Handelingswijzer_Effectief_spellingonderwijs_1

<strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />

Foutloos kunnen spellen is een belangrijke vaardigheid om je goed en correct te kunnen uitdrukken<br />

op papier en in de digitale wereld. Maar hoe maakt u van alle leerlingen goede spellers?<br />

Het belang van goed kunnen spellen<br />

Goed kunnen spellen is belangrijk, omdat spelfouten kunnen leiden tot verwarring als anderen<br />

de tekst lezen. Ook leiden spelfouten tot een, vaak negatief, oordeel over de schrijver van de<br />

tekst. Leerlingen die niet goed kunnen spellen, voelen zich vaker onzeker en schrijven hierdoor<br />

minder vaak.<br />

Het paraat hebben van de juiste spellingregels zorgt ervoor dat er weinig hoeft te worden opgezocht,<br />

waardoor kinderen zich beter kunnen focussen op de inhoud van de tekst.<br />

Figuur 1. Spelfouten leiden tot een oordeel over de schrijver<br />

Definitie<br />

Spelling is het opdelen van een auditief aangeboden woord in klanken en deze vervolgens correct<br />

in letters op papier kunnen zetten.<br />

Laat deze definitie goed op u inwerken, want dit heeft invloed op de keuzes die u maakt wat betreft<br />

de invulling van de spellingles. Instructie, begeleide inoefening en zelfstandige verwerking<br />

moeten gericht zijn op het omzetten van klanken naar letters om effectief bij te dragen aan het<br />

ontwikkelen van een goede spellingvaardigheid.<br />

Effectieve spellingles: het dagelijks dictee<br />

Het samen maken van een dagelijks dictee is een zeer effectieve werkvorm. Hierbij biedt de leerkracht<br />

de woorden en zinnen auditief aan en zetten de leerlingen de klanken om naar letters.<br />

Het dictee wordt niet gebruikt om na schooltijd na te kijken en te voorzien van een cijfer, maar<br />

om samen met de kinderen de leerstof in te oefenen. Loop daarom tijdens het afnemen van het<br />

dictee rondes door de klas en geef feedback, herstel fouten, geef complimenten en laat kinderen<br />

de spellingregels correct verwoorden.<br />

Laat goede voorbeelden zien aan de klas en geef veel complimenten. Wees ook kritisch en laat<br />

slordig werk direct herstellen. Taakgerichte feedback is de meest krachtige onderwijsfactor.<br />

Door de intensieve interactie tussen de leerkracht en de leerlingen komen kinderen tot leren.<br />

In het dictee komen alle reeds aangeboden spelingregels telkens terug. Naast feedback is herhaling<br />

een zeer krachtig didactische principe. In het dictee worden geen woorden geschreven<br />

waarvan de spelling-categorie nog niet aan bod is gekomen.

---

<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />

Lees het artikel ‘Dagelijks dictee’ op de website van Expertis Onderwijsadviseurs of download<br />

het via tinyurl.com/dagelijksdictee<br />

De nadruk tijdens de spellinglessen ligt altijd op instructie en begeleide inoefening. Het grootste gedeelte van de<br />

beschikbare leertijd wordt hieraan besteed. Instructie is het hart van effectief <strong>spellingonderwijs</strong>. Begeleide inoefening<br />

geeft de mogelijkheid tot het geven van feedback en het controleren of alle leerlingen de gestelde doelen bereiken.<br />

Het zelfstandig laten maken van bakkaarten en opdrachten in het werkboekje wordt gedaan in de tijd die overblijft<br />

of tijdens de weektaak.<br />

Oefeningen die niet aansluiten op de definitie van <strong>spellingonderwijs</strong> laat u weg of vervangt u door andere werkvormen.<br />

Ineffectieve activiteiten: laat ze weg of pas ze aan<br />

De opdrachten in werkboekjes en op bakkaarten zijn niet altijd effectief. U laat deze oefeningen weg of past ze aan<br />

op een wijze die beter aansluit op de definitie van <strong>spellingonderwijs</strong>. Er volgen nu enkele voorbeelden van ineffectieve<br />

opdrachten.<br />

Vul de goede woorden in. Kies uit:<br />

trainer, weekend, jury, plastic<br />

De bal van . . .<br />

De ontslagen . . .<br />

Het vrije . . .<br />

De omgekochte . . .<br />

Figuur 2. Een ineffectieve oefening uit een werkboekje spelling<br />

Kinderen schrijven hierbij de woorden over en hoeven dus niet actief na te denken over de spellingregel en de<br />

schrijfwijze. Bovendien wordt hier een groot beroep gedaan op de woordenschat.<br />

Deze oefening wordt aangepast. Leg de woorden kort uit: welke spellingregels zitten erin verborgen? In dit geval<br />

zijn het allemaal woorden vanuit het Engels. Doe expliciet voor wat u hoort en schrijft:<br />

“Trainer . . ik hoor /treener/, ik hoor /ee/ .. maar dit is een Engels leenwoord, dus ik schrijf /ai/ .. trainer”. Laat kinderen<br />

tweetallen vormen: de één leest het woord voor en de ander schrijft het op. Vervolgens worden de woorden<br />

samen nagekeken met behulp van het werkboek.<br />

Welke zinnen staan hier? Schrijf ze in de verleden tijd op.<br />

Hetaf voer putjev andedo uchezitver stoptme tharen.<br />

Ikzin gna el kere frein eencou plet.<br />

Figuur 3. Een ineffectieve oefening op een bakkaart spelling<br />

Ook hierbij kunnen de kinderen de woorden overschrijven. De spellingvaardigheid wordt niet geoefend, want de<br />

oefening vraagt enkel om de spaties op de juiste plaats te zetten.<br />

Een dergelijke oefening kan het best worden overgeslagen of wordt vervangen door een vorm waarbij kinderen in<br />

tweetallen de zinnen aan elkaar voorlezen, opschrijven en controleren.

---

<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />

Zoek de volgende woorden:<br />

broche, lunch, China, chef, fiche, machine, chips, chic<br />

T C F V B A C A<br />

D E I R R N H S<br />

L A O H O I E O<br />

C U N F C H F E<br />

H E N I H C A M<br />

I A F C E O S O<br />

P L Q H H O E L<br />

S P O E N V E L<br />

Figuur 4. Een woordzoeker uit een werkboekje spelling<br />

Bij deze oefening hoeven kinderen niet eens te schrijven! Ook hoeven ze niet na te denken over de spellingregels.<br />

Hiermee wordt in het geheel niet gewerkt aan de spellingontwikkeling. Beter is het om leerlingen zelf woorden te<br />

laten bedenken bij een gegeven spellingcategorie, zoals in dit geval Franse leenwoorden. Er bestaan diverse sites<br />

waarmee zelf woordzoekers kunnen worden gemaakt.<br />

Tijd op het lesrooster<br />

Groep Tijd Aantal Inhoud<br />

1-2 60 minuten 4 x 15 Als onderdeel van fonemisch bewustzijn/beginnende geletterdheid:<br />

Auditieve discriminatie<br />

Auditieve analyse<br />

Klankgroepen klappen<br />

Invented spelling<br />

3 125 minuten 5 x 25 Ook in groep 3 aandacht voor spelling! Veel doelen van<br />

groep 4 op dit gebied kunnen naar groep 3 worden geschoven.<br />

4 90 minuten 3 x 30 Start met werkwoordspelling<br />

5 t/m 8 90 minuten 3 x 30

---

<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />

Lesschema<br />

Lesfase<br />

Start van de les<br />

Groepsinstructie<br />

Begeleide inoefening<br />

Inhoud<br />

Terugblikken/voorkennis activeren<br />

Lesdoel aangeven<br />

Uitleggen/demonstreren/voordoen<br />

Concrete voorbeelden geven<br />

Hardop denken<br />

Geschikt: dagelijks dictee<br />

Herhalen en verwoorden door leerlingen<br />

Vragen stellen<br />

Feedback geven<br />

Zelfstandige verwerking<br />

Kort!<br />

Geschikt: opdrachten uit methode<br />

Sterke spellers: verkorte instructie en verdieping tijdens zelfstandig werken<br />

Gemiddelde spellers: opdracht die aansluit op het lesdoel<br />

Zwakke spellers: instructie en begeleide inoefening met leerkracht<br />

Feedbackronde<br />

Afsluiting<br />

Serviceronde met procesgerichte feedback<br />

Gezamenlijke afronding: lesdoel, werkhouding<br />

Spellingcategorieën versus woordpakketten<br />

Het uit het hoofd laten leren van woordpakketten draagt niet bij aan spellingbewustzijn. Voor de meeste kinderen<br />

is het onmogelijk om alle aangeboden woorden te onthouden. Het is daarom aan te raden om niet te denken in<br />

woordpakketten, maar in spellingcategorieën.<br />

Het grote aantal woorden kan namelijk worden gevangen in een beperkt aantal spellingregels. Deze zijn eenvoudiger<br />

te onthouden door leerlingen. Bovendien bieden we hen hiermee een oplossingsstrategie aan waarmee ze alle<br />

denkbare woorden juist kunnen schrijven en niet enkel de in de woordpakketten aangeboden worden.<br />

Toepassen<br />

Spelling is geen losstaande vaardigheid die enkel in de spellinglessen wordt onderwezen en gebruikt. Het is belangrijk<br />

dat leerlingen wordt aangeleerd dat een juiste spelling onderdeel is van het schrijven bij andere vakgebieden.<br />

Het is dus van belang om eisen te stellen aan de spelling tijdens deze andere vakgebieden. Tijdens stelopdrachten is<br />

het doel dat leerlingen creatief kunnen schrijven en weten hoe een tekst wordt opgebouwd. In de controlefase is er<br />

altijd aandacht voor spelling en grammatica. Maak hierover teamafspraken.<br />

Methode-onafhankelijke aanvullingen<br />

Op het gebied van effectief <strong>spellingonderwijs</strong> zijn verschillende aanpakken beschikbaar die zich richten op het vergroten<br />

van de kennis en vaardigheden van de leerkracht, zodat u méér uit de spellinglessen kunt halen en hiermee<br />

van alle kinderen goede spellers kunt maken. Deze aanpakken zijn naast iedere taalmethode te gebruiken.

---

<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />

KlasseKist<br />

KlasseKist Super Spellen biedt effectieve instructies en zinvolle oefeningen. Daarnaast biedt Super Spellen effectief<br />

materiaal en maakt de verbinding met het toepassen in stelopdrachten.<br />

KlasseKist Super Spellen: www.klassekist.nl<br />

Zo leer je kinderen lezen en spellen<br />

Het doel van het pakket ‘Zo leer je kinderen lezen en spellen’ is de effectiviteit van het lees-<strong>spellingonderwijs</strong> te<br />

vergroten door de leerkrachten een preventieve instructiemethodiek aan te bieden, zodat problemen voorkomen<br />

worden. Het pakket richt zich op de instructie en het modelgedrag van de leerkracht.<br />

ZLKLS: www.zoleerjekinderenlezenenspellen.nl<br />

Meer lezen over <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong>?<br />

Schmeier, M. (2011). Dagelijkse dictee. Vakwerk, december, 2011.<br />

dieper graven - verder springen - blijvend resultaat<br />

Auteur: Marcel Schmeier<br />

Versie: 02112013<br />

© 2013 Expertis | centrum voor onderwijskwaliteit<br />

<strong>Handelingswijzer</strong>s slaan een brug tussen de onderwijswetenschappen en de praktijk van het onderwijs. Dit gebeurt<br />

door wetenschappelijke inzichten te vertalen naar de onderwijspraktijk. <strong>Handelingswijzer</strong>s geven op een kernachtige<br />

wijze bruikbare suggesties en aanwijzingen om het onderwijs te versterken.<br />

Voor vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze handelingswijzer kunt u contact opnemen met<br />

Expertis | centrum voor onderwijskwaliteit. E-mail: cvo@expertis.nl<br />

Expertis | centrum voor onderwijskwaliteit is een team van ervaren onderwijsadviseurs die samen met<br />

opdrachtgevers werken aan versterking van de kwaliteit van het onderwijs.<br />

M.A. de Ruyterstraat 3 | 7556 CW Hengelo | 074 - 8 516 516<br />

Utrechtseweg 31b | 3811 NA Amersfoort | 033 - 4 612 680<br />

www.expertis.nl | cvo@expertis.nl | @expertisadvies