Handleiding techniek.pdf

Openbare Daltonschool Leemvoort 

Steuterweg 2a 

7054 CJ Westendorp 

Datum:23-06-2008 

Techniekproject groep 5-6-7-8

Handleiding techniek 

Inleiding blz. 3 

Theorie blz. 4 

- Actief leren blz. 4 

- Samenwerkend leren blz. 4 

- Ontdekkend leren blz. 4 

- Coöperatief leren blz. 4 

- Competenties bij techniek blz. 5 

- Kerndoelen techniek blz. 7 

- Domeinen techniek blz. 9 

- Samenstelling van de techniekkaart blz. 15 

- Literatuurlijst blz. 17 

Praktijk blz. 18 

- Thema’s en jaarplanning 

- Werkwijze blz. 18 

- Opdrachtkaarten en differentiatie blz. 18 

- Werkplanning blz. 19 

- Introduceren en afsluiten blz. 19 

- Techniek en topondernemers blz. 19 

- Leerlijnen blz. 19 

- Hulpmiddelen: blz. 20 

planformulier, reflectieschrift, ontwerpschrift, administratielijst 

- Totale materialenlijst blz. 21 

Bijlage : blz. 26 

- Planformulier, registratieblad 

Thema 1: Het dondert en het bliksemt blz. 29 

- Inhoudthema 1 blz. 30 

- Leerlijn ‘in de weer met het weer’ blz. 31 

- Werkblad blz. 33 

- Leerlijn ‘magnetisme’ blz. 34 

- Leerlijn ‘ontwerpen en bouwen tegen weersinvloeden’ blz. 35 

Thema 2: De architect blz. 36 

- Inhoud thema 2 blz. 37 

- Leerlijn ‘metselen’ blz. 38 


- Leerlijn ‘het bouwproject’ blz. 41 

- Werkbladen blz. 42 

Thema 3: De gloeilamp blz. 45 


- Leerlijn ‘stroomkring 1’ blz. 47 

- Leerlijn ‘stroomkring 2’ blz. 49

Thema 4: Spel en speelgoed blz. 50 


- Leerlijn ‘beweging overbrengen met lucht’ blz. 52 

- Leerlijn ‘het produceren van voorwerpen’ blz. 54 


Thema 5: De tijdmachine blz. 56 


- Leerlijn ‘beweging via tandwielen’ blz. 58 


- Leerlijn ‘een boodschap overbrengen met geluid of licht’ blz. 60 

- Leerlijn ‘overbrengingen’ blz. 61 


Thema 6: Een pakje voor.. blz. 64 


- Leerlijn ‘drijven en zinken/ opwaartse kracht’ blz. 66 


Thema 7: De wereldreis blz. 69 


- Leerlijn ‘een brug bouwen’ blz. 71 


- Leerlijn ‘tenten bouwen’ blz. 75 


- Leerlijn ‘de bouw van een vliegtuig’ blz. 78 


- Leerlijn ‘beelden/ objecten overbrengen’ blz. 81 

Thema 8: Het concert blz. 82 


- Leerlijn ‘geluid in zichtbare trillingen’ blz. 84 


- Leerlijn ‘geluid in zichtbare trillingen 2’ blz. 87 


- Leerlijn ‘bewegen met magneten’ blz.100 

- Leerlijn ‘lichtenergie’ blz.102

Inleiding 

Techniek is in het basisonderwijs een relatief nieuw aandachtgebied. 

In de kerndoelen voor het basisonderwijs staat centraal: het verwerven van kennis, 

vaardigheden en houdingen om de technische wereld om ons heen te begrijpen en daarin 

adequaat te handelen. Kinderen doen dagelijks onbewust en bewust vele technische 

ervaringen op. De taak van de leerkracht is om aan te sluiten bij die ervaringen. 

Centraal staat de didactiek van techniekleren. Je kunt leren over techniek, door techniek en 

met techniek. Om dit te verduidelijk wordt hier een voorbeeld beschreven. Het zelf maken, 

ontwerpen en testen van een eenvoudige regenmeter is het leren over techniek. Techniek 

ondersteunt het leren van een leerling als via de regenmeter informatie verkregen wordt om 

de gemiddelde regenval te berekenen. Het gaan dan om het leren met techniek. Techniek kan 

ook een middel zijn om intellectuele capaciteiten te ontplooien. Door het ontwerpen, 

analyseren en het oplossen van technische vraagstukken wordt het cognitief handelen 

gestimuleerd. Bedenk verklaringen waardoor meetverschillen met de regenmeter ontstaan. 

Er wordt geleerd door het gebruiken van techniek. 

De techniekkaarten die zijn ontworpen sluiten deels aan op de wereldoriënterende methode 

Topondernemers. De kaarten zijn georganiseerd in 8 verschillende techniekthema’s. De 

kaarten kunnen worden ingezet op de weektaak.

Theorie 

Actief leren 

In de kaarten zijn leersituaties uitgekozen waarin kinderen bezig zijn met probleemgerichte 

vragen en situaties. Situaties die uit de alledaagse praktijk gehaald zijn. Wanneer een leerling 

in een groepje of alleen bezig is met een leersituatie aan de hand van een kaart wordt er van 

de leerling gevraagd om zelfontdekkend bezig te zijn. Door dit actieve leren, blijft de kennis 

beter hangen. Door de situaties te plaatsen in de alledaagse omgeving kan de leerling zijn 

opgedane kennis ook toepassen in de praktijk. 

Samenwerkend leren 

Bij leren samenwerken, volgens Ebbens (1997) is het doel vaardigheden te ontwikkelen om 

een goede samenwerking te realiseren. Het gaat dan, ondanks allerlei verschillende vormen 

van samenwerking, in essentie om een afstemming of coördinatie in handelen van 

betrokkenen met het oog op een bepaald resultaat. Vaardigheden als sociale en 

communicatieve vaardigheden komen in aanmerking om geleerd te worden. Voor een goede 

samenwerking is elkaar willen en kunnen begrijpen noodzakelijk. Vereist is dan veelal het 

kunnen inbrengen van de eigen opvatting, het naar elkaar luisteren, het bespreken van 

verschillen in opvatting en het weten re respecteren van deze verschillen. Het gaat dan om 

de vaardigheden als ‘zelf iets vertellen’, ‘goed luisteren’, ‘feedback geven’, ‘empathie tonen’ 

en ‘met kritiek omgaan’. 

Als samenwerken tot doel heeft de leerprocessen te bevorderen, spreken we van 

samenwerkend leren. 

Bij het werken met de opdrachtkaarten, zal het verdelen van de taken en 

samenwerkingsvaardigheden de nodige aandacht vragen. Je kunt hiervoor gebruik maken 

van het onderwijsconcept: coöperatief leren. Voor het leren samenwerken geeft het boek van 

Förrer (2000) “Coöperatief leren in het basisonderwijs”, bruikbare informatie (zie 

literatuurlijst). 

Ontdekkend leren 

Ontdekkend leren bevindt zicht tussen de leerkrachtgestuurde vorm van overdragend leren 

en de leerling-gestuurde vorm van zelfontdekkend leren. Het wordt ook wel begeleid leren 

genoemd. In deze vorm leveren zowel leerling als leerkracht ten aanzien van het onderwerp 

ideeën, suggesties en informatie. Als de kaarten goed georganiseerd zijn, zal de leerstijl meer 

leerling-gestuurd zijn. 

Coöperatief leren 

Bij coöperatief leren is het van belang dat de kinderen ervaren dat ze net zoals in de echte 

samenleving van elkaar afhankelijk en voor elkaar verantwoordelijk zijn. In de technische 

beroepspraktijk is altijd sprake van samenwerking met andere mensen. 

Techniek kan goed de vorm van coöperatief leren worden ingezet. Leerlingen werken samen 

en leren van elkaar. Volgens Förrer (2000) is coöperatief leren belangrijk omdat : 

- het kinderen uitdaagt tot actief leren. 

- Interactie tussen kinderen stimuleert 

- Verschillen tussen kinderen benut als kansen om van elkaar te leren 

- Een bijdrage levert aan het realiseren van een goed pedagogisch klimaat. 

Bij coöperatief leren werken leerlingen in zorgvuldig samengestelde groepen samen om 

problemen op te lossen of een vraagstuk te beantwoorden. 

Bij samenwerken heb je altijd een individuele verantwoordelijkheid en een 

gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.

Competenties techniek 

Technisch handelen 

Ontwerpen maken 

Idee, Product 

Probleem- en/of 

vraagstelling 

Pendelen tussen idee en product 

of proces 

Evalueren en 

analyseren 

Door zelf actief met techniek bezig te zijn, krijgt de leerling inzicht in de manier waarop hij 

eenvoudige technische problemen kan aanpakken. Zelf maken van techniek kan uitgaan van 

een open probleemoplossende benadering (ontwerpen) maar kan ook alleen gebaseerd zijn 

op een gesloten stappenplan (maken). Om probleemoplossend denken te stimuleren is het 

belangrijk dat techniekactiviteiten niet beperkt blijven tot het volgen van een stappenplan. 

Het is belangrijk om kinderen uit te nodigen om actief aan de slag te gaan met het zelf 

bedenken van oplossingen voor een gesteld probleem 1. 

Door het gebruiken en onderzoeken van producten achterhalen kinderen hoe deze 

functioneren en waarom ze zo gemaakt zijn. Het doorzien van allerlei technische principes 

leidt ertoe dat kinderen deze vervolgens bij het maken zelf kunnen gebruiken om problemen 

op te lossen. 

Het reflecteren op het maakproces leert de leerlingen niet alleen hoe een product tot stand 

komt, maar maakt ook allerlei consequenties van techniek duidelijk: de belangstelling van 

ons milieu, de effecten op arbeid en samenleving, het gebruik en misbruik van grondstoffen, 

de aspecten van veiligheid van productie en economische belangen. 

Door het werken aan de opdrachten worden een aantal technische vaardigheden aangeleerd: 

- het uitvoeren van een werkschema (planformulier) 

- het maken van een technisch product 

- het nateren van gereedschappen 

- het onderzoeken van de werking van bestaande technische producten 

- onderzoek naar de toegepaste technische principes in bestaande technische 

producten 

1 bron: Slangen, L., (2005) Techniek: leren door doen Baarn: H Buitgevers 

Gebruiken

Het technische proces: ontwerpen, maken en gebruiken 

Of het nu gaat om doorleerlingen zelfgemaakte producten of om producten die door 

anderen zijn gemaakt, altijd is er sprake van een bepaald techniekproces. Er zijn drie fasen te 

onderscheiden: ontwerpen, maken en gebruiken 1. 

Techniek ontwerpen: 

Hierbij oefenen de kinderen hun probleemoplossingvaardigheden. Ze bedenken een 

oplossing voor een probleem, maken een technisch product en testen of het werkt. 

De technische producten die de kinderen ontwerpen, werken baak niet in één keer. Het is 

belangrijk om de technische problemen die de kinderen tegenkomen als leermomenten te 

zien. De verleiding is groot om zelf te bedenken en vertellen hoe ze het probleem kunnen 

oplossen. Maar het is belangrijk om de kinderen de ruimte te geven om zelf met inventieve 

oplossingen te komen. Ze kunnen meteen testen of hun oplossing werkt. Het resultaat 

koppelen ze terug naar de leerkracht. 

Techniek maken: 

Hierbij oefenen de kinderen hun technische vaardigheden, zoals het leren hanteren van 

gereedschappen. De opdrachten in deze categorie hebben raakvlakken met het vak 

handvaardigheid. Stap voor stap staat beschreven hoe de kinderen een technisch product 

moeten maken. Soms wordt er ook gevraagd om zelf een stappenplan te maken om na te 

denken over de uitvoering: hoe ga je te werk om het product te maken? 

Techniek gebruiken: 

Kinderen onderzoeken hoe het product werkt en hoe je het kunt gebruiken. Tijdens deze 

opdrachten staat de onderzoekende houding van de kinderen centraal. Ze worden 

uitgedaagd om op zoek te gaan naar antwoorden op onderzoeksvragen door zelf te 

experimenteren met concrete technische producten. 

1 Bouwmeester T., Maak ’t maar! Amsterdam: Meulenhoff educatief bv. 

Haarhuis A., Bakkaarten techniek voor groep 7/8

Kerndoelen techniek 

Kerndoel 42: 

De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en 

natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en 

temperatuur. 

Toelichting 

Met behulp van eenvoudige onderzoekjes doen leerlingen kennis op over en ontwikkelen ze inzicht in 

eigenschappen van materialen zoals verschillende soorten hout, metaal en kunststof. Hoe gedragen 

voorwerpen die hiervan zijn gemaakt zich in water: drijven of zinken ze? Geleiden ze elektriciteit die 

door een stroomkring gaat? Zijn ze magnetisch? Laten ze licht door, en voelen ze warm of koud aan? 

De leerlingen doen ervaring op met natuurkundige verschijnselen zoals kracht, elektriciteit, 

magnetisme en temperatuur. 

In andere onderzoekjes kunnen leerlingen verschijnselen als licht en geluid ervaren. Ze ervaren dat 

licht afkomstig is van lichtbronnen en dat ze zonder die lichtbronnen niets kunnen zien. Ook leren ze 

dat lichtbronnen schaduwen vormen van voorwerpen die ze beschijnen. Met behulp van 

muziekinstrumenten leren ze dat geluid hard en zacht kan zijn en dat er verschillende toonhoogten 

voorkomen. Ook leren kinderen dat geluid zich door materiaal heen kan voortplanten. 

Verantwoording 

Kinderen komen in hun dagelijks leven in aanraking met natuurkundige verschijnselen. Op de 

basisschool moet een keuze worden gemaakt welke hiervan worden behandeld. In deze leerlijn zijn 

slechts een zestal natuurkundige verschijnselen uitgewerkt. Deze selectie is noch bedoeld sturend te 

zijn, noch bedoeld volledig te zijn. De beschrijving van de inhoud van de leerlijn dient gezien te 

worden als voorbeeld van hoe een natuurkundig verschijnsel opbouwend wordt aangeboden. 

In groepen 1 t/m 4 ligt de nadruk op het ervaren van de verschijnselen, zoals de kinderen die 

tegenkomen in hun dagelijks leven. In de groepen 5 t/m 8 gaat het er om dat kinderen deze 

verschijnselen leren te hanteren in hun dagelijkse bezigheden. 

Veel van de als voorbeeld beschreven natuurkundige verschijnselen komen tot uiting in verschillende 

materialen. Vandaar dat als insteek is gekozen om met kleine onderzoeken en experimenten 

verschillende materialen, en daarmee de natuurkundige verschijnselen, te verkennen. Het 

onderzoeken is hierbij een aanbevolen aanpak, omdat dit kinderen de gelegenheid biedt 

begripsvorming op te bouwen aan de hand van ervaringen met concrete materialen. 

Kerndoel 44: 

De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving 

relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 

Toelichting 

Bij dit kerndoel onderzoeken leerlingen producten uit hun eigen leefwereld die behoren tot de 

gebieden constructies, transport, communicatie en productie. Dit kan gebeuren vanuit twee 

invalshoeken: vanuit een technisch inzicht (constructie, verbinding, overbrenging, energiebron) of een 

materiaal of vanuit een product. 

Werkend vanuit de eerste invalshoek kunnen kinderen op een verkennende manier nagaan in welke 

objecten in de klas een bepaald materiaal, bijvoorbeeld hout of metaal, voorkomt. Of in welke objecten 

ze de stevige driehoeksconstructie kunnen vinden of een scharnierverbinding aanwezig is. Door dit in 

kleine groepjes te doen en vervolgens te bespreken met de hele groep ontstaat bij de kinderen een 

gemeenschappelijk beeld van technische inzichten en soorten materialen. Deze inzichten kunnen ze 

gebruiken als ze producten gaan onderzoeken.

Bij het werken vanuit de tweede invalshoek kunnen kinderen onderzoek doen aan producten, die 

direct in de klas voorhanden zijn, zoals stoelen, tafels, kasten, puntenslijpers of rugzakken. Ze 

onderzoeken van welke materialen het product is gemaakt en met welke gereedschappen het in elkaar 

is gezet. Ze onderzoeken waar het product voor wordt gebruikt, wat het moet kunnen: de functie van 

het product. Ze gaan na hoe het werkt en ze bespreken met elkaar de vorm in relatie tot de functie. 

Ook zoeken ze uit welke constructies en type verbindingen zijn toegepast en welke energiebron nodig 

is om het te laten werken (technische inzichten). Tenslotte kunt u met ze discussiëren over de kwaliteit 

van het product. Is het stevig? Kan het voldoen aan de functie? Zou het product verbetert kunnen 

worden en hoe? 


Jonge kinderen leren bij het onderzoeken van technische producten verschillende materialen en 

technische inzichten (her-)kennen, benoemen en vergelijken en categoriseren. Naarmate kinderen 

ouder worden leren ze ook de producten en de toegepaste materialen te beoordelen en te waarderen. 

Zo krijgen ze oog voor kwaliteit van producten. Deze onderzoekende aanpak geeft kinderen als 

consument mogelijkheden om afgewogen keuzen te maken bij de aanschaf van producten. 

Niet in dit kerndoel genoemd, maar wel belangrijk is het om met leerlingen te praten over het nut en 

de invloed van producten op de samenleving. Ze gaan daarbij in op de noodzaak en duurzaamheid 

van producten en op effecten van producten op de omgeving (gebruik, verbruik en hergebruik van 

grondstoffen en energie; vervuiling bij productie (diverse afvalproducten, verwarming van het 

oppervlaktewater)). Op dit punt zijn er aanknopingspunten met kerndoel 39 over milieu. 

Kerndoel 45: 

De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren 

en te evalueren. 

Toelichting 

De kinderen worden door de leraar voor een probleem gesteld of ze hebben zelf een behoefte of 

probleem gesignaleerd. In de eerst plaats formuleren ze eisen waar het product aan moet voldoen. 

Vervolgens denken en praten de leerlingen met elkaar over mogelijke oplossingen en tot welk(e) 

product(en) die oplossingen leiden. Ze kiezen het beste idee uit en tekenen schetsen van het beoogde 

product. Ze proberen deeloplossingen uit, waarbij ze al doende onderzoeken welke verbindingen, 

constructies, overbrenging en energiebron, materialen en gereedschappen geschikt zijn om een goed 

werkend product te maken. 

Ze passen de ontwerpschets aan, die steeds gedetailleerder wordt. Deze gebruiken ze bij het maken 

van het uiteindelijke product. Bij het maken gebruiken de kinderen materialen en gereedschappen. 

Constructies en verbindingen worden toegepast om het geheel vorm en stevigheid te geven. Ze 

gebruiken onder andere (tand-)wielen, hefbomen, katrollen en een passende energiebron om iets te 

laten (voort)bewegen, besturen, verlichten of geluid te laten maken. Ze testen of evalueren ze het 

gemaakte product: voldoet het aan de eisen? Functioneert het zoals ze hadden bedacht? Wordt het 

probleem voldoende opgelost? Wat kan er verbetert worden? Tenslotte presenteren ze hun product 

aan de rest van de groep. 


Kinderen hebben in hun dagelijks handelen te maken met techniek. Techniek op de basisschool richt 

zich op elementaire inzichten en vaardigheden die passen in de eigen leefwereld van het kind. Daarbij 

wordt rekening gehouden met de ontwikkeling van het kind. In de onderbouw bouwen leerlingen vrij 

naar eigen inzicht. De leraar kan wel eisen kan toevoegen waar het bouwwerk aan moet voldoen. 

Later leren kinderen meer volgens planning te bouwen. Ze gebruiken dan ontwerpschetsen of 

werktekeningen die ze zelf maken. Door kinderen in groepjes te laten werken wordt het denken over 

oplossingen, en daarbij het doordenken en bespreken van technische principes gestimuleerd. Omdat 

er een beroep wordt gedaan op verschillende vaardigheden (nadenken en doordenken van technische 

principes, dit weergeven in ontwerpschetsen, in een groepje werken, inhoudelijk met elkaar praten, 

met echte materialen en gereedschappen iets in elkaar zetten) wordt aangesloten bij de eigen talenten 

van kinderen en kunnen zij hun talenten verder ontwikkelen. Anderzijds kunnen leraren kinderen

ook stimuleren om juist die activiteit te kiezen, waar ze minder goed in zijn. 

Taalvaardigheden spelen een belangrijke rol bij het in groepjes ontwerpen van producten: er vinden 

inhoudelijke gesprekken plaats (woordenschat, luisteren naar elkaar), er wordt gediscussieerd en 

geredeneerd, misschien wordt informatie opgezocht en er wordt gepresenteerd. Ook wordt een 

beroep gedaan op ruimtelijk inzicht, het gebruik van meetinstrumenten, en misschien wordt er met 

een product wel gemeten (bijvoorbeeld de hoeveelheid neerslag met een regenmeter) en worden die 

gegevens genoteerd. 

Bij de keuzen voor de oplossingen kunnen kinderen gebruik ook maken van natuurkundige 

verschijnselen als magnetisme en elektriciteit, en heeft zo een relatie met kerndoel 42. 

Bij de totstandkoming van het product gebruiken kinderen kant en klare constructiematerialen, 

kosteloos materiaal of materialen die ook bij kunstzinnige oriëntatie gebruikt worden. Het gebruik 

van materialen en gereedschappen vertoont gelijke tred met de ontwikkeling van vaardigheden om 

daarmee om te gaan. Er is op dit punt samenhang met de kerndoelen voor Kunstzinnige oriëntatie. 

Evenals in het andere kerndoel voor techniek (44) kan bij de reflectie op de producten met de kinderen 

worden gesproken over de duurzaamheid van hun product. Is het gemaakt van duurzame 

materialen? Is er veel afval te verwachten bij de productie of kan het afval worden gebruikt in andere 

producten? Als het product kapot is, wat kan er dan worden hergebruikt? Gebruikt het veel energie? 

Ook hier is samenhang met kerndoel 39 over het milieu. 

Domeinen techniek 

De citogroep (Schimmel 2002) kiest voor een indeling die de inhouden en competenties in 

hun onderlinge samenhang beter duidelijk maakt. 

Inhouden 

competenties 

Hulpmiddelen 

(gereedschappen, computers) 

Materialen en 

materiaaleigenschappen 

Technische 

principes 

Kennis + creativiteit: 

ontwerpen van het 

product 

Toepassen: 

Het maken van het 

product. 

Reflectie: 

Analyseren en 

evalueren van het 

product 

De leerling kan: De leerling kan: De leerling kan: 

Een ontwerp maken; bij 

een ontwerp aangeven 

welke hulpmiddelen 

nodig zijn. 

Bij een ontwerp 

aangeven welke 

materialen het meest 

geschikt zijn 

Constructies Constructieprincipes in 

een ontwerp opnemen 

Overbrengingen Overbrengingen in een 

ontwerp opnemen 

Uit een aantal 

hulpmiddelen de meest 

geschikte kiezen en 

veilig gebruiken. 

Uit een aantal 

materialen de meest 

geschikte kiezen en 

bewerken 

Constructieprincipes 

toepassen 

Overbrengingen 

toepassen 

Vaststellen welke 

hulpmiddelen bij het 

maken van het product 

gebruikt zijn; 

beoordelen of de 

gekozen hulpmiddelen 

bij de gestelde doelen 

passen. 

Vaststellen van welke 

materialen het product 

gemaakt is; beoordelen 

of de gekozen 

hulpmiddelen bij de 

gestelde doelen passen. 

Toegepaste 

constructieprincipes 

herkennen; beoordelen 

of de gekozen 

materialen bij de 

gestelde doelen passen. 

Toegepaste 

overbrengingen 

herkennen; 

beoordelen of de 

gekozen materialen bij 

de gestelde doelen 

passen.

Randvoorwaarden: 

-functionaliteit 

-prijs/kwaliteit 

-veiligheid 

-duurzaamheid 

Besturingen Een besturingssysteem 

in een ontwerp 

opnemen 

Energie 

(omzettingen) 

SLO 

Leerlijnen en tussendoelen 

In een ontwerp 

aangeven welke 

energievormen gebruikt 

worden en van welke 

energieomzetting sprake 

is 

Bij het ontwerpen 

rekening houden met de 

genoemde 

randvoorwaarden 

Een besturingssysteem 

toepassen 

Een energievorm 

omzetten in een andere 

energievorm 

Bij het maken rekening 

houden met de 

genoemde 

randvoorwaarden 

Vaststellen of er sprake 

is van een 

besturingssysteem; 

De functionaliteit van 

het besturingssysteem 

beoordelen. 

Vaststellen welke 

energievorm voor het 

maken en eventueel 

voor de werking van 

een product van belang 

is en of energievormen 

in elkaar omgezet 

worden; beoordelen of 

de gekozen energievorm 

bij de gestelde doelen 

passen. 

Het product beoordelen 

op de maatschappelijke 

implicatie waarbij 

economische, politieke 

en milieuaspecten 

betrokken worden. 

Kerndoel 42: 

De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, 

zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. 

TULE 

Groep 1/2 Groep 3/4 Groep 5/6 

Licht 

Groep 7/8 

Onderscheiden licht 

en donker 

Onderscheiden 

verschillende 

geluiden; hard/zacht, 

hoog/laag 

Onderscheiden donker 

en schaduw 

- Ordenen geluiden: van 

hoog naar laag of van 

hard naar zacht 

- Onderscheiden klanken 

van verschillende 

instrumenten: tokkelen, 

blazen, aanslaan. 

- Licht is afkomstig van 

bonnen. 

- Licht wordt teruggekaatst 

en/of doorgelaten. 

Geluid 

- Geluid is afkomstig van 

bronnen. 

- Bouw en materiaal van de 

bron bepalen aard van geluid. 

elektriciteit 

Stroom gaat rond in een 

sloten circuit. 

- Licht plant zich rechtlijnig 

voort 

- Licht splitst zich in kleuren 

- Licht wordt gebroken. 

Geluid plant zich voort, door 

materialen heen. 

- Sommige materialen geleiden 

stroom, andere niet. 

- Elektriciteit kan gevaarlijk zijn 

voor de mens. 

Ervaren de kracht van Ervaren de kracht van 

Kracht 

Lucht oefent kracht uit (wind, Statische elektriciteit oefent 

water (drijven en magnetisme. 

geluid, pneumatiek, 

kracht uit. 

zinken) 

luchtband) 

Magnetisme 

Ervaren dat Onderscheiden - Magnetisme is een Elektrische stroom wekt een

(onderdelen van) 

voorwerpen wel of 

niet magnetisch zijn. 

Ervaren warm en 

koud subjectief. 

voorwerpen die wel of 

niet magnetisch zijn. 

Ervaren 

temperatuursveranderin 

gen. 

eigenschap van materialen. 

- Magneten hebben een 

noorden zuidpool. 

Temperatuur 

- Warmte is afkomstig van 

bronnen. 

- Temperatuur wordt 

uitgedrukt in schaal van 

Celsius, gebaseerd op 0 ºC 

(water bevriest) en 100 ºC 

(water kookt) 

- alle materialen stollen, 

smelten verdampen en 

condenseren. 

magneetveld op (spoel) 

Een bewegende magneet wekt 

een elektrische stroom op 

(dynamo) 

Sommige materialen zijn goede 

warmtegeleiders en andere 

isoleren juist goed.

Kerndoel 44: 

De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving 

relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. 

Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8 

Materialen en gereedschappen 

- Materialen: 

- Materialen: 

- Materialen: beton, - Materialen: 

Soorten metaal, glas, o.a. stoffen, leer, polyester 

grondstoffen 

plastic, verf, hout, drukinkt, 

- Gereedschappen: - Gereedschappen: 

papier 

elektriciteitsdraad Graafmachine, 

Robotica: 

- Gereedschappen: -Gereedschappen: schuurpapier, vijl computergestuurde 

schaar, zaag, hamer, naaimachine, 

soldeerbout 

machines, 

schroevendraaier boormachine, 

lasapparaat, citruspers 

decoupeerzaag 

Technische inzichten 

- Constructieprincipes: - Constructieprincipes: Als groep 3/4+ 

Als groep 5/6+ 

Stevigheid, stabiliteit, Profielen, 

- verbindingen: 

- bewegings- en 

evenwicht 

driehoeksconstructie Soldeertin, dop met overbrengingsprincipes: 

- Verbindingen: - Verbindingen: schroefdraad 

Hydraulica, 

Lijm, bouten en Pin/gat, genaaid - Bewegings- en pneumatiek 

moeren, schroeven, - Bewegings- en overbrengingsprincipes: 

passend 

overbrengingsprincipes: Sturingsmechanisme 

- Bewegings- en Snaar, tandwiel, - Energiebronnen: 

overbrengingsprincipes: hefboom, ketting olie, gas en zon 

Touw met opwindas, - energiebronnen: 

scharnier 

- energiebronnen: 

Handmatig, wind, 

water 

elektriciteit 

- Gebruik: 

- Gebruik: 

Producten 

- Gebruik: 

- Gebruik: 

Takelwagen, stoel, Klimrek, schooltas, Piramide, brug, molens, Fax, tv, computer, gsm, 

poppenwagen, wip, skelter, hijskraan, gebouw, fiets, auto. handleiding 

vlieger, kaas 

appelsap 

- Vormgeving: 

- Vormgeving: 

- Vormgeving: 

- Vormgeving: 

Rollerskates, tandpasta Gerecycled papier, 

Kleur, materiaal, vorm, Kleur, materiaal, vorm, - Relatie vorm en skateboard. 

substantie van bv. substantie van bv. functie: 

- Relatie vorm en 

beker. 

m&m’s. 

Fiets, onderzeeër. functie: 

- Relatie vorm en - Relatie vorm en 

Vliegtuig, hagelslag 

functie: 

functie: 

Ronde of rechthoekige Schooltas met een of 

broodtrommel? meerdere vakken?

Kerndoel 45: 

De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren 

en te evalueren. 

Groep 1 en 2 Groep 3 en 4 Groep 5 en 6 Groep 7 en 8 

- Constructies: 


Producten 



Toren, berenbed, Huis, brug 

Middeleeuwse stad, Piramide, robot 

paasmandje, 

- Transport: 

kasteel, vlieger. - Transport: 

parkeergarage. 

Boot, auto voor - Transport: 

Reuzenrad 

- Transport: 

knuffel, helikopter. Brandweerauto, - Productie: 

Hijskraan, 

- Productie: 

fietszitje voor knuffel Zeep, haargel 

poppenwagen, 

Kerstkransjes 

- Productie: 

- Communicatie: 

helikopter. 

Tandpasta 

Stoplicht, etiketten, 

- Productie: 

- Communicatie: deurbel. 

Brood 

Pictogrammen 

- 

- 

Materialen 

-Constructiematerialen: -Constructiematerialen: 

Constructiematerialen: Constructiematerialen: Als groep 3/4 + Kapla en Lego dacta 

Houten blokken, Lego Kapla, K’nex en Lego Lego Dacta techniek techniek 

soft Bricks, Lego duplo, Dacta. 

- Verbruiksmaterialen: - Verbruiksmaterialen: 

Constructor, Lasy - Verbruiksmaterialen: Als gorep 3/4 + Als groep 5/6 + 

maxi/mini, Junior Als groep 1/2 + Karton, triplex, lampjes, Balkjes, stokjes en 

Ingenieur, K’nex. Kranten, stroken koperdraad, elastiek. planken. 

- Verbruiksmaterialen: papier, satéstokjes, 

Kosteloos materiaal, lollystokjes, meel, 

klei, meel, gist, papier. boter, wattenstaafjes, 

piepschuim 

Schaar, prikpen, Als groep 1/2+ 

Gereedschappen 



bakvorm, oven 

Nietmachine, mixer, Hamer, figuurzaag Handboor, priem, 

deegvormpjes. 

schroevendraaier. 

Technische inzichten 

- Constructieprincipes: - Constructieprincipes: - Constructieprincipes: - Constructieprincipes: 

Stapelen, in-verband- Als groep 1/2 + Als groep 3/4 

Als groep 5/6 

leggen, stabiliteit, Driehoeksconstructie, - Verbindingen: - Verbindingen: 

evenwicht, stevigheid. profielen 



- Verbindingen: - Verbindingen: Lego dacta techniek, schroeven 

Stapelen (blokken), in Als groep 1/2+ houtlijm, spijkers. - Beweging- en 

elkaar passen (lego nietjes 

- Beweging- en 

overbrengingsprincipes 

duplo, K’nex), lijm, - beweging- en overbrengingsprincipes : 

tape, houten bouten en overbrengingsprincipe : 


moeren. 

s 


besturing (auto), 

- beweging- en 

Als groep 1/2+ Tandwilen, ketting, bankschroef, hydraulica 

overbrengingsprincipes Katrol met touw snaar (fiets, wekker, en pneumatiek. 

: 

(ophijsen, takelen, wind- en watermolen) - Energiebronnen: 

Scharnier (deur, hijskraan) 

- Energiebronnen: Als groep 5/6 

schaar), hefboom (wip) - Energiebronnen: Als groep 3/4+ 

opwinden (jojo, tol) Als groep 1/2+ Batterij, zonnecel 

- Energiebronnen: 

Eigen lichaam, wind en 

water, gas, hout 

Elektriciteit

Domeinen techniek 

Indelen naar inhoud. 

De onderwerpen van de opdrachten zijn allemaal onder te brengen in de vier technische 

gebieden voor het basisonderwijs: constructies, transport, communicatie en productie. 

Constructie 

Bij het gebied constructie gaat het om het maken en onderzoeken van structuren, zoal 

huizen, bruggen en torens. Elk product heet een structuur: een unieke combinatie van 

vormen, materialen en verbindingen in relatie tot een functie. 

Transport 

Transporteren is een bewegingactiviteit om mensen, materialen en energie van de ene plaats 

naar de andere te brengen. Daarbij worden vervoermiddelen gebruikt die op verschillende 

manieren worden aangedreven. Bij transport gaat het dus bijvoorbeeld om auto’s, zeilboten 

en waterraketten. Maar ook over beweegbare constructies, waarin bijvoorbeeld wielen en 

assen, katrollen, tandwielen hefbomen worden gebruikt. Een indeling kan gericht worden op 

transport over land, transport via het water, transport door de lucht, transport in de ruimte, 

transport via energie via leidingen. 

Productie 

Produceren is een activiteit waarbij materialen worden omgezet in bruikbare producten. Bij 

dit gebied staat het proces van het maken centraal. Aan de orde komen zowel het handmatig 

produceren als geautomatiseerde productielijnen, waarbij producten in serie worden 

gemaakt. 

Communicatie 

Bij communicatie gaat het om het vervoeren van informatie. Een zender stuurt een bepaalde 

boodschap (signaal) naar een ontvanger. Vaak worden daarbij technische hulpmiddelen 

gebruikt, zoals mobiele telefoons en computers. 

Er is geen scheiding tussen de genoemde technische gebieden. De meeste technische 

producten zijn onder te brengen in meerder gebieden tegelijk.

Thema- en 

groepsaanduiding 


Ontwikkelde techniekkaarten 

Thema Titel 

Groep 

Materiaal- en 

gereedschapgebruik, 

werkbladen en 

formulieren. 

Kinderen kunnen 

zelf de materialen 

regelen, maar ook 

materialen 

toevoegen. De lijst 

is niet altijd 

compleet. 

Inleidend verhaal 

Materialen 

• X 

• X 

Foto/ afbeelding 

Inleiding om het onderwerp 

op de kaart te introduceren 

passend in het thema 

Een informatief 

weetje over het 

onderwerp om iets 

te weten te komen. 

Leuk om te 

onthouden. 

De opdracht 

De eisen 

Stappenplan: 

Duidelijke stappen die de kinderen kunnen denkbeeldig 

afvinken; 

De fasen ontwerpen, maken en gebruiken worden hier in 

verwerkt. 

o Stap 1: 

o Stap 2: 

o Stap 3: 

Om duidelijk aan te 

geven wat er 

verwacht word van 

het kind (lesdoelen), 

zijn er gestelde 

doelen opgesteld om 

een kind een 

stimulering te geven 

voor het 

probleemoplossend 

denken. 

Indicatie 

tijdsaanduiding 

lange/korte opdracht 

Een zelfinstruerende 

aanpak, om kinderen 

structureel met een 

opdracht te laten 

werken. 

Individueel of 

samenwerking

Informatieve tekst. 

Informtie over het 

technische onderwerp, 

toegepast in andere 

situatie. De leerling kan 

een koppeling maken om 

de techniek toe te passen 

in andere situaties. 

Ruimte voor de 

mogelijkheid om stappen 

uit het stappenplan uit te 

werken. 

Ook staan hier de testen 

op om het gemaakte 

product te gebruiken. 

Hieraan gekoppeld zit het 

onderdeel ‘verbetering’. 

Terugkoppelen naar het 

product. 

nabespreking 

Met behulp van vragen 

kan de leerling 

terugkoppelen 

(analyseren en evalueren) 

naar het proces en/of 

product.

Boeken: 

Literatuurlijst 

Bouwmeester T., Maak ’t maar! (1 e druk) Amsterdam: Meulenhoff educatief bv. 

Bouwmeester. T., Doornekamp. G & Kleingeld. R. (2001) Ontwerpen en maken, Groningen: 

Wolters Noordhoff 

Bussel F. van & Koerkam E. groot, (1999) Leefwereld natuuronderwijs en techniek voor de basisschool, 

Houten: Wolters-Noordhoff bv 

Ebbens S, Ettekoven S. & Rooijen J. van, (1997) Samenwerkend leren, Groningen: Wolters- 

Noordhoff 

Förrer M, Kenter B. & Veenman S. (2000) Coöperatief leren in het basisonderwijs, Amersfoort: 

CPS, onderwijsontwikkeling en advies 

Haarhuis A., (2007) Bakkaarten techniek voor groep 7/8, Malmberg 

Haarhuis A. & Kersbergen C. (2001) Natuuronderwijs inzichtelijk (2 e druk) 

Bussum: Coutinho bv 

Slangen L. (2005) Techniek: leren door doen (1 e druk, 1 e oplage) Baarn: H Buitgevers 

Vries W. de & Westerduin M. (2005) Topondernemers het andere zaakvakonderwijs, Rijssen: Heutink 

Internetsites: 

www.encyclopedoe.nl 

www.jouwtechniek.nl 

www.ontdekplek.nl 

www.optitec.nl 

www.praktischetechniek.nl 

www.proefjes.nl 

www.technika10.nl 

www.techniekcoach.nl 

www.techniekindebasisschool.nl 

www.techniekinjeklas.nl 

www.techniektorens.nl 

www.technopolis.nl 

www.tule.slo.nl 

www.programmavtb.nl 

Artikelen: 

SLO, (2006) tussendoelen & leerlijnen. Verkregen op 5 november 2007. van 

http://tule.slo.nl/index.html

Praktijk 

Thema’s en jaarplanning 

Er zijn 8 thema’s die een doorlopende leerlijn hebben voor de groepen 5/6 en 7/8. De 

thema’s bevatten enkele opdrachtkaarten voor beide groepen, die uitgebreid kunnen 

worden. De kaarten uit de verschillende jaargroepen sluiten aan op elkaar, doordat er een 

opbouw in de leerlijnen zitten. De groepen kunnen tegelijkertijd in dezelfde periode aan 

hetzelfde thema werken. Binnen deze werkwijze is het mogelijk om een kind of een groep 

kinderen op eigen niveau te laten werken. De opdrachtkaarten zijn vakoverstijgend. De 

opdrachten worden altijd ingestoken vanuit het vak techniek. Van daaruit kan verbanden 

worden gelegd met de biologie, natuurkunde en weerkunde. 

Per schooljaar worden 4 thema’s van een aantal weken doorgewerkt. Daarbij is de 

tijdsinvestering afhankelijk van de keuzes die de school maakt. 

Er kan worden gewerkt met een cyclus van twee jaar. Kinderen krijgen dus binnen vier jaar 

twee keer hetzelfde thema aangeboden, maar wel met verschillende opdrachtkaarten. 

Hieronder volgt een mogelijke overzicht van de thema’s verdeeld over twee schooljaren. 

Uiteraard kan de school ook zelf bepalen in welke periode een thema aan de orde komt. 

Thema’s schooljaar 1 Thema’s schooljaar 2 

Het dondert en het bliksemt De gloeilamp 

De architect Spel en speelgoed 

De tijdmachine Een pakje voor… 

De wereldreis Het concert 

Werkwijze 

De opdrachtkaarten zijn op verschillende manieren in te zetten: 

1. Naar groeperingvorm 

Er zijn duo-opdrachten of individuele opdrachten. De duo-opdrachten kunnen in 

sommige gevallen ook alleen uitgevoerd worden. De individuele opdrachten zijn 

soms ook geschikt om in tweetallen uit te voeren. 

2. Naar activiteit en werkvorm 

3. Naar leerdoel 

Er zijn leerdoelen op de opdrachtkaarten weergegeven en in de bijbehorende 

leerlijnen. Per thema staan deze in een overzicht vermeld. Ook is in het overzicht het 

eindproduct en het leergebied te vinden. 

De opdrachtkaarten zijn zoveel mogelijk zelfinstruerend, zodat kinderen zelfstandig kunnen 

werken in tweetallen of individueel. De opdrachtkaarten zijn inzetbaar als dag- of weektaak. 

Opdrachtenkaarten en differentiatie 

Binnen een thema zijn er opdrachtkaarten voor de leerjaren groepen 5/6 en voor de leerjaren 

groepen 7/8. De meeste kaarten sluiten met behulp van een leerjaar op elkaar aan. 

De kaarten kunnen leerjaardoorbrekend worden ingezet. Bijvoorbeeld de opdrachtkaarten 

van de groepen 5/6 kunnen door de leerlingen van groepen 7/8 gemaakt worden en

andersom. Het gezamenlijk werken aan een thema in dezelfde periode in de groepen 5 t/m 8 

kan het differentiëren bevorderen. Daarnaast bieden de opdrachten de mogelijkheid om te 

kiezen voor groeperingvorm, werkvorm of activiteit. Zo kunnen bijvoorbeeld de duoopdrachten 

de duo’s heterogeen worden samengesteld. 

Werkplanning 

De kinderen gaan niet zonder meer aan het werk. Voordat ze met een opdrachtkaart 

beginnen beraden ze zich (alleen of als groep) onder andere over de opdracht, de 

samenwerking en het resultaat. Na afloop van de opdracht evalueren ze dit. Hiervoor kan 

gebruik gemaakt worden van een stappenplan of een plankaart (zie planformulier en 

plankaart). Afhankelijk van de ervaring en zelfstandigheid van de groep kan de leerkracht in 

eerste instantie gezamenlijk of in kleine groepjes oefenen met het invullen van een 

stappenplan. 

Thema’s introduceren en afsluiten 

Het werken met een thema vraagt de nodige voorbereiding. Per thema staat in de 

handleiding welke materialen en middelen kunnen worden ingezet. In het themaoverzicht 

staan de werkbladen vermeld. Het is verstandig om zelf van te voren de werkbladen en 

internetsites van een thema te bekijken. De internetsites staan vermeld op de leerlijnen. 

Voor een boekencollectie kan de bibliotheek worden benaderd. Zij hebben themacollecties 

die meestal vroegtijdig moeten worden aangevraagd. Uit de suggesties voor de introductie 

en afsluiting van het thema kunnen keuzes worden gemaakt. 

Introductie 

Bij de introductieles staan de leervragen en leerbedoelingen centraal. Het gaat er vooral om: 

wat weten de kinderen al? Wat lijkt ze interessant om te leren? 

Als de voorkennis is geactiveerd, zijn de kinderen beter in staat gerichte vragen te stellen. 

Om leerlingen actief bij het onderwerp te betrekken en mee te laten doen, zijn ook 

verschillende samenwerkingsvormen in te zetten. Deze werkvormen zijn o.a. te vinden in 

het boek ‘coöperatief leren in het basisonderwijs’. 

Techniek en Topondernemers 

De techniekkaarten kunnen gekoppeld worden aan Topondernemers. We hebben gebruik 

gemaakt van opdrachtkaarten, dat overeen komt met Topondernemers. De onderwerpen 

van de kaarten en thema’s kun je toevoegen aan de thema’s en/of kaarten van 

Topondernemers. Kinderen die over een bepaald wereldoriënterend onderwerp meer willen 

weten op technisch gebied, kunnen gebruik maken van de techniekkaarten. In de leerlijnen 

van de techniekkaarten kun je signaleren welke thema’s en kaarten aansluiten bij de 

ontwikkelde techniekkaarten. 

Leerlijnen 

Bij de opzet van de opdrachtkaarten voor de midden- en bovenbouw is gebruikt gemaakt 

van een eigen ontwikkelde techniekleerlijn, dat is afgeleidt van de leerlijnen van het slo en de 

citogroep. De leerlijn gaat uit van een onderwijsaanbod waarbij leerlingen zich steeds meer 

ontwikkelen ten aanzien van de gestelde doelen met betrekking tot de technische gebieden, 

procesvaardigheden en technische kennis en inzichten.

Hulpmiddelen 

Om de kaarten succesvol in te zetten kun je gebruik maken van verschillende hulpmiddelen 

om leerlingen hulp en ondersteuning te bieden bij de techniekkaarten. Daarnaast zijn er 

hulpmiddelen voor de leerkracht om georganiseerd en overzichtelijk te werken met de 

techniekkaarten. Hieronder worden suggesties te geven om ondersteuning te bieden bij de 

opdrachtkaarten. 

Voor de leerlingen: 

Planformulier 

In de bijlage bevind zich het planformulier. 

Dit hulpmiddel geeft de leerling een structurele aanpak van de opdracht. De leerling 

moet bewust nadenken a.d.h.v. vragen over de opdracht en de werkwijze. Zo 

voorkom je dat leerlingen zomaar wat doen of niet goed weten wat ze moeten doen. 

Kinderen kun je met dit formulier een houding aanleren, waarbij ze eerst goed 

nadenken over hun werkaanpak. Dit stimuleert ook het probleemoplossend denken. 

Reflectieschrift 

Om goed en efficiënt gebruik te maken van de reflectieonderdeel op de kaart, is het 

belangrijk dat kinderen een schriftje o.i.d. hebben waarin ze kunnen noteren wat van 

hen gevraagd word. In het schriftje kan de leerling de datum, de kaartnummer + titel 

opschrijven met daaronder de gestelde vragen en antwoorden. De leerling word 

bewust van zijn/haar eigen handelen. Daarnaast kan de leerling het reflectieschriftje 

gebruiken als bewijslast voor zijn/haar ontwikkelingen, om vervolgens eventueel te 

plaatsen in zijn/haar portfolio. 

Ontwerpschrift 

Bij techniek is het belangrijk om kinderen te laten ontwerpen. Ontwerpen lukt niet 

zomaar. Het is belangrijk hierin de leerlingen te begeleiden. Het vraagt van de 

leerlingen verzorgd en duidelijk te werken. Om kinderen te laten ontwerpen, is het 

aan te raden een ontwerpschriftje/klapper te gebruiken. Geef de leerlingen 

ruitjespapier (groot en/of klein formaat) om hen te begeleiden zorgvuldig te 

ontwerpen. In de bovenbouw kan worden gericht op in verhouding tekenen en op 

schaal. 

Voor de leerkracht 

Administratielijst 

In de bijlage is een overzichtelijke lijst gemaakt, waarop u de gegevens van leerlingen 

kunt noteren. Je kunt zo zien welke techniekkaarten er in gebruik zijn door de 

leerlingen of welke techniekkaarten door de leerkracht aan een leerling zijn 

gekoppeld. 

Daarnaast is er ruimte vrij voor opmerkingen. Hierin kunt u noteren hoe de leerling d 

kaart heeft ervaren, de prestaties, etc.

Thema kaarten groep 5-6 Materialen Gereedschappen 

1. Het bliksemt en het dondert! Geel 

1. In de weer met wind 

2. Aantrekken en afstoten 

3. 

4. 

2. De architect. Blauw 

1. Metselverbanden 

2. Aanzichten van een huis 

3. 

4. 

3. De gloeilamp. Oranje 

1. Stalen zenuwen (stroomkring) 

2. Het electrospel (stroomkring) 

3. 

4. 

4. Spel en speelgoed. Groen 

1. Monster met bewegende bek (via een 

ballon) 

2. Poppen (productie) 

3. 

4. 

Werkblad: ‘in de weer met 

wind’ 

Tekenpapier 

Knutselmaterialen 

Lijntjes papier 

Staafmagneet 

Naald 

Vel kurk 

Doorzichtig plastic bakje 

met deksel 

Water 

Houten bouwblokjes 

Kranten 

Plakband 

Werkblad ‘Metselverband’ 

en ‘Bouw je eigen huis’ 

Zand, bloem, water 

Platte batterijen 

Punaises 

Verschillende kleuren 

stroomdraden 

Schilderstape 

Lampje 

Metaaldraad 

Stekkertjes 

Fitting 

Aluminiumfolie 

Houtlijm 

Paperclips 

Electrospel 

Splitpennen 

Karton 

Lijm 


Ballonen 

Knutselpapier 

Werkblad ‘poppen in 

productie’ 

Splitpennen 

Stiften 

Karton 

Schrijf-/tekenmaterialen 

Schaar 

Keukenmes 

Kompas 


Liniaal 


Buigtangetje 

Holpijpje 

Hamer 


Schaar 

Perforator 

Scharen

5. De tijdmachine. Grijs 

1. Berichten op afstand. (communicatie) 

2. We staan stil bij de tijd. (tandwielen) 

3. 

4. 

6. Een pakje voor…… rood 

1. 

2. Met de boot 

3. 

4. 

7. De wereldreis. Paars 

1. Een stevige brug bouwen (constructie) 

2. Vliegen is een kunst (stroomlijn en 

balans) 

3. Tent bouwen (constructie) 

4. 

Een stuk draad/ touw van 

+/- 15 meter 

Plastic bekers 

Internet 

Papier 

Werkblad ‘bewegen gaat 

niet vanzelf’ 

Dekseltjes in verschillende 

maten 

Golfkarton 

Spijkers 

Lijm 

Grondplaat van hout 

K’nex 

Wekker 

Werkblad ‘bouw je eigen 

vrachtboot’ 

Karton 


Plasticine 

Gewichten of knikkers 

Bak met water 

Toiletrollen 

Plakband 

Satéprikkers 

Plastic tas 

Drinkpak van melk of sap 

Lijm 

Stencil met plaatjes van 

verschillende tenten 

A-4 papier 

Lijm 

Boeken of blokken 

Satéprikkers 

Elastiekjes 

Vouwblaadjes 

Paperclips 

Karton 

Meetlint 

Rietjes 

Lijm 

Nylondraad 

Werkblad ‘ontwerp je eigen 

propeller’ 



Schaar 


Schaar 

Liniaal 

Prikpen

8. Het concert. Roze 

1. Geluiden….. 

2. Maestro muziek! (trillingen van snaren) 

3. 

4. 

Ballonnen 

Wekker 

Touw 

Lepel en vork 

Rolmaat 

Tafels 

Plastic folie 

Radio 

Rijst 

Schaal 

Lucifers 

Enkele dezelfde glazen 

Enkele dezelfde wijnglazen 

Water 

Elastiekjes 

Luciferdoosje 

Glazen potje 

Werkblad ‘muziek in 

elastiek’ 

Houten 

Spijkers 

Verf 

Houtlijm 

Oogjes 

Snaren/nylondraad 


Schaar 

Hamer 

Kwasten

Themakaarten groep 7/8 Materialen Gereedschappen 

1. Het bliksemt en het dondert! Geel 

1. De zon als klok 

2. 

3. De tuinkas (broeikaseffect) 

4. 

2. De architect. Blauw 

1. De metselaar 

2. Bouwtekeningen 

3. 

4. 

3. De gloeilamp. Oranje 

1. Verlichting in de stad (stroomkring) 

2. 

3. 

4. 

4. Spel en speelgoed. Groen 

1. Griezelspin (transport lucht) 

2. Spel monopoly (communicatie) 

3. 

4. 

Stevig karton 

Rond voorwerp met 

diameter ± 30cm 

Horloge 

Schoenendoos 

Potgrond 

Ijzerdraad 

Huishoudfolie 

Bloempotjes 

Plantenzaden 

Ruitjespapier 

Internet 

Lego 

Bakstenen 

Metselspecie: cement zand, 

water 

Mengbak 

Maatbeker 

Onderlegger 

Werkblad ‘oude gebouwen’ 

Ruitjes papier 


Spandraad 

Platte batterij 

Lampje 

Fitting 

2 meetsnoeren 

2 splitpennen 

Melkpak 

Karton 

Internet 

Melkpak 

Stevig karton 

Spuiten 

Slangetje 


Dun ijzerdraad 

Splitpennen 

Internet 

Monopolyspel 

Ruitjespapier 

Verf 

Stiften 

Lijm 

Geodriehoek 

Schaar 

Teken-/schrijfmaterialen 

Liniaal 

Kompas 

Plakband 

2 Houten mengspatels 

Troffel 

Waterpas 

Liniaal 

Striptang 

Kniptang 

Nietmachine 

Schaar 

Prikpen 


Schaar 

Nietmachine 

Handboor 

Kniptang 

Buigtang 

Lijmpistool en patronen

5. De tijdmachine. Grijs 

1. 

2. 

3. Katapult (constructie, overbrenging) 

4. 

6. Een pakje voor…… rood 

1. De fiets onder de loep (tandwielen) 

2. Post over water (transport) 

3. 

4. 

7. De wereldreis. Paars 

1. De brug 

2. 

3. Een stevige tent voor op vakantie 

4. Camera voor vakantiekiekjes 

(communicatie) 

8. Het concert. Roze 

1. 

2. 

3. Dansen (bewegen mbv elektromagneet) 

4. Spotlights (licht) 

Werkblad 

Ruitjespapier 

Grote en kleine Elastiekjes 

Hout 

Touw 

Houtlijm 


Ballonnen 

Watertafel 


Piepschuim 

Melkpak 

Werkblad ‘de brug’ 

Splitpennen 

Rietjes 

5 speelgoedautootjes 

Papier 

Kranten 

Plakband 

Meetlint 

Een aantal stevige takken 


Keukenrol 

Wc rollen 

Overtrekpapier 


Elastiekjes 

Punaises 

Stalen grote spijker 

Stroomdraad +/- 1 meter 

Platte batterij 

Krokodillenklemmen 

Papier/karton 

Paperclips 

Schoenendoos 

IJzerdraad 

Elastiekje 

Drukknopje 


Liniaal 

Figuurzaag 



Schaar 

Liniaal 

Striptang 

Stanleymes 

Schroevendraaier

Het doel is: 

Ik maak een…./ wij maken een… 

Gereedschap: 

Ik/wij heb(ben) het volgende gereedschap nodig: 

De informatiebronnen zijn: 

Stap 1: 

Stap 3: 

Planformulier 

De aanpak 

(hoe ga ik/gaan wij te werk…) 

De taakverdeling 

(wie gaat wat doen?) 

Materiaal: 

Ik/wij heb(ben) de volgende materialen nodig: 

Stap 2: 

Stap 4:

Registratieblad voor de leerkracht 

Naam leerling Nummer 

kaart 

Datum Opmerkingen

Thema 1: Het dondert en het bliksemt! 

Nummer + titel werkvorm 

Kaarten groep 5/6 

Eindproduct Kerndoel Domein 

1. In de weer met Duo Een windmeter 42 Communicatie, 

het weer 

transport, 

2. Aantrekken en Duo Een kompas 42 Communicatie, 

afstoten 

transport 

1. De zon als klok Duo 


Zonnewijzer 

ontwerpen, maken 

en gebruiken 

42 Communicatie, 

transport, 

constructie 

2. 

3. De tuinkas Duo Kas met plantjes 42 Communicatie, 

transport 

Materialen thema (suggesties) 

- Informatieboeken over o.a. het weer, broeikaseffecten en magnetisme. 

- Filmpjes (zie leerlijnen) 

- 

Introductie thema (suggesties): 

Video over het weer 

Praatplaat over het weer 

Vakantieverhalen 

Een weerbericht analyseren 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen die kan vertellen over het weer 

Afsluiting thema (suggesties): 

Presentaties houden over de eindproducten van de kinderen 

Een markt organiseren waarin ze hun technische producten kunnen demonstreren 

aan andere klassen, ouders, etc.

Deelgebied: Constructie 

Thema: Het dondert en het bliksemt! Leerlijn: In de weer met het weer 

Groep 1-2 Groep 3-4 Groep 5-6 Groep 7-8 

Korte uitleg De lln gaan onderzoeken hoe 

een windmeter werkt. Ze 

ontwerpen een eigen 

windmeter gemaakt van papier, 

karton, bekertjes en ander 

knutselmaterialen. Tot slot 

bouwen ze de windmeter na. 

Doel - De lln weten dat wind 

bewegende lucht is. 

- De lln weten dat je 

windsnelheid kunt meten. 

- De lln kunnen in een 

werktekening duidelijk maken 

wat ze gaan maken. 

- De lln kunnen een windmeter 

maken met behulp van 

knutselmaterialen. 

Kennisgebied/ 

domeinbeschrijving 

Welke lessen uit 

Topondernemers. 

Constructie: de lln ervaren dat 

je windsnelheid kunt meten, de 

kinderen leren welk instrument 

dat kan en hoe dat werkt. De 

lln ervaren dat je met 

knutselmaterialen een 

eenvoudige 

windsnelheidsmeter kunt 

maken. 

Thema: Water, aarde, lucht en 

vuur. Kaart 11: Woei, woei, 

woei. 

Andere vakken 

Filmpjes www.teleblik.nl 

Zoekwoord: windmeter, filmpje: 

De lln gaan een zonnewijzer 

maken m.b.v. verschillende 

materialen om de tijd van de 

dag te bepalen. 

- De lln ervaren hoe een 

zonnewijzer in elkaar zit. 

- De lln onderzoeken de 

werkwijze van een 

zonnewijzer. 

- De lln oefenen met het 

gebruik en aflezen van een 

geodriehoek. 

- De lln leren onderzoek doen 

naar natuurkundige 

verschijnselen licht. 

Constructie: de lln leren 

onderzoek te doen naar de 

opbouw van een zonnewijzer. 

Groep 5/6 thema Wereld in het 

klein – kaart 6: De tijd 

www.teleblik.nl 

zoek op ‘zonnewijzer’

Nieuws uit de natuur, 

aquarium. Start filmpje op 

14.53. Test kees. 

Zoekwoord: het weer, filmpje: 

Dossier: het weer. 

Bronnen ‘Leefwereld’ groep 6 les 14 

‘Maak het maar’ middenbouw 

les 2 

www.brouwersdam.nl 

www.dedigitaleschooltuin.nl 

www.mieliestronk.com 

Titel: ‘Hoe wist men in de 

oudheid hoe laat het was?’ 

Duur: 1.55 minuten 

Schooltv/beeldbank: ‘Dag en 

Nacht’ 

Titel: Waarom is het ’s winters 

langer donker? 

Duur: 1.59 minuten 

Malmberg Techniek – kaart 24 

Wikepedia 

www.de-zonnewijzerkring.nl

Thema: Het dondert en het bliksemt! 

Groep: 5/6 korte opdracht 

Overal om ons heen is lucht. Je kunt lucht niet 

zien en ook niet beetpakken. Lucht zit in de klas 

en in je kastje. Lucht kun je ook ergens in blazen 

of inpompen, zoals in een ballon of een fietsband. 

Met deze kaart ga je een windmeter maken. 

Materialen 

• Lijntjes papier en een pen Schaar 

• Lijm 

• Werkblad 

• Tekenpapier en potlood 

• Knutselmaterialen 

…… waar lucht is kan niks 

anders zijn! Lucht kan 

water dus verdringen!!!! 

De opdracht: 

Met deze kaart gaan jullie een windmeter maken, van lichte 

materialen. 

De eisen: 

• Jullie moeten een werktekening maken. 

• De windmeter moet licht zijn en gemakkelijk te 

vervoeren. 

• De windmeter moet bewegende delen bevatten. 

Stappenplan: 

o Stap 1: kijk naar het plaatje op de achterkant van deze 

kaart. Hier zien jullie een echte windmeter en een eigen 

gemaakte windmeter. Probeer met behulp van de plaatjes 

uit te leggen hoe een windmeter werkt. Schrijf dit ook 

op. ⇒ 

o Stap 2: jullie gaan zelf een windmeter maken. Maak een 

ontwerp van een windmeter en bedenk welke materialen 

jullie gaan gebruiken. Maak daar een werktekening van. Op 

het werkblad vinden jullie een voorbeeld van zo’n 

werktekening. Op de achterkant van deze kaart vinden 

jullie een beschrijving van een werktekening. ⇒ 

o Stap 3: bouw je windmeter met behulp van jullie eigen 

gemaakte werktekening. 

o Stap 4: probeer de windmeter buiten uit!

De Wind 

Voor het meten van de snelheid van 

de wind heb je een halvebolanemometer 

nodig. Het apparaat 

bestaat uit 3 of 4 holle halvebollen 

die zijn vastgemaakt op een staaf 

die je vast kunt houden. Hoe 

sterker de wind, des te sneller 

draait de as. Bij de eenvoudigste 

modellen wordt het aantal 

omwentelingen (aantal keren dat 

hij rond is gedraaid) geteld door 

de waarnemer. 

En anemometer moet je op een 

open gebied, of op zo'n hoogte 

gebruiken om voorwerpen (huizen, 

bomen) die de wind kunnen 

tegenhouden te vermijden. Als er 

geen geschikte plaats is om de 

meter te installeren, kun je een 

anemometer gebruiken die je in de 

hand kan houden. 

Windvanen en windzakken geven de 

richting aan van de wind aan en de 

stand van de windzak zegt ook iets 

over de snelheid van de wind. Ook 

deze 'instrumenten' moeten zich 

buiten de invloed van bomen en 

gebouwen bevinden. 

www.wirtzfeld.be 

Een windmeter: 

Stap 1: 

Maken: 

Stap 3: 

Op een werktekening tekenen jullie welke materialen je gebruikt. Jullie tekenen hoe deze materialen in elkaar 

moeten. Schrijf de namen van de voorwerpen en materialen ernaast. Kijk naar het voorbeeld op het werkblad . 

(let op: jullie werktekening mag niet hetzelfde zijn als het voorbeeld, gebruik je fantasie) 

Testen: 

Ga naar buiten en probeer de windmeter uit. Als de windmeter niet kan ronddraaien moeten jullie hem nog een keer 

nakijken. Misschien moet de werktekening worden aangepast. 

Nabespreking: 

- Hoe ging de samenwerking? 

- Was de opdracht duidelijk? 

- Wat heb je geleerd? 

- Wat vond je moeilijk/makkelijk?



Als je ’s morgens naar school gaat, schijnt de zon 

aan de ene kant van het gebouw. En als je ’s 

middags uit school komt, is de zon aan de andere 

kant. Voordat er klokken waren, gebruikten de 

mensen de beweging van de zon om te weten hoe 

laat het was. 

Materialen Potlood 

• Stevig karton Plakband 

• Geodriehoek Kompas 

• Rond voorwerp met diameter van ± 30 cm Horloge 

• Verschillende kleuren stiften Tekenpapier 

• Schaar Liniaal 

wijzerplaat 

poolstijl 

....je de zonnewijzer het 

beste kunt maken op een 

heldere en zonnige dag?! 

De opdracht: 

Je gaat een zonnewijzer maken, die de tijd aangeeft. Ook leer je 

hoe je de zonnewijzer moet gebruiken. 

De eisen: 

• De zonnewijzer bestaat uit verschillende onderdelen 

De poolstijl: dit is het uitstekende deel dat de schaduw 

werpt op de zonnewijzer. 

De wijzerplaat: dit is een plaat met een tijdsverdeling. 

Stappenplan: 

o Stap 1: maak de wijzerplaat. Teken een grote cirkel 

(diameter 30 cm) op het karton. Knip de cirkel uit. 

o Stap 2: bepaal het midden van de cirkel. Zet in het 

midden een dikke stip. Verdeel de wijzerplaat in 

vieren. 

o Stap 3: verdeel één helft van de cirkel in 12 even grote 

taartpunten. Gebruik hiervoor de geodriehoek ⇒ 

o Stap 4: de helft die je niet hebt onderverdeeld, is de 

zuidkant (Z). Leg de wijzerplaat zo neer dat de Z 

naar jou wijst. Schrijf de tijden (07.00 -19.00 

uur) bij de schaalverdeling. 

o Stap 5: maak nu de poolstijl. De stijl maak je van karton. 

Maak een driehoek met 1 rechte hoek, de schuine 

zijde van de driehoek is 15 cm lang. Laat de 

poolstijl controleren Reflectie door met de behulp leerkracht. van 

o Stap 6: maak de poolstijl vragen. vast aan de wijzerplaat; de 

schuine zijde moet beginnen in het middelpunt. 

o Stap 7: de zonnewijzer is nu af. Je kunt nu buiten gaan 

testen. ⇒

De zon gaat nooit onder 

Als je vroeg opstaat, kun je de zon 

zien opkomen. ’s Avonds laat zie je 

de zon aan de andere kant weer 

onder gaan. Je zou dus kunnen 

denken, dat de zon beweegt ten 

opzichte van de aarde. In 

werkelijkheid zijn wij het zélf die 

mee bewegen met de draaiing van 

de aarde om haar as! De aarde 

draait per dag (een etmaal, 24 uur) 

éénmaal om haar eigen as. Dit 

zorgt ervoor dat we soms wel door 

de zon worden beschenen (dag) en 

soms niet (nacht). 

Geodriehoek gebruiken: 

- Je ziet op de geodriehoek, een gekleurde boog met cijfers. 

Deze cijfers stellen graden (°) voor. 

- Zet de lange zijde van de geodriehoek op de (middel)lijn van de cirkel. 

- Kijk naar de cijfers in de boog. Je zet op elke 15 ° een streepje. 

- In totaal krijg je een halve cirkel met 12 even grote taartpunten. 

Succes! 

Testen: 

Je kunt de zonnewijzer testen buiten. 

Zet de zonnewijzer zo neer dat het noorden van de wijzerplaat overeenkomt met het geografische noorden. 

Gebruik hiervoor het kompas. 

De schaduw van de punt van de poolstijl, wijst de tijd aan. Klopt deze tijd ongeveer met de tijd op je horloge? 

Als de zonnewijzer klaar is, gaat je leerkracht samen met jou testen of de zonnewijzer aan de eisen voldoet. 

Verbeteren: 

Verbeter je zonnewijzer als dat nodig is tot een goed resultaat! 

Nabespreking 

- Wat vond je een moeilijk 

onderdeel van deze kaart? 

- Van welke punten heb je 

geleerd?

Deelgebied: Transport 

Thema: Het dondert en het bliksemt! Leerlijn: magnetisme 


Korte uitleg De lln gaan een kompas maken 

met behulp van een magneet, 

kurk en een naald. 

Doel - De lln zijn in staat te tonen dat 

een magneet zijn kracht kan 

doorgeven. 

- De lln zijn in staat te laten zien 

dat magneten elkaar kunnen 

aantrekken en afstoten. 

Kennisgebied/ 


Transport: de lln ervaren dat 

een magneet meer doet dan 

alleen aantrekken en afstoten. 

De lln ervaren dat een kompas 

heel eenvoudig te maken is en 

hoe je het kunt gebruiken. 


Thema: vlinders in je buik. Kaart 


7. Aantrekken en afstoten. 

Andere vakken - 


Zoekwoord: kompas, filmpje: de 

vikingen waren 

Bronnen: 

ontdekkingsreizigers. 

www.minervaonline.nl/image/gro 

ot/501-147l.jpg 

www.juniortech.be/Pag511.html 

‘leefwereld’ groep 5 les 7



Magneten zijn geheimzinnige voorwerpen. Ze 

hebben een onzichtbare kracht, waarmee ze 

dingen kunnen aantrekken of afstoten. Met deze 

kaart maken jullie een eigen kompas. 

Materialen 

1 staafmagneet Water 

1 naald Velletjes papier voor de 4 windrichtingen 

1 keukenmes Kompas 

1 vel kurk 

1 doorzichtig plastic bakje met deksel blauwe en rode stift 

…. je met een hele sterke 

magneet een computer kunt 

uitschakelen? 

De opdracht: 

Jullie gaan een kompas maken, jullie volgen de stappen en testen 

uiteindelijk of hij het doet. 

De eisen: 

• Als jullie klaar zijn kunnen jullie uitleggen hoe een kompas 

werkt en waar je het voor kan gebruiken. 

• Het kompas is goed als de naald het noorden aanwijst. 

• Gebruik een echt kompas nodig om te zien of dit klopt. 

Stappenplan: (kijk naar de plaatjes op de achterkant) 

o Stap 1: bekijk een filmpje op www.teleblik.nl 

Vraag de juf om in te loggen, klik dan op primair 

onderwijs. Typ het zoekwoord kompas in, klik dan het 

filmpje: de vikingen waren ontdekkingsreizigers. 

o Stap 2: snijd een ruitvormig stuk kurk uit het vel zoals op 

de achterkant getekend. Kleur de ene helft rood en de 

andere blauw. ⇒ 

o Stap 3: houd een ijzeren naald vast en wrijf een dertigtal 

keren met de magneet van het oog naar de punt. Nu is de 

naald magnetisch geladen. ⇒ 

o Stap 4: leg of plak met plakband de gemagnetiseerde 

naald op de kurk. De kompasnaald is klaar. ⇒ 

o Stap 5: zet het bakje op een velletje papier en omcirkel 

met een potlood de omtrek van het bakje. Knip dit rondje 

uit en teken hierop de vier windrichtingen: noord, oost, 

zuid, west. (kijk in de atlas voor een voorbeeld) ⇒ 

o Stap 6: vul het bakje voor de helft met water en leg de 

kurk met de naald in het bakje. Zorg ervoor dat de 

magneet niet in de buurt van het bakje ligt! ⇒

Wat gebeurt er? 

Met een kompas kun je de 

windrichting bepalen. Zolang de 

kompasnaald niet wordt beïnvloed 

door een andere magneet, zal de 

naald altijd naar het noorden 

wijzen. Dit komt doordat de naald 

zich richt naar het krachtige 

magnetische veld van de aarde. 

Soorten magneten 

Je hebt grote en kleine magneten. 

Ze kunnen allerlei vormen hebben. 

Sommige magneten zien eruit als 

een staaf. Die noemen we 

staafmagneten. Er zijn ook 

vierkante en ronde magneten. 

Magneten zitten in allerlei dingen. 

Veel kastdeurtjes sluiten met 

magneet. Kijk maar eens in een 

keukenkastje. 

Noordpool en zuidpool 

Een magneet heeft twee kanten. 

Die noemen we polen. De ene kant 

heet noordpool en de andere kant 

zuidpool. Een magneet is niet 

overal even sterk. Bij de polen is 

hij het sterkst, in het midden is 

de magneet heel zwak. 

Leefwereld groep 5, les 7 

Maken: 

o Stap 7: plak vervolgens het cirkeltje met de vier windrichtingen onder het bakje. Afhankelijk van hoe de 

naald gemagnetiseerd wordt, zal ofwel de kop ofwel de punt naar het noorden wijzen. Vraag aan je juf of 

meester een echt kompas zodat je kan opsporen welke kant van de naald het noorden aanwijst. 

1. 2. 3. 

4. 5. 6. 

Lees hiernaast hoe een kompas werkt en waarvoor je hem kunt gebruiken. 

Testen: 

Bij stap 6 heb jullie het kompas uitgeprobeerd. 

Werkt het kompas goed? Als dat niet zo is, 

moeten jullie nog een keer het stappenplan volgen. 

Gebruiken: 

Nabespreking: 






Thema: Het bliksemt en het dondert! Leerlijn:ontwerpen en bouwen tegen weersinvloeden 


Korte uitleg De lln ontwerpen en maken 

een tuinkas die aan een aantal 

eisen moeten voldoen. 

Vervolgens wordt de kas 

gebruikt om plantjes erin te 

laten groeien. 

Doel - De lln ondervinden zelf het 

maken van een 

bouwtekening/een ontwerp. 

- De lln ontdekken een relatie 

tussen de materialen van de 

kas en de constructie/vorm. 

- Stimuleren van 

Kennisgebied/ 




probleemoplossend denken 

Constructie: de lln moeten een 

kas ontwerpen met 

verschillende materialen 

waarbij ze rekening moeten 

houden met bepaalde eisen. 

Groep 7/8: 

Thema: Boerderij 

Kaart 13: Een heel groot 

glazen huis. 


Filmpjes www.klokhuis.nl 


glastuinbouw en broeikaseffect 

Bron: www.hetkleineloo.nl 

Methode Malmberg Techniek 

Afbeelding: www.schoolbieb.nl



In de lente warmt het buiten langzaam weer op. 

Maar de aarde is vaak nog veel te koud voor 

planten om te kunnen groeien. Een kas is dan de 

oplossing! In een kas is het warmer dan 

daarbuiten, omdat hij de warmte van de zon goed 

vasthoudt. 

Materialen 

• Schoenendoos Plantenzaden 

• Klein zakje potgrond Ruitjespapier 

• IJzerdraad Potlood 

• Huishoudfolie Liniaal 

• Kleine bloempotjes … 

…de eerste kassen in 

Nederland gebouwd werden 

rond 1850 in Westland?! 

De opdracht: 

Jullie gaan een eigen kas ontwerpen en maken, waarin je plantjes 

kunt opkweken in de klas. 

De eisen: 

• De kas moet in de vensterbank passen. 

• Er moet veel zonlicht in de kas kunnen komen, en de warmte 

van de zon moet worden vastgehouden in de kas. 

• Jullie moeten de planten in de kas gemakkelijk water 

kunnen geven. 

• Zorg voor een goede afwatering, zodat de planten(zaden) 

niet verdrinken. 

Stappenplan: 

o Stap 1: voordat jullie de kas willen maken, is het verstandig 

om de kas te ontwerpen. Maak een ontwerp met 

liniaal. Geef in jullie ontwerp aan hoe je de 

verschillende onderdelen met elkaar gaat verbinden. 

Geef ook met pijlen aan uit welke materialen de kas 

bestaat. 

o Stap 2: laat het ontwerp zien aan de juffrouw of meester. 

Hij of zij moet eerst het ontwerp goedkeuren, 

voordat jullie verder kunnen gaan. 

o Stap 3: jullie gaan de kas maken, zoals jullie hem hebben 

ontworpen. 

o Stap 4: test de kas. Voldoet de kas aan alle eisen? ⇒ 

o Stap 5: zet in jullie goedgekeurde kas enkele potjes met 

zaadjes. Zet de kas in de vensterbank en verzorg 

de plantjes goed!

Broeikaseffect 

Je hebt ontdekt dat in een tuinkas 

de warmte van de zon wordt 

vastgehouden. Hierdoor groeien de 

plantjes sneller. 

De werking voor de warmte in de 

kas, kun je vergelijken met de 

werking voor de warmte op aarde. 

Zonnestralen komen op aarde en 

brengen naast licht ook warmte. 

Een gedeelte van de warmte wordt 

(door onzichtbare gassen) 

vastgehouden in de dampkring. Een 

ander deel verdwijnt weer in de 

ruimte. Als er teveel van deze 

'broeikas'-gassen in de dampkring 

zitten, blijft er meer warmte in de 

dampkring hangen. Het wordt dus 

warmer. Dit noemen we het 

'broeikaseffect'. 

Als de gemiddelde temperatuur 

van de aarde stijgt, geeft dit 

gevolgen voor de klimaten: minder 

strenge winters, warmere zomers 

en andere seizoenen. 

Wil je hier meer over 

weten? Bekijk eens 

enkele filmpjes op 

www.klokhuis.nl 

Testen: 

Als jullie de kas klaar hebben, controleren jullie of de kas voldoet aan de eisen. Kijk daarvoor even terug naar de 

lijst. Je kas is gelukt als alle eisen terugkomen in je werk. 

Verbeteren: 

Als de kas nog niet voldoet aan één of meerdere eisen, kunnen jullie het ontwerp gaan verbeteren. 

Verbeter de schets, pas de kas aan en ga hem weer testen. 

De plantjes: 

Probeer de plantjes goed te verzorgen. Misschien kunnen jullie ze straks iemand cadeau 

geven! 

Nabespreking 

- Wat vinden jullie interessant? 

- Wat was nieuw voor je? 

- Hoe verliep de samenwerking?

Thema 2: De architect 




1. Metselen Duo Huisje van kranten 44-45 Constructie 

2. Het bouwproject Duo Muurtje van 

houtenblokjes 

44-45 Constructie 

1. De metselaar Duo 


Een muurtje van 

steen 

44-45 Constructie 

2. Bouwtekeningen Individueel Bouwtekening 44-45 Constructie 


- Informatieboeken over o.a. de bouw, de metselaar, huizen, de architect, etc. 


- Informatieve sites noteren over de onderwerpen van de kaarten. 


Video over de architect of een huis bouwen 

Praatplaat 

Een excursie naar een bouwplek in de omgeving 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen die kan vertellen over beroepen in de 

bouw. (J kunt denken aan een metselaar, timmerman, architect, elektricien) 




aan andere klassen, ouders, etc. 

Klassikaal een kleinschalig gebouw ontwerpen en bouwen, waarin verschillende 

werkgroepen/teams werken. Een groep kinderen zijn de ontwerpers, een groep 

kinderen zijn de materialenaanvoerders, een groep kinderen zijn metselaars, etc.


Thema: De architect Leerlijn:metselen 


Korte uitleg De lln gaan met behulp van 

een werkblad onderzoeken 

welke metselverbanden er 

bestaan en welke in de school 

te vinden zijn. Tot slot gaan ze 

een huisje van kranten 

bouwen. 

Doel - De lln kunnen verschillende 

metselverbanden 

onderzoeken. 

- De lln kunnen eenvoudige 

metselverbanden nabouwen 

met blokken. 

- De lln kunnen een huisje van 

kranten bouwen, ze gebruiken 

hier ook een metselverband 

om het huisje stevig te 

Kennisgebied/ 




bouwen. 

Constructie: de lln kunnen 

metselverbanden herkennen 

en er onderzoek naar doen. 

Kinderen kunnen zelf een 

muurtje van kranten maken in 

een geschikt metselverband. 

De lln proberen, met behulp 

van een plan van aanpak, een 

muur te metselen. In het 

product moet een 

metselverband in verwerkt 

zitten. 

- De lln maken kennis met 

verschillende 

metselmaterialen. 


techniek van de 

metselverbanden. 

- De lln leren vooraf een 

(werk)plan op te zetten, zodat 

ze bewust worden van het 

handelen tijdens de uitvoering. 

Constructie: de lln 

onderzoeken de stevigheid van 

één of meerdere 


Ze ervaren een relatie tussen 

de vorm, de werking en het 

materiaalgebruik. 

- Thema : Wereld in het klein 

Groep : 7/8 

Kaart : 1 (wonen vroeger en 

nu) 

Andere vakken Rekenen blokken bouwen. - 


Zoekwoord: bouwen, filmpje: 

Flexibel bouwen 

Wat is kernbouw? 

www.schooltv.nl/beeldbank 

Titel: Van klei naar baksteen 

Duur:1.44 minuten


www.mathys.info 

www.vtirbouw.be 

www.metselen.net 

Teifoc- materialen bestellen

Thema: De architect 

Groep: 5-6 lange opdracht 

Overal om je heen zie je muren van steen. Kunnen 

jullie zien dat de stenen op verschillende 

manieren op elkaar liggen? Dit noemen we 

metselverband. Met deze kaart gaan jullie 

onderzoeken welke metselverbanden er zijn. 

Materialen 

• Potlood 

• Kleurpotloden 

• Liniaal 

• Houten bouwblokjes 

• Kranten en plakband 

• Werkblad 

……dat je niet alleen met 

steen bouwt? Denk maar 

eens aan de vloer, de ramen 

of de deuren!! 

De opdracht: 

Jullie gaan met behulp van werkblad 1 bekijken, vergelijken en 

uitproberen welke metselverbanden sterk zijn en welke juist niet. 

Jullie gaan een eigen huisje ontwerpen door muren te maken en 

één van de metselverbanden te gebruiken. 

De eisen: 

• Als jullie de opdracht hebben uitgevoerd moeten jullie 

kunnen vertellen welk metselverband heel stevig is en 

welke niet. 

• Het ontwerp van het huisje moet kunnen blijven staan. 

• Één persoon moet er in passen. 

Stappenplan: 

o Stap 1: pak het bijbehorende werkblad en loop door de 

school. Kijk welke metselverbanden jullie herkennen, 

schrijf dat ook op het werkblad. 

o Stap 2: teken het metselverband na in 1 van de vakjes. 

o Stap 3: op je werkblad staan een aantal metselverbanden, 

probeer deze na te bouwen met de blokken, probeer ook 

het muurtje zoals getekend op het werkblad. 

o Stap 4: bouw nu een huisje van opgerolde kranten en 

plakband waar één persoon in kan zitten. Hoe je dat kan 

doen staat op de achterkant.

Hoe wordt nu eigenlijk een huis 

gebouwd? 

Een huis bouw je stap voor stap. 

Eerst tekent de architect een huis. 

Dan wordt de bouwgrond 

klaargemaakt. Want soms kan die 

geen huis dragen, dus worden er 

palen geheid. De betonvloer komt 

daar bovenop. In de vloer zitten de 

leidingen voor het water en gas. 

Dan worden de muren gemetseld en 

de ramen geplaatst. Als het dak 

erop zit, komen de loodgieter, de 

elektricien, de schilder en de 

behanger. 

Metselen 

Metselen begint met passen en 

meten. Tussen 2 latten span je 

touw. Zit het touwtje overal even 

hoog? Als je er precies langs 

metselt, krijg je een rechte muur. 

Een loodlijn is een touwtje met een 

gewichtje eraan. Daarmee zie je of 

een muur rechtop staat. Met een 

troffel schep je specie op de muur. 

Halve stenen maak je met een 

kaphamer. 


Rollen van de kranten: 

1. Klap elk krantenblad uit en rol het op tot een lange rol. Plak het dan vast met een plakbandje. Maak eerst 

een flink aantal van deze rollen voor jullie de muren gaan maken. 

2. Leg de rollen op de grond zoals jullie het metselverband willen gebruiken. Plak ze dan vast met plakband. 

Maak zo de 4 muren die jullie hebben ontworpen. Denk aan de eventuele ramen. 

3. Als jullie de 4 muren hebben gemaakt kunnen jullie de 4 muren aan elkaar bevestigen. Bedenk hoe dit handig 

en vooral stevig kan. 

4. Laat de juf zien hoe het is geworden! 

Testen: 

Kun je er nu zelf in gaan zitten? 

Verbeteren: 

Het ontwerp is goed gelukt als het huisje blijft staan en jullie er zelf in passen. 

Als dat niet lukt moeten jullie het ontwerp verbeteren. 

Wat kunnen jullie doen om het ontwerp te verbeteren? 

Probeer dit ook uit! 

Nabespreking: 






Thema: De architect Samen 

Groep: Groep 5-6 7/8 30minuten lange opdracht 

Als een ontwerp gemaakt is door de architect, 

wordt het huis gebouwd door de bouwvakkers 

zoals, timmermannen en metselaars. Zij moeten 

rekening houden met verschillende soorten 

materialen en maten. 

Materialen 

• Internet - www.metselen.net Onderlegger 

• Bak lego –stenen 2 Houten mengspatels 

• Ongeveer 30 bakstenen 2 Troffel 

• Metselspecie: cement, zand, water 

• Mengbak Spandraad 

• Maatbeker Waterpas 

…. In specie zand, kalk, 

water en cementpoeder 

zit?! 

De opdracht: 

We gaan aan het werk als metselaars! Tijdens de opdracht gaan 

jullie een stevig muurtje bouwen. Jullie kunnen deze opdracht het 

beste buiten uitvoeren. (of een plek waar het vies mag worden) 

De eisen: 

• Jullie kunnen iets vertellen over verschillende 


• Eén metselverband zit verwerkt in de gemetselde muur. 

• De muur moet recht en stevig zijn. 

Stappenplan: 

o Stap 1: ga op zoek naar verschillende metselverbanden. 

Hoe zien de verschillende metselverbanden eruit? 

o Stap 2: kies samen een metselverband uit. Maak een klein 

muurtje met de lego-stenen. (Dat is jullie voorbeeld) 

o Stap 3: maak een plan voor de uitvoering. 

Je kunt hiervoor gebruik maken van het planformulier. 

o Stap 4: bespreek dit plan met de leerkracht. Pas daarna 

mogen jullie aan de slag. 

o Stap 5: specie maken in de mengbak. Volg de aanwijzingen 

op het pak. 

o Stap 6: ga aan het werk! Probeer een stevige en rechte 

muur te maken op een ondergrond.

Bakstenen, waar komen ze 

vandaan? 

In bakstenen zit de grondstof klei. 

Klei hebben we veel in Nederland. 

In Groningen en Friesland vind je 

zeeklei. 

Iets meer naar het zuiden vind je 

dikke kleipakketten onder het 

zand, vooral in de Achterhoek en 

Twente. Deze kleilaag ligt vaak 

heel diep en zijn vaak vele meters 

dik. 

Langs de Waal, de Rijn en de 

IJssel vinden we rivierklei. Deze 

klei komt uit uitgestrekte kleilagen 

van meestal niet meer dan twee 

meter dikte. 

Maar voordat er iets met de klei 

kan gebeuren moet die natuurlijk 

eerst uit de grond gehaald worden. 

De afgegraven klei wordt naar de 

fabriek gebracht. 

Het is erg belangrijk dat er bij het 

afgraven rekening wordt gehouden 

met het landschap. Na het 

afgraven moeten ze er dus voor 

zorgen dat de grond weer geschikt 

gemaakt wordt voor waar het eerst 

voor werd gebruikt, bijvoorbeeld 

voor landbouw. Dit geschikt maken 

noemen ze met een moeilijk woord 

‘hercultiveren’. 

Testen: 

Als de muur volgens jullie klaar is, gaan jullie de muur controleren. Kijk nog even terug naar de eisen die zijn 

genoemd en naar het plan van aanpak. Is het gelukt? Hoe kun jullie dit bewijzen? 

Verbeteren: 

Als de muur niet voldoet aan de eisen, kunnen jullie de muur eventueel veranderen. Lukt dit niet, kunnen jullie samen 

aangeven hoe dat komt? 

Nabespreking 

- Waar liep je tegenaan? Kon je hier 

vooraf wat aan doen? 

- Heb je tips voor de volgende keer? 

- Waar zou je meer van willen weten?


Thema: De architect Leerlijn:het bouwproject 



een bouwtekening van een 

huis eruit ziet. Ze gaan zelf een 

voor- en zijaanzicht tekenen. 

Tot slot proberen ze een 

aanzicht na te bouwen met 

behulp van blokjes en specie. 

Doel - De lln kunnen een vertellen 

wat een voor- en zijaanzicht 

zijn. 

- De lln kunnen een 

eenvoudige voor- en 

zijaanzicht tekenen. 

- De lln kunnen het 

zelfbedachte aanzicht 

nabouwen met behulp van 

Kennisgebied/ 


blokjes en specie. 

Constructie: de lln kunnen een 

voor- en zijaanzicht tekenen en 

bedenken of er ramen en 

deuren inkomen. De lln kunnen 

dit muurtje nabouwen met 

behulp van blokjes en specie. 

De lln maken kennis met 

verschillende bouwstijlen en 

ontwerpen een bouwtekening 

waarin een gekozen bouwstijl 

naar voren komt. 

- De lln kennen een aantal 

bouwstijlen. 

- De lln kunnen een aantal 

kenmerken verwerken in een 

ontwerp. 

- De lln kunnen m.b.v. een 

bouwtekening communiceren. 

Een ander moet de tekening 

kunnen aflezen en uitproberen. 

Constructie: de lln ervaren dat 

een bouwtekening vastlegt hoe 

een gebouw wordt 

vormgegeven en dit een 

communicatiemiddel is met de 



- 

vaklieden in de bouw. 

- 

Andere vakken Rekenen blokken bouwen. Reken: blokken bouwen, op 

school tekenen. 


www.schooltv.nl/beeldbank 

Zoekwoord: bouwen, filmpje: 

Flexibel bouwen 

Wat is kernbouw? 

“het ontwerpen van gebouwen” 


www.bouwbedrijfbotman.nl 

www.nvbk.nl 

www.praktischtechniek.nl


Groep: 5/6 lange opdracht 

Een huis wordt niet zomaar gebouwd. Je moet 

eerst een goede bouwtekening maken. Zo bedenk 

je welke maten en vormen de muren en ramen 

krijgen, welk dak en met of zonder garage. Met 

deze kaart gaan jullie een eigen huis ontwerpen. 

Materialen 

• Potlood 

• Liniaal 

• Houten blokjes 

• Zand, bloem en water 

• Houten plankje als ondergrond 

• Werkblad 

……dat je niet alleen met 

steen bouwt? Denk maar 

eens aan de vloer, de ramen 

of de deuren!! 

De opdracht: 

Jullie gaan met behulp van het bijbehorende werkblad kijken, hoe 

je een huis ontwerpt en één aanzicht van het eigen ontwerp 

proberen na te bouwen. 

De eisen: 

• Als jullie de opdracht hebben uitgevoerd moeten jullie 

kunnen vertellen wat een voor- en zijaanzicht is. 

• Het huis moet kunnen blijven staan. 

• Het ontwerp moet te herkennen zijn in je werkstuk. 

Stappenplan: 

o Stap 1: pak het bijbehorende werkblad en bekijk hoe een 

voor- en zijaanzicht eruit zien. Op het werkblad zien 

jullie ook nog een aantal metselverbanden die je straks 

kunt gebruiken bij het bouwen van de muur. 

o Stap 2: ontwerp jullie eigen voor- en zijaanzicht. Hoe ziet 

jou (droom)huis eruit? Denk aan ramen, deuren uitbouw of 

garage. Tips staan op de achterkant van deze kaart. ⇒ 

o Stap 3: kies één aanzicht uit dat jullie gaan nabouwen met 

behulp van houten blokjes en specie. 

o Stap 4: bouw het aanzicht na.


gebouwd? 

Als de bouwtekeningen eenmaal 

zijn goedgekeurd kan de bouw 

beginnen! 

Als de ondergrond niet stevig 

genoeg is, moet er geheid worden. 

Er worden dan palen in de grond 

geslagen. Na het heien wordt de 

grond uitgegraven en de 

timmerlieden maken houten 

schotten om de vloer op te 

storten, soms over een dikke laag 

piepschuim en de lege 

leidingbuizen. Het beton wordt 

gewapend met een stalen 

vlechtwerk. Dit noem je een 

fundering. Een fundering is een 

stevige ondergrond waar het huis 

op wordt gebouwd. De 

timmerlieden plaatsen de palen en 

kozijnen waartussen de metselaar 

moet metselen. Als ook de 

verdieping en het dak kaar zijn, is 

de ‘ruwbouw’ klaar. 

Dan begint de ‘afbouw’. Het huis 

wordt wind en waterdicht 

gemaakt. Dat betekent dat er glas 

in de kozijnen komt en het 

houtwerk wordt geschilderd. 

Daarna wordt alles in het huis 

klaargemaakt. Deuren, muren, 

elektriciteit, en de watertoevoer. 


Ontwerpen: 

Jullie maken een schets op papier van het huis. Jullie maken een vooraanzicht en een zijaanzicht. Kijk goed op het 

werkblad hoe dat eruit kan zien. Een vooraanzicht zegt al dat dit een tekening is van de voorkant van het huis. Een 

zijaanzicht is een tekening van de zijkant van het huis. Kijk maar eens naar de bouwtekening die bij deze kaart 

hoort. Bedenk voor jullie zelf of er ramen in moeten, waar komen deze ramen? Hoeveel ramen? 

Maken: 

1. Kijk goed naar werkblad 2 welke metselverbanden je kunt gebruiken. 

2. Kies 1 aanzicht dat jullie gaan nabouwen. 

3. Pak een flink aantal bouwblokjes om je aanzicht te maken. Vraag aan de juf een potje specie. 

4. Metsel de muur zoals je getekend hebt, houd rekening met de ramen. Misschien moet je de tekst hiernaast 

lezen om te weten hoe je dat moet aanpakken. 

Verbeteren: 

Het ontwerp is goed gelukt als het huisje eruit ziet zoals je hebt ontworpen. 

Nabespreking: 







Om een groot gebouw te bouwen, moet een 

architect beginnen met ontwerpschetsen. Je 

moet immers eerst goed nadenken over de 

grootte en vorm. Vroeger maakten de mensen al 

bijzondere grote gebouwen, zoals een kerk of 

stadshuis. Ze gebruikten verschillende 

bouwstijlen. 

Materialen 

• Werkblad ‘oude gebouwen’ Internet 

• Ruitjespapier 

• Potlood 

• Gum 

• Liniaal 

• knutselmaterialen 

… belangrijke oude 

gebouwen soms een 

monument worden, om het 

in stand te houden?! 

De opdracht: 

Jullie gaan een bouwtekening ontwerpen van een oud gebouw. Zo 

ontdek je wat een ontwerper doet en waar hij aan moet denken. 

De eisen: 

• In het ontwerp moet een bouwstijl terug te zien zijn. 

• Iemand anders kan jouw ontworpen gebouw maken met 

verschillende materialen. 

Stappenplan: ontwerpen 

o Stap 1: om oude gebouwen kritisch te bekijken, maak je 

het werkblad. 

o Stap 2: bekijk een filmpje op www.schooltv.nl/beeldbank. 

Titel: het ontwerpen van gebouwen 

o Stap 3: een ontwerper krijgt meestal een opdracht. Jouw 

opdracht is om een gebouw te ontwerpen, waarin een 

bepaalde bouwstijl in terug te zien is. Voordat je kunt 

gaan ontwerpen, moet je rekening houden met enkele 

kenmerken. ⇒ 

o Stap 4: je kunt aan de slag. Maak twee ontwerpschetsen 

op ruitjespapier, waarin je de verschillende onderdelen 

terug laat komen. 

o Stap 5: controleer het ontwerp. 

o Stap 6: doe de uitdaging op de achterkant. ⇒


gebouwd? 

Als de bouwtekeningen zijn 

goedgekeurd kan de bouw 

beginnen! 

Als de ondergrond niet stevig 

genoeg is, moet er geheid worden. 

Er worden dan palen in de grond 

geslagen. Na het heien wordt de 

grond uitgegraven en de 

timmerlieden maken houten 

schotten om de vloer op te 

storten, soms over een dikke laag 

piepschuim en lege leidingbuizen. 

Het beton wordt gewapend met 

een stalen vlechtwerk. Dit noem je 

een fundering. Een fundering is 

een stevige ondergrond waar het 

huis op wordt gebouwd. De 

timmerlieden plaatsen de palen en 

kozijnen waartussen de metselaar 

moet metselen. Als ook de 

verdieping en het dak kaar zijn, is 

de ‘ruwbouw’ klaar. 

Dan begint de ‘afbouw’. Het huis 

wordt wind en waterdicht 

gemaakt. Dat betekent dat er glas 

in de kozijnen komt en het 

houtwerk wordt geschilderd. 

Daarna wordt alles in het huis 

klaargemaakt. Deuren, muren, 

elektriciteit, en de watertoevoer. 

Ontwerpen: 

o Welke bouwstijl wil ik gaan gebruiken? 

o Welk gebouw wil ik gaan ontwerpen? 

o Hoe hoog en breed wordt het gebouw? 

o Moet er licht van buiten naar binnen kunnen schijnen? 

o Wat voor soort dak komt er op? 

o Hoe groot wordt de deur/worden de deuren? 

o Welke maten moet ik gebruiken? Moet ik op schaal tekenen? 

o Hoe geef ik de verschillende onderdelen weer in het ontwerp? 

Schrijf de antwoorden op een blaadje, zodat je weet waaraan je wilt werken. 

Uitdaging: 

Als het goed is, is je ontwerp van je gebouw af en komen de verschillende kenmerken terug in je bouwtekening. 

Geef je tekening aan iemand anders in je klas. Kan hij/zij jouw bouwtekening goed lezen, zodat hij/zij het gebouw 

kan maken met knutselmaterialen. 

Als dat gelukt is, is je bouwtekening ook duidelijk voor anderen! 

Nabespreking 

- Waar moet je op letten bij 

het ontwerpen van een gebouw? 

- Hoe heb je de gekozen 

bouwstijl terug laten komen in 

je ontwerp?

Oude gebouwen bekijken 

In bijna elke stad of dorp vind je wel een oud gebouw. Je kunt daarbij denken aan een kerk 

of kathedraal. Deze kunnen wel meer dan 500 jaar oud zijn! Eén van de opvallendste 

kathedralen van Nederland is de Sint Jan in ’s-Hertogenbosch. 

Je hebt misschien zelf ook wel eens een oude kerk of kathedraal gezien. 

1) Omcirkel de woorden die bij het gebouw horen. 

Groot klein 

Veel ramen weinig ramen 

Grote ramen kleine ramen 

Wel zuilen geen zuilen 

Wel muurschilderingen geen muurschilderingen 

Grote deuren kleine deuren 

Belangrijke gebouwen worden in een bepaalde stijl gebouwd. Je hebt verschillende soorten 

stijlen, afhankelijk van de tijd waarin het gebouw gebouwd is. Voorbeelden van stijlen zijn de 

romaanse en gotische stijl. 

Welke verschillen zie je als je kijkt naar de muren en ramen? 

De twee bouwstijlen gebruiken rondboog- en spitsboogconstructies. \het dak van de kerk rust 

op deze constructie.

Bij een ronde boog worden de zijmuren extra dik gemaakt. Waarom denk je dat dit nodig is? 

En waarom hoeft dit niet bij de spitsboog? 

Ook zijn er ribgewelven en luchtbogen gebruikt. Hierdoor rust het gewicht van het dak niet 

alleen op de zijmuren. 

Stel je voor dat je een stuk van een zijmuur 

weghaalt. Welke constructie heeft hier denk je 

het meeste last van? 

Zet een cirkel om het goede antwoord. 

Rondboog spitsboog ribgewelf luchtboog 

Ik denk dit omdat______________________________________________________

Thema 3: De gloeilamp 


Nummer + titel werkvorm Eindproduct Kerndoel Domein 

1. Stalen zenuwen Duo Een zenuwspiraal 42-45 Transport 

2. Het electrospel Duo Een electrospel 42-45 Transport 

1. Verlichting in de 

stad 

2. 


Duo Een grachtenhuis 

met verlichting 

42-45 Transport 


- Informatieboeken over o.a. elektriciteit. 



- Poster over stroomkringen 


Video over de elektricien. 

Praatplaat 

Een excursie naar een elektriciteitscentrale 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen. 

 





Klassikaal een kleinschalig stroomkring ontwerpen en uitvoering, waarin 

verschillende werkgroepen/teams werken. Een groep kinderen zijn de ontwerpers, 

een groep kinderen zijn de materialenaanvoerders, een groep kinderen zijn de 

uitvoerders.


Thema: De gloeilamp Leerlijn:stroomkring 1 



een stroomkring werkt, ze 

testen daarbij welke materialen 

stroom kunnen geleiden. Tot 

slot maken ze een 

zenuwspiraal. 

Doel - De lln kunnen met 

eenvoudige materialen een 

stroomkring maken. 

- De lln kunnen onderzoeken 

welke materialen geleiden en 

welke niet. 

- De lln kunnen een 

eenvoudige zenuwspiraal 

maken. 

Kennisgebied/ 





stroom kan worden geleid door 

verschillende voorwerpen. De 

kinderen ervaren dat veel 

metalen voorwerpen geleiders 

zijn en wat geleiden is. 



Zoekwoord: stroomkring, 

filmpje: Elektrische apparaten 

zet je aan met een schakelaar. 

De lln maken een grachtenhuis 

die verlicht is met een lampje. 

De lln maken kennis met de 

elektriciteitcentrale. 

- De lln doen onderzoek naar 

de werking van een 

stroomkring. 

- De lln maken met 

verschillende materialen een 

gesloten stroomkring. 


werking van een schakelaar. 

- De lln oefenen met 

communicatie naar andere 

kinderen toe. 

Transport: de lln leren dat een 

stroomkring gesloten moet zijn 

om een lamp te laten branden 

en dit bepaald kan worden 

door een schakelaar. 

- Groep 7-8 

Thema: Van A tot Z 

Kaart 6: De E is van elektriciteit 


- Stroom vanuit grote 

elektriciteitscentrales naar de 

huiskamer 

- elektriciteit gaat door hele 

dikke kabels 

- een windturbine levert groene


‘Maak het maar’ middenbouw 

les 5 


stroom op. 

- elektrische energie 


www.teleblik.nl

Thema: De gloeilamp 


Heel veel apparaten om je heen gebruiken 

stroom. Stroom moet altijd in een kring 

rondlopen om het apparaat te laten werken. Jullie 

gaan eerst onderzoeken welke materialen stroom 

geleiden. 

Materialen 

• Papier, potlood, gum Lampje 

• Platte batterij Metaaldraad 

• Punaises 

• Buigtangetje 

• Verschillende draden 

• Schilderstape 

……….je de stroom van een 

batterij kunt voelen? Raak 

met je tong de twee lipjes 

van een platte batterij aan. 

De opdracht 

Jullie gaan een zenuwspiraal maken, maar eerst moeten jullie 

weten hoe een stroomkring werkt. 

De eisen 

• Jullie moeten kunnen vertellen hoe een stroomkring loopt. 

• De zenuwspiraal werkt als het lampje gaat branden bij 

aanraking van de draad. 

Stappenplan 



onderwijs. Typ het zoekwoord stroomkring in, klik dan het 

filmpje: Elektrische apparaten zet je aan met een 

schakelaar. 

o Stap 2: ontwerp eerst een eenvoudige stroomkring, kijk 

naar het plaatje op de achterkant en probeer het na te 

bouwen. Probeer het lampje te laten branden. ⇒ 

o Stap 3: maak nu een opstelling waarmee je kunt testen of 

verschillende materialen stroom geleiden. Maak eerst een 

ontwerp op papier en laat dat aan de juf zien. Kijk naar 

plaatje 2. Geleiden betekent dat de stroom door een 

bepaald voorwerp kan gaan. 

o Stap 4: leg de voorwerpen op de punaises. Kijk bij welk 

materiaal het lampje gaat branden. Als het lampje gaat 

branden geleid het materiaal stroom. 

o Stap 5: wanneer jullie weten hoe een stroomkring werkt, 

kunnen jullie een zenuwspiraal maken. Op de achterkant 

plaatje 3 staat er eentje afgebeeld. ⇒ 

Je moet met het oogje langs het ijzerdraadje gaan 

zonder deze aan te raken. Raak je hem aan dan gaat het 

lampje branden. Dan ben je af!

Stroomkring 

Om elektriciteit te kunnen 

gebruiken moet je een stroomkring 

maken. 

is de kring gesloten; dan gaan de 

elektronen stromen en gaat de 

lamp aan. 

Wordt de stroomkring verbroken 

dan gaat de lamp uit. 

Om een stroomkring te verbreken 

gebruik je meestal een schakelaar 

Elektronen 

Elektronen stromen alleen als de 

stroomkring gesloten is. 

Elektronen stromen van een plaats 

met veel elektronen naar een 

plaats met weinig elektronen. 

Bij een batterij stromen de 

elektronen van de minpool (-) naar 

de pluspool (+). 

Met een schakelaar sluit of 

verbreek je de stroomkring. 

Als de stroomkring gesloten is dan 

gaat het lampje aan. 

Als de stroomkring verbroken is 

dan gaat het lampje uit. 

www.mediatheek.thinkquest.nl 

Ontwerpen/ maken: 

1. 

2. 3. 

Testen: 

Kijk nu of je zenuwspel werkt? Als het niet werkt, 

moeten jullie de stroomkring nakijken. Is de stroomkring rond? 

Kijk dan nog een keer naar stap 1,2 en 3. 

Nabespreking: 







In de winter, is het ’s avonds vroeg donker. Als je 

dan in de stad rond fietst, zie je dat de stad 

wordt verlicht door talloze lampen. Dat ziet er 

vaak indrukwekkend uit. 

Materialen 

• Batterij 4,5 volt Karton Prikpen 

• Lampje 3,5 volt Striptang 

• Fitting Kniptang 

• 2 meetsnoeren Nietmachine 

• 2 splitpennen Schaar 

• Omgespoeld melkpak(ken) Internet 

……Thomas Edison de 

uitvinder van de gloeilamp 

is?! 

De opdracht: 

Een grachtenhuis maken die verlicht wordt in het donker! 

De eisen: 

• Het lampje moet kunnen branden in het huis. 

• Je moet iets kunnen vertellen over de 

elektriciteitscentrale. 

Stappenplan: 

o Stap 1: bekijk op www.teleblik.nl enkele filmpjes over de 

opwekking van stroom en hoe het terecht komt bij de 

mensen thuis. 

o Stap 2: knip uit het melkpak een zijkant weg, maar laat 

nog wel een randje zitten. ⇒ 

o Stap 3: maak met een schaarpunt aan de 

onder/achterkant twee gleufjes voor de batterij. 

Maak halverwege het pak een gat voor het lampje. (Let op! 

Het lampje moet in het gat vastklemmen.) ⇒ 

o Stap 4: maak een schakelaar met de volgende materialen: 

stukje karton, prikpen, 2 splitpennen. ⇒ 

o Stap 5: knip een meetsnoer in twee stukken. Strip de 

uiteinden ongeveer 2 cm. Sluit de uiteinden aan op de 

fitting. ⇒ 

o Stap 6: maak de stroomkring. 

Lukt het om met de schakelaar het lampje aan en uit te 

doen? 

o Stap 7: maak het huis af door de voorkant af te werken. 

Denk aan ramen en een deur.

Tijdens deze opdracht ben je 

bezig geweest met elektriciteit 

van lampen. Maar wist je dat er nog 

meer elektriciteit is?! 

Elektriciteit in de lucht. 

Het weer heeft ook te maken met 

elektriciteit. Als er in de lucht 

twee wolken tegen elkaar wrijven 

komt er statische elektriciteit. Als 

er dan ontlading komt, gaat het 

onweren! 

Statische elektriciteit ontstaat als 

je twee dingen tegen elkaar wrijft. 

Zelf kun je ook geladen zijn… 

Ga maar eens met een wollen trui 

over je haren wrijven. Je haar zal 

rechtop gaan staan! Misschien heb 

je het al eens meegemaakt 

Uitdaging: 

Kun je met één batterij twee huizen verlichten? 

Probeer het eens uit! 

Verbeteren: 

Je grachtenhuis is goed gelukt, als het lampje brandt. Als het lampje niet brandt, is de stroomkring niet gesloten. 

Kijk eens terug naar de stappen die je moest zetten. Zitten alle onderdelen vast? 

Kom je er niet uit, ga dan op zoek naar informatie over de stroomkring. Misschien heb je dan genoeg kennis om het 

lampje te laten branden! 

Is het grachtenhuis compleet, laat hem dan zien aan andere kinderen. Kun je hen uitleggen hoe het lampje werkt? 

Wat vinden de kinderen van je resultaat? 

Nabespreking 

- Wat was nieuw voor je? 

- Waar zou je meer van willen 

weten? 

- Hoe beoordeelden de 

kinderen je werk?


Thema: De gloeilamp Leerlijn:stroomkring 2 



een elektrospel werkt. Ze 

maken hun eigen elektrospel 

en ontwerpen verschillende 

opdrachtkaarten. 

Doel - De lln kunnen met 




werkwijze van het spel en 

begrijpen hoe een elctrospel 

werkt en hoe het kan dat je 

verschillende opdrachtkaarten 

op hetzelfde spel kan spelen. 

- De lln kunnen een electrospel 

Kennisgebied/ 


maken. 


een lampje alleen brandt als de 

stroomkring helemaal gesloten 

is. De kinderen ervaren dat je 

met deze wetenschap een spel 

kunt maken en spelen. 

- 





Zoekwoord: stroomkring, 

filmpje: elektrische apparaten 

zet je aan met een schakelaar. 

Bronnen ‘Maak het maar’ middenbouw 

les 26 

www.hanze.nl 

www.hethofderspelen.nl



Sommige spelletjes werken op electriciteit, denk 

aan een Nintendo!! En iets minder bekend: het 

elektrospel. Het electrospel is een spel dat via 

een stroomkring op een batterij werkt. Met deze 

kaart gaan jullie een elektrospel maken en een 

opdrachtkaart ontwerpen. 

Materialen 

• Batterij Houtlijm 

• Stroomdraad Paperclips 

• Twee stekkertjes Holpijpje 

• Lampje met fitting Electrospel 

• Aluminiumfolie Splitpennen 

• Punaises (metalen) Hamer 

……. je met een electrospel 

je toetsen goed kunt leren?! 

De opdracht: 

Jullie gaan een elektrospel maken. Dat is makkelijk uitgelegd een 

spel dat op elektriciteit werkt. Maar eerst moeten jullie 

onderzoeken hoe het spel werkt! 

De eisen: 

• Het electrospel is goed als de verbindingen kloppen en 

jullie de eigen gemaakte opdrachtkaart kunnen spelen. 

• De verbindingen aan de achterkant mogen elkaar 

onderling niet raken. 

Stappenplan: 

o Stap 1: ga naast elkaar zitten en speel allebei het spel. 

Beantwoord de volgende vragen op papier: 

- Hoe kun je het lampje laten branden? 

- Hoe komt het, dat je de twee ‘stekkertjes’ bij twee 

kaartjes houdt en dat het lampje toch niet gaat branden. 

- Schrijf alle onderdelen van het elektrospel op. 

- Waarom kun je verschillende kaarten gebruiken bij één 

elektrospel? 

- Maak een tekening van de stroomkring. 

o Stap 2: maak van stevig karton een ‘spelbak’ om de kaart 

op te kunnen spelen. Denk na hoe bijvoorbeeld een 

schoenendoos in elkaar zit. ⇒ 

o Stap 3: maak de stroomkring voor het spel. ⇒ 

o Stap 4: ontwerp allebei een opdrachtkaart (pak daarvoor 

het bijbehorende werkblad) ⇒ 

o Stap 5: test de eigen gemaakte opdrachtkaarten op je 

eigen gemaakt electrospel!

Stroomkring 

Om elektriciteit te kunnen 

gebruiken moet je een 


Is de kring gesloten; dan gaan de 

elektronen stromen en gaat de 

lamp aan. 

Wordt de stroomkring verbroken 

dan gaat de lamp uit. 

Om een stroomkring te verbreken 

gebruik je meestal een schakelaar 

Elektronen 

Elektronen stromen alleen als de 

stroomkring gesloten is. 

Elektronen stromen van een plaats 

met veel elektronen naar een 

plaats met weinig elektronen. 

Bij een batterij stromen de 

elektronen van de minpool (-) naar 

de pluspool (+). 

Met een schakelaar sluit of 

verbreek je de stroomkring. 

Als de stroomkring gesloten is dan 

gaat het lampje aan. 

Als de stroomkring verbroken is 

dan gaat het lampje uit. 

www.mediatheek.thinkquest.nl 

Maken: 

In de opdrachtkaart moeten gaatjes, die maak je met een holpijpje (je hebt ook een hamer nodig) Achter de 

gaatjes plak je aluminiumfolie. 

De speelbak: 

- De speelbak wordt een holle doos waarin de bedrading en de batterij zich bevinden. (denk aan een 

schoenendoos) 

- Op de kartonnen bovenplaat teken je vier rijen met puntjes af (20 stipjes). Meet dit uit met je liniaal! 

- Prik de stipjes door met een priem. 

- Stop in elk gaatje een splitpen, buig de lipjes aan de achterkant om. 

- Maak met elektriciteitsdraad verbindingen tussen de splitpennen. Met 20 gaatjes betekent dat, dat je 10 

verbindingen moet maken. 

- Bevestig de fitting in de holle doos, maar wel zo dat je kan zien wanneer het lampje brand. Maak de 

stroomkring met de batterij, het lampje en de twee lange draden om het spel te spelen. Aan de uiteinden 

van de draden maak je een paperclip vast. 

Testen: 

Probeer het spel uit! Kloppen de verbindingen? 

Waar moesten jullie rekening mee houden? Is dat gelukt? 

Ontwerp meerdere opdrachtkaarten om 

Op het eigen gemaakte spel te spelen. 

Nabespreking: 





Thema 4: Spel en speelgoed 




1. Drakenstein Individueel Een drakenkop met 44-45 Productie, 

bewegende bek 

constructie, 

transport 

2. Poppenspel Duo Verschillende 44-45 Productie, 

trekpoppen 

constructie, 

transport 

1. Griezelen Duo 


Een spin die uit 

zijn hol komt 

44-45 Productie, 

constructie 

2. Monopoly Duo Een monopolyspel 44-45 Productie, 

constructie, 

transport 


- Informatieboeken over o.a. de spelletjes, productie. 



- Speelgoed van de kinderen. 


Video over de productie van spelletjes 

Praatplaat 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen die kan vertellen over productiewerk. 

Speelgoed van de kinderen onderzoeken. 

Spellenochtend/middag organiseren door de kinderen 



Een markt organiseren waarin de kinderen hun technische producten kunnen 

demonstreren aan andere klassen, ouders, etc. 

Klassikaal een eigen klassenspel ontwerpen en maken, waarin de klas hun eigen 

spelregels, spelvormen, etc. bedenken. Dit kan in samenwerkingsgroepjes worden 

aangeboden en uitgevoerd worden. 

Spellenochtend/middag organiseren

Deelgebied: Transport (lucht) 

Thema: Spel en speelgoed Leerlijn: beweging overbrengen met lucht 


Korte uitleg De lln maken een drakenbek 

die in beweging wordt gebracht 

met een ballon. 

Doel - De lln onderzoeken de 

werking van luchtdruk. 

- De lln leren hoe ze een 

scharnier zelf kunnen maken. 

- De lln leren hoe de luchtdruk 

in een ballon werkt. 

Kennisgebied/ 




Transport: de lln leren dat je 

met samengeperste lucht iets 

op kunt tillen of in beweging 

kunt zetten, door de lucht weer 

vrij te laten zakt het weer. 

Thema: A tot Z. Kaart12, De S 

is van Stuiteren. 

De lln maken een griezelspin 

dat handmatig in beweging 

wordt gebracht m.b.v. 

luchtdruk. 


werking van luchtdruk. 

- De lln leren om gestelde 

probleemsituaties op te lossen 

m.b.v. schetsen. 

(oplossingsgericht denken) 

- De lln leren omgaan met 

verschillende 

gereedschappen/materialen. 

Transport: de lln leren dat je 

met lucht beweging kunt 

overbrengen door druk uit te 

oefenen. 

Groep 5-6: 

Thema: Wereld in het klein 

Kaart: 13 - De wereld van de 

spin. 

Groep 7-8: 

Thema: Water, Aarde, lucht en 

vuur 

Kaart: 10 – Heel zwaar en toch 

vliegen? 

Andere vakken - Taal: Bijv. Muurkrant maken 

over luchtdruk. 

Filmpjes www.teleblik.nl: 

www.teleblik.nl: 

Zoekwoord: luchtdruk, pagina - Een proefje met een 

2: filmpje het klokhuis 

luchtpomp.

Bron: www.airbrush-bozo.be 


www.anhangerschap.nl 

aflevering luchtdruk. - Luchtdruk en wind 

- Met een test kun je luchtdruk 

zien. 

- Luchtdruk kun je niet voelen 

en toch heeft het gewicht. 

- Het klokhuis 


www.malmberg.nl

Thema: Spel en speelgoed 


Hoe spannend is het als jij een draak kunt 

knutselen die echt zijn bek open en dicht kan 

doen! Je gaat iets maken met een pneumatisch 

systeem. Dat is een heel moeilijk woord voor iets 

dat met luchtdruk wordt bewogen. 

Materialen 

• Karton Papier 

• Lijm Potlood 

• Schaar 

• Knutselpapier/ materialen als doosjes 

• Ballon 

… luchtdruk is de lucht die 

druk oefent door haar gewicht 

op de aarde? Dit kun je meten 

met een barometer! 

De opdracht: 

Je gaat met behulp van 2 kartonnen plaatjes of 2 deksels en een 

ballon eerst de beweging uitproberen. Daarna ga je een 

drakenkop maken die met behulp van de ballon echt open kan 

gaan. 

De eisen: 

• Je draak is af als alles erop en eraan zit. Een draak heeft 

namelijk ogen,oren, neus, tanden, zichtbare schubben. 

• Het systeem (de ballon met lucht) dat de bek in beweging 

brengt is pas goed als de bek echt open kan gaan. 

Stappenplan: 

o Stap 1: neem 2 stukken karton maak ze zo aan elkaar dat 

ze aan één kant als een scharnier werken. Kijk maar eens 

naar een deur, deze gaat open met scharnieren. ⇒ 

o Stap 2: maak een ontwerp van een drakenkop. Teken in je 

ontwerp de bewegende bek. 

o Stap 3: in het scharnier maak je een opening voor de 

ballon, de ballon druk je door de opening. ⇒ 

o Stap 4: blaas de ballon op, wat gebeurt er? 

o Stap 5: maak van de twee kartonnen plaatjes je eigen 

draak, wees zo origineel mogelijk!

Luchtdruk 

Je merkt er niets van, maar de 

lucht om ons heen duwt overal 

tegenaan. Dat duwen noemen we 

luchtdruk. Lucht zit aan alle kanten 

en duwt dus ook van alle kanten. 

Lucht die stilstaat duwt harder 

dan lucht die beweegt. Als je 

blaast laat je de lucht bewegen. 

De ballon 

In een opgeblazen ballon zit 

samengeperste lucht. In de ballon 

is dus veel luchtdruk, de luchtdruk 

in de ballon is hoger dan de 

luchtdruk buiten de ballon. Lucht 

stroomt altijd van een plaats met 

een hoge luchtdruk naar een plaats 

met een lage luchtdruk. De lucht 

wil dus graag de ballon uit, maar 

dat kan niet omdat de ballon 

dichtgehouden wordt. Als je de 

ballon loslaat, kan de lucht maar op 

1 plaats de ballon uit, uit het 

tuitje. Als je dus de ballon 

opblaast gaat de bek open en als je 

de ballon leeg laat lopen gaat de 

bek weer dicht.Maar hoe werkt dat 

nou bij de lift? 

www.proefjes.nl 

Maken: 

Stap 1 en 3: 

Uitdaging! 

Met lucht kun je meerdere voorwerpen omhoog of omlaag laten gaan. Denk maar eens aan een lift. Maak er een. 

Probeer er een stapel boeken mee omhoog te krijgen! 

Nabespreking: 






Kleine, zwarte, dikke en kriebelige beestjes… 

Je kent ze vast wel, SPINNEN! 

Sommige mensen zijn bang voor spinnen, andere 

mensen vinden spinnen juist leuk! 

En jij?! Ben jij bang voor spinnen? 

Materialen Splitpennen 

• Melkpak (omgespoeld) Schaar 

• Stevig karton Niettang 

• 2 spuiten (1 x 10ml en 1 x 20 ml) Handboor met boortje van 2mm 

• Slang ± 30 cm Kniptang 

• Knutselmaterialen Buigtang 

• Dun ijzerdraad Lijmpistool met lijmpatronen 

… Luchtdruk, de lucht is die 

druk oefent door haar gewicht 

op de aarde. Dit kun je meten 

met een barometer?! 

De opdracht: 

Jullie gaan een griezelspin maken die in zijn hol zit verstopt, om 

anderen mee af te schrikken! 

De eisen: 

• De spin moet kunnen bewegen door middel van lucht en in 

zijn hol passen. 

Stappenplan: 

o Stap 1: maak een schets waarbij jullie nadenken hoe het 

melkpak (= hol) op een stevig karton kan worden 

gezet en toch nog in de binnenkant kan komen om 

te werken. Aan het eind moet de opening niet 

meer te zien zijn en de spin moet uit zijn hol 

kunnen komen. 

o Stap 2: bespreek dit met elkaar en maak het hol van de 

spin van het melkpak. 

o Stap 3: maak een griezelige spin die in zijn hol past. 

o Stap 4: met de spuiten kunnen jullie de spin uit zijn hol 

laten bewegen. Experimenteer met de 2 spuiten 

en de slang hoe dit werkt. 

o Stap 5: de spin moet worden vastgemaakt aan de 

bewegende spuit. Dit kunnen jullie doen door 2 

gaatjes te boren aan de onderkant van de spuit, en 

met het lijmpistool en een ijzerdraad de spin vast 

te maken. ⇒ 

o Stap 6: bedenk nu hoe jullie de spuit met de spin vast 

kunnen zetten in zijn hol en zelf kunt bedienen om 

de spin uit zijn hol te laten komen. Maak hier een 

schets van. 

o Stap 7: bespreek deze schets met de leerkracht of met 

andere leerlingen. Misschien hebben zij nog 

aanwijzingen. 

o Stap 8: probeer jullie schets uit!

Luchtdruk in een tandartsboor 

Bij deze opdracht wordt de spin 

handmatig in beweging gezet. 

De luchtdruk kun je ook vergroten 

met een speciale elektrische pomp. 

Deze pomp perst lucht in een 

bepaalde ruimte. Door deze lucht 

gecontroleerd te laten ontsnappen, 

ontstaat een 

aandrijvingmechanisme voor 

gereedschap, ofwel de 

tandartsboor! 

Een pomp vergroot de luchtdruk in 

de luchtslang. De lucht zoekt een 

uitweg en ontsnapt door een buisje 

naar de boor toe. De lucht blaast 

tegen een klein tandwieltje waar 

een boortje aan is bevestigd. Dit 

boortje gaat nu draaien. Door een 

tweede buisje gaat de lucht weer 

terug. Telkens wordt er nieuwe 

lucht het systeem ingeperst. 

Hierdoor blijft de boor draaien! 

En dat kan soms behoorlijk pijn 

doen als je flinke kiespijn hebt! 

Stap 5: 

1 2 3 

Testen 

Lukt het jullie om de spin bewegend uit zijn hol te krijgen? 

Jullie ontwerp is goed gelukt als dit mogelijk is. 

Probeer de spin eens te laten bewegen met water. Jullie kunnen de lucht in de spuit vervangen door water. Wat zien 

jullie gebeuren? 

Verbeteren 

Is het niet helemaal geworden als jullie verwacht hadden, ga dan eens terug kijken naar het stappenplan. 

Misschien kun je nog even informatie zoeken over luchtdruk. 

Uitdaging! 

Gebruik de griezelspin maar eens bij leerkrachten of je moeder! Eens kijken wie er bang zal zijn voor spinnen! 

Nabespreking 

- Kun je aangeven hoe het kan 

dat de spuiten bewegen? Hoe 

werkt luchtdruk? 

- Welke aanwijzingen hebben 

anderen gegeven?

Deelgebied: Productie 

Thema: Spel en speelgoed Leerlijn: het produceren van voorwerpen. 


Korte uitleg De lln gaan meerdere 

trekpoppen maken, ze zetten 

daarvoor een productielijn op. 

Doel - De lln leren hoe een 

productielijn in stappen 

verdeeld kan worden. 

- De lln leren deeltaken in een 

productielijn te onderscheiden. 

- De lln ervaren hoe in serie 

produceren verloopt. 

- De lln onderzoeken hoe de 

bewegende delen samen 

Kennisgebied/ 




bewegen en los van elkaar. 

Productie: De lln ervaren hoe 

een productielijn in werking 

gaat. de kinderen ervaren hoe 

het is om een voorwerp in 

onderdelen te maken en niet 

helemaal. Ze herhalen steeds 

dezelfde handeling. 

Thema: boerderij. Kaart 5, Van 

melk tot kaas. Kaart 11, Van 

meel tot……. 

De lln gaan een eigen variant 

op het spel monopoly 

ontwerpen en produceren. 

- De lln leren om vanuit een 

ontwerp een eigen spel te 

maken. (leren plannen) 

- De lln werken aan 

communicatie- en 

presentatievaardigheden. 

- De lln leren taken te verdelen 

om een goede samenwerking 

tot stand te brengen. 

Productie: De lln ervaren hoe 

het spel wordt geproduceerd. 

Welke elementen bevatten het 

spel? Welke materialen heb ik 

nodig om het spel te 

ontwikkelen? 

Andere vakken - Taal: het maken van een 

reclamefolder en 

presentatievaardigheden 


Zoekwoord: poppen: filmpje 

poppenspel. 

Bron: www.hetanderespeelgoed.be 

www.kleurplaten.nl 

www.puppetpark.com 

- 

aanleren. 

www.hetklokhuis.nl → 

spelletjes 

www.webquests.nl 

http://www.vakkenweb.nl



Als verschillende mensen (of machines) in een 

fabriek de onderdelen van een product maken, 

noem je dat een productielijn. Jullie gaan nu met 

z’n tweeën een productielijn maken van 

trekpoppen. 

Materialen 

• Werkblad van de trekpop 

• Perforator 

• Splitpennen 

• Scharen 

• Stiften 

• Karton 

……..de schimmenpoppen in 

Indonesië Wajangpoppen 

heten? 

De opdracht: 

Jullie gaan met z’n tweeën een productielijn opzetten van 

trekpoppen. Dat betekent dat jullie de taken verdelen. Jullie 

maken dus niet ieder één pop, maar samen zeker vier poppen. 

De eisen: 

• De taken zijn verdeeld. 

• De poppen hebben elk een andere voorstelling. 

• De poppen werken als een trekpop. 

Stappenplan: 

o Stap 1: jullie nemen het werkblad van de trekpop. Verdeel 

de taken; 

o Stap 2: maak een stappenplan, wie doet wat; 

o Stap 3: één iemand begint met natekenen op karton; 

o Stap 4: de ander begint met knippen; 

o Stap 5: dan maakt degene die getekend heeft de gaatjes 

op de plaatsen van de scharnieren; 

o Stap 6: daarna worden de figuren ingekleurd; 

o Stap 7: tot slot worden de poppen in elkaar gezet.

Poppen 

Poppen bewegen bijna als mensen. 

Een marionet is een goed voorbeeld 

van een zo’n pop. Een marionet 

heeft veel scharnierende delen. 

Die kunnen buigen en draaien, net 

als onze gewrichten. Een marionet 

hangt aan draden, die zitten aan 

een speelhoutje. Als een speler het 

houtje draait of aan een draad 

trekt, volgt de marionet, soms lijkt 

de marionet echt te leven….. 

Schimmenspel 

Schimmenpoppen kunnen hun 

armen, benen en hoofd bewegen. 

Met een splitpen zijn de 

bewegende delen met elkaar 

verbonden. Zo ontstaat een 

scharnier. Door een ‘gekoppelde 

beweging’ (net als een trekpop) 

bewegen meer delen van de pop 

tegelijk. Met een lamp erachter 

zie je het spel van de schimmen 

die je maakt met de pop. 

Turkse en Indonesische 

schimmenpoppen worden van 

doorzichtig leer gemaakt. Het 

leer wordt geverfd en de 

schaduwen zijn dan gekleurd. 

De gewone trekpoppen hebben 

geen licht nodig, omdat ze 

helemaal ingekleurd zijn. 

Leefwereld groep 7 

Maken: 

De vormen van de poppen zijn rond en kunnen als mens en als dier gemaakt worden. Misschien kunnen jullie zelf een 

hoedje of oren toevoegen? Verdeel dit ook als taak. 

Kunnen jullie ook bewegende ogen maken???? Bedenk zelf hoe en probeer het uit! 

Uitdaging!: 

Bedenk een verhaal met de gemaakte poppen. Jullie mogen de armen en benen ook los laten bewegen. Bedenk samen 

hoe jullie dat kunnen doen. Presenteer het verhaal aan je klas! 

Marionettenpoppen 

Nabespreking 

- Is het leuk om op deze manier 

veel dezelfde voorwerpen te 

maken? 

- Is het prettig om maar 1 

onderdeel te maken? 

- Liep het goed of moesten jullie 

vaak wachten?



Je kent vast wel het spel Monopoly! Het spel 

waarbij je probeert om zoveel mogelijk geld te 

verdienen, door het kopen van straten en het 

bouwen van huizen, en je medespelers te 

verslaan. In de winkel zijn er vele varianten op 

het spel te koop, zoals Disney of Euro Monopoly. 

Materialen 

• Internet Verf Planformulier 

• Monopolyspel Stiften 

• Potlood Schaar 

• Ruitjespapier Lijm 

• Karton en eigen invulling 

…het spel Monopoly bekend is 

over de hele wereld. Het spel 

is al in ruim 26 talen 

verschenen?! 

De opdracht: 

Jullie zijn twee spellenontwerpers geworden. Jullie krijgen de 

opdracht om een nieuwe variant op het Monopolyspel te 

ontwikkelen. 

De eisen: 

• Het spel moet vernieuwend zijn. Er moeten minimaal 4 

nieuwe kenmerken in. Dus maak geen bestaand 

monopolyspel na. 

• De reclamefolder moet uitnodigend zijn. 

Stappenplan: 

o Stap 1: jullie gaan je verdiepen in de achtergrond van het 

spel. Denk hierbij aan de geschiedenis van het spel 

en de spelregels. (Dit heb je later nodig) 

o Stap 2: om te weten hoe het spel gaat, is het verstandig 

om het spel een keer samen te spelen . Dat kan 

met een echt bordspel of op de computer. 

o Stap 3: ontwerp jullie eigen Monopolyspel! ⇒ 

Let ook op een duidelijke taakverdeling, gebruik 

hiervoor het planformulier. Laat het ontwerp 

goedkeuren door de leerkracht. 

o Stap 4: als jullie tevreden zijn met het ontwerp, kunnen 

jullie aan het slag om het spel te maken met de 

materialen die jullie gekozen hebben. 

o Stap 5: als jullie monopolyspel af is, ga je een keer samen 

het spel spelen. Jullie kunnen dan controleren of 

het spel goed is en of het spel goed verloopt. Pas 

het spel aan, als jullie problemen tegenkomen. 

o Stap 6: het spel moet natuurlijk goed verkocht worden. 

Dit gebeurt door reclame te maken. Jullie gaan 

een folder maken, waarin jullie de klas overtuigen 

van het spel. ⇒

In de fabriek 

Voordat een serieproduct gemaakt 

is doorloopt het in de fabriek een 

lange weg met productie machines. 

Zo’n lange weg noemen ze een 

productie straat. Hierbij is het erg 

belangrijk dat elke stap bij de 

productie machine ongeveer even 

lang duurt. Het goed uitdenken is 

dan ook een flink gepuzzel. 

De fabriek heeft in een dergelijk 

productiestraat verschillende 

machines staan, die verschillende 

onderdelen van een product maken. 

Elke machine heeft een bepaalde 

tijd nodig om het product af te 

werken en door middel van een 

lopende band naar de volgende 

machine te brengen. Zo kun je 

uiteindelijk berekenen hoelang een 

productie van 1, van 10 of van 1000 

spellen duurt. 

Als je dit weet kun je grote en 

kleine bestellingen aannemen en 

kan een fabriek geld verdienen! 

Ontwerpen: stap 3 

Bij het maken van het ontwerp kun je rekening houden met de volgende punten: 

• Welk onderwerp kiezen we voor het Monopolyspel? 

• Welke materialen hebben we nodig bij de verschillende onderdelen? 

• Hoe komt het spel eruit te zien? Welke kleuren, welke vormen, welke straatnamen, enzovoort. 

• Welke speelpionnen en huisjes gaan we gebruiken? 

• Hoe groot moet het bord worden? Welke afmetingen gebruiken we voor het bord, de kaartjes, enzovoort? 

(De afmetingen moeten terug te zien zijn in de ontwerptekening) 

Stap 6: Kenmerken van een folder 

• De folder moet kinderen uitnodigen om verder te lezen. 

• Je moet duidelijk kunnen zien waar de folder over gaat. 

• De spelregels moeten aanwezig zijn. 

Testen: 

Jullie gaan samen met de leerkracht controleren of het spel goed is. 

Zijn de eisen terug te zien in het spel en folder? 

Hebben jullie gebruik gemaakt van de punten die zijn aangegeven voor het maken van het ontwerp en de folder? 

Presenteer jullie spel en folder aan de klas. 

Veel speelplezier! 

Nabespreking 

- Wat vonden jullie een 

moeilijk onderdeel? 

- Hebben jullie een duidelijke 

taakverdeling gebruikt?

Thema 5: De tijdmachine 




1. We staan stil bij Duo Bouwwerk van 44-45 Communicatie, 

de tijd 

k’nex 

transport 

2. Berichten op Duo Een bekertelefoon 44-45 Communicatie, 

afstand 

transport 


1. 

2. 

3. Katapult Duo Een katapult 44-45 Communicatie, 

transport 


- Informatieboeken over o.a. techniekontwikkelingen door de tijd heen. 




Video over techniek vroeger en nu. 

Praatplaat 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen die kan vertellen over techniek van 

vroeger en nu. 






Thema: de tijdmachine Leerlijn: beweging via tandwielen 


Korte uitleg De lln bekijken een filmpje over 

de werking van een klok. De lln 

bekijken de binnenkant van de 

klok en maken een 

draaipuzzel. Tot slot bouwen 

de lln een bouwwerk van k’nex 

waarin ze gebruik maken van 

de tandwielaandrijving. 

Doel - De lln ervaren dat 

verschillende tandwielen een 

voorwerp in beweging kan 

brengen. 

- De lln ervaren dat tandwielen 

in verschillende 

gebruiksvoorwerpen en 

constructies gebruikt worden 

als aandrijving. 

- De lln ervaren dat de grote 

van elk tandwiel in verband 

staat met de snelheid waarmee 

Kennisgebied/ 


ze draaien. 


voorwerpen en constructies 

niet zomaar bewegen. Ze 

ervaren ook dat er niet altijd 

een ingewikkelde motor nodig 

is om iets in beweging te 

zetten. 

- 





Zoekwoord: tandwielen, 

filmpje: de werking van een 

slingerklok en een horloge. 

Bron: ´maak het maar´ les 21 MB 

www.brassa.nl

Thema: De tijdmachine 


Een molen, een fiets, een horloge, een klok. 

Allemaal voorwerpen en constructies die bewegen 

met behulp van tandwielen. We hebben 2 soorten 

molens, wind en water. Dat zijn meteen de 

aandrijvers van de tandwielen. Iets in beweging 

brengen zonder motor kan dus! Met deze kaart 

gaan jullie dat onderzoeken. 

Materialen 

• Computer met internet Lijm 

• Werkblad Grondplaat van hout 

• Dekseltjes in verschillende maten Krat met k’nex 

• Golfkarton Pen 

• Spijkers Wekker 

…… wist je dat als je twee 

tandwielen in elkaar laat 

draaien, ze allebei een 

andere kant op draaien! 

De opdracht: 

Jullie bekijken eerst een filmpje over de werking van een klok. 

Daarna maken jullie een draaipuzzel om te laten zien of jullie 

snappen hoe beweging via tandwielen in z’n werk gaat. Tot slot 

maken jullie een bouwwerk van k’nex. 

De eisen: 

• Jullie maken een draaipuzzel waarbij je kunt uitleggen 

hoe hij werkt en welke kant de tandwielen uit draaien. 

• Je maakt iets dat beweegt via tandwielen die je zelf 

aandraait. 

Stappenplan: 



onderwijs. Typ het zoekwoord tandwiel in, klik dan het 

filmpje: de werking van een slingerklok en een horloge aan 

en bekijk het. 

o Stap 2: bekijk de wekker aan de binnenkant. ⇒ 

o Stap 3: pak het bijbehorende werkblad en maak een 

draaipuzzel. ⇒ 

o Stap 4: pak de k’nex in de krat. Maak een eigen bouwwerk 

of bouw iets na uit de beschrijving. Laat zien hoe jullie de 

tandwielen gebruiken en hoe jullie ze handmatig kunt 

laten draaien.

Bewegingsenergie 

De bewegingsenergie van wind en 

water kan in een andere beweging 

worden omgezet. 

In een watermolen wordt de 

stroming van beek- en rivierwater 

gebruikt om de zogenoemde 

waterraderen te laten draaien.een 

waterrad is een groot wiel dat met 

schoepen in het stromende water 

draait. Via een as zet het de 

tandwielen dan weer in beweging. 

Een windmolen doet dit via de 

wieken die draaien door de wind. 

Tandwielen 

Je brengt altijd één tandwiel in 

beweging, het aandrijfwiel. Deze 

beweging wordt vervolgens 

overgebracht op één of meer 

andere tandwielen. Dat noemen we 

de volgwielen. 

Tandwielen die in elkaar grijpen 

draaien tegen elkaar in. Kijk maar 

eens naar een blikopener. 

Door kleine en grote tandwielen 

samen te gebruiken kun je de 

snelheid verkleinen of vergroten. 

Denk maar aan de versnellingen van 

je fiets. 

Maken: 

Stap 2: jullie schroeven de achterkant voorzichtig eraf en bekijken de binnenkant. Je mag er niks uithalen of iets 

uit losmaken. 

Stap 3: bij vraag 2 op het werkblad moeten jullie de verhouding van de doorsnede geven. Als bijvoorbeeld wiel 1 een 

doorsnede heeft van 12 en wiel 2 een doorsnede van 6 is de verhouding 12 : 6. 

Uitdaging: 

Stap 2: als jullie wel een oude wekker hebben, sloop hem dan en bekijk alle onderdelen eens goed, kunnen jullie zien 

hoe het werkt? Leg dat eens uit. 

Nabespreking 



- Wat hebben jullie geleerd? 


Deelgebied: communicatie 

Thema: De tijdmachine Leerlijn: een boodschap overbrengen met geluid of licht 


Korte uitleg De lln maken een beker 

telefoon en bedenken hoe je 

zonder telefoon een 

boodschap kunt over brengen. 

Doel - De lln kennen het principe 

van de bekertelefoon en 

kunnen er zelf één maken. 

- De lln kunnen op 

verschillende manieren 

boodschappen overbrengen. 

- De lln zijn zich bewust van 

het belang van communicatie. 

- De lln zijn zich bewust van de 

grote rol die de moderne 

techniek speelt bij de huidige 

Kennisgebied/ 




communicatie. 

Communicatie: de lln ervaren 

dat je ook zonder telefoon en 

zonder woorden toch een 

boodschap kunt overbrengen. 

Thema: Wereld in het klein, 

kaart 10. Je oor: klein maar fijn! 

Thema: Multimedia, kaart 6. 

Dierengepraat. Kaart 8. De 

telefoon op een balk. 



Zoekwoord: communiceren, 

filmpje: communiceren 

Bron: Leefwereld groep 6 les 23 

www.autoboxmeer.nl



Iemand bellen of gebeld worden vinden we 

tegenwoordig heel normaal. We kunnen bijna niet 

meer zonder telefoon! De telefoons worden ook 

steeds mooier, hipper en kunnen steeds meer. 

Met deze kaart leer je hoe je een boodschap kan 

overbrengen zonder telefoon. 

Materialen 

• Een stuk draad van ongeveer 15 meter Computer met internet 

• 2 bekers Papier 

• Prikpen 

• Pen 

• Potlood 

…… ze vroeger met een 

postduif brieven 

verstuurden? Toen kon je er 

niet vanuit gaan dat het één 

dag zou duren!! 

De opdracht: 

Jullie gaan een bekertelefoon maken en bedenken hoe je zonder 

telefoon een boodschap kunt over brengen. 

De eisen: 

• De bekertelefoon moet helemaal aan elkaar zitten, 

zonder dat het touw door de gaatjes glipt. 

• De manier die jullie bedacht hebben om zonder telefoon 

een boodschap over te brengen moet op papier staan 

uitgelegd. Je mag dus niet schreeuwen! 

Stappenplan: 

Een boodschap met telefoon: 

o Stap 1: ontwerp een bekertelefoon, laat het zien aan de 

juf en maak het ontwerp vervolgens met de gekozen 

materialen. ⇒ 

o Stap 2: voer een aantal testen uit om te kijken wanneer 

de telefoon goed werkt en wanneer niet. ⇒ 

Een boodschap zonder telefoon: 



onderwijs. Typ het zoekwoord communiceren in, klik dan 

het filmpje: communiceren aan en bekijk het. 

o Stap 4: bedenk manieren om een bericht over te brengen 

aan iemand die achter een muur staat of heel ver weg is. 

Schreeuwen mag niet! Schrijf alle ideeën op papier. 

o Stap 5: maak een tekening of schets van de gekozen 

manier om een bericht over te brengen. Laat het ontwerp 

aan de juf zien. 

o Stap 6: probeer jullie uitgekozen manier van 

communiceren uit.

Berichten in code 

Voordat de telefoon bestond, 

verzonden mensen ook al signalen. 

Deze signalen moesten over een 

afstand te zien of te horen zijn. 

een aantal van die signalen wordt 

nog gebruikt. Een schip in nood kan 

een bericht seinen met 

lichtsignalen. Een kerkklok die 

slaat vertelt hoe laat het is. Als de 

kerkklok luid heeft dat weer een 

andere betekenis. Als je deze 

codes weet, kun je een bericht 

vertalen. Weet je de code niet, dan 

begrijp je niet wat de ander je 

probeert duidelijk te maken. 

Stroomstootjes vervoeren je stem 

Met een telefoon is dat natuurlijk 

allemaal veel makkelijker. Je 

verstaat gewoon wat iemand tegen 

je zegt. Dat gaat als volgt. De 

telefoon verstuurt berichten via 

een kabel. Meestal bestaat die 

kabel uit koper of glasvezel. De 

microfoon in de hoorn maakt van 

jouw stem stroomstootjes. Die 

gaan via de kabel naar de andere 

telefoon. Daar maakt de 

luidspreker bij je oor van die 

stroomstootjes weer jouw stem. 

Je merkt hier niets van omdat het 

razendsnel gebeurt. 

Leefwereld groep 6 les23 

Testen: 

Stap 2: 

Zet een kruisje bij het meest geschikte antwoord. 

Hoe doet de telefoon het: goed matig niet 

Als de draad slap hangt? 

Als de draad strak staat? 

Als je iets aan de draad 

hangt? 

Als je om de hoekt 

telefoneert? 

Als je een kortere draad 

gebruikt? 

Nabespreking 





Deelgebied: constructie 

Thema: De tijdmachine Leerlijn: overbrengingen 


Korte uitleg De lln onderzoeken de functie 

en werking van een katapult 

om vervolgens een eigen 

katapult te ontwerpen en te 

maken. 

Doel - De lln onderzoeken de bouw 

van een katapult. 

- De lln leren hun ontwerp en 

werk te organiseren d.m.v. een 

planformulier. 

- De lln ervaren wat het 

draaipunt van een hefboom is 

van een katapult en welke 

Kennisgebied/ 




effecten er zijn. 

Constructie: de lln leren een 

relatie te leggen tussen de 

vorm en de werking van een 

katapult. 

Thema oorlog en vrede: 

Kaart 2 – de oorlog van 

vroeger en nu 

Andere vakken Rekenen- afstanden meten 


Slot Loevestijn 

Bron: www.praktischetechniek.nl 

www.wikepedia.nl



Vroeger waren bepaalde steden, belangrijke 

handelsteden. Deze steden moesten zo goed 

mogelijk beschermd worden tegen indringers. 

Daar gebruikten ze verschillende technieken 

voor; onder andere de katapult! 

Materialen 

• Werkblad Hout 

• Planformulier Touw 

• Potlood Elastiekjes 

• Ruitjespapier Houtlijm 

• Liniaal Figuurzaag 

• Groot elastiek … 

… de oude Grieken de 

katapult hebben bedacht?! 

De opdracht: 

Jullie gaan een katapult ontwerpen en maken, zoals vroeger. 

De eisen: 

• De katapult moet werken, zoals dat vroeger ook ging. 

• De katapult moet werken, zoals een hefboom. 

• De katapult moet een voorwerp ver weg kunnen schieten. 

Stappenplan: 

o Stap 1: om meer te weten te komen over de bescherming 

van vroeger, maken jullie bij het bij werkblad het 

onderdeel ‘steden beschermen’. 

o Stap 2: voordat we een katapult gaan bedenken, gaan 

jullie experimenteren hoever je kunt schieten. 

Dit doen we met onze handen. ⇒ 

o Stap 3: maak het onderdeel ‘functies van een katapult’ op 

het werkblad. 

o Stap 4: doe een aantal experimenten om het juiste 

draaipunt te onderzoeken. ⇒ 

o Stap 5: maak samen een ontwerp van een katapult op 

ruitjespapier. ⇒ 

Laat de ontwerpen goedkeuren door de docent. 

o Stap 6: om goed aan het werk te gaan, is het verstandig 

om een plan van aanpak te maken. Jullie kunnen 

hiervoor het planformulier gebruiken. 

o Stap 7: de katapult is nu af. Tijd om te testen! 

Kan de katapult iets weg schieten? 

Hoever kan de katapult iets weg schieten? 

En met welk voorwerp?

Kleiduivenschieten 

Ook bij kleiduivenschieten wordt 

een katapult gebruikt, om de 

kleiduiven (ronde, uit gedroogde 

klei bestaande, schijven) door de 

lucht te schieten, zodat men 

daarop kan schieten. 

Kleiduivenschieten is voortgekomen 

uit de jacht, en werd beoefend 

door de rijkere mensen om ook 

buiten het seizoen "in vorm" te 

blijven. In 1822 komt men al in de 

geschiedenisboeken tegen dat de 

sport beoefend zou worden door 

gespecialiseerde schutters. 

Experimenteren: 

1) Handkatapult 

Maak een handkatapult. In plaats van een handvat voor het elastiek gebruiken we onze vingers. 

Probeer met de handkatapult uit waar jullie straks het beste mee kunnen schieten. Ga achter een lijn staan en 

schiet het eerste voorwerp weg. Meet met een liniaal, waar het voorwerp voor het eerst de grond raakt. 

Dit schrijven jullie op. 

Voorwerp om te schieten: Afstand die bereikt is: 

Prop papier 

Prop aluminiumfolie 

Steentje 

Gum 

tennisbal 

2) Hefboom; de juiste draaipunt onderzoeken. 

Pak een liniaal en een prop papier. Leg de liniaal zo op het potlood als op het plaatje. Schrijf 3 keer op hoever het 

propje komt als je de liniaal zo neerlegt en het propje wegschiet. 

Ontwerpen: 

o Welke materialen gaan we gebruiken voor de constructie? 

o Hoe zorgen we ervoor dat de arm terugschiet als we hem loslaten? 

o Hoe maak ik de onderdelen aan elkaar vast. 

o Maak een schets van jullie ontwerp(en) van een katapult. 

Nabespreking 

- Hoe verliep de samenwerking? 

- Wat vinden jullie van het 

eindresultaat en waarom? 

- Wat was nieuw voor je?

Steden beshermen 

Sommige steden zijn groter, hebben meer geld en hebben meer macht. In de middeleeuwen 

waren er belangrijke steden om mee te handelen. 

Tijdens de 80-jarige oorlog probeerden de Spanjaarden Nederland te bezetten. 

De mensen beschermden hun steden op verschillende manieren. 

1) Hoe kon de bescherming hieronder de mensen helpen? 

De bescherming hielp niet altijd. De steden werden toch aangevallen. Bijvoorbeeld met de 

katapult. Hieronder zie je een plaatje van een katapult. 

2) Bekijk het plaatje en leg uit hoe de katapult werkt.

Functies van een katapult 

Een katapult is een hulpmiddel. Met de katapult heb je extra kracht om een voorwerp weg te 

schieten. Het voorwerp komt verder weg, dan wanneer je het gooit. Alle gereedschappen en 

hulpmiddelen die ervoor zorgen dat iets ons minder kracht kost, nomen we een hefboom. 

Een katapult is ook een hefboom. 

3) je komt hefbomen op verschillende plekken tegen. Vul de tabel hieronder in. 

Bij de katapult gebruik je ook een hefboom. Om een goede katapult te maken moet je weten 

waar het draaipunt ligt. 

4) Kijk nog eens goed naar de katapult. Onderaan de arm zit een zwaardere steen 

gebonden. Waarom is dat gedaan? 

5) Als je in plaats van de steen een stukje hout onder de arm 

maakt… 

… dan schiet de arm langzamer / sneller. 

… dan schiet het voorwerp meer / minder ver.

Thema 6: Een pakje voor… 




1. In de boot Duo Een bootje van 44 Transport, 

verschillende 

materialen. 

constructie 


1. Post over water Duo Een bootje met 

aandrijving. 


- Informatieboeken over o.a. verkeer, communicatie. 




44 Transport, 

constructie 

Video over het verkeer of communicatie 

Praatplaat 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen, zoals politie, postbode, brandweer, 

etc. 





Deelgebied: Transport/constructie 

Thema: Een pakje voor……. Leerlijn: drijven en zinken/ opwaartse kracht 


Korte uitleg De lln gaan eerst 

experimenteren met de 

verschijnselen zinken en 

drijven. Vervolgens maken ze 

hun eigen bootje, dat blijft 

drijven en ook ‘echt’ kan varen. 

Doel - De lln kunnen een bootje 

maken en het draagvermogen 

zelf vaststellen. 

- De lln kunnen van 


bootje ontwerpen en maken 

dat snel kan varen. 


verschijnselen zinken en 

drijven. 

Kennisgebied/ 





holle voorwerpen van welk 

materiaal dat ook blijven 

drijven. Ze maken kennis met 

de term: opwaartse kracht. 

Groep 5-6: 

Thema reizen kaart 3 Ter 

zee… 

Thema Water, aarde, lucht en 

vuur, kaart 3 boot of luchtbed, 

kaart 4 water…. Spannend! 

Andere vakken - - 


Zoekwoord: boten, filmpje: 

waarom blijft een stalen boot 

drijven? 

De lln gaan een boot 

ontwerpen en maken waarbij 

ze kennis maken met de 

opwaartse kracht en de 

aandrijving van een boot. 

- De lln onderzoeken de relatie 

tussen vorm, materiaalgebruik 

en omgeving van een boot. 

- De lln kennen verschillende 

mogelijkheden van aandrijving 

bij een boot. 

- De lln ontwerpen een eigen 

boot met bepaalde eisen. 

(oplosstrategieën) 

- De lln gaan structureel aan de 

slag d.m.v. het planformulier. 

Transport: de lln leren een 

relatie te leggen tussen vorm, 

materiaal en omgeving van een 

boot. 

- 


‘waarom blijft een stalen boot 

drijven?’ 

‘het ontwerpen van een schip’

Bron: www.bootnederland.nl 

www.wereldomroep.nl 

‘leefwereld’ groep 5 les 9 


‘waarom is alles in het water 

veel lichter?’ 

Malmberg techniek 

www.ontdekplek.nl

Thema: Een pakje voor…… 


Er zijn heel veel vervoersmiddelen die dieren, 

mensen, onze post of goederen van plek A naar 

plek B brengen. Met deze kaart nemen jullie de 

boot ‘onder de loep’! Hoe kan het eigenlijk dat 

zo’n zware boot toch blijft drijven? 

Materialen 

• Werkblad en pen Toiletrollen 

• Karton Plakband 

• Stukje aluminiumfolie Satéprikkers 

• Plasticine Plastic tas (vuilniszak of boterhamzakje) 

• Gewichten of knikkers Drinkpak van melk of sap 

• Bak met water Schaar en lijm 

… jij zelf ook drijft in het 

water? Houd in het zwembad 

je adem in en ga rustig op het 

water liggen! 

De opdracht: 

Jullie gaan onderzoeken welke bootjes meer gewicht kunnen 

hebben en dus het beste drijven. 

De eisen: 

• Je boot is goed als hij blijft drijven en in het water 

vooruit kan komen. 

• De boot moet 15 cm lang zijn. 

Stappenplan: 

o Stap 1: bekijk het filmpje op www.teleblik.nl 


onderwijs. Typ het zoekwoord boten in, klik dan het 

filmpje: waarom blijft een stalen boot drijven? 

en bekijk het. 

o Stap 2: pak het bijbehorende werkblad. Bouw twee 

bootjes zoals beschreven is en noteer je bevindingen op 

het werkblad. 

o Stap 3: ontwerp je eigen boot! De boot mag niet langer 

zijn dan 15 cm. Bedenk eerst waarvan je de boot wilt 

maken. Denk ook goed na over de manier van 

voortbewegen. ⇒

Zinken en drijven 

Waarom zinkt een blokje staal wel 

en een grote boot van staal niet? 

Een boot is niet een massief blok 

staal, maar een laagje staal met 

daarin lucht. De boot verplaatst 

heel veel water, doordat hij groot 

is. De boot blijft drijven omdat hij 

niet zwaarder is dan de 

hoeveelheid water die hij 

verplaatst. 

Opwaartse kracht 

De beroemde wetenschapper 

Archimedes kwam tot 

onderstaande ontdekking. Een 

blokje hout drijft op het water. 

Als je het blokje naar beneden 

duwt, komt het water omhoog. Je 

duwt het water weg. Het water 

duwt terug, dat noemen we 

‘opwaartse kracht’. Een blokje 

hout zinkt als het zwaarder is dan 

een blokje water dat even groot is. 

Het materiaal waarvan het blokje 

gemaakt is, bepaalt het gewicht. 

Dit ‘soortelijk gewicht’ zorgt 

ervoor dat iets drijft of zinkt. 


Maken: 

Stap 3: 

Hier zie je enkele voorbeelden van hoe je een bootje kunt maken en hoe je hem kunt laten varen. 

Gebruik de materialen die op de kaart staan. 

Uitdaging: 

Maak nog een boot die op een andere manier voortbeweegt (vaart), 

Houd dan een wedstrijdje. Welke boot is het snelste? 

Nabespreking 




- Wat vond je makkelijk/ moeilijk?

Thema: Een pakje voor… 


Boten en schepen zijn ook vervoersmiddelen. 

Grote bestellingen voor bedrijven moeten soms 

via het water worden vervoerd om af te leveren. 

Je hebt vele verschillende soorten boten. Jullie 

gaan een boot nu onderzoeken. 

Materialen 

• Ruitjespapier Knutselmaterialen 

• Potlood, gum, liniaal Piepschuim 

• Planformulier Leeg melkpak 

• Ballon … 

• watertafel 

… het drijven van een boot 

op het water te maken 

heeft met de vorm en de 

dichtheid?! 

De opdracht: 

Jullie gaan een eigen boot ontwerpen en maken die op een bepaalde 

manier wordt aangedreven. 

Eisen: 

• De boot is tenminste 20 centimeter lang. 

• De boot moet 10 munten kunnen dragen zonder te kantelen 

of te zinken. 

• De boot moet worden aangedreven door de energie van wind 

of een opgewonden elastiek. 

• De boot moet op eigen kracht de overkant van een 

watertafel kunnen bereiken. 

Stappenplan: 

o Stap 1: ga op zoek naar informatie over de aandrijving van 

boten op het water en hoe het kan dat een boot blijft 

drijven. 

o Stap 2: om een eigen boot te maken, moeten jullie eerst 

nadenken over de vorm en grootte van de boot. Jullie 

gaan ideeën op papier uitwerken tot ontwerpschetsen. 

⇒ 

o Stap 3: om jullie ontwerp te maken met verschillende 

materialen, is het verstandig te bedenken hoe je het 

ontwerp gaat uitvoeren; hoe gaan jullie het aanpakken 

en met welke materialen? Vul het planformulier in. 

o Stap 4: laat het planformulier en jullie gemaakte schetsen 

controleren door de leerkracht. Pas eventueel 

verbeteringen aan. 

o Stap 5: jullie gaan de boot maken zoals jullie het hebben 

ontworpen. (Denk aan de stappen en de taakverdeling.) 

o Stap 6: als de boot klaar is, ga je samen de boot testen. ⇒

De kracht van water. 

Als je iemand onder water optilt, 

lijkt het alsof die persoon onder 

water veel lichter is. In 

werkelijkheid is die persoon 

natuurlijk niet lichter. Maar wat 

wel anders is, is dat het water als 

het ware ‘mee draagt’. We noemen 

dat de opwaartse kracht van 

water. 

Er is een wet die zegt dat de 

opwaartse kracht gelijk is aan het 

gewicht van het door die persoon 

verplaatste water. Dus: hoe groter 

de hoeveelheid water die wordt 

verplaatst, hoe groter de 

opwaartse kracht. 

Deze kracht zorgt er voor dat een 

groot zwaar schip kan blijven 

drijven. De vorm van de onderkant 

van de boot zorgt ervoor dat er 

veel water wordt verplaatst. 

Ontwerpen: 

o Bedenk wat voor soort boot jullie gaan maken. 

o Denk na welke constructie nodig is om de boot stevig genoeg te maken. 

o Geef in het ontwerp aan hoe jullie bepaalde materialen aan elkaar willen verbinden en hoe het werkt. 

o Maak een schets van jullie ontwerp(en) van een boot en denk hierbij aan de eisen. 

o Zorg dat jullie zorgvuldig werken. Werk overzichtelijk. De schets moet voor een ander ook duidelijk zijn. 

Testen: 

o Is de boot minimaal 20 centimeter lang? 

o Kan de boot 10 munten dragen zonder te zinken of te kantelen? 

o Heeft de boot een elastiekmotor of heb je gebruik gemaakt van windenergie? 

o Kan de boot de overkant van de watertafel bereiken? En hoe kan dat? 

Je ontwerp is goed gelukt als jullie boot aan alle eisen voldoet. Als de boot nog niet voldoet aan de eisen, kun je het 

ontwerp gaan verbeteren. Je kunt gebruik maken van enkele filmpjes op het internet. Vraag ernaar bij je 

leerkracht. 

o Kunnen jullie verklaren waarom de boot drijft/zinkt? 

Uitdaging: 

Wie kan het snelst de boot aan de andere kant van de watertafel krijgen? 

Neem de tijd op. 

Nabespreking 

- Wat heb je geleerd van het 

ontwerpen? 

- Wat heeft ervoor gezorgd 

dat de boot (niet) goed is 

gelukt?

Het doel is: 


Gereedschap: 



Stap 1: 

Stap 3: 

Planformulier 

De aanpak 

(hoe ga ik/gaan wij te werk…) 

De taakverdeling 

(wie gaat wat doen?) 

Materiaal: 


Stap 2: 

Stap 4:

Thema 7: De wereldreis 




1. Een tent bouwen Duo De kinderen zetten 44-45 Communicatie, 

een tent op 

constructie, 

transport 

2. Eenstevige brug Individueel Een brug van 44-45 Communicatie, 

papier en 

constructie, 

sateprikkers 

transport 

3. Vliegen is een Individueel Een zweefvliegtuig 44-45 Communicatie, 

kunst 

4. 

en een propeller 


constructie 

1. Een stevige tent Duo Een ontwerp van 44-45 Communicatie, 

voor op vakantie. 

een tent 

constructie, 

transport 

2. De brug 

3. 

Duo Een brug 44-45 Communicatie, 

constructie, 

transport 

4. Een camera voor Individueel Een camera 44-45 Communicatie, 

vakantiekiekjes 

constructie, 

transport 


- Informatieboeken over o.a. reizen, reisgidsen. 




Video over reizen, vervoersmiddelen, etc. 

Praatplaat 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen, zoals iemand van een reisbureau. 





Klassikaal een kleinschalig vakantiepark bouwen, met de opgedane technische 

kennis. Wat moet er op het vakantiepark staan, hoe gaan we dat organiseren, etc.


Thema: De wereldreis Leerlijn:een brug bouwen 


Korte uitleg De lln gaan bruggen maken 

van papier en satéprikkers. Bij 

het bouwen van de brug met 

papier proberen de lln 

verschillende profielen uit. Bij 

het bouwen met satéprikkers 

gaan de lln aan de slag met 

driehoekconstructies. 

Doel - De lln maken kennis met 

verschillende profielen. 

- De lln ervaren dat de 

verschillende profielen niet 

even sterk zijn 

- De lln krijgen inzicht in de 

verschillende 

constructiemogelijkheden van 

een brug. 

Kennisgebied/ 




Constructie: de lln ervaren het 

verband dat veel gebruikt wordt 

bij de bouw van een brug. Ze 

weten hoe het opgebouwd is 

en waarom er voor bepaalde 

profielen wordt gekozen. 

Thema: van A tot Z. kaart 10. 

De O is van ontwerpen. 

Thema sport en ontspanning. 

Kaart 12. een sterke brug van 

papier. 

De lln ontwerpen en maken 

een stevige brug die aan een 

aantal eisen moeten voldoen. 

- De lln leren een plan van 

aanpak maken. 

- De lln maken kennis met 

verschillende constructies en 

profielen. 

Constructie: de lln 

onderzoeken de verschillende 

profielen die in de bouw van 

een brug zitten verwerkt. 

Andere vakken - - 



Zoekwoord: brug bouwen. - brug bouwen 

Bronnen: www.minbuza.nl 

www.praktischetechniek.nl 

www.alucol.nl 

www.ontdekplek.nl – brug 

Leefwereld groep 6 les 3 www.brugsite.nl 

-

Thema: De wereldreis 


Bij het bouwen van een brug moet je nadenken 

over het soort materiaal, de verbindingen en de 

profielen van het materiaal. Je leert met deze 

kaart wat profielen zijn en welke het sterkst 

zijn. 

Materialen 

• Pen Satéprikkers 

• Velletjes A-4 Elastiekjes 

• Schaar 

• Lijm 

• 2 boeken of blokken 

• Liniaal 

• Potlood 

…. de oudste boogbrug in 

Turkije staat. Hij is 3000 

jaar oud! 

De opdracht: 

Je gaat proberen een stevige brug te maken. Eerst van papier en 

dan van satéprikkers. 

De eisen: 

• Brug 1 is gelukt als hij niet doorhangt, maar mooi recht 

tussen de twee boeken blijft liggen. 

• Brug 2 is gelukt als het gewicht van je schoen blijft 

hangen zonder dat de brug kapot gaat of doorhangt. 

Stappenplan: 

Brug 1: 

o Stap 1: maak een ontwerp van een brug en bouw deze 

brug, je mag vier blaadjes A-4 papier gebruiken. 

o Stap 2: je mag vouwen, knippen en plakken. Maak de brug 

zo als lang mogelijk. 

o Stap 3: probeer verschillende profielen uit. Welke is het 

sterkst? Zie achterkant. 

o Stap 4: je mag de uiteinden niet vastmaken of 

vasthouden. 

o Stap 5: meet hoe ver je bent gekomen. 

o Stap 6: beantwoord de vragen op de achterkant. 

Brug 2: 

o Stap 1: maak driehoeken van satéprikkers en elastiekjes 

o Stap 2: maak daarna een paar driehoeken aan elkaar vast. 

Lukt dit? 

o Stap 3: bedenk nu hoe je een stevige brug kunt maken. 

o Stap 4: maak een brug van minstens 60cm tussen twee 

tafels. Hang in het midden een gewicht of hang er je 

schoen aan. 

o Stap 5: is je brug sterk genoeg?

Oude en nieuwe bruggen 

Mensen bouwen al bruggen sinds 

het Stenen Tijdperk. Eerst 

werden er boomstammen gebruikt. 

Later bouwde men bruggen met 

houten balken. De Romeinen 

bouwden stenen boogbruggen. Veel 

later ging men stalen balken 

gebruiken. Staal is heel sterk. 

Over deze bruggen konden treinen 

en andere zware voertuigen rijden. 

Toen pas rekende men nauwkeurig 

hoe sterk een brug moest zijn. 

voor stalen balken moest men veel 

betalen. Het was dus belangrijk 

precies te weten hoeveel balken er 

nodig waren. 

Niet zwaar en toch sterk 

Zware bruggen moeten op een 

stevige ondergrond steunen. In 

Nederland is de grond niet erg 

stevig. Daarom moet een brug niet 

te zwaar zijn en toch sterk. Bij 

stalen bruggen gebruikt men voor 

de stevigheid stalen profielen. Een 

profiel wordt gemaakt door een 

staalplaat te vouwen in 

bijvoorbeeld een u-vorm. De 

profielen worden in driehoekige 

vormen aan elkaar vastgemaakt. 

Soms zie je dat er kabels zijn 

gebruikt om een brug te steunen. 


Maken: 

Dit zijn veel gebruikte profielen: 

Hier zie je verschillende profielen. Een profiel is de vorm van een buis zoals je hierboven ziet. 

Verbeteren: 

Hoe lang is je brug? 

Is de brug stevig genoeg? Hangt de brug niet door? 

Welk profiel is het stevigst? 

Wat heb je ontdekt? 

Nabespreking: 






Veel mensen gaan op reis met de auto. Dan 

kom je wel eens een brug tegen. Met deze 

kaart ga je de brug van dichtbij 

onderzoeken. Hoe zit een brug in elkaar? 

Materialen 

• Werkblad ‘de brug’ Papier 

• Planformulier … 

• Splitpennen 

• Grote en kleine rietjes 

• 5 speelgoedautootjes 

…. mensen al bruggen 

bouwden in het Stenen 

Tijdperk?! 

De opdracht 

Jullie gaan een stevige brug ontwerpen en nabouwen. 

De eisen 

• De afstand van 50 cm tussen twee tafels overbruggen. 

• De brug moet sterk genoeg zijn om 5 speelgoedautootjes 

op te laten rijden. 

Stappenplan 

o Stap 1: om meer te weten te komen over de brug, 

gaan 

jullie eerst het bijbehorende werkblad maken. 

o Stap 2: Voordat je de brug gaat maken, moeten jullie een 

ontwerp maken. (zie achterzijde) ⇒ 

o Stap 3: om goed aan het werk te gaan, is het verstandig 

jullie werkwijze te bespreken. Gebruik hiervoor het 

planformulier. 

o Stap 4: jullie hebben nu een ontwerp en een plan gemaakt 

om een brug te maken. Laat dit nakijken door je docent. 

o Stap 5: jullie kunnen aan de slag met jullie ontwerp! 

o Stap 6: als jullie brug af is, is de tijd om te testen. ⇒

De eerste bruggen 

Aan de oudste bruggen kwamen 

geen mensenhanden te pas. Deze 

bruggen werden door de natuur 

gevormd; omgevallen bomen of 

uitgesleten steen zorgden voor een 

verbinding tussen twee oevers. 

Nadeel van deze bruggen was dat 

ze bij stijgend water weer 

wegspoelden. Zo ontstond de 

behoefte om bruggen te maken. 

Dat was niet zo eenvoudig omdat 

langere verbindingen al snel 

doorbuigen onder hun eigen 

gewicht en uiteindelijk breken. 

Meer dan een verbinding… 

Bruggen zorgen ervoor dat je met 

droge voeten over het water komt 

of een hindernis kunt oversteken. 

Maar bruggen zijn mèèr dan alleen 

een verbinding. Bruggen zijn 

bouwwerken met een grote 

symbolische betekenis, ze hebben 

nog iets extra's te bieden. Bruggen 

verbinden ook volkeren met elkaar. 

Zo verbond de brug in Mostar 

(Joegoslavië) eeuwenlang het 

Christelijke en het Islamitische 

deel met elkaar. Andere bruggen 

staan juist symbool voor eenheid 

en macht, zoals de Karelsbrug in 

Praag. 

Ontwerpen: stap 2 

o Bedenk wat voor soort brug jullie gaan maken. 

o Denk na welke constructie nodig is om de brug stevig genoeg te maken. 

o Maak een schets van jullie ontwerp(en) van een brug en denk hierbij aan de eisen. 

Testen: Stap 6 

o Zet twee tafels 50 cm uit elkaar. Leg nu de uiteinden van de brug op de tafels. Is de brug lang genoeg? 

o Pak een autootje en laat hem over de brug rijden. Kan het autootje er gemakkelijk overheen? 

o Zet 5 speelgoedautootjes op de brug. Is de constructie stevig? Waarom wel of niet? 

Schrijf jullie bevindingen op. 

Uitdaging: 

Met welk beschikbaar materiaal kun je de brug stevig genoeg maken, zodat er 8 of 10 speelgoedautootjes op een 

zelfgemaakte brug kunnen rijden? Probeer het eens uit! 

Nabespreking: 

- Wat vinden jullie van het 

werkblad en het planformulier? 

- Gaf het jullie ondersteuning? 

- Wat heb je geleerd?

Bruggen onder de loep 

Nederland is vol met rivieren. Om de rivier te kunnen oversteken bouwt men 

bruggen. Dan hoef je niet op een veerbootje te wachten! 

1) Welke bruggen ken je? 

De meeste materialen zijn te zwak om de overkant van een rivier, kanaal of dal in 

één keer te halen. Daarom moet je eerst bedenken hoe de brug op de beste manier 

de overkant kan halen. 

2) Hier zie je voorbeelden van verschillende soorten brugconstructies. 

Welke zijn dit? Je kunt kiezen uit vakwerkbrug, hangbrug, boogbrug, tuibrug en 

balkbrug.

3) Waar zijn de bruggen vooral van gemaakt? 

4) Hoe worden de onderdelen van een brug aan elkaar vastgemaakt? 

Stevigheid 

5) Welke constructie(s) kun je goed gebruiken voor het maken van lange bruggen? 

Zet een kruisje in de kolom. Leg uit waarom jij dat denkt.

6) Een brug moet stevig genoeg zijn en toch licht. Door het constructiemateriaal 

bepaalde vormen te geven, kunnen sterke en toch lichte constructies gemaakt 

worden. Welke profielen lijken je sterker? (Zet een kruisje). En welke zou je kunnen 

gebruiken om een brug te kunnen versterken? Denk bijvoorbeeld aan de pilaren en 

hoe het wegdenk ondersteund wordt. 

Jullie zijn nu meer te weten gekomen over de verschillende bruggen en hun 

stevigheid. 

Succes met de opdracht!

Het doel is: 


Gereedschap: 



Planformulier 

Materiaal: 


De aanpak (hoe ga ik/gaan wij te werk…) 

Stap 1: 

Stap 2: 

Stap 3: 

Stap 4:


Thema: De wereldreis Leerlijn:tenten bouwen 


Korte uitleg De lln gaan verschillende 

soorten tenten bekijken. Hoe 

zijn deze gebouwd? Hoe zijn 

de stokken met elkaar 

verbonden? Van welk 

materiaal is een tent 

opgebouwd? 

De lln gaan een koepeltentje 

opzetten. 

Doel - De lln hebben ervaren wat er 

bij komt kijken om een tent op 

te bouwen. 

- De lln krijgen inzicht in de 

verschillende 

constructiemogelijkheden van 

een tent. 

Kennisgebied/ 






bij de bouw van een tent. Ze 


en kunnen er zelf ook mee 

werken. 

Tekenen op schaal: Wereld in 

het klein. Kaart 14: je 

klaslokaal in het klein. 

Andere vakken Rekenen: ruimtelijk inzicht 

Filmpjes - - 

Bronnen www.aktietent.nl 

www.hiking-site.nl 

De lln gaan een ontwerp op 

schaal maken van een 

indianentent. Dit gaan ze dan 

na bouwen met materialen, die 

op de kaart staan vermeldt. 

- De lln hebben ervaren wat er 

bij komt kijken om een tent op 

te bouwen. 

- De lln ontdekken bij het 

maken van een 

ontwerptekening op schaal om 

nauwkeurig te werken 

- De lln ervaren dat je het 

ontwerp uit kunt werken tot een 

driedimensionaal bouwwerk. 



bij de bouw van een tent. Ze 


en kunnen er zelf ook mee 

werken. 

Tekenen op schaal: Wereld in 

het klein. Kaart 10: de school in 

het klein 

Rekenen: tekenen op schaal. 

Methode Malmberg Techniek 

Pluspunt


Groep: 5/6 Lange opdracht 

Kamperen is best leuk! Misschien doen jullie dat 

ieder jaar met je ouders. Maar voordat de 

vakantie dan echt begint moeten jullie eerst de 

tent nog opzetten! Dat is vaak geen makkelijke 

klus! 

Met deze kaart gaan jullie 

verschillende tenten bekijken en een echte tent 

Materialen 

• Stencil met plaatjes van verschillende tenten. 

• Een echt koepeltentje met alles wat erbij hoort. 

• Pen. 

• Papier. 

…. je alle tenten kunt 

sorteren onder 3 soorten? 

De opdracht: 

Jullie gaan eerst kijken naar verschillende tenten. Die zijn er 

namelijk in allerlei verschillende vormen en soorten. Daarna gaan 

jullie zelf een kleine koepeltent opzetten. Zijn jullie goede 

kampeerders? 

De eisen: 

• Het koepeltentje moet opgezet worden, waarbij jullie alle 

onderdelen moeten gebruiken. Behalve de haringen als 

jullie geen stukje grond hebben om de tent op vast te 

zetten. 

Stappenplan: 

o Stap 1: Pak de stencil met de plaatjes van de tenten. 

o Stap 2: Beantwoord de volgende vragen op papier: 

- In welke vormen worden de stokken voornamelijk met elkaar 

verbonden? Alle tenten hebben namelijk een andere vorm. 

Jullie mogen het ook tekenen op de achterkant. 

- Van welk materiaal is de tent gemaakt? 

o Stap 3: Pak het koepeltentje. Er zit een 

gebruiksaanwijzing bij. 

o Stap 4: Zet het tentje op met behulp van de 

gebruiksaanwijzing. Probeer het zonder de hulp van een 

volwassenen te doen. 

o Stap 5: Als het kan mogen jullie het tentje op een 

grasveldje met haringen in de grond vastzetten. 

o Stap 6: Als het tentje klaar is, laat het dan zien aan de 

juf of meester.

Tenten 

Er zijn in het algemeen 3 

tentvormen te onderscheiden: 

- de bungalowtent 

- de noktent 

- de boogtent 

De meeste tenten bestaan uit een 

buiten- en één of meer 

binnententen. De binnentent is 

doorgaans het slaapvertrek. De 

buitentent vormt de bescherming 

tegen wind en regen. 

Stevigheid in je lijf! 

Een tent maak je stevig door 

buizen, maar je lichaam wordt 

stevig door je botten! Stel je maar 

eens voor zonder botten… 

De botten in je armen en benen, 

noemen we pijpbeenderen. Ze 

hebben een dikke laag bot aan de 

buitenkant, en zijn hol aan de 

binnenkant. De dikke laag bot 

zorgt ervoor dat het bot heel 

stevig is. Maar doordat het bot 

tegelijkertijd hol is, is het niet al 

te zwaar. Als je botten massief 

zouden zijn, zou je heel wat meer 

moeite hebben met bewegen! 

Themakaarten techniek Malmberg 

Maken: 

Bijvoorbeeld: Volg de stappen op de gebruiksaanwijzingen goed! 

Verbeteren: 

Blijft de tent staan zoals op de afbeelding? Heb je alle onderdelen gebruikt? Heeft de juf of meester het gezien? 

Als het is goedgekeurd mag je de tent weer afbreken en alles weer netjes opruimen. 

Was de gebruiksaanwijzing duidelijk of missen jullie iets? Schrijf dat op. 

Nabespreking: 






Groep: 7/8 Lange opdracht 

Aan een tent die je meeneemt op vakantie, 

worden heel wat eisen gesteld. Allereerst 

moet hij niet al te zwaar zijn. Verder moet je 

hem als een klein pakketje kunnen vervoeren. 

En eenmaal opgezet, moet hij stevig zijn, en 

regen kunnen weerstaan. 

Materialen 

• 5 kranten Potlood 

• 1 rol plakband Liniaal 

• Rolmaat of meetlint Schaar 

• Een aantal stevige takken ruitjespapier 

…. De tent van een 

indianenstam een tipi of 

wigwam genoemd wordt?! 

De opdracht: 

Jullie gaan nu zelf een stevige tent ontwerpen. 

Jullie maken een schets met potlood en liniaal op tekenpapier. 

De eisen 

• De tent is minstens 1 meter hoog. 

• Jullie mogen alleen de materialen gebruiken die je 

hiernaast ziet staan. 

• De tent mag niet instorten. 

• Jullie mag mogen de tent niet vastmaken aan de vloer, de 

muur of het plafond. 

• Er moet één persoon in kunnen zitten. 

Stappenplan 

o Stap 1: Neem de materialen voor jullie. Bekijk hoe jullie 

de tent in elkaar kunt zetten. 

o Stap 2: Maak een schets op ruitjespapier. Geef in de 

tekening aan hoe jullie de verschillende onderdelen met 

elkaar gaan verbinden. (zie achterkant) 

o Stap 3: Laat de tekening zien aan de leerkracht voor 

goedkeuring. 

o Stap 4: Nu mogen jullie de tent maken! 

o Stap 5: Tent klaar; Kan één van jullie er nu in zitten? 

o Stap 6: De leerkracht gaat nu samen met jullie de tent 

testen. 

o Stap 7: Eventueel kun je het ontwerp/tent verbeteren.

Tenten 

Er zijn in het algemeen 3 

tentvormen te onderscheiden: 

- de bungalowtent 

- de noktent 

- de boogtent 

De meeste tenten bestaan uit een 

buiten- en één of meer 

binnententen. De binnentent is 

doorgaans het slaapvertrek. De 

buitentent vormt de bescherming 

tegen wind en regen. 

Stevigheid in je lijf! 

Een tent maak je stevig door 

buizen, maar je lichaam wordt 

stevig door je botten! Stel je maar 

eens voor zonder botten… 

De botten in je armen en benen, 

noemen we pijpbeenderen. Ze 

hebben een dikke laag bot aan de 

buitenkant, en zijn hol aan de 

binnenkant. De dikke laag bot 

zorgt ervoor dat het bot heel 

stevig is. Maar doordat het bot 

tegelijkertijd hol is, is het niet al 

te zwaar. Als je botten massief 

zouden zijn, zou je heel wat meer 

moeite hebben met bewegen! 

De tent schetsen 

- Probeer eens wat uit om te kijken welke onderdelen bij elkaar horen. 

- Teken de materialen op schaal op het papier. Dus zorg ervoor dat bijvoorbeeld het getekende 

krantenpapier groter is dan de getekende plakband. 

- Neem bijvoorbeeld schaal 1: 0,05 meter. Dat betekent dat 1 m in werkelijkheid, je kunt tekenen als 0,05 

m, oftewel 5 cm op papier. 

- Tijdens het schetsen moeten ook de eisen duidelijk zichtbaar zijn. Je kunt bij de schets ook krabbels 

zetten, die bijvoorbeeld de lengte aangeven. 

Succes! 

Testen 

Als de tent klaar is, gaat je leerkracht samen met jou testen of de tent aan de gestelde eisen voldoet: 

- Is de tent minimaal 1 meter hoog? 

- Heb je de materialen juist gebruikt? 

- Is de tent stevig en staat hij helemaal op zichzelf? 

- Kan er één persoon in de tent zitten? 

Verbeteren 

Je ontwerp is goed gelukt als je tent aan al deze eisen voldoet en als het lukt om er in te zitten. Als de tent nog 

niet voldoet aan één of meerdere eisen, kun je het ontwerp gaan verbeteren. 

Nabespreking: 





Deelgebied: transport 

Thema: De wereldreis Leerlijn:de bouw van een vliegtuig 


Korte uitleg De lln gaan een 

zweefvliegtuigje vouwen en 

maken kennis met de 

begrippen ‘stroomlijn’ en 

‘balans’. De lln ontwerpen een 

propeller. 

Doel - De lln weten na het maken 

van deze kaart dat de vorm en 

het gewicht van invloed zijn op 

het vliegen. 

- De lln maken kennis met de 

begrippen ‘stroomlijn’ en 

‘balans’. 

- De lln ontdekken dat de vorm 

van een propeller de snelheid 

bepaald. 

- De lln weten dat bij het 

vliegen van een vliegtuig de 

bewegende lucht een heel 

Kennisgebied/ 




belangrijk onderdeel is. 

Transport: de lln ervaren niet 

alleen dat onze wereld niet 

meer zonder vliegtuigen kan. 

Maar ook dat het verplaatsen 

van lucht een voorwerp kan 

laten vliegen. 

Thema: reizen. Kaart 15, 

waarom reizen mensen 

zoveel? 

Andere vakken 

Filmpjes www.schooltv.nl/beeldbank/po 

Zoekwoord: vliegtuigen, 

filmpje: vliegtuigen hoe worden 

ze gemaakt.

Bronnen www.telecomwereld.nl 

Leefwereld groep 6 les 15



Vliegen is een kunst! Bedenk je eens dat een 

‘loodzwaar’ vliegtuig echt in de lucht hangt? Met 

deze kaart leer je iets over de vliegkunst van een 

zweefvliegtuig en je ontwerpt je eigen propeller. 

Materialen: 

• Pen, potlood 

• Vouwblaadjes (vouwkarton: 16 X 16 cm) 

• Schaar Prikpen 

• Paperclips Rietje 

• Karton Lijm 

• Schaar 2m nylondraad 

• Meetlint Elastiek 

…. je dat een ballon het 

allereerste vliegende 

voorwerp is? 

De opdracht: 

Je gaat eerst een zweefvliegtuigje maken en ondervinden waarom 

‘stroomlijn’ en ‘balans’ zo belangrijk zijn. Vervolgens ga je je eigen 

propeller ontwerpen en bouwen. 

De eisen: 

• Het zweefvliegtuigje moet een aardige afstand kunnen 

overbruggen. 

• Het zweefvliegtuigje moet in ‘balans’ zijn. 

• De propeller werkt goed als hij zijn weg van boven naar 

beneden volgt zonder te stoppen. 

Stappenplan: 

Zweefvliegtuigje: 

o Stap 1: ontwerp je eigen zweefvliegtuigje. 

o Stap 2: bouw je eigen ontwerp van papier. 

o Stap 3: bouw nu ook het vliegtuig zoals op de achterkant 

getekend. ⇒ 

o Stap 4: vouw eerst het papier doormidden. 

o Stap 5: teken het vliegtuig erop en knip daarna uit: eerst 

de neus, dan de vleugels, daarna de romp, en tot slot de 

staartvleugels 

o Stap 6: vouw het vliegtuigje nu in het goede model. 

Op de achterkant vind je plaatjes van deze stappen. ⇒ 

o Stap 7: doe de test op de achterkant met beide 

vliegtuigen. ⇒ 

Propeller: 

o Stap 8: neem het stencil met het werkplan van de 

propeller en volg de stappen die daarop beschreven zijn.

Vliegtuigen bouwen 

Meer dan honderd jaar geleden 

bouwden de broers Wright een 

vliegtuig met motor en propeller. 

Dit vliegtuig vloog maar een klein 

stukje. De uitdaging was nu om zo 

lang mogelijk in de lucht te blijven. 

Het bleek dat bij een hoge 

snelheid een vliegtuig beter te 

besturen was. Om een vliegtuig 

sneller te laten vliegen werd de 

vorm gladder. Het kreeg op die 

manier een betere stroomlijn. 

Voor het evenwicht van het 

vliegtuig was het ook belangrijk de 

vleugels op de goede plek aan het 

vliegtuig vast te maken. Hierdoor 

schommelde het vliegtuig minder. 

Opstijgen en vliegen 

De vleugels van een vogels zijn een 

beetje bol. Dit zie j ook bij de 

bovenkant van de vleugels van een 

vliegtuig. Als een vliegtuig 

opstijgt, stroomt de lucht langs de 

vleugels. De lucht legt door de 

bolle vorm aan de bovenkant een 

langere weg af. Hierdoor wordt de 

lucht dunner. De lucht onder de 

vleugel drukt nu harder dan de 

lucht boven de vleugel. Het 

vliegtuig stijgt daardoor op. 


Maken: 

Stap 3: 

Testen: 

Laat het vliegtuigje vliegen. 

Bevestig een paperclip aan de neus. Vliegt het nu beter? 

Breng nog een paperclip aan. Vliegt het nu beter? 

Wat zou er gebeuren als je de paperclip ergens anders aan het vliegtuig maakt? Probeer dit uit. 

Kun je uitleggen waarom er dan iets gebeurt? 

Uitdaging: 

Doe een wedstrijd, welk vliegtuig komt het verst? 

Kun je ook een eigen propeller ontwerpen? 

Nabespreking: 




Deelgebied: Communicatie 

Thema: De wereldreis Leerlijn: beelden/objecten overbrengen 


Korte uitleg De lln maken een eigen 

camera. De lln maken 

voorspellingen a.d.h.v. vragen 

en experimenteert met de 

gemaakte camera. 

Doel - De lln maken kennis met de 

werking van een camera. 

- De lln leren vooraf strategisch 

te denken over vragen, om 

vervolgens hun antwoord te 

Kennisgebied/ 




vergelijken met de praktijk. 

Communicatie: De lln ervaren 

hoe beelden vastgelegd 

kunnen worden voor later. 

- 



- Hoe wordt een foto gemaakt? 

Bron: Malmberg techniek



Veel mensen maken foto’s als ze op vakantie 

zijn. Zo heb je een mooie herinnering als je 

weer thuis bent. En je kunt aan anderen laten 

zien waar je geweest bent. 

Materialen 

• Keukenrol Dun elastiekje 

• Wc-rol Punaise 

• Overtrekpapier Schaar 

• Aluminiumfolie Liniaal 

• Plakband Potlood 

…. de camera zijn grootste 

succes had tijdens de 

renaissance?! 

De opdracht 

Jij gaat nu een simpele camera bouwen waarmee je mooie plaatjes 

kunt maken. Nadat je de camera gebouwd hebt, ga je 

onderzoeken hoe hij werkt. 

De eisen 

• Je kunt de proefjes verklaren en uitleggen 

Stappenplan 

o Stap 1: allereerst ga je een camera maken. 

Knip een stuk overtrekpapier uit en plak dit met plakband 

strak over één opening van de wc-rol. Het is belangrijk 

dat het papier de opening helemaal bedekt. 

o Stap 2: neem de keukenrol en een stukje aluminiumfolie 

van ongeveer 10 bij 10 cm. 

Span het stukje aluminiumfolie over een opening van de 

keukenrol, en klem het vast met een elastiekje. In het 

midden van de folie prik je een gaatje met een punaise. 

o Stap 3: schuif de wc-rol, met de kant van het 

overtrekpapier naar voren, in de keukenrol. 

Je camera is klaar! 

o Stap 4: je gaat nu experimenteren met de camera. 

Bekijk nu de vragen bij op de achterkant bij de 

voorspellingen. ⇒ 

o Stap 5: nu is de tijd om je camera te gebruiken. ⇒

Je oog is ook een soort camera! 

De camera die je hebt gemaakt, 

kun je vergelijken met je oog. Je 

oog is ook een soort ‘donkere doos’ 

met een klein gaatje erin, je pupil. 

Op de plaats van het 

overtrekpapier zit in je oog het 

netvlies. Hierop wordt het beeld 

geprojecteerd. Ondersteboven, net 

als bij de camera. Je hersenen 

zorgen ervoor dat je de wereld 

toch niet op z’n kop ziet. 

Het gaatje in je oog, de pupil kan 

groter en kleiner worden gemaakt 

door de iris. Als de kringspieren 

van de iris zich samentrekken, 

wordt de pupil kleiner. Als ze zich 

ontspannen wordt de pupil groter. 

Als er veel licht op het oog valt, 

wordt de pupil kleiner om 

overbelasting van het oog te 

voorkomen. Als er weinig licht op 

het oog valt, dan wordt de pupil 

groter om toch nog zoveel mogelijk 

licht op te vangen. 

In een fototoestel zit een 

mechanisme dat het gaatje in de 

camera, bij de lens, groter en 

kleiner kan maken. 

Voorspelling 

Beantwoord de volgende antwoorden, voordat je gaat experimenteren. 

1. Hoe denk je dat een camera werkt? 

2. Hoe kun je het beeld scherp krijgen? 

3. Wat denk je dat er gebeurt als je het gaatje in het aluminiumfolie groter maakt? 

Testen 

Je gaat nu met je camera verschillende proefjes doen. Ga naar buiten voor de beste resultaten. Je camera werkt 

het beste in het volle daglicht. Neem een potlood mee. 

o Schuif de wc-rol zover mogelijk uit, zonder hem uit de keukenrol te halen. Kijk door de wc-rol naar een 

voorwerp dat goed in het licht staat. Schuif de wc-rol nu langzaam in de keukenrol, totdat je een scherp 

beeld ziet. Hoe zie je het voorwerp? 

o Nu maak je het gaatje in het aluminiumfolie groter met de punt van je potlood. Druk het potlood voorzichtig 

in de folie. Kijk nu nog eens door je camera. Wat is er veranderde aan het beeld? 

Vergelijk de uitkomsten van de proefjes met de voorspellingen die je hebt gemaakt. Zijn er grote verschillen of 

kloppen je eigen voorspellingen? 

Probeer beide proefjes te verklaren. 

Nabespreking: 

- Waarom is het leerzaam om 

eerst voorspellingen te doen? 

- Wat was nieuw voor je?

Thema 8: Het concert 




1. Maestro, muziek! Duo Een 

42 Transport, 

snaarinstrument 

communicatie 

2. Geluiden….. Duo Proefjes 42 Transport, 

communicatie 


1. 

2. 

3. Dansen Individueel Een bewegende 42 Transport, 

danseres 

communicatie 

4. Spotlights Individueel Een spotlight 42 Transport, 

communicatie 


- Informatieboeken over o.a. concerten, theater, zingen, geluid, licht. 




Video over het theater. 

Praatplaat 

Een excursie naar een theater, toneel, of dergelijke. 

Een persoon uit de beroepspraktijk uitnodigen die kan vertellen over de technische 

kant van een concert. 





Klassikaal een kleinschalig concert ontwerpen en bouwen, de klas omtoveren tot een 

concertzaal. Hierin kunnen verschillende werkgroepen/teams werken. Bijvoorbeeld 

een groep kinderen zijn de lichttechnicus, een groep kinderen zijn de geluidsmannen, 

een groep kinderen zijn dansers en anderen zingen


Thema: het concert Leerlijn: geluid in zichtbare trillingen 


Korte uitleg De lln onderzoeken hoe de 

trillingen van een ‘snaar’ geluid 

maakt en hoe ze dat kunnen 

verlagen of verhogen. De 

kinderen maken hun eigen 

klankkast. 

Doel - De lln kunnen uitleggen dat 

geluid een trilling van lucht is 

en ze kunnen die trilling 

zichtbaar maken. 

- De lln weten dat geluid van 

een snaar hoger wordt 

narmate die strakker 

gespannen is. 

- De lln weten dat het geluid 

(de trilling van een snaar) 

versterkt wordt door een 

Kennisgebied/ 




klankkast. 


geluiden overal aanwezig zijn 

en dat elk geluid een trilling is 

van lucht. Via een elastiekje of 

een snaar kunnen ze die trilling 

zichtbaar maken. 

Thema: Wereld in het klein, 

kaart10, Je oor:klein maar fijn. 

Andere vakken Muzieklessen met gebruik van 

instrumenten. 


Zoekwoord: geluid, filmpje: 

geluid hoor je met je oren.

Bron: www.natuurkunde.nl 

www.wikibooks.org 

‘Leefwereld’ groep 6, les 22

Thema: Het concert 


Geluiden zijn vanzelfsprekend. Bijna iedereen kan 

ze horen. Behalve dove en slechthorende 

mensen. Geluiden zijn trillingen in de lucht. Met 

een muziekinstrument maak je voortdurend 

trillingen in de lucht die mooi klinken. Met deze 

kaart gaan jullie een snaarinstrument maken. 

Materialen 

• Een elastiekje Hamer 

• Een doosje (luciferdoosje) en een potje Verf en kwasten 

• Pen en werkblad Houtlijm 

• Houten onderdelen voor de klankkast Oogjes 

• Kleine spijkers Snaren/ nylondraad 

• 

…..geluid via trillingen in de 

lucht de trommelvliezen in je 

oor doen trillen? Deze geven 

een seintje aan je hersenen. 

Hierdoor hoor jij geluid! 

De opdracht: 

Jullie gaan eerst onderzoeken hoe het maken van trillingen met 

een snaar werkt en hoe je dit geluid kunt veranderen. Daarna 

maak jullie je eigen snaarinstrument. 

De eisen: 

• De klankkast is goed als het een holle kast is met een gat 

aan de bovenkant. 

• De snaren moeten goed gespannen zijn. 

Stappenplan: 

o Stap 1: pak het bijbehorende werkblad en maak de 

opdrachten. Jullie onderzoeken hoe de geluiden van een 

snaar veranderd kunnen worden. ⇒ 

o Stap 2: het luciferdoosje en het potje werkte als een 

soort klankkast zoals bij een gitaar of viool. Jullie maken 

nu een eigen snaarinstrument. Jullie gaan een klankkast 

maken waar snaren op worden spannen. 

o Stap 3: maak een ontwerp van jullie eigen klankkast, laat 

het aan de juf zien. 

o Stap 4: pak alle onderdelen voor de klankkast en zaag 

alles op maat. Daarna schuur je alles mooi glad. 

o Stap 4: schilder alle onderdelen zoals jij dat mooi vindt. 

Het mag in 1 kleur, maar je mag er ook een motief op 

maken. Maak voor je gaat schilderen een kleurenontwerp. 

o Stap 5: timmer alle onderdelen in elkaar. ⇒ 

o Stap 6: draai de oogjes aan weerszijde op een vooraf 

uitgemeten afstand van het gat. Zet ze ongeveer 2 cm uit 

elkaar. 3 oogjes aan elke kant. ⇒ 

o Stap 7: span de snaren ertussen. Luister hoe ze klinken 

en pas ze zo nodig aan. ⇒ 

o Stap 8: kun je er echt op spelen?

Trillende lucht 

Als je praat, trillen je stembanden. 

Voel maar aan je keel. Geluid kun je 

ook zien. Tokkel maar eens op een 

elastiekje. 

Als je in je handen klapt, gaan er 

luchtdeeltjes trillen. De trilling die 

dan ontstaat, verplaatst zich 

razendsnel en is zo bij je oor. Het 

trommelvlies in je oor gaat 

meetrillen met de lucht. In je oor 

worden trillingen doorgegeven aan 

je hersenen. Pas dan hoor je geluid. 

Zonder trommelvlies kun je dus 

niks horen. 

Verschillende tonen 

Er zijn hoge en lage tonen. Als je 

op een dun elastiekje tokkelt, 

klinkt dat hoger dan bij een dik 

elastiek. Een dunne elastiek trilt 

sneller. Hoe sneller de trilling, hoe 

hoger de toon. Heel hoge tonen 

kunnen wij niet horen. Vleermuizen 

en dolfijnen kunnen dat wel. 

Geluiden kunnen hard en zacht 

klinken. Dat noemen we 

geluidssterkte. Te harde geluiden 

zijn niet goed. Je gehoor kan ervan 

beschadigen. Als je te veel naar 

erg harde muziek luistert. Loop je 

de kans doof te worden. 

Leefwereld groep6, les 22 

Maken: 

Stap 5: 

Zijkant 

Tip voor het maken van de klankkast: 

Jullie gaan de onderdelen eerst lijmen en dan aan elkaar timmeren. 

Lijm eerst de voorkant, de achterkant en de zijkanten op de onderkant. Daarna timmer je voor de stevigheid een 

aantal spijkertjes erin. Als laatste lijm en timmer je de bovenkant met het gat erop. 

Stap 6 en 7 : 

* * 

* * 

* * 

bovenkant 

voorkant 

onderkant 

Het spannen van de snaren. Meet goed uit op welke afstand je de 

snaren van het gat af zet. Zet ze niet te dicht bij elkaar. 

Uitdaging: 

Kunnen jullie er iets op spelen? Hoe klinkt het? 

achterkant 

Zijkant 

Nabespreking 






Thema: het concert Leerlijn: geluid in zichtbare trillingen 2 


Korte uitleg De lln gaan zes proefjes doen 

waarbij ze geluid maken, 

horen, zien en voelen. Ze 

vullen daarbij werkbladen in. 

Dat kunnen voorspellingen zijn: 

wat denk je dat er gebeurt? 

Maar ook uitleg geven: wat 

gebeurt er, wat zie je? 

Doel - De lln worden zich bewust 

van het zintuig gehoor. 

- De lln leren op een speelse 

manier dat geluid uit trillingen 

bestaat die zich voortplanten 

door een medium. 

- De lln worden zich bewust 

van het verschil tussen hoge 

en lage tonen 

- De lln komen op een speelse 

manier in contact met de 

Kennisgebied/ 


wetenschap op de wereld. 

Transport: de lln ervaren dat je 

geluiden niet alleen kunt horen, 

maar ook kunt zien voelen en 

maken. 

- 



Andere vakken Muziek lessen met gebruik van 

instrumenten. 


Zoekwoord: 

Bron: www.vrijwilligerswerkdrenthe.nl 

www.proefjes.nl >themales 

geluiden 

www.home.hetnet.nl/.../geluid



Geluiden hoor je overal om je heen. Het geluid 

van een vlieg die rondvliegt, het geluid van een 

zoemende computer. Het is bijna nooit echt stil. 

Met deze kaart ga je zes proefjes doen die laten 

zien hoe geluid eigenlijk werkt. 

Materialen 

• Ballonnen Tafels Schaal 

• wekker Plastic folie Lucifers 

• Touw Schaar Enkele dezelfde glazen 

• Lepel en vork Radio Enkele dezelfde wijnglazen 

• Rolmaat (centimeter) Rijst Water 

• 

…..geluid via trillingen in de 

lucht de trommelvliezen in je 

oor doen trillen? Deze geven 

een seintje aan je hersenen. 

Hierdoor hoor jij geluid! 

De opdracht: 

Jullie gaan een aantal proefjes doen. Deze proefjes hebben 

allemaal met geluid te maken. Jullie gaan geluid maken, voelen, 

horen en zien. 

De eisen: 

• Jullie voeren alle proefjes uit zoals ze op papier staan. 

• Jullie kijken na het doen van de proef pas naar de uitleg. 

Stappenplan: 

o Stap 1: pak de werkbladen van de proefjes. Op elk 

werkblad staat wat je nodig hebt zet per proefje alle 

materialen klaar. 

o Stap 2: doe het proefjes: waar is de wekker? En vul het 

werkblad in. 

o Stap 3: doe het proefje: kriebelend geluid. En vul het 

werkblad in. 

o Stap 4: doe het proefjes: springerig geluid. En vul het 

werkblad in. 

o Stap 5: doe het proefje: glazen piano. En vul het werkblad 

in. 

o Stap 6: doe het proefje: glazen zangeres. En vul het 

werkblad in. 

o Stap 7: doe het proefje: luisteren naar een lepel. En vul 

het werkblad in. 

o Stap 8: kijk alle werkbladen na met de antwoordbladen, 

als het nodig is doe je het proefje opnieuw als je het niet 

begrijpt.

Geluid 

Geluid ontstaat doordat een 

geluidsbron trillingen veroorzaakt. 

Deze trillingen kun je soms voelen. 

Houd je hand maar eens tegen een 

luidspreker van je radio. 

Verplaatsen van geluid 

De verplaatsingen van 

geluidstrillingen in de lucht kun je 

vergelijken met wat er gebeurt als 

je een steentje in rustig water 

gooit: je ziet golfjes ontstaan. 

Deze golfjes verspreiden zich in 

cirkelvormige (rond) 

golfbewegingen vanaf de plaats 

waar de steen in het water is 

gevallen. Dicht bij het midden is de 

golfbeweging sterk. De 

golfbeweging wordt steeds 

zwakker naarmate de golfjes 

verder van het centrum verwijderd 

zijn, totdat ze nauwelijks meer 

zichtbaar zijn. Als een geluidsbron 

trillingen veroorzaakt, worden 

deze ook in alle richtingen 

verspreid. Hoe dichter bij de 

geluidsbron, hoe sterker de 

trillingen zijn en hoe harder het 

geluid. Hoe verder je van de 

geluidsbron af staat hoe zwakker 

de trillingen zijn en hoe zachter 

het geluid is. 

Natuuronderwijs inzichtelijk 

Experimenteren: 

Met deze kaart ben je vooral bezig met experimenteren en onderzoeken. Je moet steeds eerst voorspellen wat jij 

denkt dat er gaat gebeuren. Daarna mag je pas verder gaan om te kijken wat er echt gebeurt! 

Nabespreking 





Deelgebied: Transport (magnetisme) 

Thema: het concert Leerlijn: beweging met magneten 


Korte uitleg De lln maken een 

elektromagneet en laten hierbij 

een zelfgemaakte danser(es) 

bewegen op de 

aantrekkingskracht die de 

elektromagneet geeft. 

De lln maken een kort verslag 

over de werking van de 

elektromagneet. 

Doel - De lln maken kennis met 

elektriciteit en magnetisme. 

- De lln leren onderzoek doen 

naar de werking van een 

elektromagneet. 

- De lln kunnen de 

eigenschappen van de 

elektromagneet toepassen in 

Kennisgebied/ 




zijn product. 

Transport: de lln ervaren dat de 

hoeveelheid elektrische 

geleiding te maken heeft met 

de sterkte van de 

aantrekkingskracht van de 

magneet. 

Groep 7-8 



Groep 5-6 

Thema: Vlinders in je buik 

Kaart 7: Aantrekken en 

afstoten 

Groep 7-8: 


Kaart 11: Vol spanning!

Andere vakken Taal: lessen die betrekking 

hebben op het maken van een 

kort verslag. 

Filmpjes www.teleblik.nl: 

www.natuurlijkeenergie.nl 

Bron: www.encyclopedoe.nl 

www.kinderwebhotel.be 

www.flamingomusic.nl



Popsterren kunnen vaak goed dansen. Dit moeten 

ze leren. Misschien kun je zelf ook wel goed 

dansen of vind je het leuk om naar dansende 

mensen te kijken? We gaan tijdens deze kaart 

een danser(es) beter bekijken. 

Materialen 2 Krokodillenklemmen 

• 1 Stalen spijker Papier/karton 

• Elektrische draad van ± 1meter. Paperclips 

• 1 Batterij Schoenendoos 

• Striptang IJzerdraad 

• Stanleymes Elastiekje 

• Schroevendraaier Drukknop 

…De tango oorspronkelijk 

uit Argentinië komt?! 

De opdracht: 

Je gaat een bewegende danser(es) maken, waarbij je gaat werken 

met elektromagneten. Je kunt zo anderen laten zien hoe jou 

danser(es) danst. Misschien leert er iemand nog wat van?! 

De eisen: 

• De danser(es) moet met een drukschakelaar aan en uit 

kunnen worden gezet. 

• Je moet wat kunnen vertellen over elektromagneten. 

Stappenplan: 

o Stap 1: maak een sterke elektromagneet volgens de 

werkwijze op de achterkant. (Belangrijk is het papier 

wikkelen om de spijker) ⇒ 

o Stap 2: Je gaat een danspodium maken van de aangegeven 

materialen. 

o Stap 3: maak een danser(es) van karton. De armen en 

benen maak je van twee in elkaar gehaakte paperclips. 

o Stap 4: bevestig een ijzerdraadje aan de zijkant van het 

danspodium die omhoog staat, zoals een hengel. Hieraan 

bevestig je met het elastiekje de danser(es) tot net 

boven het podium. 

o Stap 5: maak twee gaatjes bovenaan het podium. Eén 

gaatje is bestemd voor de elektromagneet (onder de 

danseres). Het tweede gaatje is bestemd voor de 

drukknop. Probeer dit te vast te maken aan de onderkant 

van het danspodium. 

o Stap 6: laat je danser(es) dansen door met de 

drukschakelaar de magneet in of uit te schakelen. ⇒ 

o Stap 7: wat weet je nu? ⇒

Kennis over magneten 

Een magneet trekt andere metalen 

aan. Een magneet heeft een noord- 

en een zuidpool. De magnetische 

kracht is op deze polen het 

sterkst. Als je twee magneten 

hebt en je houdt twee gelijke polen 

naar elkaar dan stoten de 

magneten elkaar af. Maar als je de 

zuidpool van de ene magneet tegen 

de noordpool van een andere 

magneet legt dan trekken ze elkaar 

aan. 

Elektromagneten zijn zachte 

magneten waarvan de magnetische 

veld kan worden versterkt of 

verzwakt, afhankelijk van de 

hoeveelheid elektrische stroom. 

De muziek 

In de muziekwereld vinden we de 

elektromagneten terug in piano’s, 

orgels en instrumenten die 

automatisch kunnen worden 

bespeeld. 

Stap 1: Een elektromagneet met een drukschakelaar maken 

Stap 6: Werking 

Is het je gelukt om met de drukschakelaar de danser(es) te laten dansen? Zo ja, proficiat! 

Lukt het niet? Misschien kun je een leerling vragen om je te helpen. 

Kijk goed naar je ontwerp. Zit alles goed aan elkaar verbonden? 

Stap 7: Wat weet je nu? 

o Hoe kan het dat de danser(es) beweegt door een elektromagneet? 

o Kun je aangeven hoe een magneet werkt? 

o Waarom moet je een geïsoleerde draad gebruiken? 

o Hoe kun je de danser(es) sneller/harder laten bewegen? 

Maak een kort verslag van de bovenstaande vragen. Je kunt hiervoor gebruik maken van informatieboeken en 

internet (tip: bekijk filmpjes over magneten). Het verslag mag maximaal uit 

twee A4 papieren bestaan en er worden een aantal afbeeldingen 

toegevoegd dat bij de tekst past. 

Nabespreking 

- Wat sprak je het meeste aan? 

Geef ook de reden aan. 

- Hoe vond je het om met 

verschillende materialen en 

gereedschappen te werken?


Thema: het concert Leerlijn: lichtenergie 


Korte uitleg De lln gaan dieper in op het 

lichttechniek in een theater. 

De lln ontwerpen en maken 

een eigen spotlight waarmee 

ze verschillende testjes 

uitvoeren. 

Doel - De lln maken een eigen 

ontworpen spotlight. 

- De lln oefenen de omgang 

met verschillende technische 

materialen en 

gereedschappen. 

- De lln oefenen om een 

nauwkeurig ontwerp te maken 

met duidelijk aangeven 

onderdelen. 

- De lln kan de spotlight 

Kennisgebied/ 




gebruiken m.b.v. testjes. 

Transport: de lln doen ervaring 

op met energieomzetting. Er 

wordt chemische energie 

omgezet naar lichtenergie. 

Groep 7-8 



Groep 7-8: 


Kaart 11: Vol spanning! 


Filmpjes www.teleblik.nl (fragmenten 

van het klokhuis) 

‘In het theater zit de 

lichttechnicus achter in de zaal 

(81424)

‘In het theater heb je 

verschillende soorten belichten 

(81409) 

Bron: Methode Leefwereld – groep 7 

Les 22 en werkblad 48



In het theater kijken de mensen vanuit de 

donkere zaal naar het verlichte podium. 

Gekleurde lichten geven het podium sfeer. Vanuit 

de zaal zie je de spotlights meestal niet. Ze zijn 

verborgen in de vloer en achter de gordijnen. 

Materialen 

• 2 wc-rollen (tafel)loep (=lens) Internet 

• Fitting schaar planformulier 

• Snoertje plakband 

• Lampje potlood 

• 2 paperclips striptang 

• batterij ruitjespapier 

… spotlights worden 

opgehangen aan trekken in 

verschillende hoeken, om 

schaduwen te voorkomen?! 

De opdracht: 

Je gaat een spotlight ontwerpen en maken die je kunt gebruiken 

bij een voorstelling op school. 

De eisen: 

• De spotlight moet je kunnen instellen op scherp en zwak 

licht. 

Stappenplan: 

o Stap 1: bekijk op de computer 1 of 2 filmpjes over de 

lichttechnicus in het theater op www.teleblik.nl 

of 

www.hetklokhuis.nl 

o Stap 2: ontwerp een spotlight met alle materialen die 

hiernaast vermeld staan op het ruitjespapier. ⇒ 

Gebruik een planformulier om je werkwijze op te 

schrijven. 

Als het ontwerp en het planformulier klaar zijn, 

laat je de leerkracht alles bekijken. Pas daarna 

mag je verder. 

o Stap 3: ga de spotlight maken volgens jouw ontwerp. 

Kom je problemen tegen, dan ga je eerst je 

ontwerp aanpassen. Is jou spotlight gelukt, dan is 

het klaar voor gebruik! 

o Stap 4: test de spotlight. ⇒

Verschillende kleuren 

In het theater speelt het licht een 

belangrijke rol. Het licht bepaalt 

de sfeer van het decor. Het 

kleurgebruik is daarbij van groot 

belang. Door middel van 

donkerblauwe filters kan 

bijvoorbeeld een nachtelijke sfeer 

bereikt worden, terwijl zachtgele 

filters het veel aannemelijker 

maken dat het gespeelde stuk op 

een zonnige dag plaatsvindt. 

Zonlicht 

De zon is eigenlijk een enorm 

spotlight! We ervaren zonlicht als 

wit licht. Eigenlijk bestaat zonlicht 

uit verschillende kleuren licht. Die 

kleuren worden zichtbaar als het 

‘witte’ licht wordt gebroken door 

bijvoorbeeld regendruppels. Je 

krijgt dan een regenboog. 

Ontwerpen 

Het is belangrijk om het ontwerp overzichtelijk te houden. Teken de verschillende onderdelen groot genoeg, zodat 

je makkelijker verbindingen of kleinere onderdelen kunt tussenvoegen of aangeven. 

Geef met pijlen aan welk onderdelen je getekend hebt. 

Probeer eerst dun te schetsen, zodat mogelijke fouten gemakkelijk uit te gummen zijn. 

Testen 

Doe de verschillende testjes en beantwoord daarna de volgende vragen. 

Houd de afstand tussen de lens en de muur steeds gelijk. 

1. Maak de lichtvlek (spot) zo klein mogelijk. De spotlights staat nu op scherp. Wat zie je in de lichtvlek? 

2. Beweeg het lampje naar de lens toe. Wat zie je? 

3. Beweeg het lampje van de les af. Wat valt op? 

4. Welke lichtvlek wordt in het theater veel gebruikt en waarom? 

5. Stel de lichtvlek op scherp. Maak de afstand tussen de muur en de les nu groter. Wat gebeurt er? 

6. Maak de volgende zin af. ‘In een spotlight zit een lens, omdat……’ 

Uitdaging 

Hoe kun je ervoor zorgen dat je verschillende kleuren spotlights krijgt? Probeer eens 3 verschillende kleuren 

spotlights te maken. Je kunt de spotlights ophangen in de klas om verschillende sferen in de klas te krijgen. 

Nabespreking 

- Wat heb je geleerd over 

spotlights? 

- Heb je tips of aanwijzingen 

voor iemand anders die deze 

kaart wil doen?

Handleiding techniek.pdf

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?