Handelingswijzer_Effectief_spellingonderwijs_1
Handelingswijzer_Effectief_spellingonderwijs_1
Handelingswijzer_Effectief_spellingonderwijs_1
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />
Foutloos kunnen spellen is een belangrijke vaardigheid om je goed en correct te kunnen uitdrukken<br />
op papier en in de digitale wereld. Maar hoe maakt u van alle leerlingen goede spellers?<br />
Het belang van goed kunnen spellen<br />
Goed kunnen spellen is belangrijk, omdat spelfouten kunnen leiden tot verwarring als anderen<br />
de tekst lezen. Ook leiden spelfouten tot een, vaak negatief, oordeel over de schrijver van de<br />
tekst. Leerlingen die niet goed kunnen spellen, voelen zich vaker onzeker en schrijven hierdoor<br />
minder vaak.<br />
Het paraat hebben van de juiste spellingregels zorgt ervoor dat er weinig hoeft te worden opgezocht,<br />
waardoor kinderen zich beter kunnen focussen op de inhoud van de tekst.<br />
Figuur 1. Spelfouten leiden tot een oordeel over de schrijver<br />
Definitie<br />
Spelling is het opdelen van een auditief aangeboden woord in klanken en deze vervolgens correct<br />
in letters op papier kunnen zetten.<br />
Laat deze definitie goed op u inwerken, want dit heeft invloed op de keuzes die u maakt wat betreft<br />
de invulling van de spellingles. Instructie, begeleide inoefening en zelfstandige verwerking<br />
moeten gericht zijn op het omzetten van klanken naar letters om effectief bij te dragen aan het<br />
ontwikkelen van een goede spellingvaardigheid.<br />
Effectieve spellingles: het dagelijks dictee<br />
Het samen maken van een dagelijks dictee is een zeer effectieve werkvorm. Hierbij biedt de leerkracht<br />
de woorden en zinnen auditief aan en zetten de leerlingen de klanken om naar letters.<br />
Het dictee wordt niet gebruikt om na schooltijd na te kijken en te voorzien van een cijfer, maar<br />
om samen met de kinderen de leerstof in te oefenen. Loop daarom tijdens het afnemen van het<br />
dictee rondes door de klas en geef feedback, herstel fouten, geef complimenten en laat kinderen<br />
de spellingregels correct verwoorden.<br />
Laat goede voorbeelden zien aan de klas en geef veel complimenten. Wees ook kritisch en laat<br />
slordig werk direct herstellen. Taakgerichte feedback is de meest krachtige onderwijsfactor.<br />
Door de intensieve interactie tussen de leerkracht en de leerlingen komen kinderen tot leren.<br />
In het dictee komen alle reeds aangeboden spelingregels telkens terug. Naast feedback is herhaling<br />
een zeer krachtig didactische principe. In het dictee worden geen woorden geschreven<br />
waarvan de spelling-categorie nog niet aan bod is gekomen.
<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />
Lees het artikel ‘Dagelijks dictee’ op de website van Expertis Onderwijsadviseurs of download<br />
het via tinyurl.com/dagelijksdictee<br />
De nadruk tijdens de spellinglessen ligt altijd op instructie en begeleide inoefening. Het grootste gedeelte van de<br />
beschikbare leertijd wordt hieraan besteed. Instructie is het hart van effectief <strong>spellingonderwijs</strong>. Begeleide inoefening<br />
geeft de mogelijkheid tot het geven van feedback en het controleren of alle leerlingen de gestelde doelen bereiken.<br />
Het zelfstandig laten maken van bakkaarten en opdrachten in het werkboekje wordt gedaan in de tijd die overblijft<br />
of tijdens de weektaak.<br />
Oefeningen die niet aansluiten op de definitie van <strong>spellingonderwijs</strong> laat u weg of vervangt u door andere werkvormen.<br />
Ineffectieve activiteiten: laat ze weg of pas ze aan<br />
De opdrachten in werkboekjes en op bakkaarten zijn niet altijd effectief. U laat deze oefeningen weg of past ze aan<br />
op een wijze die beter aansluit op de definitie van <strong>spellingonderwijs</strong>. Er volgen nu enkele voorbeelden van ineffectieve<br />
opdrachten.<br />
Vul de goede woorden in. Kies uit:<br />
trainer, weekend, jury, plastic<br />
De bal van . . .<br />
De ontslagen . . .<br />
Het vrije . . .<br />
De omgekochte . . .<br />
Figuur 2. Een ineffectieve oefening uit een werkboekje spelling<br />
Kinderen schrijven hierbij de woorden over en hoeven dus niet actief na te denken over de spellingregel en de<br />
schrijfwijze. Bovendien wordt hier een groot beroep gedaan op de woordenschat.<br />
Deze oefening wordt aangepast. Leg de woorden kort uit: welke spellingregels zitten erin verborgen? In dit geval<br />
zijn het allemaal woorden vanuit het Engels. Doe expliciet voor wat u hoort en schrijft:<br />
“Trainer . . ik hoor /treener/, ik hoor /ee/ .. maar dit is een Engels leenwoord, dus ik schrijf /ai/ .. trainer”. Laat kinderen<br />
tweetallen vormen: de één leest het woord voor en de ander schrijft het op. Vervolgens worden de woorden<br />
samen nagekeken met behulp van het werkboek.<br />
Welke zinnen staan hier? Schrijf ze in de verleden tijd op.<br />
Hetaf voer putjev andedo uchezitver stoptme tharen.<br />
Ikzin gna el kere frein eencou plet.<br />
Figuur 3. Een ineffectieve oefening op een bakkaart spelling<br />
Ook hierbij kunnen de kinderen de woorden overschrijven. De spellingvaardigheid wordt niet geoefend, want de<br />
oefening vraagt enkel om de spaties op de juiste plaats te zetten.<br />
Een dergelijke oefening kan het best worden overgeslagen of wordt vervangen door een vorm waarbij kinderen in<br />
tweetallen de zinnen aan elkaar voorlezen, opschrijven en controleren.
<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />
Zoek de volgende woorden:<br />
broche, lunch, China, chef, fiche, machine, chips, chic<br />
T C F V B A C A<br />
D E I R R N H S<br />
L A O H O I E O<br />
C U N F C H F E<br />
H E N I H C A M<br />
I A F C E O S O<br />
P L Q H H O E L<br />
S P O E N V E L<br />
Figuur 4. Een woordzoeker uit een werkboekje spelling<br />
Bij deze oefening hoeven kinderen niet eens te schrijven! Ook hoeven ze niet na te denken over de spellingregels.<br />
Hiermee wordt in het geheel niet gewerkt aan de spellingontwikkeling. Beter is het om leerlingen zelf woorden te<br />
laten bedenken bij een gegeven spellingcategorie, zoals in dit geval Franse leenwoorden. Er bestaan diverse sites<br />
waarmee zelf woordzoekers kunnen worden gemaakt.<br />
Tijd op het lesrooster<br />
Groep Tijd Aantal Inhoud<br />
1-2 60 minuten 4 x 15 Als onderdeel van fonemisch bewustzijn/beginnende geletterdheid:<br />
Auditieve discriminatie<br />
Auditieve analyse<br />
Klankgroepen klappen<br />
Invented spelling<br />
3 125 minuten 5 x 25 Ook in groep 3 aandacht voor spelling! Veel doelen van<br />
groep 4 op dit gebied kunnen naar groep 3 worden geschoven.<br />
4 90 minuten 3 x 30 Start met werkwoordspelling<br />
5 t/m 8 90 minuten 3 x 30
<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />
Lesschema<br />
Lesfase<br />
Start van de les<br />
Groepsinstructie<br />
Begeleide inoefening<br />
Inhoud<br />
Terugblikken/voorkennis activeren<br />
Lesdoel aangeven<br />
Uitleggen/demonstreren/voordoen<br />
Concrete voorbeelden geven<br />
Hardop denken<br />
Geschikt: dagelijks dictee<br />
Herhalen en verwoorden door leerlingen<br />
Vragen stellen<br />
Feedback geven<br />
Zelfstandige verwerking<br />
Kort!<br />
Geschikt: opdrachten uit methode<br />
Sterke spellers: verkorte instructie en verdieping tijdens zelfstandig werken<br />
Gemiddelde spellers: opdracht die aansluit op het lesdoel<br />
Zwakke spellers: instructie en begeleide inoefening met leerkracht<br />
Feedbackronde<br />
Afsluiting<br />
Serviceronde met procesgerichte feedback<br />
Gezamenlijke afronding: lesdoel, werkhouding<br />
Spellingcategorieën versus woordpakketten<br />
Het uit het hoofd laten leren van woordpakketten draagt niet bij aan spellingbewustzijn. Voor de meeste kinderen<br />
is het onmogelijk om alle aangeboden woorden te onthouden. Het is daarom aan te raden om niet te denken in<br />
woordpakketten, maar in spellingcategorieën.<br />
Het grote aantal woorden kan namelijk worden gevangen in een beperkt aantal spellingregels. Deze zijn eenvoudiger<br />
te onthouden door leerlingen. Bovendien bieden we hen hiermee een oplossingsstrategie aan waarmee ze alle<br />
denkbare woorden juist kunnen schrijven en niet enkel de in de woordpakketten aangeboden worden.<br />
Toepassen<br />
Spelling is geen losstaande vaardigheid die enkel in de spellinglessen wordt onderwezen en gebruikt. Het is belangrijk<br />
dat leerlingen wordt aangeleerd dat een juiste spelling onderdeel is van het schrijven bij andere vakgebieden.<br />
Het is dus van belang om eisen te stellen aan de spelling tijdens deze andere vakgebieden. Tijdens stelopdrachten is<br />
het doel dat leerlingen creatief kunnen schrijven en weten hoe een tekst wordt opgebouwd. In de controlefase is er<br />
altijd aandacht voor spelling en grammatica. Maak hierover teamafspraken.<br />
Methode-onafhankelijke aanvullingen<br />
Op het gebied van effectief <strong>spellingonderwijs</strong> zijn verschillende aanpakken beschikbaar die zich richten op het vergroten<br />
van de kennis en vaardigheden van de leerkracht, zodat u méér uit de spellinglessen kunt halen en hiermee<br />
van alle kinderen goede spellers kunt maken. Deze aanpakken zijn naast iedere taalmethode te gebruiken.
<strong>Handelingswijzer</strong> <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong><br />
KlasseKist<br />
KlasseKist Super Spellen biedt effectieve instructies en zinvolle oefeningen. Daarnaast biedt Super Spellen effectief<br />
materiaal en maakt de verbinding met het toepassen in stelopdrachten.<br />
KlasseKist Super Spellen: www.klassekist.nl<br />
Zo leer je kinderen lezen en spellen<br />
Het doel van het pakket ‘Zo leer je kinderen lezen en spellen’ is de effectiviteit van het lees-<strong>spellingonderwijs</strong> te<br />
vergroten door de leerkrachten een preventieve instructiemethodiek aan te bieden, zodat problemen voorkomen<br />
worden. Het pakket richt zich op de instructie en het modelgedrag van de leerkracht.<br />
ZLKLS: www.zoleerjekinderenlezenenspellen.nl<br />
Meer lezen over <strong>Effectief</strong> <strong>spellingonderwijs</strong>?<br />
Schmeier, M. (2011). Dagelijkse dictee. Vakwerk, december, 2011.<br />
dieper graven - verder springen - blijvend resultaat<br />
Auteur: Marcel Schmeier<br />
Versie: 02112013<br />
© 2013 Expertis | centrum voor onderwijskwaliteit<br />
<strong>Handelingswijzer</strong>s slaan een brug tussen de onderwijswetenschappen en de praktijk van het onderwijs. Dit gebeurt<br />
door wetenschappelijke inzichten te vertalen naar de onderwijspraktijk. <strong>Handelingswijzer</strong>s geven op een kernachtige<br />
wijze bruikbare suggesties en aanwijzingen om het onderwijs te versterken.<br />
Voor vragen of opmerkingen naar aanleiding van deze handelingswijzer kunt u contact opnemen met<br />
Expertis | centrum voor onderwijskwaliteit. E-mail: cvo@expertis.nl<br />
Expertis | centrum voor onderwijskwaliteit is een team van ervaren onderwijsadviseurs die samen met<br />
opdrachtgevers werken aan versterking van de kwaliteit van het onderwijs.<br />
M.A. de Ruyterstraat 3 | 7556 CW Hengelo | 074 - 8 516 516<br />
Utrechtseweg 31b | 3811 NA Amersfoort | 033 - 4 612 680<br />
www.expertis.nl | cvo@expertis.nl | @expertisadvies