutweg 91 Haren. Tel. 050-348263 na 18.00 uur. •Aeecnr.pgayha.p.r-td.Mabnbelevloev.rrnrl.rsgapmiBnclseralso.nuauddjwAeoa,rep?trele,•muGW1,rae1eiavldrrtdeaisknnacoegh,rduig-trlihabcnsarldvyuna.pklktwf1.ua4on.,srgmi4éaP2p,m0rjo5e-ecsnZv..soEllscgT,aGreanvoacuerllmibinnlsas,- Wie kan mij helpen aan een Hapl. moorli (vrouw), chem. evt. in ruil voor een volw. man. Aangeboden: Aqua- rium In stalen frame 160 x 50 x 50, moet opnieuw gekit worden. Tel. 03404 • 21002. AAa'Db7qoqxl6ueue1alaktr-/rrom2iiued-f3mn-4'f1v7Mi95s3sas,a0-fgem.,an-ez,7.Inln5nBP:, -r/méje.rétge7enHd.r5ian',7knf-g5od. obt1ap/.Hmq5au,tf-nar'o.7dr.9pb2.Eo7f/iles5sak1h,eq-e2v.uvsl5ea.,vrr--.s..kwHvDdAe.i.sAqksATeuePZnaxna:er,ivlujvreromaHgrdnt..-, tel. 070-673557. Gevraagd: Beslist zeer goed tehuis gezocht voor' 3 roodwang schildpadden. Tel. 02997-3780 na 19.00 uur. Tbpo.laeun.wate.,bn.:geoAneqduvairsv.see2rnz50,orxgkd4ie0enxhoe40uletc.vtor0.lg34l.7p,3o-mm43ep2t,9,licsVchihtakanakepen,lkolZomHk-,. 'Het Aquarium' jrg. 1, 2, 14 t/m 17 en 19, Aangeboden jrg. 46 nr. 10, 11 en 12 en jrg. 47 nr. 1 en 3 t/m 7. Drs Hemker Sr, Tel. Amsterdam. 020-791371 of postbus 5637 te AQUA-HOBBY 'DE MOLENWERF' specialist in aquariumplanten een greep uit ons assortiment van meer dan 100 aquariumplanten tegen verbazend lage prijzen. 0,75 0,90 javamos bosje 2, - hoornblad/bosje 2, - wendtii 1,- id. reiniki 0,80 samolus 8,50 javavaren 1,25 1,75 id. rosefolia 0,90 leidse plant 2,- ambulia 0,40 amazone zwaardpl. 1,25 bullosa 3,95 amm. senegalens. 1, - apo. boivinianus 3,75 tijgerlotus groen 4,25 chinese klimop OAO apo. regidifolius 1, - e. radicans 1,75 0,60 eikenblad 0,90 apo. ulvaceus 3,25 id. rood 0,60 naaldgras bosje apo. undulatus 1,50 id. giganteya 0,85 peplis diandra 1,10 gymnocorynes 1, - barclaya lingi. 6,- rotala indica 0,60 1,- 3, - id. arcuara 0,45 cryptocory_ne 1,-- id. macrandra 0,80 sterrekruid crinum klein 1,75 affines 1,- sag. natans 2,25 0,40 1, - id. mullerti 0,40 0,80 hottonia crinumgroot 1,20 ciliata 1,75 vaantje 0,40 waternavel 0\"75 ech. martii 3,50 fT18YSCC8 0,60 cordata 1,- trapa natans 1,50 guyanensis 0,50 thailand lotus 3,75 becketii 1, - vall. dubbel schr. 0,35 belg. groen 0,90 nymp. asiatica 3,95 miccranthemum 0,35 petchii 1,- vall. schroef 0,90 saticifolia 0,30 apo. crispus walkerii 1, - vall. giganteya 0,90 lobelia cardinalis 0,60 apo. elongatus myriophyllum groen 0,50 willissii 1, - vall. recht peppingkruid 0,75 apo. fenestralus balansea 2,85 alt. liachina stricta 11roen 0,45 apo. henkelianus id. rood 0,50 blassii 1,25 1,- lingua 0,65 id. osiris e. tenellus/bosje 1, - nevellii waterpest 0,30 maleise zwaardplant0,95 bacopa 0,40 cabomba groen 0,35 cabomba rood 0,45 Verzending door heel het land, levertijd normaal binnen 10 dagen. Alle prijzen zijn incl. B.T.W. en verpakkingskosten, verzending on- Pompen tegen lage prijzen. Plantenpakketten voor: gefrankeerd onderrembours (betalen aan de postbode). Bij vooruit• 60x30x 30 f 30,- Aanbieding b.v. Eheim 2021 80 x 40 x 40 f 50, - 100x40x40 f 60,- betaling 5% korting. (2501tr.) nu f 99,75 AQUA-HOBBY 'DE MOLENWERF' - Marktveld 7 - 3264 AL Nieuw-Beijerland - Giro 3970609 uur, woe. 19.30-21.00 uur, vrij. 14.00-21.00 uur zat. 09.00-17.00 uur. Openingstijden: ma-woe-do 14.00-17.30 openingstijden en 's avonds 19.30-21.30 uur. Telefonische bestellingen: overdag op de Iedere 14 dagen nieuwe aanbiedingen. Telefoon 01869-2706

MET CRYPTOPLUS ZIET HET ER VOOR UW PLANTEN EEN STUK ROOSKLEURIGER UIT! Cryptoplus speciaal vloeibaar stimulatie preparaat VO\\')f Cryptocorinen, Trapa 's, Stratiotus, Marsilea, Aco- rus in zoetwater-aquaria. Deze planten , die onder de o quariumplanten een belangrijke plaats innemen door hun diversiteit in vormen en kl euren , stellen de liefheti ber vaak voor problemen i.z. hun verzorging . Cryptoplus bevat kolloïden , ano rganische-basis-stoffe n , voedingszouten en mi neralen spec iaal samengesteld ter stimulering van c rypto 's en aanverwante plan ten. Cryptoplus bevordert het intern osmose proces en locaa l transport d oor de plantcellen en bladnerf, het acti- veert partieel stofwisselingsafbraakproducten voor betere fotosynthese. Cryptoplus voorkomt en tempert de beruchte cryptocorin e verslijming en 'bladgaten-ziekte' , stopt het rafe len van bladranden en transparante ' beu rse-ple kken ' in het .!:>lad. Cryptoplus ve rwijdert neerslag in de bladporiën en maakt doffe bladoppervlakken glanzend . Cryptoplus gaat het 'dichtslaan ' van bladeren teg en. Bij regelmatig gebru 1ik ontstaan geen te lichte bladdelen of gerafelde bladranden meer. ' Kommervorm ' en 'iele' groei zullen overgaan tot brede \\Jezonde vertakking, vorming van nieuwe afll~ggers en goed ontwikkelde bladvorming met diepe gl anzende kleuren. Tlx - 56509 - Nl. Distributie Ned SH production Jl\\LDIAC - IJSSELSTEIN P. B. 431, Maastricht Tel. 03408 - 44 64