Zorgboek diabetes type 1 - Bvvde

Op de achterkaft<br />

“In het begin dutzelde het me. Bloedglucose, zelfcontrole, zelfregulatie, … oieci Het leek wel<br />

wetenschap in plaats van een aandoening. Gelukkig heb ik veel hulp gekregen. Inmiddels heb<br />

ik aardig door hoe het zit, al moet ik soms nog wel eens iets nazoeken, … “<br />

Als de arts vertelt dat u <strong>diabetes</strong> heeft, weet u niet meteen wat dit allemaal betekent. Het heeft<br />

iets met ‘suiker’ te maken, maar hoe zit het nou precies?...<br />

Waarschijnlijk spelen er allerlei vragen door uw hoofd. Moet ik insuline gaan spuiten? Kan ik wel<br />

of niet een gebakje nemen? Hoe zit het met mijn voeding: wat kan ik wel en niet eten? Kan ik<br />

blijven sporten? Wat is een ‘hypo’ precies en wat moet ik doen als ik een hypo krijg? Misschien<br />

vraagt u zich ook af wat uw <strong>diabetes</strong> voor de toekomst betekent. Wat zijn de gevolgen voor uw<br />

carrière? En al de plannen die u nog heeft, kunnen die wel doorgaan?...<br />

Dit boek geeft uitgebreide informatie over deze vragen. Het beschrijft wat <strong>diabetes</strong> is, welke<br />

vormen van <strong>diabetes</strong> er zijn en hoe <strong>diabetes</strong> wordt behandeld. De nadruk ligt op wat u zelf kunt<br />

doen. U krijgt informatie over de ‘gulden regels’: stoppen met roken, gezond eten, afvallen,<br />

meer bewegen. Ook krijgt u informatie over wat de <strong>diabetes</strong> voor uw leven kan betekenen: voor<br />

uw partner en andere relaties, uw seksleven, kinderwens en zwangerschap, uw werk. Tenslotte<br />

geeft het boek informatie over de hulp die u en uw naasten kunnen krijgen, onder meer van de<br />

professionele hulpverlening en de Diabetesvereniging Nederland.<br />

Aan dit boek hebben veel vooraanstaande deskundigen en hun organisaties meegewerkt,<br />

waaronder de Diabetesvereniging Nederland, de Nederlandsche Internisten Vereeniging en de<br />

Nederlandse Vereniging van Diëtisten. Natuurlijk hebben ook mensen die zelf <strong>diabetes</strong> hebben<br />

meegewerkt. Door deze brede samenwerking geeft het boek goede, betrouwbare en praktische<br />

informatie.<br />

September<br />

www.boekenoverziekten.nl<br />

<strong>Zorgboek</strong> Diabetes<br />

Eindredactie S. Kollaard<br />

Uitgave van Stichting September, vierde druk, 2008<br />

De inhoud van dit boek is voorgelegd aan een groot aantal deskundigen. Elk heeft passages op<br />

het terrein vin zijn of haar specifieke deskundigheid beoordeeld. Bij deze willen wij alle aaiseurs<br />

en de organisaties die zij vertegenwoordigen hartelijk bedanken voor hun medewerking.<br />

Inhoud:<br />

1. U hebt <strong>diabetes</strong> .............................................................................................................................. 4<br />

2. Leven met <strong>diabetes</strong>......................................................................................................................... 7<br />

3. Diagnose ...................................................................................................................................... 10<br />

4. Verloop......................................................................................................................................... 13<br />

5. Behandeling: overzicht.................................................................................................................. 16<br />

6. Behandeling van <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>................................................................................................... 19<br />

7. Insulinebehandeling...................................................................................................................... 24<br />

8. Insulrnepen en -pomp ................................................................................................................... 28<br />

9. Behandeling van <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>................................................................................................... 32<br />

10. Afvallen ...................................................................................................................................... 35<br />

11. Bloedglucoseverlagende medicijnen............................................................................................ 44

---

12. Verhoogd cholesterol .................................................................................................................. 50<br />

13. Hoge bloeddruk .......................................................................................................................... 55<br />

14. Zelfcontrole ................................................................................................................................ 62<br />

15. Zelfregulatie ............................................................................................................................... 70<br />

16. Voeding ...................................................................................................................................... 74<br />

17. Beweging.................................................................................................................................... 81<br />

18. Stoppen met rokrn ...................................................................................................................... 87<br />

19. Voeten en huid............................................................................................................................ 94<br />

20. Hypo en hyper............................................................................................................................. 98<br />

21. Partner en naasten ................................................................................................................... 107<br />

22. Seksualiteit ............................................................................................................................... 111<br />

23. Kinderwens............................................................................................................................... 116<br />

24. Werk......................................................................................................................................... 119<br />

25. Ziektekosten ............................................................................................................................. 127<br />

26. Praktische gevolgen.................................................................................................................. 136<br />

27. Organisaties: steun ................................................................................................................... 141<br />

28. Hulpverlening ........................................................................................................................... 144<br />

29. Omgaan met medicijnen ........................................................................................................... 148<br />

30. Late gevolgen ........................................................................................................................... 153<br />

31 .Meer informatie ....................................................................................................................... 159

---

1. U hebt <strong>diabetes</strong><br />

Samenvatting<br />

Bij <strong>diabetes</strong> is de hoeveelheid ‘suiker’ (glucose) in het bloed verhoogd. Dit komt door een tekort<br />

aan insuline. Hierdoor ontstaan klachten, zoals dorst en veel plassen.<br />

Door de behandeling wordt de hoeveelheid glucose weer op een zo normaal mogelijk peil<br />

gebracht. Na lange tijd kunnen nieuwe klachten ontstaan, onder meer van hart- en bloedvaten.<br />

Deze heten de late complicaties.<br />

De behandeling bestaat uit het aanpassen van uw voeding en eventueel het gebruik van<br />

medicijnen. Hierdoor wordt de hoeveelheid glucose in uw bloed (‘bloedglucose’) weer normaal.<br />

Er bestaan twee soorten <strong>diabetes</strong>, <strong>type</strong> 1 en <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>. Bij mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong><br />

wordt bijna of helemaal geen insuline aangemaakt. Bij mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> wordt te<br />

weinig insuline aangemaakt en/ of het lichaam reageert minder op insuline (insulineresistentie).<br />

Bij de behandeling speelt u een grote rol. U zult zelf leren hoe u uw bloedglucose goed kunt<br />

houden. Dit heet ‘zelfregulatie van de bloedglucose’.<br />

Wat is <strong>diabetes</strong>?<br />

De rol van glucose<br />

Glucose is één van de belangrijkste energiebronnen voor ons lichaam. We krijgen glucose in<br />

ons lichaam via ons voedsel. Dit gaat als volgt.<br />

Onze voeding bestaat onder meer uit koolhydraten (koolhydraten is een verzamelnaam voor<br />

alle suikers die in de voeding voorkomen).<br />

Het voedsel wordt in onze maag en darmen verteerd. De glucose die we uit onze voeding<br />

halen wordt in het bloed opgenomen.<br />

Via het bloed komt de glucose in de rest van ons lichaam terecht, bijvoorbeeld in de spieren<br />

en de organen.<br />

Hier wordt de glucose gebruikt als brandstof. Deze brandstof geeft ons de energie die we<br />

nodig hebben om te bewegen, te groeien, te denken enzovoort.<br />

U kunt zich glucose dus voorstellen als een soort benzine. Zoals een auto niet zonder benzine<br />

kan, zo kan ons lichaam niet zonder glucose.<br />

De rol van het hormoon insuline<br />

De glucose kan niet zomaar vanuit het bloed in andere delen van ons lichaam worden<br />

opgenomen. Hiervoor is een bepaalde stof nodig: insuline. Insuline is een hormoon. Het wordt<br />

door ons lichaam gemaakt, in de alvleesklier.<br />

Oorzaken van <strong>diabetes</strong><br />

We schreven al dat mensen met <strong>diabetes</strong> te veel glucose in hun bloed hebben. Hiervoor<br />

kunnen twee oorzaken zijn:<br />

Er is een tekort aan insuline. Hierdoor wordt te weinig glucose opgenomen in de<br />

verschillende delen van ons lichaam. Er blijft daarom te veel glucose in het bloed achter.<br />

Het lichaam reageert niet goed op insuline (insulineresistentie). Dit wil zeggen dat de insuline<br />

er niet voor kan zorgen dat de glucose door de verschillende delen van ons lichaam wordt<br />

opgenomen. Ook dan blijft er te veel glucose in het bloed achter.<br />

Klachten<br />

Stijging van de hoeveelheid glucose in het bloed kan leiden tot verschillende klachten, onder<br />

andere dorst, veel plassen, blaasontstekingen enzovoort.

---

Diabetes: een verhoogde bloedglucose<br />

De hoeveelheid glucose in het bloed wordt de bloedglucosespiegel of kortweg bloedglucose<br />

genoemd. Mensen met <strong>diabetes</strong> hebben een verhoogde bloedglucosespiegel/bloedglucose. In<br />

het vervolg zullen we steeds de term ‘bloedglucose’ gebruiken.<br />

Verloop<br />

De diagnose is meestal snel duidelijk<br />

Als u te veel glucose in uw bloed hebt, krijgt u bepaalde klachten: dorst, veel plassen enzovoort.<br />

Waarschijnlijk hebt u van deze klachten al langer last gehad. Vroeg of laat bent u daarom naar<br />

de arts gegaan. Na enkele onderzoeken heeft de arts u verteld dat u <strong>diabetes</strong> hebt. Anders<br />

gezegd: de arts stelde de diagnose <strong>diabetes</strong>.<br />

Uw klachten verdwijnen door de behandeling<br />

Nadat de diagnose is gesteld, wordt met de behandeling begonnen. Het doel van de<br />

behandeling is om de verhoogde bloedglucose te verlagen, zodat de hoeveelheid glucose in het<br />

bloed weer (min of meer) normaal wordt. Het is de bedoeling dat de bloedglucose op dit peil<br />

blijft. Als dit lukt zullen uw klachten verdwijnen en hebt u in het dagelijks leven normaal<br />

gesproken nauwelijks last van de <strong>diabetes</strong>klachten.<br />

Na jaren kunnen nieuwe klachten (late complicaties) ontstaan<br />

Op den duur (na jaren) kunnen er door <strong>diabetes</strong> ook nog andere klachten ontstaan. Dit worden<br />

‘late gevolgen’ of ‘late complicaties’ genoemd. Deze klachten kunnen te maken hebben met de<br />

ogen, de nieren, het hart en de bloedvaten, de zenuwen en de voeten.<br />

Behandeling<br />

Regulatie van de bloedglucose<br />

Hoewel u in het dagelijks leven niet of nauwelijks klachten meer zult hebben, is het wel van<br />

belang dat de behandeling door blijft gaan. Elke dag moet u proberen een normale hoeveelheid<br />

glucose in uw bloed te hebben. Dit wordt het reguleren van de bloedglucose genoemd.<br />

Aanpassen van de voeding<br />

Uw voeding wordt waarschijnlijk aangepast. Gelet wordt onder andere op de hoeveelheid<br />

koolhydraten (die als glucose in het bloed wordt opgenomen), de hoeveelheid vet en het tijdstip<br />

van de maaltijden. Hierbij krijgt u hulp van een diëtiste.<br />

U gebruikt medicijnen<br />

Bij <strong>diabetes</strong> worden meestal medicijnen gebruikt. Mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> gebruiken<br />

insuline. Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> gebruiken bloedglucoseverlagende tabletten of insuline.<br />

Nieuwe behandelingen<br />

Er wordt onderzoek gedaan naar nieuwe behandelingen van <strong>diabetes</strong>. Deze behandelingen zijn<br />

nog experimenteel. In de toekomst kunnen misschien alle mensen met <strong>diabetes</strong> baat hebben bij<br />

deze behandelingen.<br />

Insuline wordt gemaakt in de alvleesklier. Dit gebeurt in een bepaald deel van de alvleesklier,<br />

de ‘eilandjes van Langerhans’. Bij veel mensen niet <strong>diabetes</strong> werken deze eilandjes niet<br />

goed. Door deze eilandjes te transplanteren wordt geprobeerd de productie van insuline weer<br />

op gang te helpen.<br />

Sinds 2000 bestaat er een apparaatje dat onder de huid ingebracht wordt. Dit meet<br />

voortdurend de bloedglucose. Over een aantal jaren hoopt men hier een insulinepomp aan te<br />

kunnen koppelen. De toediening van insuline wordt dan voortdurend automatisch aangepast<br />

aan de behoefte. Deze ontwikkeling wordt de kunstmatige bètacel genoemd.

---

Type 1 en<strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong><br />

Overzicht<br />

Type 1 <strong>diabetes</strong><br />

Het lichaam maakt (vrijwel) geen insuline meer<br />

aan.<br />

De klachten bij (onbehandelde) <strong>diabetes</strong> zijn:<br />

dorst, veel plassen, ‘s nachts plassen, wazig<br />

zien, afvallen terwijl u voldoende eet, zwakte<br />

of vermoeidheid en (in ernstige gevallen)<br />

verzuring van het lichaam (hierbij ruiken de<br />

adem en het zweet naar zoete appeltjes).<br />

Klachten die soms voorkomen zijn:<br />

prikkelingen in benen, handen en voeten, jeuk<br />

en witte vloed.<br />

De klachten ontstaan vrij plotseling, binnen<br />

een paar weken. Type 1 <strong>diabetes</strong> wordt<br />

daarom meestal snel ontdekt.<br />

De oorzaken van <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> zijn nog niet<br />

bekend.<br />

Type 1 <strong>diabetes</strong> komt op alle leeftijden voor.<br />

De meeste mensen krijgen <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> al<br />

op jonge leeftijd. In totaal zijn er ongeveer<br />

75.000 mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>.<br />

Type 2 <strong>diabetes</strong><br />

Het lichaam maakt te weinig insuline en/of het<br />

lichaam reageert minder op insuline.<br />

De klachten bij (onbehandelde) <strong>diabetes</strong> zijn:<br />

vermoeidheid, droge mond, wazig zien, jeuk,<br />

witte vloed en prikkelingen. Ook dorst en veel<br />

plassen komen voor.<br />

Omdat de klachten veel oorzaken kunnen<br />

hebben, wordt vaak niet aan <strong>diabetes</strong> gedacht.<br />

Daarom kan het langer duren voordat de<br />

diagnose wordt gesteld.<br />

Voor <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> kan een erfelijke aanleg<br />

bestaan. In veel gevallen hangt <strong>diabetes</strong><br />

samen met overgewicht.<br />

Type 2 <strong>diabetes</strong> komt op alle leeftijden voor,<br />

maar ontstaat meestal op oudere leeftijd. Er<br />

zijn naar schatting 675.000 mensen met <strong>type</strong> 2<br />

<strong>diabetes</strong>. Mogelijk zijn dit er (veel) meer, omdat<br />

<strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> niet altijd wordt opgemerkt.<br />

Zelfzorg<br />

U kunt een normaal leven leiden<br />

U kunt zelf veel doen aan het behandelen van uw <strong>diabetes</strong>. De meeste mensen leren in de loop<br />

van de tijd hoe zij zelf hun bloedglucose goed kunnen ‘reguleren’.<br />

Dit heeft veel voordelen. Het betekent bijvoorbeeld dat u ondanks uw <strong>diabetes</strong> een vrij normaal<br />

leven kunt leiden. U kunt bijvoorbeeld zonder problemen sporten, op vakantie, naar feestjes en<br />

uit eten gaan.<br />

Goede regulatie van de bloedglucose maakt de kans op late complicaties kleiner<br />

Een ander voordeel van het zelf reguleren van uw bloedglucose is dat u de kans op late<br />

complicaties verkleint. Hoe beter u uw bloedglucose reguleert, des te groter de kans dat u lang<br />

gezond blijft.<br />

Al met al geldt: <strong>diabetes</strong> is vervelend, maar er is veel dat u zélf kunt doen om zo gezond<br />

mogelijk te blijven en een zo prettig mogelijk leven te leiden, ondanks uw <strong>diabetes</strong>. De<br />

informatie die u hier aantreft is gemaakt om u daarbij te helpen.<br />

“Of ik bang ben voor <strong>diabetes</strong>? Nee, eigenlijk niet. Ik ben wel eens bang, maar dan voor<br />

dingen waar ik geen macht over heb, bijvoorbeeld als het heel erg stormt. Aan <strong>diabetes</strong> kun<br />

je juist zélf veel doen. Als ik mijn bloedglucose goed in de gaten houd en zo gezond mogelijk<br />

leef wordt de kans op vervelende gevolgen toch kleiner! Dus bang, nee, dat ben ik niet. Maar<br />

natuurlijk schiet het me wel eens door m’n hoofd: er kan dit gebeuren, er kan dat gebeuren.<br />

Soms heb ik het daar toch wel moeilijk mee. Als ik merk dat ik over die dingen loop te

---

piekeren helpt het vaak om te denken: ho, hier schiet ik niets mee op, gebruik je tijd liever om<br />

van het leven te genieten...” En dan ga ik bijvoorbeeld bedenken wat ik in het weekend met<br />

mijn kinderen ga doen, of ik regel een avondje naar de film met mijn vrouw. Dat helpt mij, het<br />

gepieker houdt dan op.”<br />

2. Leven met <strong>diabetes</strong><br />

Samenvatting<br />

Veel mensen maken een moeilijke, emotionele periode door nadat ze hebben gehoord dat ze<br />

<strong>diabetes</strong> hebben. Ze hebben tijd nodig om te verwerken dat ze een chronische aandoening<br />

hebben. Gelukkig lukt het de meeste mensen om na verloop van tijd weer een leuk, plezierig<br />

leven te leiden, ondanks hun <strong>diabetes</strong>.<br />

Ook als het lukt om uw <strong>diabetes</strong> een plaats te geven, zullen er moeilijke momenten zijn. Bij<br />

vlagen kunt u zich onzeker voelen en somber zijn.<br />

Om <strong>diabetes</strong> een plaats te geven in het leven, kan het helpen om niet met uw zorgen rond te<br />

blijven lopen, maar juist over uw <strong>diabetes</strong> te praten met anderen. Het kan ook helpen om<br />

informatie over <strong>diabetes</strong> te verzamelen, zodat u zich minder onzeker voelt. En natuurlijk helpt<br />

het ook om de behandeling goed vol te houden, zodat u zo min mogelijk last hebt van klachten.<br />

Diabetes hoort erbij<br />

De eerste schrik: ongeloof, boosheid en somberheid<br />

De veranderingen beginnen op het moment dat u van de arts te horen krijgt dat u <strong>diabetes</strong> hebt.<br />

Vaak schrikken mensen erg van dit bericht. Tegelijk is het voor veel mensen een opluchting,<br />

omdat nu duidelijk is waar hun klachten vandaan komen.<br />

Misschien gelooft u niet dat het echt waar is dat u <strong>diabetes</strong> hebt. U denkt bijvoorbeeld dat de<br />

arts zich heeft vergist, omdat de klachten door wat eenvoudige voedingsadviezen en medicatie<br />

verdwijnen en u zich snel weer helemaal gezond voelt.<br />

Deze reactie wordt ‘ontkenning’ genoemd. U doet dan alsof uw <strong>diabetes</strong> helemaal niet bestaat. In<br />

zo’n periode van ontkenning houdt u weinig rekening met uw <strong>diabetes</strong>. De behandelingsadviezen<br />

worden niet opgevolgd, u sport zonder voorzorgsmaatregelen enzovoort. U gaat eigenlijk met uw<br />

leven door, alsof er geen <strong>diabetes</strong> is.<br />

Vroeg of laat komen er dan toch weer lichamelijke klachten en wordt u met de neus op de feiten<br />

gedrukt. Het dringt nu echt tot u door dat u <strong>diabetes</strong> hebt. Mensen kunnen in deze periode<br />

opstandig en soms zelfs boos worden. ‘Waarom ik? Waarom niet die ander die toch altijd al zo<br />

ongezond leefde?’...<br />

Sommige mensen zijn een tijd lang erg somber en verdrietig. Hun dabetes spookt steeds door<br />

hun hoofd en zet alles in een ander, vervelend licht. In zo’n stemming kunt u makkelijk de moed<br />

verliezen. ‘Ik kan geen kant meer op, er is toch niets tegen <strong>diabetes</strong> te doen...’<br />

“Ik heb een tijd lang gedaan alsof mijn <strong>diabetes</strong> niets uitmaakte. Ik was steeds bezig mezelf<br />

te bewijzen. Ik werkte heel hard, was de meest fanatieke bij tennis, bleef als laatste op<br />

feestjes en stond dan de volgende ochtend vroeg op om een rondje door het park te lopen...<br />

Ik deed alles om mijzelf en anderen te laten geloven dat die <strong>diabetes</strong> niets uitmaakte. Nu zie<br />

ik wel in dat ik toen eigenlijk mijn <strong>diabetes</strong> ontkende. Ik wilde gewoon niet toegeven dat er<br />

iets mis was met m’n gezondheid. Maar op een gegeven moment kon ik er echt niet meer<br />

omheen. Ik kreeg een ernstige hypo en was echt even ‘van de wereld’. Dat was voor mijzelf

---

vervelend, maar ook voor mijn man. Uiteindelijk was het wel een goede les. Ik begrijp nu<br />

goed dat ik er niet onderuit kan, dat ik <strong>diabetes</strong> niet kan wegdenken. Ik héb <strong>diabetes</strong>, klaar<br />

uit. Het was moeilijk om dat toe te geven, maar nu ik het eenmaal gedaan heb voel ik me<br />

eigenlijk opgelucht.”<br />

De meeste mensen krabbelen na een moeilijke periode weer op<br />

Zelfs als deze gevoelens heel heftig zijn geweest, komt er toch eigenlijk altijd een punt waarop<br />

mensen weer opkrabbelen. U loopt dan niet meer om uw <strong>diabetes</strong> heen. Het kwartje valt: u<br />

beseft dat uw <strong>diabetes</strong> niet meer weg zal gaan. Voorzichtig begint u te zoeken naar manieren<br />

om mét uw <strong>diabetes</strong> te leven. Misschien gaat u zich verdiepen in de ziekte door veel vragen te<br />

stellen aan de arts of door er veel over te lezen. Ook kunt u op zoek gaan naar andere mensen<br />

met <strong>diabetes</strong>, bijvoorbeeld via de Diabetesvereniging Nederland.<br />

Soms blijven negatieve gevoelens en gedachten bestaan<br />

Soms lukt het niet goed om met <strong>diabetes</strong> om te gaan. Diabetes blijft dan een vervelende<br />

indringer en roept steeds opnieuw boosheid, somberheid of wanhoop op. Als u steeds maar<br />

weer last blijft hebben van negatieve gevoelens en gedachten, zal het niet lukken uw <strong>diabetes</strong><br />

een goede plaats in het leven te geven. Op den duur hebt u dan ook meer last van uw <strong>diabetes</strong><br />

dan eigenlijk nodig is.<br />

Als u erg lang last blijft hebben van negatieve gevoelens over uw <strong>diabetes</strong>, is het aan te raden<br />

om hulp te zoeken. Dat kan bij de huisarts, maar ook bij een maatschappelijk werker, een<br />

psycholoog of via de Diabetesvereniging Nederland.<br />

“Onze zoon heeft een tijd bij een psycholoog gelopen. Niet omdat hij ‘gek’ was, nee, hij kon<br />

gewoon niet overweg met z’n <strong>diabetes</strong>. Hij had veel moeite met het testen en dat spuiten. Hij<br />

vond het een gevangenis. Steeds meer liet hij de boel de boel, trok zich helemaal niets meer<br />

aan van z’n <strong>diabetes</strong>. Hij ging bijvoorbeeld vaak naar van die housefeesten en ik had zo het<br />

idee dat-ie daar ook wel eens wat pillen nam. Ik werd steeds banger dat het een keer echt<br />

mis zou gaan. Ik probeer hem zo veel mogelijk zijn eigen leven te laten leiden, maar dit ging<br />

me te ver. Met veel moeite heb ik hem tenslotte zo ver gekregen dat hij naar een psycholoog<br />

ging. Gelukkig heeft dat geholpen. Niet dat hij nu zo voorbeeldig is, maar ik merk toch dat hij<br />

meer rekening houdt met zijn <strong>diabetes</strong>. Dat is in elk geval een grote stap vooruit.”<br />

Moeilijke momenten<br />

Bang zijn voor hypo’s of andere problemen<br />

U kunt het vertrouwen in uw lichaam verliezen. Door uw <strong>diabetes</strong> lijkt u opeens niet meer op uw<br />

lichaam te kunnen rekenen: het gaat zomaar zijn eigen gang, vaak zonder dat u er iets aan kunt<br />

doen. Soms roept deze onzekerheid veel angst op. Dit kan bijvoorbeeld blijken uit angst voor<br />

hypo’s en angst voor late complicaties, zoals problemen met de ogen of nieren.<br />

Sommige mensen verliezen hun zelfvertrouwen<br />

Sommige mensen met <strong>diabetes</strong> gaan aan zichzelf twijfelen. Over allerlei zaken kunnen ze dan<br />

onzeker worden. Bijvoorbeeld: ‘Mezelf prikken? Dat lukt me nooit..’ Of: ‘Laten we dit jaar maar<br />

niet in het buitenland op vakantie gaan...’<br />

“Ik was zestien toen ik hoorde dat ik <strong>diabetes</strong> heb. Toch al niet een leeftijd waarop je<br />

overloopt van het zelfvertrouwen. Ik dacht: ik krijg nddit een vriendje!... Maar het is helemaal<br />

goed gekomen. Sterker nog, ik heb sindsdien heel wat vriendjes versleten. Misschien<br />

probeerde ik daarmee wel te bewijzen dat ik met mijn <strong>diabetes</strong> nog net zo aantrekkelijk was<br />

als elk ander meisje. Maar ook die periode ging weer voorbij. Nu ben ik alweer zeven jaar<br />

getrouwd en moeder van drie kinderen. Zo gaat dat...”

---

Onzekerheid over de toekomst<br />

Ook de toekomst kan onzeker worden. Misschien had u een bepaald beeld van de toekomst en<br />

waren allerlei plannen die u nog graag wilde uitvoeren. Deze kunnen zomaar in duigen lijken te<br />

vallen. ‘Zal ik kinderen kunnen krijgen...’ ‘Stel dat er nu niets komt van mijn carrière...’. ‘Wijzen<br />

ze me af voor een levensverzekering?...’ Of: ‘Kan ik nu nog wel carnaval vieren?’...<br />

Uw stemming kan onvoorspelbaar worden<br />

De bloedglucose heeft invloed op de stemming en uw gedrag. Bijvoorbeeld: u raakt geïrriteerd<br />

wanneer de bloedglucose te laag wordt (hypo). Ook een sterk schommelende bloedglucose kan<br />

uw stemming beïnvloeden. Vaak lukt het niet om deze veranderingen van stemming onder<br />

controle te houden, en soms hebt u het zelf niet eens in de gaten.<br />

Deze onvoorspelbare stemmingen kunnen voor problemen zorgen. Als u boos bent kunnen<br />

anderen zich afvragen: is die boosheid nu echt of komt het door een hypo? Na verloop van tijd<br />

zullen de mensen die u goed kennen overigens wel leren om uw stemmingen goed te begrijpen.<br />

Goede en slechte perioden zullen elkaar afwisselen<br />

Na een periode waarin u zich eigenlijk wel goed voelt, kan opnieuw een periode komen dat u<br />

die ‘rot<strong>diabetes</strong>’ wel achter het behang zou willen plakken. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren na<br />

een ernstige hypo. U was net bezig om met uw <strong>diabetes</strong> te leren leven, maar door die hypo is<br />

uw <strong>diabetes</strong> dan opeens weer een ongewenste indringer in uw leven. Zo lijkt het of u opeens<br />

weer terug bij af bent.<br />

Het gaat meestal met vallen en opstaan - en dat houdt nooit helemaal op. Er wordt daarom wel<br />

gezegd: leven met <strong>diabetes</strong> betekent een leven lang leren.<br />

Wat kan helpen?<br />

Praat met anderen over uw <strong>diabetes</strong><br />

Veel mensen maken van hun <strong>diabetes</strong> geen geheim. Ze vertellen anderen dat ze <strong>diabetes</strong><br />

hebben en leggen uit wat dit voor hun leven betekent. Dit doen ze niet om met hun <strong>diabetes</strong> te<br />

koop te lopen, maar omdat <strong>diabetes</strong> nu eenmaal een belangrijk deel van hun leven is.<br />

Deze openheid kan helpen om met <strong>diabetes</strong> te leren leven. Heel praktisch kan het bijvoorbeeld<br />

betekenen dat mensen u kunnen helpen bij een ernstige hypo. Maar ook meer in het algemeen<br />

kan openheid helpen, bijvoorbeeld omdat mensen u hierdoor zullen gaan begrijpen en<br />

misschien ook steunen.<br />

Uw eigen lichaam en uw <strong>diabetes</strong> leren kennen<br />

Als u uw eigen lichaam en uw <strong>diabetes</strong> goed leert kennen, wordt het makkelijker om met uw<br />

<strong>diabetes</strong> om te gaan. U weet dan bijvoorbeeld wanneer u de behandeling moet bijstellen om<br />

problemen zoals hypo’s te voorkómen, of hoe uw lichaam en uw bloedglucose reageren op<br />

spanningen of alcohol.<br />

“Ik heb een tijdje bewust uitgeprobeerd waar mijn grenzen liggen. Wat gebeurt er als ik een<br />

avondje doorzak? Hoe reageert mijn bloedglucose als ik een tijdje heel erg hard werk?... Een<br />

paar keer is het goed mis gegaan en kreeg ik flinke ontregelingen, maar ik heb er absoluut<br />

geen spijt van. Ik heb mijn <strong>diabetes</strong> veel beter leren kennen en weet ook hoe mijn<br />

bloedglucose in allerlei omstandigheden reageert. En ik weet hoe ik dat het beste kan<br />

opvangen. Gek genoeg ben ik ook mijn angst voor ontregelingen kwijtgeraakt, juist omdat ik<br />

er een paar keer mee te maken heb gehad. Ik weet nu wat het is en wat ik er aan kan doen,<br />

dat geeft een soort rust.”

---

Steun van anderen<br />

Iedereen heeft de steun van anderen nodig. Dit geldt zeker als u moeilijke momenten<br />

doormaakt door uw <strong>diabetes</strong>: als er dan iemand in de buurt is waar u echt op kunt steunen,<br />

scheelt dat een slok op een borrel.<br />

Ook de steun van andere mensen met <strong>diabetes</strong> kan veel betekenen. Via de Diabetesvereniging<br />

Nederland kunt u andere mensen met <strong>diabetes</strong> (‘lotgenoten’) ontmoeten. Het is vaak<br />

gemakkelijk om met deze mensen te praten, want u hoeft niet steeds alles uit te leggen.<br />

Bovendien kunnen ze u uit eigen ervaring allerlei tips geven.<br />

Regulatie van de bloedglucose (zo veel mogelijk) volhouden<br />

Als uw bloedglucose goed gereguleerd is, voelt u zich fitter en sterker. Dat maakt het ook<br />

makkelijker om de behandeladviezen op te volgen. En als u zich lichamelijk goed voelt, bent u<br />

geestelijk beter bestand tegen problemen. Kortom, hoe beter u de bloedglucose reguleert, hoe<br />

beter het lukt om met uw <strong>diabetes</strong> te leven.<br />

Maar: het is het onmogelijk om altijd een goede bloedglucose te hebben, hoe goed u zich ook<br />

aan alle adviezen houdt. Iedereen heeft wel eens een uitschieter. Probeer dus uw bloedglucose<br />

zo goed mogelijk te reguleren, maar maak er geen ‘examen’ van: af en toe een uitschieter is<br />

niet te vermijden.<br />

U kunt uw <strong>diabetes</strong> de baas blijven<br />

Bij <strong>diabetes</strong> is de keuze: bent u de baas over uw <strong>diabetes</strong> of is uw <strong>diabetes</strong> de baas over u? Als<br />

het u lukt om uw bloedglucose zo goed mogelijk (niet perfect!) te reguleren, zult u uw <strong>diabetes</strong><br />

meestal de baas blijven. U hebt dan weinig klachten, zodat uw <strong>diabetes</strong> ook niet zo vaak<br />

vervelende gedachten en gevoelens zal oproepen.<br />

Kortom, als het u lukt om uw <strong>diabetes</strong> een plaats in uw leven te geven, blijft uw <strong>diabetes</strong> de<br />

baas. U hebt dan alle kans om een prettig en bevredigend leven te leiden, mét <strong>diabetes</strong> en alles<br />

wat daarbij hoort. Gelukkig lukt dit na verloop van tijd bijna iedereen.<br />

3. Diagnose<br />

Samenvatting<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> hebben een te hoge bloedglucose. Hierdoor krijgen ze klachten,<br />

waarmee ze vroeg of laat naar de huisarts gaan.<br />

De meest voorkomende klachten van een te hoge bloedglucose zijn veel plassen, erge dorst,<br />

droge mond en vermagering. Ook hongergevoelens, zwakte, wazig zien, prikkelingen en<br />

tintelingen en hardnekkige infecties kunnen klachten zijn.<br />

Door de behandeling verdwijnen de klachten van een hoge bloedglucose. Toch kan het<br />

voorkomen dat de bloedglucose te hoog of juist te laag wordt. Dan ontstaan opnieuw klachten.<br />

Dit worden hypo’s (te lage bloedglucose) of hypers (te hoge bloedglucose) genoemd.<br />

De diagnose <strong>diabetes</strong> is makkelijk te stellen. Door enkele bloedonderzoeken te doen, kan<br />

worden vastgesteld of uw bloedglucose te hoog is.

---

Te hoge bloedglucose<br />

Door een te hoge bloedglucose krijgt u klachten<br />

Een te hoge bloedglucose kan veel verschillende klachten veroorzaken. Het is echter niet zo<br />

dat iedereen met <strong>diabetes</strong> met (alle) klachten te maken heeft gehad of te maken krijgt.<br />

Veel klachten kunnen bovendien een andere oorzaak dan <strong>diabetes</strong> hebben. Daarom kan het<br />

zijn dat u heel lang met klachten rondloopt, vóórdat uw <strong>diabetes</strong> wordt ontdekt. Dit gebeurt vaak<br />

bij mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>. Omdat dit <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong> vooral bij ouderen voorkomt, denken<br />

veel mensen dat hun klachten te maken hebben met het ouder worden. Ze gaan daarom niet<br />

naar de arts.<br />

“Ach, ik merkte wel dat ik niet echt in orde was, maar daar besteedde ik eigenlijk niet veel<br />

aandacht aan. Hoort bij het ouder worden, dacht ik. Maar het bleek dus <strong>diabetes</strong> te zijn.”<br />

Door de behandeling verdwijnen de klachten<br />

Door de behandeling wordt de hoeveelheid glucose in uw bloed verlaagd. Daarna zult u er zelf<br />

voor zorgen dat deze hoeveelheid zo veel mogelijk op een bepaald peil blijft. Als dit lukt zullen<br />

de klachten verdwijnen.<br />

Overleg met de arts als u opnieuw of nieuwe klachten krijgt<br />

Als u weer klachten krijgt, of een nieuwe klacht opmerkt, is het aan te raden met de arts te<br />

overleggen. Vooral in het begin kan dit nuttig zijn, omdat u dan nog niet veel weet over uw<br />

<strong>diabetes</strong>. De arts kan nagaan of uw (nieuwe) klacht met uw <strong>diabetes</strong> te maken heeft of dat er<br />

een andere oorzaak is.<br />

Overleg ook met de arts als een bestaande, bekende klacht erger wordt. Dit kan namelijk<br />

betekenen dat de behandeling niet helemaal goed verloopt. Als u hiermee te lang blijft<br />

rondlopen kunnen er ernstige problemen ontstaan.<br />

“Mijn vader komt uit zo’n familie waar liever niet ‘gezeurd’ werd. Boeren hè?... Zo’n houding<br />

begrijp ik trouwens wel, want boeren hebben eigenlijk geen tijd om ziek te zijn; het werk moet<br />

altijd doorgaan. Maar goed, toen hij <strong>diabetes</strong> kreeg vroeg ik hem: maar had je dan nooit eens<br />

ergens last van? Ach ja, zei hij toen, ik voelde wel eens wat, maar wat heet ‘last’?...”<br />

Klachten<br />

U verliest veel vocht: veel plassen<br />

Mensen met een te hoge bloedglucose plassen vaak en veel, soms wel tien keer of vaker per<br />

dag. Vaak moet iemand ook ‘s nachts één of meer keren naar het toilet. Dit heeft te maken met<br />

een te hoge bloedglucose. Normaal wordt deze glucose vastgehouden door de nieren, maar op<br />

een gegeven moment lukt dat niet meer. De glucose komt dan in de urine terecht. Glucose trekt<br />

echter vocht aan. Het gevolg: u gaat veel meer en veel vaker plassen.<br />

“Ik werd echt gek van al dat plassen. Drie, vier keer per nacht je bed uit... Het leek wel alsof<br />

ik weer een baby had!... Nou ja, het bleek dus <strong>diabetes</strong> te zijn. Dat was wel schrikken<br />

natuurlijk, maar ik was wél vrij snel van die klachten af ..”<br />

Omdat u veel vocht verliest, hebt u veel dorst<br />

Omdat u zo veel plast dreigt uw lichaam uit te drogen. Hierdoor krijgt uw lichaam meer behoefte<br />

aan vocht. U merkt dit omdat u veel dorst hebt. Vandaar dat erge dorst ook een klacht is die bij<br />

een te hoge bloedglucose ontstaat.

---

Sommige mensen drinken (vaak ongemerkt) zo’n zes tot acht liter per dag. Normaal is<br />

anderhalve tot twee liter. Als er dan bovendien veel frisdrank wordt gedronken, kan de dorst<br />

nog erger worden. Frisdrank bevat namelijk suiker, waardoor u nog meer dorst krijgt.<br />

Droge mond<br />

Een droge mond is het gevolg van uitdroging.<br />

U kunt vermageren omdat u veel glucose verliest via de urine<br />

Mensen (vooral met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>) kunnen vermageren, ook als ze toch flink eten. Dit komt<br />

omdat er veel glucose verloren gaat via de urine. Glucose is een energiebron. Als er veel<br />

glucose verloren gaat, gaat er dus ook veel energie verloren. Daar komt bij dat het lichaam op<br />

een andere manier energie gaat maken. Dit gebeurt onder meer door vetten te verbranden.<br />

Omdat er vet verdwijnt gaat u vermageren. Ook kan het zijn dat de spieren dunner worden.<br />

“Op een gegeven moment begon ik vrij snel af te vallen, terwijl ik net zoveel at als altijd. Ik<br />

schrok daar erg van, omdat ik wel eens had gehoord dat snelle vermagering met kanker te<br />

maken kan hebben. Ik was dus eigenlijk opgelucht dat het om <strong>diabetes</strong> bleek te gaan. Niet<br />

dat dat nou zo leuk is, maar toch... Op dat moment dacht ik echt: nou ja, het had erger<br />

kunnen zijn...”<br />

Honger<br />

Honger is het gevolg van de vermagering. Sommige mensen merken dat ze vooral veel meer<br />

trek hebben in zoete dingen.<br />

U kunt zich erg slap en futloos voelen<br />

Deze klachten hebben te maken met het verdwijnen van energie, de uitdroging en de<br />

vermagering. Mensen kunnen zich slap voelen, veel meer vermoeid zijn dan normaal en last<br />

hebben van slaperigheid.<br />

Wazig zien<br />

We kunnen scherp zien dankzij de ooglens. Door de verhoogde glucose in het bloed kan de<br />

ooglens vocht aantrekken. Hierdoor kan de lens vervormen en opzwellen, zodat u wazig gaat zien.<br />

Als de bloedglucose wordt verlaagd verdwijnen de klachten meestal weer, al kan dit even duren.<br />

Prikkelingen, tintelingen, doof gevoel<br />

De hoge bloedglucose heeft ook invloed op de zenuwen. Dit kan prikkelingen of een tintelend<br />

gevoel in de vingers of tenen veroorzaken. Deze klachten verdwijnen meestal weer als de<br />

bloedglucose omlaag gaat, al gebeurt dit niet meteen.<br />

Hardnekkige infecties<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> kunnen last hebben van hardnekkige infecties. Door een te hoge<br />

bloedglucose hebt u minder weerstand tegen ontstekingen. Bij de afweer tegen ontstekingen<br />

spelen de witte bloedcellen een belangrijke rol. Als de bloedglucose te hoog is, gaan deze<br />

cellen minder goed werken. Het gevolg is dat u minder weerstand hebt tegen infecties.<br />

Hypo en hyper<br />

Hypo: de bloedglucose is te laag<br />

Bij een hypo is de bloedglucose te laag. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als u te weinig eet of<br />

door de medicijnen. Door een hypo kunt u gaan trillen, zweten of misselijk worden, maar er zijn<br />

veel meer klachten. Vrijwel iedereen met <strong>diabetes</strong> krijgt wel eens een hypo. Een hypo hoeft niet<br />

ernstig te zijn en is goed te behandelen.

---

Hyper: de bloedglucose is te hoog<br />

Bij een hyper is de bloedglucose te hoog. U krijgt dan klachten die lijken op de klachten die u<br />

had voordat u wist dat u <strong>diabetes</strong> hebt. Als de bloedglucose te lang te hoog blijft, kunt u<br />

ernstiger klachten krijgen. Een hyper is goed te behandelen.<br />

Hypo’s en hypers worden ontregelingen genoemd<br />

Hypo’s en hypers worden ontregelingen genoemd. Aan ontregelingen moet altijd iets gedaan<br />

worden: als een hypo of hyper te lang blijft bestaan, kunt u namelijk ernstige klachten krijgen.<br />

Diagnose<br />

Meestal stelt de huisarts de diagnose<br />

Meestal gaan mensen naar hun huisarts als ze denken dat er iets niet goed is. Bij een te<br />

hoge bloedglucose kan het zijn dat u last hebt van veel plassen, vermagering, vermoeidheid,<br />

hardnekkige infecties enzovoort.<br />

Uw huisarts zal (meestal) met een vingerprik een druppel bloed afnemen. Dit bloed wordt ook<br />

wel het ‘capillair volbloed’ genoemd. Wanneer de glucosemeter aangeeft dat uw<br />

bloedglucose hoger is dan 11 mmol/l moet de test herhaald worden. Bij de tweede test mag u<br />

acht uur van tevoren niets eten of drinken. Er is sprake van <strong>diabetes</strong> als u nuchter bent en de<br />

waarde van uw capillair bloed hoger is dan 6,0 mmol/l. Soms zal de arts (via uw arm) bloed<br />

afnemen voor onderzoek in het laboratorium. Dit bloed wordt het ‘veneus plasma’ genoemd.<br />

Als de uitslag van het veneus plasma hoger is dan 6,9 mmol/l is er sprake van <strong>diabetes</strong>. De<br />

arts zal dan samen met u een behandeling uitstippelen.<br />

De afkorting ‘mmol/l’ staat voor ‘millimol per liter’. Dit is een bepaalde maat, net zoals<br />

‘centimeter’ of ‘kilo’. Millimol geeft de hoeveelheid van een stof aan. Bij de bloedglucose<br />

wordt de hoeveelheid glucose per liter bloed gemeten. Vandaar: millimol per liter.<br />

Om welk <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong> gaat het?<br />

Als duidelijk is dat u <strong>diabetes</strong> hebt, moet ook nog worden vastgesteld om welk <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong> het<br />

gaat: <strong>type</strong> 1 of <strong>type</strong> 2.<br />

Type 1 <strong>diabetes</strong><br />

Als u nog jong bent (jonger dan dertig) en u blijkt <strong>diabetes</strong> te hebben, is de kans groot dat u<br />

<strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> hebt. Dit geldt zeker als u klachten hebt over verzuring of veel gewichtsverlies<br />

in korte tijd.<br />

Type 2 <strong>diabetes</strong><br />

Als u ouder bent dan dertig en u bent te zwaar, is de kans groot dat u <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebt. U<br />

zult in dat geval wel reageren op een bloedglucoseverlagend middel, omdat u zelf nog wat<br />

insuline aanmaakt. Type 2 komt ook steeds vaker voor bij mensen onder de dertig.<br />

4. Verloop<br />

Samenvatting<br />

Diabetes kan na langere tijd, meestal jaren, tot nieuwe klachten leiden. Ze hebben te maken<br />

met de ogen, de nieren, de zenuwen, het hart en de grote bloedvaten, de voeten en de<br />

gewrichten. Deze klachten worden ‘late complicaties’ genoemd.<br />

Om late complicaties zo veel mogelijk te voorkómen is het van belang uw bloedglucose goed te<br />

reguleren. U zult daarnaast regelmatig controle hebben, zodat eventuele problemen snel<br />

worden opgespoord en behandeld.

---

Late gevolgen<br />

Nieuwe klachten<br />

Door uw behandeling zult u minder klachten hebben, hoewel een hypo of hyper niet altijd te<br />

voorkomen is. Op den duur kunnen late complicaties’ ontstaan. Het gaat hierbij om ernstige<br />

aandoeningen. Omdat u door <strong>diabetes</strong> een grotere kans hebt op deze aandoeningen, kan het<br />

zijn dat u hiervan erg schrikt. Probeer echter nuchter te blijven. U kunt de volgende zaken in het<br />

achterhoofd houden:<br />

Niet iedereen krijgt met al deze vervelende zaken te maken. Sterker nog: er zijn steeds meer<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> die een hoge leeftijd bereiken zonder hiervan hinder te hebben.<br />

Als er toch klachten ontstaan, kan er vaak wel iets aan worden gedaan. Soms kunnen de<br />

klachten helemaal verdwijnen, soms kunt u er door de behandeling minder last van hebben.<br />

Houd u zo veel mogelijk aan de controleafspraken hij uw arts. De controles zijn onder meer<br />

gericht op het (tijdig) opsporen van complicaties.<br />

U kunt zelf veel doen om de late complicaties te voorkómen, of in elk geval zo lang mogelijk<br />

uit te stellen. U vindt hier veel informatie over de manier waarop u dit kunt doen.<br />

Wat kunnen de late complicaties zijn?<br />

Hier worden de late complicaties kort beschreven. Late complicaties betreffen de:<br />

ogen<br />

nieren<br />

zenuwen<br />

hart en grote bloedvaten<br />

voeten<br />

gewrichten<br />

De ogen<br />

Problemen van de ogen komen bij mensen met <strong>diabetes</strong> vrij vaak voor. Klachten kunnen<br />

bijvoorbeeld zijn: minder scherp zien, minder goed kleuren zien, een waas voor de ogen zien en<br />

plotselinge pijn. In ernstige gevallen kan er plotseling slechtziendheid of blindheid ontstaan. Van<br />

beginnende oogafwijkingen merkt u meestal niets; als er klachten optreden zijn de<br />

oogafwijkingen meestal vergevorderd. Het is daarom aan te raden om uw ogen jaarlijks te laten<br />

controleren.<br />

Een schommeling in de bloedglucose kan voor tijdelijke klachten van de ogen zorgen<br />

(bijvoorbeeld bij griep of het begin van de behandeling). IJ hoeft dus niet meteen in paniek te<br />

raken. Ga wel naar de arts zodat er onderzoek gedaan kan worden naar de oorzaak van de<br />

klachten. Als u afwijkingen blijkt te hebben, zult u vaker moeten komen voor controle.<br />

De nieren<br />

Ook de nieren kunnen minder goed gaan werken. Dat hoeft u niet te merken, want vaak geeft<br />

dit geen klachten. Als er toch klachten optreden gaat het meestal om moeheid, het vasthouden<br />

van vocht door het lichaam, jeuk en een bleke huid. In ernstige gevallen gaat de werking van de<br />

nieren zo sterk achteruit dat u moet gaan spoelen (dialyse).<br />

De zenuwen<br />

Diabetes kan op den duur de zenuwen in het lichaam aantasten. Dit kan heel verschillende<br />

klachten geven. Voorbeelden zijn: pijnscheuten in de benen, dove gevoelens of juist een<br />

brandend gevoel en prikkelingen in de vingers en tenen, een ‘vol gevoel’ na het eten of een<br />

vervelend gevoel van de huid. Ook erectieproblemen kunnen hierdoor ontstaan.<br />

Het hart en de grote bloedvaten<br />

Diabetes versnelt het proces van slagaderverkalking. U kunt hierdoor onder andere pijn of een<br />

beklemd gevoel op de borst hebben hij inspanning. In ernstige omstandigheden kunt u een<br />

hartaanval (hartinfarct) krijgen. Ook pijn in de benen na een tijdje lopen komt voor.

---

De voeten<br />

Klachten van de voeten komen vrij vaak voor. De klachten beginnen vaak licht, bijvoorbeeld met<br />

ingroeiende nagels of wondjes die niet goed genezen. Als deze klachten niet goed worden<br />

behandeld kunnen er op den duur grotere problemen ontstaan, waarbij kleine wondjes moeilijk<br />

genezen en groter worden.<br />

Gewrichtsproblemen<br />

Diabetes kan op den duur gewrichtsproblemen geven. De gewrichten van de handen,<br />

schouders en heupen worden stijver waardoor u ze minder goed kunt bewegen. Andere<br />

klachten die kunnen ontstaan zijn een verhoogde voetdruk, voetzweren en een verdikte huid.<br />

Deze complicatie wordt ook wel iimited Joint Mobility’ genoemd.<br />

“Toen ik over <strong>diabetes</strong> begon te lezen ontdekte ik al snel de late complicaties. Daar schrok ik<br />

erg van. Maar later zakte dat weer weg. Je kunt er nu eenmaal niet steeds bij stilstaan wat er<br />

later misschien met je gaat gebeuren. Inmiddels weet ik er ook wat meer van. Het blijkt dat<br />

ze veel late complicaties tegenwoordig vrij goed kunnen behandelen. En zelf kan ik ook veel<br />

doen om problemen te voorkomen. Dat vind ik erg prettig, je bent dan tenminste niet<br />

machteloos...”<br />

Zelfzorg<br />

Zorg ervoor dat u uw bloedglucose goed reguleert<br />

U kunt zelf veel doen om de late complicaties te voorkómen of uit te stellen. Bij bijna alle<br />

complicaties is de belangrijkste vuistregel: zorg ervoor dat u uw bloedglucose zo goed mogelijk<br />

reguleert.<br />

Regelmatige controle<br />

Periodieke controles<br />

Veel mensen gaan een aantal keer per jaar voor een controle naar de huisarts of internist. Hoe<br />

vaak deze controles plaatsvinden en welke hulpverlener (internist, huisarts of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige) de controle doet, is afhankelijk van de behandeling die hulpverleners<br />

voor u hebben vastgesteld in uw behandelplan.<br />

De arts zal in de eerste plaats kijken naar uw HbA1c-waarde. HbA1c is een stof in het bloed die<br />

glucose bindt. Aan de waarde van deze stof kan de arts zien wat uw gemiddelde<br />

bloedsuikerspiegel van de laatste zes tot acht weken was. Hoe hoger de HbA1c-waarde, hoe<br />

hoger uw bloedglucose is geweest. De arts doet dit om te bepalen of uw behandeling<br />

gedurende een langere periode het juiste effect heeft gehad. Daarnaast kijkt de arts naar uw<br />

gewicht en uw bloeddruk en voert hij of zij met u een gesprekje over eventuele klachten en<br />

veranderingen in uw leefstijl.<br />

Als de arts veranderingen in uw gezondheid opmerkt, zal hij of zij samen met u naar<br />

oplossingen zoeken. In overleg met u zal de arts bijvoorbeeld uw medicatie verhogen of op<br />

zoek gaan naar een andere vorm van behandeling. De periodieke controles wordt iedereen met<br />

<strong>diabetes</strong> sterk aangeraden.<br />

Jaarlijkse controles<br />

Daarnaast wordt sterk aangeraden om jaarlijks naar de arts te gaan voor een aantal extra<br />

controles. Deze controles zijn bedoeld om mogelijke complicaties op te sporen. Hierbij wordt<br />

onder meer gekeken naar eventuele spierzwakte, de werking van uw nieren en zenuwen,<br />

voetproblemen, de hoogte van uw cholesterolgehalte en naar huidbeschadigingen door het<br />

inspuiten van insuline. Ook uw ogen moeten jaarlijks door een oogarts worden gecontroleerd.

---

Als er dan de eerste tekenen van complicaties ontstaan, kunnen deze snel behandeld worden.<br />

De behandeling zal dan beter verlopen.<br />

Verder zal de arts met u een gesprek voeren over uw leefstijl en hoe u deze zo nodig kunt<br />

aanpassen. De jaarlijkse controle is ook bedoeld om uw vragen te beantwoorden, bijvoorbeeld<br />

over zelfcontrole en zelfregulatie, over roken, beweging en alcohol, en ook over een onderwerp<br />

zoals seksualiteit.<br />

Leer uw lichaam kennen<br />

Sommige late complicaties beginnen zonder dat u iets merkt, of er zijn kleine klachten die u<br />

bijna niet voelt. Probeer uw lichaam te leren kennen, zodat u snel door hebt dat er iets mis is.<br />

Veel klachten zijn niet ernstig, maar soms is het aan te raden meteen naar de arts te gaan. Als<br />

regel kunt u aanhouden: als u nieuwe klachten hebt en u kunt deze niet verklaren, ga dan naar<br />

de huisarts.<br />

Leef gezond<br />

Iedereen krijgt het advies om gezond te leven. Mensen met <strong>diabetes</strong> hebben daar nog meer<br />

baat bij, omdat een gezonde leefstijl de late complicaties helpt voorkómen. De belangrijkste<br />

adviezen zijn:<br />

stop met roken<br />

wees matig met het drinken van alcohol<br />

wees matig met verzadigd vet<br />

voorkom overgewicht<br />

beweeg zo veel mogelijk<br />

5. Behandeling: overzicht<br />

Samenvatting<br />

Bij gezonde mensen gaat de bloedglucose in een regelmatige golfbeweging op en neer. De<br />

alvleesklier kan het glucosegehalte goed op peil houden. Bij mensen met <strong>diabetes</strong> werkt dit<br />

systeem niet goed meer, waardoor de bloedglucose te hoog wordt en de golfbeweging<br />

ontregeld raakt. De behandeling is bedoeld om de normale golfbeweging zo goed mogelijk na te<br />

bootsen. Voor sommige mensen met <strong>diabetes</strong> zijn er extra doelen: stoppen met roken, afvallen<br />

en het verlagen van een te hoog cholesterolgehalte en te hoge bloeddruk.<br />

De golfbeweging van de bloedglucose ontstaat door het verteren van voedsel, maar ook door<br />

lichaamsbeweging. emoties en medicijnen. Door het verteren van voedsel gaat de bloedglucose<br />

omhoog. Vervolgens daalt de bloedglucose geleidelijk, omdat glucose vanuit het bloed in ons lichaam<br />

wordt opgenomen. Als het lukt om deze golfbeweging zo veel mogelijk na te bootsen,<br />

zult u geen klachten meer hebben en wordt de kans op late complicaties kleiner.<br />

Doel<br />

Het reguleren van de bloedglucose<br />

Het doel van de behandeling is om de hoeveelheid glucose in het bloed zo normaal mogelijk te<br />

houden om de kans op complicaties te verkleinen. Dit wordt het reguleren van de bloedglucose<br />

genoemd. Het goed reguleren van de bloedglucose en het (zo veel mogelijk) voorkomen van<br />

complicaties is het doel van de behandeling bij elk <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong>.<br />

Als dit lukt verdwijnen uw <strong>diabetes</strong>klachten, zoals vaak plassen, dorst enzovoort. Bovendien<br />

wordt de kans op late complicaties kleiner. Met andere woorden: door de bloedglucose goed te<br />

reguleren verdwijnen de klachten en zorgt u ervoor dat u zo gezond mogelijk blijft.

---

Maar: het lukt niemand om de bloedglucose altijd op een goed peil te houden. Er zijn namelijk<br />

veel factoren die uw bloedglucose kunnen beïnvloeden: stress, een avondje uit, zware<br />

inspanning... Iedereen heeft zo nu en dan uitschieters. Dat geeft ook niet: een enkele uitschieter<br />

heeft geen grote gevolgen voor uw gezondheid. Schrik dus niet als u merkt dat uw<br />

bloedglucose zo nu en dan wat naar boven of beneden uitschiet!<br />

Voor veel mensen zijn er nog extra doelen<br />

Het reguleren van de bloedglucose is een hoofddoel voor iedereen met <strong>diabetes</strong>. Daarnaast<br />

kunnen er nog andere behandeldoelen zijn.<br />

Leefstilladviezen<br />

Omdat mensen met <strong>diabetes</strong> een verhoogde kans op hart- en vaatziekten hebben, zal het<br />

eerste advies zijn: gezond(er) gaan leven. Het komt er op neer dat ‘leefstijladviezen’ krijgt:<br />

allerlei ‘regeltjes’ die u helpen uw bloedglucose op peil te houden. De leefstijladviezen helpen<br />

ook om de kans op late complicaties te verkleinen.<br />

Bijvoorbeeld als u <strong>diabetes</strong> hebt en u rookt, zult u het dringende advies krijgen met roken te<br />

stoppen. Door te roken maakt u de kans op hart- en vaatziekten nog groter. Ook de kans op<br />

andere late complicaties wordt groter.<br />

Mensen die te zwaar zijn, krijgen het advies af te vallen. Dit komt vooral voor bij mensen met<br />

<strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> (85 tot 90 procent van deze groep). Door af te vallen, kunnen zij ervoor zorgen<br />

dat de insuline beter zijn werk gaat doen. Afvallen is niet altijd makkelijk. Soms lukt het gewoon<br />

niet, hoe mensen ook hun best doen. Zij kunnen de hulp van een diëtist inroepen. Als afvallen<br />

niet lukt, is het van belang om in ieder geval niet zwaarder te worden, bijvoorbeeld door op de<br />

voeding te letten en regelmatig te bewegen.<br />

Iedereen met <strong>diabetes</strong> zal het advies krijgen gezonder te eten en voldoende te bewegen.<br />

Beweging en een gezonde voeding hebben een gunstig effect op de insulinewerking en de<br />

bloeddruk.<br />

Een verhoogd cholesterolgehalte behandelen<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben vaak te veel cholesterol in hun bloed. Dit maakt de kans<br />

op late complicaties van het hart en de bloedvaten groter. Ook bij mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong><br />

kan het cholesterolgehalte verhoogd zijn. Dit komt minder vaak voor dan bij mensen met <strong>type</strong> 2<br />

<strong>diabetes</strong>, maar toch wordt ook mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> aangeraden elk jaar hun cholesterol<br />

te laten controleren.<br />

Door gezonder te gaan leven, kan worden geprobeerd de hoeveelheid cholesterol in het bloed<br />

te verminderen. Het is voor mensen met <strong>diabetes</strong> vaak moeilijker dan voor mensen zonder<br />

<strong>diabetes</strong> om zo het cholesterolgehalte voldoende te laten dalen. Daarom schrijft de arts vaak<br />

aanvullend medicijnen voor.<br />

Een verhoogde bloeddruk behandelen<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben vaak een te hoge bloeddruk. In veel gevallen gaat dit<br />

samen met overgewicht. Een hoge bloeddruk maakt de kans groter op late complicaties.<br />

Daarom is het advies: laat een hoge bloeddruk behandelen.<br />

Hoewel dit minder vaak voorkomt, kunnen ook mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> een verhoogde<br />

bloeddruk hebben. In dat geval lopen zij ook meer kans om bepaalde late complicaties te<br />

krijgen. Daarom wordt ook mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> aangeraden elk jaar de bloeddruk te<br />

laten controleren.

---

Reguleren bloedglucose<br />

Hoe verloopt de bloedglucose normaal?<br />

In het bloed is altijd glucose aanwezig, maar niet altijd even veel. Soms bevindt er zich meer<br />

glucose in het bloed, soms minder. Het is een soort golfbeweging, met pieken en dalen. Wel is<br />

het zo, dat de pieken altijd ongeveer even hoog zijn en de dalen even laag. De golfbeweging<br />

blijft dus binnen bepaalde grenzen, zowel naar boven als naar beneden.<br />

Stap voor stap ziet de golfbeweging er als volgt uit.<br />

Als u eet neemt u uit het verteerde voedsel glucose op. Deze glucose komt in het bloed: de<br />

bloedglucose stijgt.<br />

Door de stijging van de bloedglucose begint de alvleesklier extra insuline te maken. Dat<br />

gebeurt al heel snel.<br />

De insuline zorgt ervoor dat glucose vanuit het bloed in de verschillende organen in ons<br />

lichaam terechtkomt. Hier wordt de glucose als energiebron gebruikt. Er gaat dus glucose<br />

vanuit het bloed naar deze organen, geholpen door de insuline. Hierdoor daalt de<br />

bloedglucose weer.<br />

Als de bloedglucose eenmaal gedaald is, gaat de alvleesklier minder insuline maken.<br />

Omdat we de hele dag energie nodig hebben, bevindt er zich altijd wat glucose in ons bloed.<br />

De golfbeweging zo goed mogelijk nabootsen<br />

De golfbeweging bij mensen met <strong>diabetes</strong> verloopt niet goed. Omdat er wat mis is met de<br />

hoeveelheid insuline of de werking hiervan, daalt de bloedglucose onvoldoende. Er zit dus altijd<br />

te veel glucose in het bloed. Het doel van de behandeling is om de normale golfbeweging zo<br />

veel mogelijk terug te krijgen: het reguleren van de bloedglucose. Dit doet u door een balans te<br />

vinden tussen voeding, beweging en medicijnen.<br />

Het zal niet lukken om de golfbeweging precies na te doen. Het lichaam regelt de bloedglucose<br />

namelijk erg nauwkeurig, van moment tot moment. Dat kunt u zelf nooit precies nabootsen. Uw<br />

bloedglucose zal zo nu en dan uitschieten, ook al houdt u zich aan de regels.<br />

Het lukt meestal wel om de golfbeweging ongeveer na te doen. Dat is voldoende om uw<br />

<strong>diabetes</strong>klachten te laten verdwijnen en de late complicaties zo veel mogelijk te voorkómen. Het<br />

is echter wel belangrijk om de hoogte van de golfbeweging binnen bepaalde grenzen te<br />

houden. Geregeld hoge pieken (bijvoorbeeld na de maaltijd) moet u dus zien te voorkomen:<br />

deze doen de kans op hart- en vaatziekten beduidend toenemen.<br />

Maar: er is meer dan een normale bloedglucose<br />

Om uw bloedglucose zo normaal mogelijk te houden, moet u zich aan bepaalde regels houden.<br />

U moet er bijvoorbeeld bij het eten rekening mee houden dat u van bepaalde producten niet te<br />

veel mag eten. Of: u moet op bepaalde tijden insuline toedienen of medicijnen innemen.<br />

Doordat u zich aan zulke regels houdt, blijft uw bloedglucose goed gereguleerd. Maar er is ook<br />

een andere kant aan deze regels: ze kunnen u in uw vrijheid beperken. Als u de regels heel<br />

streng toepast, wordt het bijvoorbeeld onmogelijk om een keer spontaan uit eten te gaan, of<br />

zomaar te besluiten een eind te gaan joggen. Kortom, als u zich altijd streng aan alle regels<br />

houdt wordt uw leven er waarschijnlijk niet leuker op.<br />

Het wordt daarom aangeraden een evenwicht te zoeken: probeer uw bloedglucose zo goed<br />

mogelijk te reguleren, maar probeer ook een zo prettig en normaal mogelijk leven te leiden. In<br />

het begin krijgt u hierbij veel hulp van de arts, de diëtist of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Later zult u<br />

zelf in de praktijk leren hoe u met uw <strong>diabetes</strong>, en alles wat daarbij hoort, kunt en wilt omgaan.<br />

Ook kan het dan fijn zijn van lotgenoten te leren hoe zij met hun <strong>diabetes</strong> omgaan.

---

Iedereen moet dit overigens op zijn eigen manier doen. Mensen verschillen nu eenmaal. Voor<br />

de een is een regel geen probleem, terwijl een ander zo’n regel heel vervelend vindt. Een<br />

standaardrecept is er niet!<br />

“Ik was nogal een vrijbuiter. Deed graag waar ik zin in had, wat er in m’n hoofd opkwam.<br />

Uitgaan, doorhalen en doorzakken, je kent het wel. Het meest vervelende van mijn <strong>diabetes</strong><br />

vond ik daarom dat ik op allerlei zaken moest gaan letten. Daar baalde ik echt van. Opeens<br />

was dat vrije leventje voorbij, het voelde aan als een gevangenis. Ik ben er nu wel wat aan<br />

gewend. Je wordt vanzelf wat rustiger als je ouder wordt. Maar af en toe spring ik nog wel<br />

eens uit de band, zak ik gewoon een nacht door. Dan giert die bloedglucose wel eens uit de<br />

klauwen, maar dat interesseert me dan niet. Ik weet donders goed wat de gevolgen kunnen<br />

zijn, dat hoeft niemand me uit te leggen, maar ik vind ook: je leeft maar één keer, het gaat er<br />

dus ook om dat je een beetje plezier in je leven hebt.”<br />

6. Behandeling van <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong><br />

Samenvatting<br />

De behandeling is bedoeld om de normale golfbeweging van de bloedglucose zo goed mogelijk<br />

na te bootsen. Dit gebeurt bij mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> door een balans te vinden tussen<br />

voeding, medicijnen en beweging. U voert deze behandeling zelf uit, nadat u op weg bent<br />

geholpen door de arts, diëtist, <strong>diabetes</strong>verpleegkundige of praktijkondersteuner.<br />

Het aanpassen van de voeding betekent niet dat u een streng dieet moet volgen. U moet letten<br />

op de hoeveelheid koolhydraten die u inneemt, omdat koolhydraten worden omgezet in<br />

glucose. Verder gelden de algemene regels voor gezond eten. Zoetstoffen die geen of weinig<br />

calorieën leveren kunnen nuttig zijn.<br />

De glucose in het bloed kan alleen in het lichaam worden opgenomen met behulp van insuline.<br />

Omdat mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> zelf geen insuline aanmaken, moeten ze insuline<br />

gebruiken. Dit gebeurt met een insulinepen, een hulpmiddel waarmee u zichzelf een injectie<br />

geeft. U doet dit volgens een bepaald, met de arts afgesproken schema. U leert dit schema zelf<br />

aan te passen.<br />

Beweging heeft voor iedereen veel voordelen, maar vooral voor mensen met <strong>diabetes</strong>. Een half<br />

uur beweging per dag kan al veel gezondheidswinst opleveren. Als u echt aan uw conditie wilt<br />

werken, zult u minstens drie keer per week flink moeten sporten. U kunt alleen sporten als u in<br />

staat bent uw behandeling aan te passen. Als u twijfelt of u kunt sporten of welke sport u het<br />

beste kunt doen, overleg dan eerst met uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

In het kort<br />

Door uw voeding neemt de bloedglucose toe<br />

Als u eet en drinkt wordt uw bloedglucose hoger. Dat is niet erg, want die glucose hebt u nodig:<br />

u haalt er energie uit. Maar tegelijk moet u voorkómen dat de bloedglucose te véél stijgt. U kunt<br />

dit doen door niet te veel te eten, door regelmatig te eten en door te letten op wát u eet.<br />

Door de insuline neemt de bloedglucose af<br />

Ook als u op uw voeding let, stijgt uw bloedglucose na het eten. Om de bloedglucose weer<br />

omlaag te krijgen gebruiken mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> insuline. Door insuline te gebruiken<br />

wordt uw bloedglucose lager. De insuline zorgt er namelijk voor dat de glucose vanuit het bloed<br />

overal in het lichaam wordt opgenomen. Daar wordt de glucose als energiebron gebruikt.

---

Uw lichaam maakt zelf geen insuline. Daarom moet u zichzelf de insuline toedienen. Dit gebeurt<br />

met een injectie, waarvoor u een speciale insulinepen gebruikt. Het gaat meestal om een aantal<br />

injecties per dag.<br />

Door beweging verbetert de werking van insuline<br />

Bewegen heeft veel voordelen, voor iedereen, maar zeker voor mensen met <strong>diabetes</strong>. Door<br />

regelmatig te bewegen neemt uw bloedglucose af (zodat u minder medicijnen nodig hebt),<br />

verbetert de bloedsomloop en helpt om uw gewicht op peil te houden.<br />

U zorgt zelf voor het reguleren van uw bloedglucose<br />

Uw voeding, beweging en insuline hebben dus gevolgen voor uw bloedglucose. Het reguleren<br />

van de bloedglucose komt onder andere neer op het in de gaten houden van uw voeding en het<br />

gebruik van insuline. U zult er zelf voor proberen te zorgen dat deze zaken met elkaar in<br />

evenwicht blijven, zodat uw bloedglucose binnen bepaalde grenzen blijft.<br />

Nadat u door de arts, de diëtist en de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige op weg bent geholpen houdt u<br />

de behandeling verder zelf in de gaten. Anders gezegd, u zorgt zelf voor het reguleren van uw<br />

bloedglucose.<br />

Het kost tijd om aan de behandeling te wennen<br />

In het begin zal het u waarschijnlijk moeite kosten om te wennen aan de behandeling. U moet de<br />

behandeling nog inpassen in uw manier van leven. Dat gaat niet vanzelf, vaak zijn er ups en downs:<br />

een tijdje gaat het goed en dan opeens kost het weer de nodige moeite. Toch zal het geleidelijk<br />

beter gaan. In de praktijk blijkt gelukkig dat de meeste mensen wel wennen aan de behandeling.<br />

“Toen ik hoorde dat ik <strong>diabetes</strong> had ben ik er meteen over gaan lezen. Folders, brochures,<br />

boeken - alles wat ik te pakken kon krijgen. Ik wilde er zoveel mogelijk over weten. Aan de<br />

ene kant was dat niet zo slim, want je overspoelt jezelf met informatie. Het is gewoon te veel<br />

en in je hoofd wordt het dan een warboel. Maar aan de andere kant heb ik van al dat lezen<br />

toch ook wel voordeel gehad. Ik begreep namelijk al snel waarom ik moest letten op wat ik at,<br />

waarom ik nou eigenlijk insuline nodig had. Dat maakte het wat gemakkelijker om mijn<br />

<strong>diabetes</strong> in mijn leven in te passen.”<br />

Voeding<br />

U hoeft geen streng dieet te volgen<br />

Het is niet zo dat mensen met <strong>diabetes</strong> een streng dieet moeten volgen, of alleen<br />

‘<strong>diabetes</strong>voeding’ mogen eten. Voor mensen met <strong>diabetes</strong> geldt eigenlijk hetzelfde als voor<br />

iedereen: eet gezond. Er is wel een aantal zaken waar mensen met <strong>diabetes</strong> extra aandacht<br />

aan moeten besteden. Deze worden hieronder kort aangegeven.<br />

Algemene adviezen<br />

Gezonde voeding<br />

Gezond eten geldt voor iedereen, maar zeker voor mensen met <strong>diabetes</strong>, omdat een gezonde<br />

voeding het risico beperkt op hart- en vaatproblemen. Een gezonde voeding bevat weinig<br />

verzadigd vet, veel groente en fruit en volkoren graanproducten zoals volkorenbrood,<br />

zilvervliesrijst enzovoort.<br />

Let op de koolhydraten<br />

Onze voeding bevat veel ‘koolhydraten’. Deze worden in de darmen verteerd tot glucose. De<br />

hoeveelheid koolhydraten in de voeding en de insuline die u gebruikt, moeten daarom met<br />

elkaar in evenwicht zijn. Te veel koolhydraten in de maaltijd kan leiden tot een te hoge

---

loedglucose, te weinig koolhydraten tot een te lage bloedglucose. Van uw arts en vooral van<br />

de diëtist leert u hoe u de hoeveelheid koolhydraten aan kunt passen en hoe u kunt variëren.<br />

Suiker is niet verboden<br />

Ook suiker behoort tot de koolhydraten. Suiker is voor mensen met <strong>diabetes</strong> niet verboden,<br />

zoals veel mensen nog steeds denken. Het blijkt dat suiker de bloedglucose niet sneller of<br />

sterker laat toenemen dan andere koolhydraten (bijvoorbeeld uit brood of aardappelen). Wel<br />

blijft gelden wat we hiervoor schreven: de hoeveelheid koolhydraten in de maaltijd moet in<br />

evenwicht zijn met de insuline.<br />

Zoetstoffen<br />

Zoetstoffen zonder of met zeer weinig calorieën kunnen nuttig zijn, omdat ze geen koolhydraten<br />

bevatten. Deze zoetstoffen kunnen in frisdrank light, thee en koffie een goede vervanger zijn<br />

van suiker.<br />

Let op verzadigd vet<br />

Door uw <strong>diabetes</strong> hebt u een grotere kans om hart- en vaatziekten te krijgen. Als u veel<br />

verzadigde vetten eet, wordt de kans op hart- en vaatziekten nog groter. Te veel verzadigd vet<br />

in het bloed kan er ook toe leiden dat het lichaam ongevoelig wordt voor insuline (<strong>diabetes</strong> <strong>type</strong><br />

2). Let daarom extra op verzadigde vetten in uw voeding. Verzadigde vetten komen voor in<br />

onder andere: vette vleessoorten, volle zuivelproducten en volvette kaas, koekjes en gebak,<br />

chocolade en andere snacks.<br />

Zoetstoffen die energie leveren, de ‘speciale <strong>diabetes</strong>produkten’ (zogenaamde polyolen),<br />

worden afgeraden. Ze kunnen diarreeklachten veroorzaken en bevatten vaak meer vet.<br />

“Ik ben een enorme lekkerbek, maar toch kosten die voedingsadviezen me eigenlijk weinig<br />

moeite. Dat zal wel vreemd klinken, maar het komt juist omdat ik een lekkerbek ben. Ik houd<br />

van koken en probeer graag van alles uit. Daarom weet ik ook dat er erg veel mogelijkheden<br />

zijn: er zijn tegenwoordig heel veel verschillende producten te koop, er zijn duizenden<br />

recepten en je kunt zo’n beetje elk minder gezond voedingsmiddel vervangen door een<br />

ander. Het is dus onzin dat je door die <strong>diabetes</strong> niet meer lekker zou kunnen eten. Iedereen<br />

die dat denkt moet maar eens bij mij komen eten!”<br />

Hoe brengt u dit in de praktijk?<br />

Met deze algemene adviezen weet u ongeveer waar het om gaat. Het is iets heel anders om dit<br />

in de praktijk te brengen. Een diëtist kan helpen om de voedingsadviezen in te passen in uw<br />

leven en samen met u een persoonlijk plan maken, zodat u ‘van alles voldoende en van niets te<br />

veel binnen krijgt’.<br />

Insuline<br />

Wat gebeurt er als u insuline toedient?<br />

Verreweg de meeste mensen dienen insuline toe met een zogenaamde insulinepen. Deze<br />

werkt heel gemakkelijk. Sommige mensen gebruiken een zogenaamde insulinepomp.<br />

Hoe komt insuline in het bloed?<br />

De insuline-injectie wordt vlak onder de huid gegeven (subcutaan). Daarna komt de insuline<br />

geleidelijk in het bloed terecht. De hoeveelheid insuline in het bloed neemt na een injectie dus<br />

geleidelijk toe. De insuline wordt ook weer geleidelijk door het lichaam afgebroken. Daarom<br />

hebt u na verloop van tijd weer een injectie nodig. Hoe snel dit proces verloopt, is afhankelijk<br />

van het soort insuline dat u gebruikt. Dit onderwerp komt later aan bod.

---

Het ‘instellen van de insuline’<br />

We beschreven dat de bloedglucose normaal verloopt wanneer uw voeding en het gebruik van<br />

insuline met elkaar in evenwicht zijn. Dit ligt voor iedereen wat anders. Er zal uitgezocht moeten<br />

worden op welke manier u insuline moet gebruiken. Dit noemt men het ‘instellen van de<br />

insuline’. Als u goed bent ingesteld gebruikt u de insuline op een manier die het best in uw<br />

leven past.<br />

Bij dit instellen gaat het om vier dingen:<br />

Hoeveel injecties dient u toe?<br />

Wanneer dient u de injecties toe?<br />

Welke soort insuline gebruikt u?<br />

Hoeveel insuline gebruikt u?<br />

Uw leefgewoonten spelen een belangrijke rol<br />

Het verloop van uw bloedglucose hangt sterk samen met hoe u leeft. Uw insulinegebruik zal<br />

dus ook aan uw leefgewoonten moeten worden aangepast. Bij het instellen wordt daarom<br />

gekeken naar uw gewoonten, bij voorbeeld wanneer en hoeveel u eet, of u veel beweging hebt<br />

enzovoort. Afhankelijk van deze gewoonten wordt de insuline ingesteld.<br />

De arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige maakt een behandelschema<br />

De arts maakt een schema voor u dat u een tijdje moet volgen. In dit schema staat hoe laat u<br />

de injecties geeft en welke insuline deze bevatten. Terwijl u dit schema volgt meet u uw<br />

bloedglucose elke dag. Op deze manier kunt u zien of dit schema bij u werkt. Uw arts of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige adviseert u hoe vaak u moet meten. Dit hangt af van de soort insuline<br />

die u gebruikt.<br />

Steeds wordt het schema een beetje aangepast. Bijvoorbeeld: meer injecties, andere insuline,<br />

meer of minder insuline enzovoort. Op een gegeven moment wordt hierdoor duidelijk wat voor u<br />

een goed schema is. U bent dan ‘ingesteld op insuline’.<br />

Het instellen op insuline gebeurt in samenwerking met de arts en/of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige,<br />

meestal op de polikliniek van het ziekenhuis, maar soms ook in de<br />

huisartsenpraktijk.<br />

Normaal gesproken: het behandelschema volgen<br />

U krijgt dus een behandelschema. Hierin staat wanneer u insuline moet spuiten,<br />

welke soort insuline en hoeveel insuline. Als er geen bijzondere omstandigheden zijn kunt u<br />

gewoon dit schema volgen.<br />

“In het begin vond ik het moeilijk. Ik begreep er niets van, hoe dat nou zat met die glucose en<br />

die insuline. Soms dacht ik: het is alsof je naar een spelletje schaak zit te kijken terwijl je de<br />

regels niet kent. Je ziet dan alleen een paar van die mannen stukjes hout over een bord<br />

schuiven... Nu heb ik het wel aardig door. Het valt eigenlijk wel mee, ik vind het in elk geval<br />

makkelijker dan een potje schaak. Maar ja, dat is achteraf gepraat. Ik denk dat de meeste<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> in het begin hun hersenen behoorlijk moeten inspannen.”<br />

Als u bent ingesteld, hoe gaat het dan verder?<br />

Nadat u bent ingesteld zult u nog regelmatig contact hebben met de arts of de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Maar het meeste werk moet u nu zelf doen. Elke dag zult u insuline<br />

gebruiken en regelmatig zult u uw bloedglucose controleren. Dat lijkt in het begin erg<br />

ingewikkeld, maar na een tijdje valt dat mee.

---

De arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige zullen u ook leren dat niet alleen de voeding en insuline<br />

invloed hebben op de bloedglucose, maar ook andere zaken zoals beweging of stress. U zult leren<br />

om onder alle omstandigheden uw bloedglucose normaal te houden. De meeste mensen met<br />

<strong>diabetes</strong> wennen na verloop van tijd aan wat er bij het reguleren van de bloedglucose komt kijken.<br />

Beweging<br />

Regelmatig bewegen<br />

Er zijn veel redenen te bedenken om te gaan bewegen. Regelmatig bewegen draagt bij aan het<br />

opbouwen en onderhouden van een gezonde fitheid. Bovendien heeft beweging vaak een<br />

gunstige invloed op onze stemming: we voelen ons er ook geestelijk beter door.<br />

Voor mensen met <strong>diabetes</strong> heeft bewegen nog veel meer voordelen. Het is een effectieve<br />

manier de werking van insuline te verbeteren, een gezond gewicht te behouden en de<br />

bloeddruk en het cholesterolgehalte te verlagen. Hierdoor verkleint u de kans op hart- en<br />

vaatziekten.<br />

Matig bewegen of sporten?<br />

Om een goede gezondheid te behouden is het nodig elke dag minstens een half uur matig te<br />

bewegen. Matig bewegen hoeft niet te betekenen: sporten. U kunt ook denken aan fietsen of<br />

tuinieren. U mag dus best een beetje moe worden en gaan zweten, maar u hoeft niet buiten<br />

adem te raken. Om uw conditie flink te verbeteren, hebt u aan een half uurtje bewegen per dag<br />

niet genoeg. U zult naast een half uur beweging per dag minstens drie keer per week een half<br />

uur flink moeten bewegen of sporten. U kunt hierbij denken aan stevig fietsen (fietsen is voor<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> beter dan wandelen), zwemmen, aquajoggen, conditietraining op een<br />

sportschool (‘fitness’) enzovoort: alles waarbij u zich flink moet inspannen.<br />

Sporten en <strong>diabetes</strong><br />

Voor de meeste mensen met <strong>diabetes</strong> is het goed mogelijk om te sporten. Sporten is echter<br />

alleen veilig als u in staat bent tot zelfregulatie, dus als u uw behandeling kunt aanpassen aan<br />

het sporten. Tijdens en na het sporten zal uw bloedglucose namelijk dalen omdat het lichaam<br />

extra energie verbruikt. Hierdoor kunt u een hypo krijgen.<br />

Als u complicaties hebt, zoals oog-, nier- of gevoelsafwijkingen of slagadervernauwing is het<br />

sterk aan te raden altijd eerst met uw arts te overleggen. Hij of zij kan dan besluiten om u<br />

medisch te laten keuren. Dit advies geldt ook als u niet gewend bent om te sporten, als u al<br />

langere tijd <strong>diabetes</strong> hebt en als u ouder bent dan veertig.<br />

Dan zijn er nog sporten waaraan bepaalde risico’s zijn verbonden voor mensen met <strong>diabetes</strong>,<br />

zoals parachutespringen of diepzeeduiken. Deze sporten zijn minder geschikt. Als u twijfelt of u<br />

een bepaalde sport kunt doen, is het ook aan te raden eerst met uw arts te overleggen.<br />

“Sporten is mijn leven. Toen ik hoorde dat ik <strong>diabetes</strong> had was ik dan ook echt niet van plan<br />

het sporten op te geven. Mijn arts had me wel gewaarschuwd, maar ik dacht: bekijk het<br />

maar! Tot ik tijdens het voetbal op een hete zondagmiddag zomaar flauwviel op het veld. Ik<br />

ben daar zo van geschrokken... Mijn arts, maar ook mijn vrouw en kinderen waren echt boos<br />

op me. Tja, dat zet je wel aan het denken. Samen met mijn arts heb ik toen overlegd wat het<br />

beste voor mij is. Ik kan gelukkig wel blijven voetballen, maar ik moet echt mijn grenzen<br />

trekken. Als het echt warm is, blijf ik voortaan maar in de dug-out.”

---

7. Insulinebehandeling<br />

Samenvatting<br />

Omdat mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> zelf geen insuline aanmaken, moeten ze insuline<br />

gebruiken. Ook sommige mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> moeten insuline gebruiken. Dankzij de<br />

insuline kan de normale golfbeweging van de bloedglucose worden nagebootst.<br />

Er zijn verschillende soorten insuline. De verschillen hebben onder meer te maken met de<br />

werkingsduur. Door deze verschillen lukt het vrijwel altijd een goede insulinebehandeling in te<br />

stellen.<br />

Insuline is een veilig middel, maar kan toch bijwerkingen hebben. De meest voorkomende<br />

bijwerking is dat de insuline te sterk werkt, zodat de bloedglucose te veel daalt. U krijgt dan een<br />

hypo. Insulineallergie komt bijna niet meer voor.<br />

Insuline<br />

Mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> hebben altijd insuline nodig<br />

Insuline is een hormoon dat door de alvleesklier (‘pancreas’) wordt gemaakt. Het zorgt ervoor<br />

dat koolhydraten (suikers) uit de voeding kunnen worden omgezet in energie. Het bevordert de<br />

opname van glucose in spier- en vetweefsel.<br />

Mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> moeten altijd insuline gebruiken. Dit komt omdat ze zelf geen<br />

insuline meer aanmaken.<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben soms (meestal) insuline nodig<br />

Bij mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> is insuline niet de eerste stap in de behandeling, omdat zij vaak<br />

zelf nog een beetje insuline aanmaken. Daarom wordt eerst bekeken of met gezonde voeding,<br />

bewegen en afvallen, in combinatie met bloedglucoseverlagende tabletten, de bloedglucose<br />

verlaagd kan worden en op een goed peil gehouden kan worden. Als dat niet lukt, kan insuline<br />

worden toegevoegd of wordt helemaal overgegaan op insuline.<br />

Hoe werkt insuline?<br />

Insuline kan niet als tablet worden genomen omdat het in de maag en darmen al wordt<br />

afgebroken. Het wordt daarom meestal toegediend als injectie, met een insulinepen. Insuline is<br />

ook als inhalatiepoeder beschikbaar geweest, maar na korte tijd uit de handel genomen.<br />

Als u insuline spuit, gebeurt er in grote lijnen het volgende:<br />

de insuline, die u onder de huid spuit, wordt in het bloed opgenomen<br />

hierdoor stijgt de hoeveelheid insuline in het bloed<br />

op een gegeven moment wordt een maximum bereikt: de ‘insulinepiek’<br />

daarna daalt de hoeveelheid insuline in het bloed weer (omdat het lichaam de insuline<br />

afbreekt), totdat de insuline is uitgewerkt<br />

Hoe wordt insuline toegediend?<br />

Insuline wordt tegenwoordig bijna altijd met een insulinepen ingespoten. Soms wordt insuline<br />

via een insulinepomp toegediend. Sinds kort kan insuline ook geïnhaleerd worden.<br />

Internationale eenheden (IE)<br />

Meestal wordt de hoeveelheid van een medicijn uitgedrukt in grammen of milligrammen,<br />

bijvoorbeeld: twee maal daags een tablet van 5 milligram. Bij insuline is dat anders. De<br />

hoeveelheid humane insuline wordt uitgedrukt in eenheden, ook wel ‘internationale eenheden’

---

genoemd (IE). U gebruikt dus bijvoorbeeld: vier maal per dag acht eenheden. Humane insuline<br />

is identiek aan menselijke insuline. Bij de insuline-analoga - insulines die sterk op humane<br />

insuline lijken maar dat niet zijn - gebeurt dat met eenheden (E). Deze insuline-analoga (zoals<br />

insuline aspart of insuline lispro) zijn zo gemaakt dat zij bijvoorbeeld snel of juist traag worden<br />

opgenomen en weer uitgescheiden.<br />

Hoe moet insuline bewaard worden?<br />

U hebt altijd een voorraad insuline. Insuline moet op de juiste manier worden bewaard om te<br />

voorkomen dat de insuline in de ampul uiteen valt en onwerkzaam wordt.Hieronder vindt u de<br />

belangrijkste ‘bewaarregels’.<br />

Bewaar de onaangebroken insuline koel, maar vorstvrij<br />

De insuline moet koel, maar vorstvrij worden bewaard. Bevroren insuline verliest namelijk zijn<br />

werking. De beste bewaartemperatuur is tussen de 2 en 8 graden Celsius. U kunt de insuline<br />

dus bijvoorbeeld in de koelkast bewaren, liefst in het midden of in de groentela, liever niet<br />

bovenin en zeker niet tegen de achterwand!<br />

Bewaar de aangebroken insuline op kamertemperatuur<br />

Als de insuline eenmaal is aangebroken, bewaart u deze op kamertemperatuur. Bedenk dat de<br />

insuline nu beperkt houdbaar is!<br />

Pas op voor direct zonlicht<br />

Bescherm insuline tegen direct zonlicht. Leg het dus niet in de vensterbank.<br />

Verschillende soorten insuline<br />

Er zijn veel soorten insuline. Ze zijn als volgt te verdelen:<br />

ultrakortwerkende insuline en insuline-analoga<br />

kortwerkende insuline<br />

middellangwerkende insuline<br />

langwerkende insuline en insuline-analoga<br />

combinaties, voorgemengde insuline<br />

Het verschil tussen deze soorten is dat ze niet even snel in het bloed worden opgenomen en<br />

dat ze niet even snel weer worden afgebroken. Bij ultrakortwerkende insuline komt de insuline<br />

bijvoorbeeld heel snel in het bloed en wordt de insuline ook heel snel weer afgebroken. Omdat<br />

de ultrakortwerkende insuline kort voor, tijdens of kort na de maaltijd wordt toegediend, kunt u<br />

gemakkelijker uw eigen tijd indelen.<br />

Bij de kortwerkende, middellangwerkende en langwerkende insuline verloopt dit proces steeds<br />

langzamer.<br />

Naast de genoemde insulines zijn er combinaties, zoals een kortwerkend insuline gemengd met<br />

een middellangwerkend insuline. Zo kunt u profiteren van de voordelen van beide insulines.<br />

“Ik merk dat veel mensen toch bang zijn voor medicijnen. Ik krijg bijvoorbeeld vaak de vraag of ik<br />

er geen moeite mee heb: altijd maar die insuline spuiten. Maar nee, dat heb ik eigenlijk niet.<br />

Insuline zie ik ook niet echt als een medicijn, het is een natuurlijke stof die iedereen nodig heeft.<br />

Niet dat ik het leuk vind om insuline te spuiten, maar moeite heb ik er toch niet mee. Tegen die<br />

mensen zeg ik wel eens: jij hebt er toch ook geen moeite mee om elke dag brood te eten?...”<br />

U krijgt een individueel behandelschema<br />

wordt op insuline ingesteld door de arts en/of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Er wordt bekeken wat<br />

voor u de beste soort insuline is, hoe vaak u moet gebruiken, hoeveel enzovoort. Bij het

---

vaststellen van uw individueel behandelschema wordt zo veel mogelijk rekening gehouden met<br />

uw leefstijl. Dat kan omdat er verschillende soorten insulinen zijn: deze maken verschillende<br />

behandelschema’s mogelijk.<br />

Insuline: overzicht<br />

Merknaam en stofnaam<br />

Geneesmiddelen hebben twee namen: een stofnaam en een merknaam. De stofnaam is de<br />

naam van de werkzame stof. De merknaam is de naam die de fabrikant aan het geneesmiddel<br />

geeft. Omdat meerdere fabrikanten hetzelfde geneesmiddel kunnen maken, zijn er soms<br />

meerdere merknamen bij één stofnaam.<br />

Stofnamen worden hier niet genoemd: dat is steeds insuline. De merknamen zijn geschreven<br />

met hoofdletter. Bij de stofnaam wordt tussen haakjes vermeld of het om een humane insuline<br />

of om een van de insuline-analoga gaat.<br />

Als u meer wil weten over medicijnen<br />

Als u meer wilt weten over de medicijnen kunt u terecht op internet: www.apotheek.nl. U kunt<br />

ook bellen met de Geneesmiddel-Infolijn (van de KNMP, de overkoepelende organisatie van<br />

Nederlandse apothekers): 0900 - 999 88 00 (€ 0,20 pm).<br />

Werking<br />

De werking van insuline is verdeeld in drie fases. Met ‘werkt binnen’ wordt bedoeld dat de insuline<br />

binnen de aangegeven tijd begint te werken. ‘Maximaal’ wil zeggen dat alle insuline in het bloed is<br />

opgenomen en dan het beste werkt. De ‘werkingsduur’ geeft de tijd aan dat de insuline in het<br />

lichaam werkzaam is; in die tijd neemt de werking eerst toe en daarna geleidelijk af.<br />

Ultrakortwerkende insuline en insuline-analoga<br />

Apidra (insuline glulisine) Werkt binnen 10 - 20 minuten Maximaal 1 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 2 - 5 uur<br />

Humalog (insuline lispro) Werkt binnen 15 minuten Maximaal 1 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 2 - 5 uur.<br />

Novorapid (insuline aspart) Werkt binnen 10 - 20 minuten Maximaal 1 - 3 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 3 5 uur<br />

Kortwerkende insuline<br />

Actrapid (humane insuline gewoon) Werkt binnen 30 minuten Maximaal 1 - 3 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 7 - 8 uur<br />

Humuline Regular (humane insuline Werkt binnen 30 minuten Maximaal 1 - 3 uur<br />

gewoon)<br />

Werkingsduur ligt tussen de 7 - 8 uur<br />

Insuman Infusat (humane insuline gewoon, Werkt binnen 30 minuten Maximaal 1 - 3 uur<br />

voor insulinepomp)<br />

Werkingsduur ligt tussen de 7 - 8 uur<br />

Insuman Rapid (humane insuline gewoon) Werkt binnen 30 minuten Maximaal 1 - 3 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 7 - 8 uur<br />

Middellangwerkende insuline<br />

Humuline NPH (humane insuline isofaan) Werkt binnen anderhalf uur Maximaal 4 - 12 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 20 - 24 uur<br />

Insulatard (humane insuline isofaan) Werkt binnen anderhalf uur Maximaal 4 - 12 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 20 - 24 uur<br />

Insuman Basal (humane insuline isofaan) Werkt binnen anderhalf uur Maximaal 4 - 12 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 20 - 24 uur<br />

Langwerkende insuline en insuline-analoga<br />

Lantus (insuline glargine) Wordt traag opgenomen tussen 1 - 24 Uur<br />

Werkingsduur ongeveer 24 uur

---

Levemir (insuline detemir)<br />

Combinaties, voorgemengde insuline<br />

Wordt traag opgenomen tussen 6 - 8 Uur<br />

Werkingsduur ongeveer 24 uur<br />

Dit zijn mengsels van kortwerkende en middellangwerkende insulines. De getallen geven de<br />

verhouding aan.<br />

Humuline 30/70 (humane insuline Werkt binnen 30 - 60 minuten Maximaal 2 - 12 uur<br />

gewoon plus humane insuline isofaan) Werkingsduur ligt tussen de 12 - 24 uur<br />

Humalog Mix 25 (insuline lispro plus Werkt binnen 15 min Maximaal 2 - 12 uur<br />

insuline lispro protamine)<br />

Insuman comb 15, 25, 50 (huma- ne<br />

insuline gewoon plus humane insuline<br />

isofaan)<br />

Mixtard 40, 50 (humane insuline gewoon<br />

plus humane insuline iso- faan)<br />

Novomix 30, 50, 70 (insuline aspart<br />

gewoon plus humane insu- line isofaan)<br />

Werkingsduur ligt tussen de 12 - 24 uur<br />

Werkt binnen een half uur tot een uur Maximaal 2 -<br />

12 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen 12 - 24 uur<br />

Werkt binnen 30 - 60 minuten Maximaal 2 - 12 uur<br />

Werkingsduur ligt tussen de 12 - 24 uur<br />

Werkt binnen 10 - 20 minuten Maximaal 1 - 4 uur<br />

Werkingsduur ongeveer 24 uur<br />

Insuline: bijwerkingen<br />

Insuline is een veilig middel, maar kan ook bijwerkingen hebben<br />

Vrijwel alle medicijnen hebben bijwerkingen. Ook insuline heeft bijwerkingen. U hoeft hier niet<br />

van te schrikken, want niet iedereen krijgt met bijwerkingen te maken. Bovendien geldt: aan de<br />

meeste bijwerkingen kan wel iets worden gedaan.<br />

De belangrijkste bijwerkingen worden hier beschreven.<br />

Hypo<br />

De insuline verlaagt uw bloedglucose. Als de bloedglucose té laag wordt krijgt u een hypo. Door<br />

de insuline kunt u daarom een hypo krijgen. Eigenlijk is een hypo geen echte bijwerking van<br />

insuline: het is meer een te sterke werking. Een hypo is vervelend, maar goed te behandelen.<br />

Lipoatrofie<br />

Bij lipoatrofie wordt de vetlaag onder de huid dunner. Dit gebeurt op de spuit-plaatsen.<br />

Lipoatrofie kan voorkomen als u lang insuline gebruikt en te vaak op dezelfde plaats injecteert.<br />

Sinds er humane insuline wordt gebruikt komt lipoatrofie niet zo vaak meer voor.<br />

Lipohypertrofie<br />

Bij lipohypertrofie gaat de huid op de spuitplaatsen dikker en stugger aanvoelen. Dit komt<br />

omdat er door het spuiten littekenweefsel ontstaat.<br />

Lipohypertrofie is te voorkomen door altijd een nieuwe naald te gebruiken.<br />

Insulineallergie<br />

Op de plaats waar de insuline wordt gespoten kunt u een allergische reactie krijgen. De huid<br />

wordt rood, zwelt op, jeukt en doet pijn.<br />

Aan insulineallergie kan meestal wel iets worden gedaan. U kunt bijvoorbeeld een ander merk<br />

insuline gaan gebruiken. Soms hebt u speciale medicijnen nodig om de allergie te genezen<br />

(antihistaminica). Ook kan geprobeerd worden om het lichaam minder allergisch te laten<br />

reageren op de insuline. Hierbij krijgt eerst heel kleine en dan steeds wat grotere hoeveelheden<br />

insuline. Vaak nemen de klachten hierdoor af of verdwijnen ze helemaal.

---

Wat kunt u doen als u last hebt van een bijwerking?<br />

Als u denkt dat u last hebt van een bijwerking, overleg dan altijd met uw arts of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Ook kunt u aan de apotheker vragen of de insuline die u gebruikt zo’n<br />

bijwerking kan veroorzaken. Ook in de bijsluiter is informatie over bijwerkingen te vinden.<br />

8. Insulrnepen en -pomp<br />

Samenvatting<br />

Het gebruik van een insulinepen is niet zo moeilijk, maar vraagt wel aandacht. U moet onder<br />

meer letten op de juiste hoeveelheid. Ook moet u letten op de juiste spuitplaats: om<br />

huidbeschadigingen te voorkómen moet steeds op een iets andere plek worden gespoten.<br />

Sommige mensen gebruiken een insulinepomp, waarmee u de hele dag door insuline krijgt<br />

toegediend. Hierdoor kan de hoeveelheid insuline heel nauwkeurig worden geregeld, zodat de<br />

normale golfbeweging van de bloedglucose goed kan worden nagebootst. U draagt het pompje<br />

aan - bijvoorbeeld - een broekriem. De insuline wordt vanuit de pomp via een slangetje<br />

(katheter) ingespoten.<br />

Insulinepennen<br />

Het gebruik van insuline<br />

Insuline wordt altijd gebruikt door mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>.<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> gebruiken pas insuline wanneer afvallen bij overgewicht en<br />

bloedglucoseverlagende tabletten niet voldoende werken.<br />

Insuline kan niet als pil of tablet worden gebruikt, maar wordt meestal met een injectie (of soms:<br />

inhalatiepoeder) toegediend. Door te injecteren wordt de insuline vlak onder de huid gespoten<br />

(dit heet ‘subcutaan’, ‘sub’ betekent onder en ‘cutaan’ betekent huid). Hierdoor komt de insuline<br />

in het bloed terecht en wordt het door het hele lichaam verspreid.<br />

Insulinepennen<br />

Vroeger gebruikten de meeste mensen injectiespuiten, maar tegenwoordig gebruikt vrijwel<br />

iedereen een zogenaamde insulinepen. Deze lijkt op een vulpen: in plaats van een schrijfpunt<br />

heeft de pen een naald, en in plaats van een inktpatroon een ampul met insuline. Deze ampul<br />

wordt meestal patroon of penfill genoemd. De insulinepen is veel makkelijker te gebruiken dan<br />

een injectiespuit. Toch vraagt ook het gebruik van een insulinepen wel wat oefening.

---

De keuze van een insulinepen<br />

Er zijn verschillende soorten insulinepennen. Meestal horen bepaalde insulinepennen bij een<br />

bepaald merk insuline. Er kan dus niet zomaar van insulinepen worden gewisseld. Als u<br />

voorkeur hebt voor een bepaalde pen, meld dit dan aan de arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

De belangrijkste verschillen zetten we op een rijtje.<br />

Bij de meeste pennen kan de ampul met insuline verwisseld worden. Er zijn echter ook<br />

wegwerppennen, die weggegooid worden als de ampul leeg is.<br />

De manier waarop de hoeveelheid insuline wordt ingesteld verschilt per pen. Er zijn pennen<br />

die bij het instellen bij elke eenheid een klikje laten horen; deze zijn handig als u slecht ziet.<br />

Mensen die bang zijn voor naalden kunnen ook kiezen voor een na aldloos injectiesysteem.<br />

Door middel van gasdruk wordt de insuline via de huidporiën in het onderliggende weefsel<br />

geperst.<br />

Bij sommige pennen kunt u nagaan hoelang geleden u een bepaalde dosis gespoten hebt.<br />

Dit kan handig zijn als u bijvoorbeeld wat vergeetachtig bent.<br />

U zult vaak beginnen met de insulinepen die in het ziekenhuis of op de polikliniek hebt<br />

gekregen. Als u daar eenmaal aan gewend bent kunt u deze insulinepen gewoon blijven<br />

gebruiken, maar andere pennen uitproberen kan natuurlijk ook.<br />

De keuze van de naald(en)<br />

Insulinenaalden zijn in verschillende lengten verkrijgbaar. De <strong>diabetes</strong>verpleegkundige of<br />

doktersassistent adviseert u welke naaldlengte voor u het beste werkt. Dit hangt onder meer af<br />

van de injectieplaats, de injectietechniek en de dikte van het onderhuidse vetweefsel.<br />

Het gebruik van een insulinepen<br />

Hoewel er dus verschillende soorten pennen zijn, werken ze in grote lijnen hetzelfde. De<br />

stappen zijn:<br />

Eerst wast u uw handen.<br />

Bij troebele insuline wentelt u de pen rustig twintig keer om en om, zodat de insuline goed<br />

verdeeld wordt door de vloeistof. Niet schudden! Heldere insuline is klaar voor gebruik.<br />

U plaatst de naald op de pen.<br />

Haal het dopje van de naald. Spuit met één à twee eenheden de lucht weg.<br />

Daarna stelt u de hoeveelheid insuline in. Controleer altijd even of u echt de goede<br />

hoeveelheid hebt ingesteld, omdat een verkeerde hoeveelheid vervelende gevolgen kan<br />

hebben.<br />

Steek de naald tot onder de huid (tot aan het plastic uiteinde of de naaldverkorter).<br />

Houd de pen met uw hand vast en druk met de duim op de knop.<br />

Laat de naald ongeveer vijf tellen in de huid zitten, om te voorkomen dat er insuline<br />

uitdruppelt.<br />

Trek ten slotte de naald uit de huid.<br />

Verwijder na gebruik de naald. Als u de naald laat zitten, kan de insuline gaan lekken of de<br />

naald verstoppen.

---

Waar kunt u spuiten?<br />

De spuitplaats hangt vooral af van de soort insuline die u gebruikt. Uw <strong>diabetes</strong>verpleegkundige<br />

of doktersassistent geeft u hierover adviezen. Deze adviezen zijn individueel, omdat rekening<br />

wordt gehouden met uw persoonlijke mogelijkheden, wensen en omstandigheden.<br />

U kunt hierbij de volgende regels aanhouden:<br />

Injecteer de insuline op dezelfde tijd van de dag in hetzelfde lichaamsdeel; bijvoorbeeld: de<br />

insuline van acht uur ‘s ochtends altijd in de buik.<br />

Kortwerkende insuline (die ook al snel begint te werken) kan het beste worden geïnjecteerd<br />

in buik en bovenarm (maar niet in de buurt van de navel: houd minimaal ongeveer vijf<br />

centimeter afstand rondom de navel).<br />

Middellang- en langwerkende insuline kunnen het beste worden geïnjecteerd in bil of been.<br />

Voorgemengde insuline kunt u ‘s ochtends in uw buik en ‘s avonds in uw been spuiten;<br />

omgekeerd mag ook, als u maar afwisselt; kies ook steeds net een iets andere prikplaats.<br />

Het is sterk aan te raden steeds op een andere plek te prikken. Daarmee voorkómt u dat er<br />

littekenweefsel (‘lipohypertrofie’) ontstaat. Door littekenweefsel komt de insuline ongelijkmatig in<br />

het bloed, waardoor u ontregeld kunt raken.<br />

Tip<br />

U kunt hiervoor een weekschema gebruiken. Als u bijvoorbeeld twee keer per dag spuit, hebt u<br />

per week veertien verschillende spuitplaatsen nodig. Tussen deze plaatsen moet steeds een<br />

afstandje zitten. Door zo steeds een andere plaats te kiezen, wordt één bepaalde plaats slechts<br />

één keer per week gebruikt. Dat is meestal lang genoeg om littekenweefsel te voorkomen.<br />

Afval<br />

U kunt gebruikte naalden en de gebruikte naaldjes van de insulinepen inleveren bij de<br />

apotheek. Hiervoor bestaan speciale containertjes. Deze kunt u krijgen bij de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige of de apotheek.<br />

Waar zijn insulinepennen te krijgen?<br />

De meeste mensen krijgen een (soms gratis) insulinepen via de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige, de<br />

doktersassistent of de apotheek.<br />

Pennen kunnen een TNO-verklaring krijgen. Als u een pen hebt met zo’n verklaring, weet u<br />

zeker dat de pen goed is. Pennen kunnen ook een CE-certificaat hebben. Dit is een Europees<br />

certificaat dat betekent dat een product technisch aan de normen voldoet. Als u niet op de<br />

verpakking kunt zien of de pen een van deze certificaten heeft, vraag er dan naar.<br />

Vergoeding<br />

De insulinepennen krijgt u gratis van de fabrikanten (via de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige).<br />

De naalden worden vergoed door de AWBZ.<br />

De voorgevulde wegwerppennen worden volledig vergoed.<br />

Insulinepompen<br />

Gebruik<br />

Insulinepompen worden voornamelijk gebruikt door mensen die niet goed instelbaar zijn met<br />

een insulinepen. Ook zwangere vrouwen gebruiken meestal een pomp, omdat tijdens de<br />

zwangerschap de bloedglucose zo nauwkeurig mogelijk moet worden gereguleerd. De meeste<br />

insulinepompen worden op het lichaam gedragen; een heel enkele keer wordt de pomp via een<br />

operatie in het lichaam gebracht.

---

Er zijn meerdere soorten insulinepompen verkrijgbaar. Een insulinepomp is ongeveer acht bij<br />

vijf centimeter groot en wordt dus meestal op het lichaam gedragen. Het apparaat bestaat uit<br />

een ampul met insuline, een motortje met batterij, een afleesschermpje en bedieningsknoppen.<br />

Het apparaat kan waarschuwen als de naald of het slangetje verstopt zit, de batterij leeg raakt<br />

en als het insulinereservoir moet worden verwisseld. De insuline loopt via een buigzaam<br />

slangetje naar een naaldje in de buik (katheter). Een speciale pleister zorgt ervoor dat de naald<br />

blijft zitten. Met een knop kan op elk gewenst tijdstip extra insuline gegeven worden,<br />

bijvoorbeeld voor de maaltijden.<br />

Mensen die een pomp gaan gebruiken moeten de eerste weken acht keer per dag hun<br />

bloedglucose testen. Daarna wordt meestal vier keer per dag getest.<br />

Een pomp moet veilig gebruikt kunnen worden<br />

Een pomp is alleen geschikt als deze op een veilige manier gebruikt kan worden. Dat betekent<br />

het volgende:<br />

U moet intensief begeleid worden door een arts en <strong>diabetes</strong>verpleegkundige (samen worden<br />

zij ‘<strong>diabetes</strong>team’ genoemd). Bij deze begeleiding hoort ook een telefonische hulpdienst, die<br />

24 uur per dag bereikbaar is voor noodgevallen.<br />

U moet zichzelf kunnen testen en de pomp op de juiste manier kunnen bedienen, zoals is<br />

afgesproken met de arts.<br />

In noodgevallen moet iemand uit de omgeving de pomp kunnen bedienen en zonodig hulp<br />

kunnen bieden.<br />

Voordelen van een insulinepomp<br />

Met een pomp kan de insuline nauwkeuriger worden toegediend dan met een insulinepen.<br />

De hoeveelheid insuline kan eenvoudig worden aangepast.<br />

U hoeft niet meer te injecteren.<br />

Ook ‘s nachts wordt voorzien in de insulinebehoefte.<br />

U hebt een grotere vrijheid om te bepalen wanneer en hoeveel u eet, om uit te slapen<br />

enzovoort.<br />

Nadelen van een insulinepomp<br />

De bloedglucose moet regelmatiger worden getest.<br />

Er is een wat grotere kans op keto-acidose. De pomp kan stuk gaan. Bijvoorbeeld: het<br />

naaldje schiet los, het motortje gaat stuk enzovoort. Dit leidt snel tot een tekort aan insuline,<br />

zodat iemand een keto-acidose kan krijgen.<br />

Soms raakt de huid bij de naald geïnfecteerd of geïrriteerd. Goede hygiëne kan helpen om dit<br />

te voorkómen.<br />

Ook kan een allergische reactie ontstaan. Dit is lastiger te voorkómen.<br />

De pomp draagt u in principe altijd bij zich, dit kan vervelend zijn. Door het gebruik van een<br />

afkoppelbaar systeem kan de pomp wel maximaal twee uur worden afgekoppeld,<br />

bijvoorbeeld tijdens het sporten of het vrijen. Met sommige pompen kunt u zwemmen. Vraag<br />

uw <strong>diabetes</strong>verpleegkundige om advies.

---

Waar zijn insulinepompen te krijgen?<br />

Niet iedereen komt in aanmerking voor een pomp. Als er besloten wordt een pomp te gaan<br />

gebruiken, moet de arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige dit aanvragen. U krijgt dan instructie van<br />

de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Als u dat wilt kan de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige ook een afspraak<br />

maken met een medewerker van de fabrikant van de pompen.<br />

Vergoeding<br />

Insulinepompen worden vergoed, maar alle toebehoren vaak niet.<br />

Een insulinepomp in het lichaam<br />

Soms wordt een insulinepomp via een operatie in het lichaam geplaatst. Dit gebeurt bij mensen<br />

met ‘brittle’-<strong>diabetes</strong> of insulineresistentie. De pomp zit in de onderbuik, onder de huid. De<br />

insuline loopt continu via een slangetje in de buikholte, die rijk is aan bloedvaten. Daar wordt de<br />

insuline direct in het bloed opgenomen.In de pomp zit een voorraad met 6000 eenheden<br />

insuline van een geconcentreerde soort (400 eenheden per milliliter). Als het reservoir leeg is<br />

kan deze door een arts via een injectiespuit worden bijgevuld. Dit gebeurt een keer in de twaalf<br />

weken. De pomp wordt door u zelf van buitenaf radiografisch bestuurd, zodat u bijvoorbeeld bij<br />

het eten extra insuline kan gebruiken.<br />

Vergoeding<br />

De implanteerbare insulinepomp zit niet in het pakket van de zorgverzekeraars. Vraag uw<br />

behandelend arts naar mogelijkheden voor vergoeding.<br />

9. Behandeling van <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong><br />

Samenvatting<br />

Het doel van de behandeling van <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> is het reguleren van de bloedglucose: de<br />

normale golfbeweging van de bloedglucose nabootsen. Daarnaast zijn er andere doelen,<br />

namelijk het op een goed peil brengen en houden van het gewicht, cholesterolgehalte en de<br />

bloeddruk en het zo veel mogelijk voorkomen van late complicaties. U krijgt voedingsadviezen,<br />

medicijnen en bewegingsadviezen.<br />

Uw voeding wordt aangepast, onder meer om de hoeveelheid koolhydraten af te stemmen op<br />

uw medicijnen. Daarnaast krijgt u adviezen om gezond te eten en - zo nodig - af te vallen.<br />

De meeste mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> gebruiken daarnaast tabletten die de bloedglucose<br />

verlagen. Steeds meer mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> gebruiken ook insuline.<br />

Door een half uur per dag te bewegen, ondersteunt u de behandeling. Door te bewegen gaat de<br />

bloedglucose omlaag. Bovendien helpt bewegen om op een goed gewicht te blijven.<br />

In het kort<br />

Doel van de behandeling<br />

De behandeling van <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> heeft verschillende doelen, namelijk:<br />

het zo normaal mogelijk houden van uw bloedglucose<br />

het bereiken of behouden van een gezond gewicht<br />

het verlagen of laag houden van het cholesterolgehalte van uw bloed<br />

het verlagen of laag houden van uw bloeddruk<br />

het voorkomen van late complicaties

---

Om deze doelen te bereiken krijgt u adviezen over uw voeding, u krijgt medicijnen en u krijgt<br />

adviezen over beweging. In deze sectie bespreken we deze zaken kort, zodat u een indruk hebt<br />

van de behandeling.<br />

Zelf de behandeling in de gaten houden<br />

De behandeling komt dus neer op het in de gaten houden van uw voeding, het gebruik van<br />

tabletten of het gebruik van insuline, en regelmatig bewegen. U zult leren om er zelf voor te<br />

zorgen dat deze zaken met elkaar in evenwicht blijven.<br />

Nadat u door de arts, de diëtist en de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige op weg bent geholpen, houdt u<br />

de behandeling verder zelf in de gaten.<br />

De behandeling is nooit ‘klaar’<br />

Diabetes <strong>type</strong> 2 heeft een ‘progressief verloop’: de functie van de alvleesklier zal geleidelijk<br />

afnemen. Hoewel deze achteruitgang geremd wordt door een effectieve behandeling, zal de<br />

behandeling gaandeweg toch steeds een beetje aangepast moeten worden. In dat opzicht is de<br />

behandeling nooit ‘klaar’.<br />

Wennen aan de behandeling<br />

In het begin zal het u waarschijnlijk moeite kosten om te wennen aan de behandeling. U moet<br />

de behandeling dan nog inpassen in uw manier van leven. Dat gaat niet vanzelf, vaak zijn er<br />

ups en downs: een tijdje gaat het goed en dan opeens kost het weer de nodige moeite.<br />

Toch zal het geleidelijk beter gaan. In de praktijk blijkt gelukkig dat de meeste mensen wel<br />

wennen aan de behandeling, al wordt het natuurlijk nooit iets leuks. U kunt proberen voor ogen<br />

te houden dat u met de behandeling veel te winnen hebt. Als de behandeling goed verloopt zult<br />

u geen hinder hebben van de <strong>diabetes</strong>klachten en maakt u de kans op late complicaties, zoals<br />

hart- en vaatziekten, zo klein mogelijk.<br />

“Ik heb erg moeten wennen aan de behandeling. Je moet steeds zo nadenken, vond ik.<br />

Denken aan de tabletten, denken aan eten, aan wdt je kunt eten, wannéér je moet eten...<br />

Soms had ik het idee dat ik met niets anders meer bezig was dan met tabletten en voeding.<br />

Maar na een tijdje werd dat minder, toen werd het een soort routine. Je staat er niet meer<br />

echt bij stil, het wordt een gewoonte... Soms betrap ik mezelf er op, als ik een tablet neem,<br />

dat ik een beetje verbaasd denk: oh ja, dat is voor de <strong>diabetes</strong>...”<br />

Voeding<br />

Koolhydraten<br />

Voeding bevat koolhydraten en deze koolhydraten worden in het lichaam omgezet in glucose.<br />

Voeding heeft dus, via de koolhydraten, een direct effect op de bloedglucose. Om de<br />

bloedglucose niet te hoog of te laag te laten worden, is het nodig de hoeveelheid voeding<br />

(eigenlijk: koolhydraten) in evenwicht te brengen met de medicijnen die u gebruikt om de<br />

bloedglucose te verlagen (tabletten of insuline).<br />

Gezond eten<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> hebben een grotere kans op hart- en vaatziekten. Door gezond te eten<br />

kan worden voorkómen dat dit risico groter wordt. U krijgt daarom ook adviezen die u helpen<br />

om zo gezond mogelijk te eten.

---

Afvallen<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> zijn vaak te zwaar. Door dit overgewicht heeft de insuline die zij<br />

zelf maken onvoldoende werking, zodat de bloedglucose te hoog wordt. Bovendien kan<br />

overgewicht een te hoge bloeddruk en een te hoog cholesterolgehalte in het bloed in de hand<br />

werken. Dit maakt de kans op harten vaatziekten groter. Door af te vallen kunnen mensen met<br />

<strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> dus veel doelen bereiken: het verlagen van de bloedglucose, het<br />

cholesterolgehalte in het bloed en de bloeddruk.<br />

Een belangrijk advies is daarom: probeer een gezond gewicht te bereiken én te behouden.<br />

Afvallen betekent: minder calorieën eten, en meer calorieën verbranden door meer te bewegen.<br />

Overigens blijkt het afvallen in de praktijk niet gemakkelijk te zijn. Als het echt niet lukt wordt<br />

aangeraden om ernaar te streven in elk geval niet zwaarder te worden. Maar: bedenk dat elke<br />

kilo gewichtsverlies winst is!<br />

Voedingsadviezen in de praktijk brengen<br />

Al met al krijgt u heel wat adviezen over voeding. Om deze in de praktijk te brengen, is de hulp<br />

van een diëtist handig. Hij of zij kan u praktische tips geven.<br />

Medicijnen<br />

Aanvulling met medicijnen<br />

Meestal lukt het niet om alléén door het aanpassen van de voeding uw bloedglucose goed te<br />

reguleren. Ook het afvallen is in de praktijk lang niet altijd mogelijk, al blijft dat een heel<br />

belangrijke manier om uw <strong>diabetes</strong> te behandelen.<br />

Het blijkt dat de bloedglucose meestal wel gereguleerd kan worden als u de aangepaste<br />

voeding aanvult met tabletten die de bloedglucose verlagen. Een combinatie van<br />

voedingsadviezen en tabletten dus. Helaas is het niet zo dat de tabletten op zichzelf voldoende<br />

zijn. Daarom is het nodig dat u op de voeding blijft letten; de tabletten hebben alleen een<br />

gunstig resultaat als u tegelijkertijd uw voeding aanpast. Een andere reden om u aan de<br />

voedingsadviezen te houden is: uw gewicht. Het blijft belangrijk dat u niet aankomt.<br />

Verschillende soorten tabletten<br />

Tabletten kunnen alleen gebruikt worden als uw lichaam zelf ook nog insuline aanmaakt. Er zijn<br />

verschillende tabletten die de bloedglucose kunnen verlagen. Welke tabletten u krijgt hangt<br />

onder meer af van uw <strong>diabetes</strong>. Bijvoorbeeld: als u te weinig insuline maakt krijgt u andere<br />

tabletten dan wanneer uw insuline niet goed werkt.<br />

Insuline<br />

Steeds meer mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben ook insuline nodig. Soms is dit alleen voor<br />

een tijdje, maar vaker hebben zij hun verdere leven insuline nodig.<br />

Beweging<br />

Een half uur per dag<br />

Als u elke dag een half uur beweegt, zult u hier al baat bij hebben. En bij bewegen hoeft u niet<br />

meteen te denken aan topprestaties. Het kan ook betekenen dat u vaker de hond uitlaat, op de<br />

fiets boodschappen doet, de trap neemt in plaats van de lift of dat u een keer lopend naar<br />

vrienden gaat in plaats van met de auto.<br />

Natuurlijk kunt u ook gaan sporten. Er zijn allerlei sporten die heel geschikt zijn voor mensen<br />

met <strong>diabetes</strong>: wandelen, fietsen, zwemmen, tennis enzovoort. Er is altijd wel een sport te<br />

vinden die u leuk vindt.

---

“Sport, daar keek ik eigenlijk een beetje op neer. Al dat malle gedoe met een balletje... Maar<br />

tegenwoordig loop ik zelf achter zo’n balletje aan, want ik zit op korfbal. En eerlijk is eerlijk, ik<br />

vind het erg leuk. Niet alleen het sporten zelf, maar ook de gezelligheid eromheen...”<br />

10. Afvallen<br />

Samenvatting<br />

Als u overgewicht hebt, hebt u meer kans op late complicaties. Ook loopt u het risico bepaalde<br />

aandoeningen te krijgen, zoals hart- en vaatziekten, gewrichtsaandoeningen en bepaalde<br />

vormen van kanker. Voor uw gezondheid is het in dat geval beter om af te vallen. Afvallen<br />

betekent meestal gezonder eten, meer bewegen en eventueel een energiebeperkt<br />

dieet volgen. Op een gezond gewicht blijven betekent dat u de energie die u binnenkrijgt en die<br />

u verbruikt in balans hebt.<br />

Artsen en diëtisten gebruiken de Body Mass Index (BMI) om te bepalen of u een gewond<br />

gewicht hebt. De BMI is een rekensommetje op basis van uw lengte en gewicht. Een BMI tot 25<br />

geldt als een gezond gewicht. Bij een BMI tussen de 25 en 30 bent u te zwaar. Een BMI van<br />

boven de 30 geldt als ernstig overgewicht. In dat geval krijgt u het advies om 10% af te vallen.<br />

U valt af door minder energie in te nemen dan u verbruikt. In de praktijk betekent dit: gezonder eten<br />

(minder calorieën innemen) en meer bewegen (meer calorieën verbruiken). Bij ernstig overgewicht is<br />

een energiebeperkt dieet nuttig, een dieet waarin de hoeveelheid calorieën is beperkt.<br />

Een energiebeperkt dieet is op zichzelf eenvoudig. Eet drie keer per dag een maaltijd en beperk<br />

zo veel mogelijk de tussendoortjes. Voor de samenstelling van een maaltijd kunt u de<br />

variatielijst gebruiken.<br />

Afvallen wil zeggen dat u uw eet- en beweeggewoonten blijvend verandert. Vraag hierbij<br />

eventueel hulp aan een diëtist. Ga stap voor stap te werk en maak de stappen niet te groot.<br />

Realiseer u dat er ongetwijfeld moeilijke momenten zullen komen waarop u liever niet aan<br />

verstandig en gezond eten wilt denken. Probeer ook in die situaties uw gewoonten te<br />

veranderen. Alleen dan kunt u uw eet- en beweeggewoonten blijvend veranderen.<br />

Overgewicht en gezondheid<br />

Door overgewicht hebt u meer kans op bepaalde aandoeningen<br />

Veel mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> zijn te zwaar. Hun overgewicht draagt bij aan een te hoge<br />

bloedglucose en gaat vaak samen met een verhoogd cholesterol en een te hoge bloeddruk. Al<br />

met al hebt u daardoor veel meer kans op bepaalde late complicaties, zoals hart- en<br />

vaatziekten. Vandaar dat u het advies krijgt om af te vallen.<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> kunnen veel voordeel behalen door af te vallen. De bloedglucose,<br />

meestal ook het cholesterolgehalte en (mogelijk) de bloeddruk zullen dalen. Daarmee neemt de<br />

kans op late complicaties af. In enkele gevallen kan het zijn dat u geen glucoseverlagende<br />

tabletten of insuline hoeft te gebruiken. Deze voordelen kunt u al snel behalen, want elke kilo<br />

gewichtsverlies is winst.<br />

Gezondheidsrisico<br />

Overgewicht vergroot ook de kans op hart- en vaatziekten (zoals een hartaanval of beroerte),<br />

maar bijvoorbeeld ook op gewrichtsaandoeningen en mogelijk bepaalde vormen van kanker.<br />

Als u te zwaar bent hebt u dus goede gezondheidsredenen om af te vallen.

---

Geen diëten<br />

Afvallen is niet een kwestie van een bepaald dieet volgen. Omdat mensen er veel geld voor over<br />

hebben om af te vallen, worden veel diëten aangeboden, waarbij de ene mode volgt op de andere.<br />

Als u werkelijk wilt afvallen - dus blijvend een gezond gewicht wilt hebben - zijn zulke diëten zinloos.<br />

U zult er waarschijnlijk snel van afvallen, maar omdat u niet leert uw eetgedrag te veranderen, kunt u<br />

het bereikte gewicht niet handhaven. Het gevolg is dat u weer zwaarder wordt.<br />

Jojoën<br />

Heel wat mensen doen regelmatig een dieet of kuur. Hierdoor vallen ze snel af, komen weer<br />

aan, vallen opnieuw af enzovoort. Dit op- en neergaan van het gewicht heet ‘jojoën’.<br />

De gewichtsveranderingen brengen uw lichaam steeds opnieuw uit balans. Dit is schadelijker<br />

voor uw gezondheid dan een iets te hoog maar gelijkblijvend gewicht!<br />

Zorg voor evenwicht<br />

We hebben voeding nodig als energiebron. Overgewicht ontstaat als we meer energie tot ons<br />

nemen dan verbruiken. De overtollige energie wordt door ons lichaam opgeslagen in vetcellen,<br />

als een soort energiereserve. U kunt dus zwaarder worden omdat u te veel eet, maar ook<br />

omdat u te weinig beweegt.<br />

Het recept om af te vallen laat zich hieruit afleiden: minder energie tot u nemen (minder eten)<br />

en meer energie verbruiken (meer bewegen). Als u eenmaal een goed gewicht hebt, is het zaak<br />

om het evenwicht te bewaren: ongeveer net zoveel energie tot u nemen als verbruiken.<br />

Waar het dus uiteindelijk om gaat is dat u uw eet- en beweeggewoonten blijvend verandert. Als dat<br />

lukt neemt de kans op gezondheidsproblemen sterk af. Dat geldt voor alle genoemde<br />

aandoeningen: hart- en vaatziekten, <strong>diabetes</strong>, gewrichtsproblemen en bepaalde vormen van kanker.<br />

Wat is ‘overgewicht’ precies?<br />

Schoonheidsideaal<br />

In onze samenleving ligt veel nadruk op het uiterlijk: wij vinden het belangrijk om er goed uit te<br />

zien. Met goed bedoelen we onder andere: slank. Televisie, tijdschriften en reclames spiegelen<br />

ons dit voor als ideaal. Vandaar: ‘schoonheidsideaal’.<br />

Mensen die willen afvallen doen dit vaak om aan het schoonheidsideaal te voldoen. Als u van<br />

een arts het advies krijgt om af te vallen heeft het afvallen echter een heel ander doel: een<br />

gezond gewicht. Dit is een gewicht waarmee u geen extra risico loopt om<br />

gezondheidsproblemen te krijgen. Met het ‘schoonheidsideaal’ heeft dit niets te maken.<br />

Wanneer bent u medisch gezien te zwaar?<br />

U kunt op verschillende manieren nagaan of u een goed gewicht hebt: met behulp van uw BMI<br />

(Body Mass Index) of door de omtrek van uw middel te meten.<br />

Body Mass Index<br />

De Body Mass Index, ofwel BMI, is een rekensommetje waarmee u kunt bepalen of uw gewicht<br />

gezond is. Deze methode is het meest betrouwbaar en wordt ook door artsen gebruikt.<br />

Om de rekensom te kunnen maken moet u weten hoeveel u weegt (in kilo’s) en hoe lang u bent<br />

(in meters). We laten de berekening zien met behulp van een voorbeeld: iemand met een lengte<br />

van 1.80 meter en een gewicht van 78 kilo.<br />

Bereken eerst het kwadraat van uw lengte. Het kwadraat wil zeggen: uw lengte<br />

vermenigvuldigd met uw lengte. In het voorbeeld is dat: 1.80 x 1.80 = 3.24

---

Deel vervolgens uw gewicht door de uitkomst. In dit voorbeeld: 78 : 3.24 = 24.<br />

U weet nu uw BMI. In het voorbeeld is dit 24.<br />

Mensen met een BMI van meer dan 25 gelden (medisch gezien) als te zwaar. Bij een waarde<br />

van 25 - 30 is sprake van ‘licht overgewicht’. Bij een BMI van 30 of meer is sprake van ernstig<br />

overgewicht. Dit onderscheid is van belang bij het advies om (al dan niet) af te vallen.<br />

Meet de omtrek van uw middel<br />

Een andere methode (alleen voor mensen jonger dan zestig jaar) is om de omtrek van uw<br />

middel te meten:<br />

leg een centimeter om uw (liefst naakte) middel, ter hoogte van uw navel<br />

trek de centimeter niet aan<br />

lees de omtrek van de centimeter af<br />

U bent te dik als:<br />

u man bent en de omtrek van uw middel meer is dan 102 cm<br />

u vrouw bent en de omtrek van uw middel meer is dan 88 cm<br />

Wanneer is het nodig om af te vallen?<br />

Niet iedereen die te zwaar is hoeft af te vallen. Bij een beetje overgewicht is het voldoende om te<br />

voorkómen dat uw gewicht verder toeneemt. Bij een duidelijk overgewicht is afvallen wel nodig.<br />

Uw BMI ligt tussen 25 en 30: probeer niet verder aan te komen<br />

Bij een BMI tussen de 25 en 30 hebt u overgewicht. U krijgt dan het advies om te voorkómen<br />

dat u verder aankomt. Afvallen kan wenselijk zijn als u gezondheidsklachten hebt die mede<br />

veroorzaakt worden door uw gewicht. Voorkómen dat u aankomt kunt u doen door gezond te<br />

eten en door regelmatig te bewegen.<br />

Uw BMI is hoger dan 30: probeer 10% af te vallen<br />

Bij een BMI van 30 of meer hebt u duidelijk overgewicht. U krijgt dan het advies om af te vallen.<br />

Het doel is niet een ideaal gewicht (dus een BMI van minder dan 25), maar een<br />

gewichtsafname van 10%. Het blijkt dat zo’n gewichtsafname leidt tot een duidelijke<br />

gezondheidswinst zoals een betere regulering van de bloedglucose bij mensen met <strong>diabetes</strong>,<br />

tot een afname van de bloeddruk én tot een afname van het cholesterolgehalte. Daarmee gaat<br />

het risico van hart- en vaatziekten al sterk omlaag.<br />

Wat betekent 10% afvallen?<br />

Ga uit van uw huidige gewicht. Dat is bijvoorbeeld 87. Bereken 10% van dit gewicht: 87: 10<br />

= 8,7. Trek dit vervolgens af van uw huidige gewicht. Zo komt u op uw streefgewicht: 87 - 8,7 =<br />

78,3 kilo.<br />

Afvallen<br />

Gezond eten, meer bewegen, zonodig een energiebeperkt dieet<br />

U zult afvallen als u meer energie verbruikt dan inneemt. Het lichaam zal in dat geval zoeken naar<br />

andere energiebronnen. De eerste bron die het lichaam zal gebruiken is de energievoorraad die ligt<br />

opgeslagen in de vorm van vet. Uw lichaam gaat vet ‘verbranden’. Het gevolg: u valt af.<br />

Afvallen komt daarom neer op gezonder eten (lagere inname van energie) en meer bewegen<br />

(hoger verbruik van energie).<br />

Gezonder eten<br />

Overgewicht heeft meestal te maken met verkeerde eet- en drinkgewoonten. U krijgt<br />

overgewicht door het eten van te veel calorierijk voedsel en te weinig beweging. Hierdoor krijgt

---

u meer energie binnen dan u verbruikt. De onverbruikte energie wordt in uw lichaam<br />

opgeslagen als vet: u komt aan.<br />

Daarom is bij ernstig overgewicht een energiebeperkt dieet nuttig. De hoeveelheid energie die<br />

we via de voeding opnemen wordt uitgedrukt in calorieën. Een energiebeperkend dieet betekent<br />

dus: voeding die minder calorieën bevat dan u normaal gebruikt.<br />

In onderstaand overzicht kunt u aflezen wat de dagelijks aanbevolen hoeveelheden zijn van<br />

verschillende voedingsmiddelen. De lijst is afkomstig van het Voedingscentrum.<br />

20 - 50 jaar 50 - 70 jaar ouder dan 70<br />

Volkorenbrood 5- 7 sneetjes 4- 6 sneetjes 3- 4 sneetjes<br />

Aardappelen, 3- 5 aardappels of 3- 4 aardappels of 2- 3 aardappels of<br />

zilvervliesrijst, opscheplepels rijst, opscheplepels rijst, opscheplepels rijst,<br />

volkorenpasta,<br />

peulvruchten<br />

pasta, peul- vruchten pasta, peul- vruchten pasta, peul-vruchten<br />

Groente 4 groentelepels min. 4 groentelepels min 3 groentelepels min<br />

200 g<br />

200 g<br />

150 g<br />

Fruit 2 vruchten =200g 2 vruchten =200g 2 vruchten =200g<br />

Zuivel 400 ml magere 500 ml magere 550 ml magere<br />

melk(producten) 1 plak lk(producten) 1 plak melk(producten) 1 plak<br />

kaas<br />

kaas<br />

kaas<br />

Vlees(waren), vis, kip, 100 - 120 g waarvan 2 100 - 120 g waarvan 2 100 - 120 g waarvan 2<br />

ei of vlees- vervangers x per week vis x per week vis x per week vis<br />

Halvarine, margarine,<br />

bak- en<br />

braadproducten<br />

20 - 35 g 20 - 35 g 20 - 35 g<br />

Vocht/drinken 1,5 liter 1,5 liter 1,7 liter<br />

Bewegen helpt<br />

Door te bewegen verbruikt u energie: u ‘verbrandt’ calorieën. Bewegen helpt daarom om op een<br />

goed gewicht te komen én te blijven. Meer bewegen betekent niet: meer sporten. U kunt ook<br />

meer bewegen door dagelijks bijvoorbeeld een half uur stevig te wandelen, te fietsen of op een<br />

andere wijze actief bezig te zijn. Het gaat er om dat u uw leefstijl actiever maakt.<br />

Een energiebeperkt dieet<br />

Afvallen in de praktijk<br />

Het principe van afvallen is op zich niet zo ingewikkeld: eet drie maal per dag een maaltijd en<br />

beperk zo veel mogelijk de tussendoortjes. Voor de samenstelling van uw maaltijd kunt u het<br />

beste kiezen voor de minst vette of zoete variant van een voedingsmiddel. U kunt hiervoor de<br />

variatielijst gebruiken. In deze lijst wordt in drie kolommen een onderverdeling gemaakt.<br />

Hoe kunt u de variatielijst het beste gebruiken?<br />

De aanduiding Kies voor betekent: deze producten kunt u rustig elke dag eten; ze bevatten<br />

weinig vet en zijn nodig voor een gezonde voeding.<br />

De aanduiding Kies af en toe voor betekent: deze producten kunt u zo nu en dan eten.<br />

De aanduiding Bij uitzondering betekent: deze producten kunt u beter zo min mogelijk eten.<br />

Brood en ontbijtproducten<br />

Kies voor Kies niette vaak voor Bij uitzondering<br />

volkorenbrood roggebrood witbrood<br />

croissants<br />

bruin brood<br />

wit stokbrood<br />

bruin kräckebröd<br />

krentenbrood

---

volkorenbeschuit havermout,<br />

brinta muesli(brood)<br />

Boter en andere broodsmeersels<br />

luxe broodjes<br />

beschuit<br />

cracker<br />

corn flakes<br />

rice crispies<br />

krokante muesli<br />

krentenbrood<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

halvarineproduct<br />

dieethalvarine<br />

(maximaal 10 g verzadigd)<br />

Kaas<br />

dieetmargarine,<br />

halvarine of margarineproduct<br />

met: 10 - 20 g verzadigd vet<br />

per 100 g<br />

halfvolle boter<br />

margarine met meer dan 20 g<br />

verzadigd vet per 100 g en<br />

roomboter<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

cottage cheese<br />

leidse 20+ kaas<br />

smeerkaas 20+<br />

zwitserse strooikaas<br />

smeerkaas 40+<br />

camembert 45+ light<br />

kaas 30+<br />

edammer kaas 40+<br />

goudse volvette kaas 48+<br />

roomkaas, brie mozzarella<br />

smeerkaas 48+<br />

volvette kaasproducten<br />

volvette feta,<br />

volvette geitenkaas<br />

Vleeswaren<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

achterham gekookte tong bacon, cornedbeef<br />

schouderham rauwe ham gebraden gehakt<br />

casselerib paté<br />

filet américain pekelvlees<br />

fricandeau salami<br />

kalkoenham alle soorten worst en<br />

kiprollade spek<br />

kipfilet gekookte lever (bevat<br />

magere rollade veel cholesterol)<br />

rookvlees<br />

rosbief<br />

Overig beleg<br />

Kies voor Kies niette vaak voor Bij uitzondering<br />

fruit (plakjes appel, banaan,<br />

aardbeien)<br />

groente (komkommer, tomaat,<br />

radijs, sterkers)<br />

groentespread<br />

(halva)jam<br />

honing<br />

(appel)stroop<br />

vruchtenhagel<br />

chocoladehagelslag<br />

chocoladevlokken<br />

chocoladepasta<br />

hazelnootpasta<br />

kokosbrood<br />

pindakaas<br />

Opmerking: Pindakaas bevat veel onverzadigd vet en past daarom goed in een cholesterolverlagend<br />

dieet. Het is echter wel een ‘dikmaker’.<br />

Zuiveldranken, yoghurt<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

magere melk halfvolle melk volle melk

---

karnemelk<br />

magere yoghurt<br />

magere bulgaarse yoghurt<br />

magere kwark<br />

magere vruchtenyoghurt zonder<br />

toegevoegd suiker<br />

magere vruchtenkwark zonder<br />

toegevoegd suiker<br />

vla zonder toegevoegd suiker<br />

Dranken, soep<br />

magere chocolademelk<br />

yoghurtdrank<br />

halfvolle yoghurt<br />

magere vruchtenyoghurt<br />

magere vla<br />

volle chocolademelk<br />

volle (vruchten)yoghurt<br />

volle Bulgaarse yoghurt<br />

volle kwark<br />

umer<br />

volle vla<br />

pudding<br />

crème fraîche, zure room<br />

slagroom, garderoom<br />

slankroom<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

water uit de kraan<br />

mineraalwater<br />

bronwater<br />

light frisdranken<br />

koffie en thee zonder suiker<br />

tomatensap<br />

groentesap<br />

vetarme bouillon<br />

heldere soep<br />

Vlees<br />

frisdranken<br />

limonade<br />

koffie en thee met suiker<br />

vruchtensap<br />

vruchtendrank/nectar<br />

alcoholvrij bier<br />

bier<br />

wijn sherry<br />

jenever of andere sterke drank<br />

gebonden soep<br />

soep met toevoegingen zoals<br />

room, kaas, croutons, vet<br />

vlees, worst enzovoort<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

bieflappen<br />

biefstuk<br />

rosbief<br />

klapstuk<br />

runderpoelet<br />

runderrollade<br />

rundervink<br />

magere runderlappen<br />

riblappen<br />

tartaar<br />

haaskarbonade<br />

ribkarbonade<br />

hamlappen<br />

ongepaneerde schnitzel<br />

varkensfilet<br />

varkensfricandeau<br />

varkenshaas<br />

magere varkenslappen<br />

rundergehakt<br />

doorregen runderlappen<br />

hamburger<br />

schouderkarbonade<br />

varkenskrabbetjes<br />

schouderlappen rollade<br />

lamsbout<br />

lamskoteletten<br />

rookworst<br />

slavink<br />

speklappen<br />

gehakt half om half<br />

slavinken<br />

vleesschijf<br />

lever, nier<br />

Opmerking: Orgaanvlees als niertjes of lever bevat veel cholesterol. Eet dit vlees niet vaker dan<br />

één keer per veertien dagen.<br />

Kip, gevogelte<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

kipfilet<br />

kalkoenfilet<br />

kip zonder vel<br />

Kipnugget kip met vel<br />

Eten zonder vlees<br />

Het is voor een goede gezondheid niet nodig om dagelijks vlees te eten. Vlees kan heel goed<br />

vervangen worden door andere producten:

---

peulvruchten: bruine bonen, witte bonen, linzen, kapucijners, sojabonen<br />

gierst, granen (tarwe, quinoia)<br />

gekookte tahoe en tempé (gebakken tahoe en tempé bevatten meer vet)<br />

sojablokjes, Quorn<br />

vegetarische schnitzel, vegetarische hamburger, groenteburger (deze bevatten wel meer vet)<br />

gekookt ei (een gebakken ei bevat veel vet; omdat eieren veel cholesterol bevatten, is het<br />

beter niet meer dan drie eieren per week te eten)<br />

Vis<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

gekookte en ongepaneerd<br />

gebakken kabeljauw, schelvis,<br />

schol, tong, wijting tonijn<br />

gekookte forel<br />

gekookte mosselen oesters,<br />

krab, kreeft , garnalen<br />

makreel<br />

zalm<br />

alle soorten haring<br />

sardientjes uit blik<br />

paling<br />

gebakken forel<br />

gebakken mosselen<br />

Opmerking: Makreel bevat veel onverzadigd vet. Het past daarom goed in een cholesterolverlagend<br />

dieet. Voor schaal- en schelpdieren geldt dat ze veel cholesterol kunnen bevatten.<br />

Eet ze daarom met mate.<br />

Vet, olie (om te bakken en te frituren)<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

(dieet)margarine<br />

bak- en braadvet en frituurvet<br />

met minder dan 20 g verzadigd<br />

vet per 100 g<br />

alle soorten olie<br />

Sauzen<br />

margarine (meer dan 16 g<br />

verzadigd vet per 100 g)<br />

bak- en braadvet en frituurvet<br />

met meer dan 20 - 40 g verzadigd<br />

vet per 100 g<br />

margarine (met meer dan 30 g<br />

verzadigd vet per 100 g)<br />

bak- en braadvet en frituurvet<br />

met meer dan 40g verzadigd<br />

vet per 100 g roomboter<br />

spekvet<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

rode saus (barbecuesaus,<br />

sjasliksaus, tomatenketchup,<br />

tomatenpuree)<br />

ketjap<br />

magere jus<br />

fritessaus, slasaus<br />

(maximaal 10% olie)<br />

piccalilly<br />

mosterd<br />

Aardappelen, pasta, rijst en peulvruchten<br />

fritessaus en slasaus met<br />

25% olie<br />

halfvolle mayonaise met 40%<br />

olie<br />

satésaus, pindasaus<br />

crème fraîche, zure<br />

room, garderoom, slankroom<br />

slagroom<br />

mayonaise<br />

slasaus met 50% olie<br />

vette jus<br />

pesto<br />

knoflooksaus, cocktailsaus<br />

e.d<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

gekookte aardappelen<br />

volkorenpasta (macaroni,<br />

spaghetti)<br />

peulvruchten<br />

(zilvervlies)rijst<br />

Groente<br />

aardappelpuree<br />

pasta (macaroni, spaghetti)<br />

gebakken aardappelen<br />

patates frites<br />

rösti<br />

aardappelkroket<br />

gebakken rijst<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

alle soorten groente, vers,<br />

diepgevroren of uit blik,<br />

gekookt, ge- stoomd of rauw<br />

verse tuinkruiden<br />

groente waar boter, olie of een<br />

vette saus aan is toegevoegd

---

Fruit<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

alle soorten vers fruit vruchten op siroop<br />

gedroogd fruit<br />

vruchten op water of eigen grapefruitsap<br />

sap (blik, pot)<br />

appel- en sinaasappelsap<br />

Snoep, snacks<br />

Kies voor Kies niet te vaak voor Bij uitzondering<br />

(suikervrije) drop (suikervrije) toffee bonbon Mars, Nuts, Milky Way<br />

kauw- gum pepermuntzuurtje<br />

enzovoort chocolade<br />

Koekjes, cake, taart<br />

Kies voor Kies niette vaak voor Bij uitzondering<br />

biscuitje<br />

rijstwafel<br />

lange vinger<br />

speculaasje<br />

café noir<br />

bitterkoekje<br />

kaneelbeschuitje<br />

Zoutjes<br />

stroopwafel<br />

ontbijtkoek<br />

eierkoek<br />

koekje<br />

sprits<br />

cake<br />

taart<br />

Kies voor Kies af en toe voor Bij uitzondering<br />

japanse mix<br />

popcorn<br />

zoute stokjes<br />

olijven<br />

zoutjes<br />

chips<br />

studentenhaver<br />

pinda’s<br />

noten<br />

blokjes kaas<br />

worst<br />

toastjes met paté of Franse<br />

kaas<br />

Opmerking: Noten bevatten veel onverzadigd vet. Ze passen daarom goed in een cholesterolverlagend<br />

dieet. Nadeel is dat ze veel vet bevatten en dus ‘dikmakers’ zijn.<br />

Volhouden<br />

Nieuwe gewoonten<br />

Afvallen en blijvend een goed gewicht houden, betekent dat u zich andere gewoonten aanleert.<br />

Dat kan lastig zijn: een gewoonte is niet voor niets iets dat we ‘gewoon doen’. We denken er<br />

eigenlijk niet bij na; we doen iets omdat we het altijd gedaan hebben.<br />

De tips kunnen u helpen andere gewoonten vol te houden. De uitleg staat eronder.<br />

verander uw gewoonten stap voor stap<br />

voorkóm verleidingen<br />

vraag hulp<br />

als het moeilijk wordt: zoek afleiding<br />

maak er geen probleem van als het een keer misgaat<br />

ga niet te vaak op de weegschaal staan<br />

Verander uw gewoonten stap voor stap<br />

Loop niet te hard van stapel, maar ga stap voor stap te werk. Probeer te onthouden dat uw doel<br />

niet is om in korte tijd een flink aantal kilo’s kwijt te raken, maar om geleidelijk naar een<br />

gezonder gewicht te gaan en dit vast te houden.<br />

Er zijn veel kleine stapjes te bedenken die niet zo moeilijk zijn:<br />

geen of minder suiker in uw koffie en thee gebruiken, eventueel overgaan op zoetjes

---

uw brood besmeren met halvarine in plaats van margarine of roomboter<br />

uw brood dun beleggen: waak ervoor dat het beleg niet meer calorieën bevat dan de<br />

boterham zelf<br />

niet vaker dan één keer per dag kaas op brood<br />

overstappen van volle naar halfvolle melk<br />

het gestolde vet van de afgekoelde jus of soep scheppen<br />

niet meer elke avond alcohol drinken<br />

elke dag drie volledige maaltijden eten en geen maaltijden overslaan, zodat u minder last<br />

hebt van ‘lekkere trek’<br />

30+ kaas in plaats van volvette (48+) kaas gebruiken<br />

in plaats van chips of noten een handje Japanse mix nemen<br />

het gebruik van tussendoortjes beperken en kiezen voor fruit of groente<br />

tartaar gebruiken in plaats van rul gehakt<br />

twee dagen in de week geen vlees maar vis eten<br />

af en toe lopend of met de fiets naar het werk of de winkel gaan, de trap nemen in plaats van<br />

de lift enzovoort<br />

Al deze stappen tegelijk nemen is lastig, dus de kans dat het mislukt is groot. Veel mensen<br />

houden dit niet vol en zeggen dan: ‘Laat maar zitten, ik kan het toch niet’. Zij gaan dan weer net<br />

zo eten als vroeger.<br />

Wanneer u steeds één klein stapje neemt is de kans op succes groter: één stapje is niet zo<br />

groot. Begin pas met de volgende stap als de vorige u goed af gaat. Iedere gelukte stap maakt<br />

u zekerder, het geeft vertrouwen, en dat maakt de volgende stap wat makkelijker.<br />

Voorkóm verleidingen<br />

Ga altijd winkelen na het eten, dus als u geen honger hebt. Maak van tevoren een<br />

boodschappenlijstje. Op die manier koopt u alleen wat u echt nodig hebt.<br />

Zorg dat u zo min mogelijk snoep, snacks en koek in huis hebt. De verleiding om te gaan<br />

‘snaaien’ is dan niet zo groot.<br />

Eet regelmatig en op vaste tijden: drie hoofdmaaltijden en drie of vier tussendoortjes. Zo<br />

voorkómt u hongerige momenten.<br />

Probeer altijd een goede maaltijd te nemen voordat u naar een feestje gaat, zodat de<br />

verleiding om te snoepen minimaal blijft.<br />

Kook niet meer dan u nodig hebt. Zet geen pannen of schalen op tafel, maar schep de<br />

borden op in de keuken.<br />

Neem de tijd om te eten. Eet rustig, eet aan tafel en doe ondertussen geen andere dingen,<br />

zoals televisiekijken.<br />

Vraag hulp<br />

Vertel iedereen in het gezin dat u gezonder wilt eten. U zit immers bij ze aan tafel: een beetje<br />

aanmoediging kan dan geen kwaad. Het kan goed zijn om vooraf afspraken te maken, zeker als<br />

uw nieuwe manier van eten gevolgen heeft voor uw tafelgenoten.<br />

U kunt ook steun zoeken bij lotgenoten door in groepsverband te werken aan een gezonder<br />

gewicht. Er is veel aanbod op dit gebied: via de thuiszorg, sportscholen, cursusprojecten<br />

enzovoort. Informeer bij de thuiszorgorganisatie of de huisarts, of kijk in de gemeentegids, het<br />

telefoonboek of de Gouden Gids.<br />

Professionele begeleiding<br />

Als u veel wilt afvallen of al veel ervaring hebt met afvallen zonder dat u het gewenste resultaat<br />

hebt bereikt, is het aan te raden professionele hulp te vragen. Vraag uw huisarts om een<br />

verwijzing naar een diëtist en laat u begeleiden.

---

Als het moeilijk wordt: zoek afleiding<br />

Misschien zult u zo nu en dan last hebben van een ‘eetbui’. U eet dan het liefst de hele ijskast<br />

leeg. Meestal duurt zo’n bui niet lang. Om te voorkómen dat u daadwerkelijk de ijskast plundert,<br />

kunt u proberen afleiding te zoeken:<br />

ga een eindje wandelen, fietsen of hardlopen<br />

poets uw tanden, neem wat kauwgum<br />

neem een douche<br />

zoek een activiteit die u met uw handen kunt doen: een kast opruimen, een plant verpotten, een<br />

kozijn schuren of schilderen, een schilderij ophangen, een lekke fietsband plakken, wat dan ook<br />

Met een beetje geluk is uw eetbui voorbij wanneer u met een van deze activiteiten klaar bent.<br />

Maar: maak er geen probleem van als het een keer misgaat<br />

Het lukt u waarschijnlijk niet om altijd gezond te eten. De kans is groot dat u een keertje een zak<br />

patat met mayonaise neemt, een groot stuk Goudse kaas eet of een avondje doorzakt.<br />

Maak van zulke ‘uitspattingen’ geen probleem. Uw doel is om lange tijd gezond te eten. Als dat<br />

een moment niet lukt, is er geen man of vrouw overboord: voor uw gewicht maakt dat ook niet<br />

uit. Pak de draad weer op en ga verder waar u was gebleven.<br />

Ga niet te vaak op de weegschaal staan<br />

Als u gezonder gaat eten zult u geleidelijk afvallen: ongeveer een half pond tot een pond per<br />

week, in het begin misschien iets meer, totdat u een gezond gewicht hebt bereikt. Het gewicht<br />

is echter nooit stabiel. Soms is het een pond meer, dan een kilo minder.<br />

Kijk daarom niet te vaak op de weegschaal, want u kunt daardoor makkelijk ontmoedigd raken.<br />

Eén keer in de week op de weegschaal is meer dan voldoende. En eigenlijk hoeft het helemaal<br />

niet: bedenk dat u niet in de eerste plaats bezig bent met afvallen, maar dat u probeert om<br />

gezonder te leven. Als dat lukt volgt het afvallen vanzelf.<br />

11. Bloedglucoseverlagende medicijnen<br />

Samenvatting<br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> kunnen, naast voedingsadviezen, tabletten voorgeschreven krijgen<br />

die helpen om de bloedglucose te verlagen. Welke soort tabletten u krijgt, hangt onder meer af<br />

van uw gewicht en van bijkomende aandoeningen. Als de bloedglucoseverlagende tabletten<br />

onvoldoende helpen, wordt overgestapt op insuline.<br />

Metformine is de eerste stap in de medicijnbehandeling van <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2. Voor mensen met<br />

<strong>diabetes</strong> die te zwaar zijn heeft metformine nog extra voordelen.<br />

Sulfonylureumderivaten worden gebruikt als tweede stap, in combinatie met metformine. Ze<br />

kunnen lastige bijwerkingen hebben.<br />

Thiazolidinedionen kunnen een gunstig effect hebben op de gezondheid van mensen met<br />

<strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2 met overgewicht. Het middel is niet geschikt voor mensen met hartfalen of een<br />

leveraandoening.<br />

In plaats van sulfonylureumderivaten kunnen ATP-afhankelijke kalium-kanaalblokkers worden<br />

gebruikt. Deze tabletten zijn nog relatief nieuw en hebben nauwelijks plaats in de behandeling<br />

van <strong>diabetes</strong>.<br />

Recent zijn nieuwe middelen op de markt gekomen: sitagliptine en exenatide. Hun plaats in de<br />

behandeling is nog onduidelijk.

---

Tabletten<br />

Vooraf<br />

Merknaam en stofnaam<br />

Geneesmiddelen hebben twee namen: een stofnaam en een merknaam. De stofnaam is de<br />

naam van de werkzame stof. De merknaam is de naam die de fabrikant aan het tablet geeft.<br />

Omdat meerdere fabrikanten hetzelfde geneesmiddel kunnen maken, zijn er soms meerdere<br />

merknamen bij één stofnaam.<br />

We noemen eerst de stofnaam, zonder hoofdletter. De merknamen staan ertus sen haakjes<br />

achter, met hoofdletter. Soms wordt het tablet ‘merkloos’ op de markt gebracht; stof- en merknaam<br />

zijn dan hetzelfde.<br />

Als u meer wil weten over medicijnen<br />

Als u meer wilt weten over de medicijnen kunt u terecht op internet: www.apotheek.nl. U kunt<br />

ook bellen met de Geneesmiddel-Infolijn (van de KNMP, de overkoepelende organisatie van<br />

Nederlandse apothekers): 0900 - 999 88 00 (€ 0,20 pm).<br />

Soorten tabletten die de bloedglucose verlagen<br />

Tabletten die de bloedglucose verlagen worden gebruikt door mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>. Niet<br />

alle mensen met dit <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong> hebben deze tabletten nodig. Eerst wordt geprobeerd om de<br />

bloedglucose te reguleren door af te vallen. Pas als het niet lukt om zo de bloedglucose omlaag<br />

te krijgen worden tabletten gebruikt. Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> gebruiken alleen tabletten als<br />

hun lichaam zelf ook nog insuline kan maken.<br />

metformine<br />

sulfonylureumderivaten (SUD)<br />

thiazolidinedionen (TZD)<br />

ATP-afhankelijke kaliumkanaalblokkers<br />

nieuwe middelen: sitagliptine en exenatide<br />

Welke soort tabletten krijgt u?<br />

Een behandeling met tabletten wordt stap voor stap opgebouwd. Na iedere stap zal het effect<br />

op uw bloedglucose worden beoordeeld. Als uw bloedglucose daarna nog steeds te hoog is, zal<br />

de arts de volgende stappen nemen.<br />

Stap 1<br />

De eerste stap in het opbouwschema is metformine.<br />

Stap 1a<br />

Soms kan metformine niet worden gegeven omdat er een contraindicatie of een overgevoeligheid<br />

bestaat. In dat geval kan de arts een sulfonylureumderivaat als monotherapie voorschrijven.<br />

Stap 1b<br />

Als stap 1a onvoldoende effect heeft en er is sprake van een BMI i 27, een hart-of vaatziekte maar<br />

geen (aanwijzingen voor) hartfalen, dan kan een thiazolidinedione als monotherapie worden<br />

voorgeschreven. Hierbij gaat de voorkeur uit naar pioglitazon, omdat hiervan de effectiviteit is<br />

aangetoond; bij rosiglitazon is dat niet het geval. Daarbij komt dat er bij beide middelen twijfel<br />

bestaat over de langetermijnveiligheid (hartinfarct), maar met name bij rosiglitazon.<br />

Stap 2<br />

De tweede stap in het opbouwschema is metformine plus een tweede middel. Dit gebeurt als<br />

metformine als monotherapie onvoldoende effect heeft. Welk middel wordt toegevoegd, hangt<br />

af van uw gewicht en van eventuele bijkomende aandoeningen.

---

Stap 2a<br />

Bij een BMI < 27 wordt aan metformine een sulfonylureumderivaat toegevoegd.<br />

Stap 2b<br />

Bij een BMI ≥ 27 wordt een sulfonylureumderivaat of een thiazolidinedione toegevoegd:<br />

er is geen hart- of vaatziekte en geen (aanwijzingen voor) hartfalen: metformine +<br />

sulfonylureumderivaat<br />

er is wel een hart- of vaatziekte maar geen (aanwijzingen voor) hartfalen: metformine +<br />

pioglitazon<br />

Net zoals bij stap 1b gaat bij de thiazolidinedionen de voorkeur uit naar pioglitazon, omdat<br />

hiervan de effectiviteit is aangetoond; bij rosiglitazon is dat niet het geval. Daarbij komt dat er bij<br />

beide middelen twijfel bestaat over de langetermijnveiligheid (hartinfarct), maar met name bij<br />

rosiglitazon.<br />

ATP-afhankelijke kaliumkanaalblokkers<br />

De ATP-afhankelijke kaliumkanaalblokkers zoals repaglinide hebben een werking die erg lijkt op<br />

die van sulfonylureumderivaten. Omdat deze middelen vrij nieuw zijn, is er minder over bekend<br />

dan over de sulfonylureumderivaten. Om deze reden hebben deze medicijnen nog geen<br />

duidelijke plaats in de behandeling.<br />

Het kan zijn dat u insuline moet gebruiken<br />

Als twee soorten bloedglucoseverlagende tabletten in maximale dosering niet voldoende helpen om<br />

de bloedglucosewaarde voldoende te verlagen, zult u waarschijnlijk insuline moeten gebruiken.<br />

Het gebruik van piotiglazon wordt gestopt voordat met insuline wordt begonnen. Metformine kan<br />

goed gecombineerd worden met insuline.<br />

Ook in onderstaande situaties wordt insuline gegeven:<br />

Sommige mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben ‘s ochtends voor het eten een te hoge<br />

bloedglucose. Dus zonder dat ze gegeten hebben, bevat het bloed toch te veel glucose. Bij<br />

deze mensen lukt het meestal niet om de bloedglucose goed te regelen door de voeding aan<br />

te passen en tabletten te gebruiken. Ze krijgen daarom - naast de voedingsadviezen -<br />

insuline. Meestal moeten ze hun verdere leven insuline gebruiken. Een enkele keer komt het<br />

voor dat door de insuline het reguleren van de bloedglucose zo goed lukt, dat ze na verloop<br />

van tijd geen insuline meer nodig hebben. Ze krijgen dan weer de standaard behandeling bij<br />

<strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>: het aanpassen van de voeding en tabletten.<br />

Door infecties met koorts kan de bloedglucose opeens veel te hoog worden. Het lukt dan niet<br />

altijd om de bloedglucose met voedingsadviezen en tabletten weer omlaag te krijgen. De<br />

tabletten worden dan tijdelijk vervangen door insuline.<br />

Ook door een operatie kan de bloedglucose zo in de war raken, dat er ernstige klachten<br />

ontstaan. De normale behandeling is dan niet genoeg, zodat iemand tijdelijk insuline moet<br />

gebruiken. Vaak wordt dit al vóór de operatie gestart.<br />

Ook tijdens een zwangerschap wordt insuline gebruikt. Dit gebeurt omdat er een scherpe instelling<br />

van de bloedglucosewaarde nodig is en onduidelijkheid bestaat over schadelijke effecten<br />

van de bloedglucoseverlagende tabletten voor het ongeboren kind. Het gebruik van insuline wordt<br />

daarom ook aangeraden aan vrouwen met <strong>diabetes</strong> die zwanger proberen te worden.<br />

Ook bij gebruik van sommige andere geneesmiddelen, zoals corticosteroïden, kan het nodig<br />

zijn tijdelijk insuline te geven.<br />

Tip: Omdat mensen met <strong>diabetes</strong> wat minder weerstand hebben wordt aangeraden elk jaar (in<br />

oktober of november) een griepprik te halen bij de huisarts. Dit geldt vooral voor oudere<br />

mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>. De griepprik beschermt tegen een ernstige vorm van griep:<br />

influenza. De prik wordt vergoed door uw zorgverzekeraar.

---

Metformine<br />

Algemeen<br />

Metformine vermindert de aanmaak van glucose in de lever. Daarnaast verbetert metformine<br />

mogelijk de gevoeligheid van het lichaam voor insuline. Dit heeft een gunstige invloed op een<br />

verhoogde bloedglucosewaarde. Ook kan een lichte daling van het LDL- en totaal-cholesterol<br />

optreden.<br />

Voor mensen die te zwaar zijn, geeft metformine een extra voordeel. Door<br />

het overgewicht werkt de insuline die ze zelf nog aanmaken onvoldoende. Metformine zorgt<br />

ervoor dat het lichaam deze insuline toch kan gebruiken. Bovendien zorgt metformine er vaak<br />

voor dat iemand minder eetlust heeft, hierdoor wordt afvallen eenvoudiger.<br />

Gebruik<br />

U neemt de tabletten tijdens of vlak na het eten in.<br />

Overzicht<br />

metformine (Glucophage, Metformine)<br />

Werkingsduur 3 - 6 uur<br />

Bijwerkingen<br />

Sommige mensen hebben last van maagdarmklachten zoals misselijkheid.<br />

Het vermindert de eetlust.<br />

Het komt soms voor dat metformine een metaalsmaak veroorzaakt.<br />

Ernstige verzuring van het lichaam. Dit veroorzaakt buikpijn, een snelle ademhaling en<br />

bewustzijnsverlies. Verzuring wordt ook wel melkzuuracidose of lactaatacidose genoemd. Dit<br />

komt gelukkig slechts zelden voor. Het risico van zo’n verzuring is groter als u een slechte<br />

algemene conditie hebt, als u problemen hebt met uw lever, nieren, hart (hartfalen) of longen.<br />

Ook het drinken van alcohol maakt het risico van verzuring groter. Meer informatie: uw arts,<br />

apotheker of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Sulfonylureumderivaten (SUD)<br />

Algemeen<br />

Sulfonylureumderivaten zorgen ervoor dat de alvleesklier meer insuline gaat maken.<br />

Gebruik<br />

U neemt deze tabletten kort voor of tijdens de maaltijd in.<br />

Overzicht<br />

Er zijn kortwerkende en langerwerkende sulfonylureumderivaten.<br />

Kortwerkende middelen<br />

tolbutamide (Tolbutamide) Werking is maximaal na 2 - 5 uur<br />

Werkingsduur 6 - 12 uur<br />

Langer werkende middelen<br />

glibenclamide (Glibenclamide) Begin werking na een half uur, werking is maximaal na 2 uur<br />

Werkingsduur 24 uur<br />

Bijzonderheden: vanwege de relatief grote kans op (soms<br />

behoorlijke) hypo’s wordt dit middel afgeraden in de richtlijn<br />

voor huisartsen (Bron: NHGstandaard Diabetes).<br />

gliclazide (Diamicron, Gliclazide) Begin werking na 4 - 5 uur<br />

Werkingsduur 24 uur

---

Let op: Diamicron MR heeft een gereguleerde afgifte, dus de<br />

werking begint later.<br />

glimepiride (Amaryl, Glimepiride) Werking is maximaal na 2 - 3 uur<br />

Werkingsduur 24 uur<br />

Bijwerkingen<br />

Hypo<br />

De meest voorkomende bijwerking is een hypo: uw bloedglucose wordt té laag. Eigenlijk is een<br />

hypo geen bijwerking, maar een te sterke werking van de tablet. Deze sterke daling van de<br />

bloedglucose komt vooral de eerste weken voor.<br />

Als bij gebruik van deze tabletten een hypo ontstaat, gebeurt dit meestal geleidelijk, waardoor<br />

de hypo niet zo snel opvalt. Daardoor reageert u later, zodat de kans groter is dat u klachten<br />

krijgt (zoals een snellere hartslag, hartkloppingen, zweten, trillen, honger en bleekheid).<br />

Overigens is het wel zo dat hypo’s goed te behandelen zijn.<br />

Hypo’s komen vooral voor bij oudere mensen, mensen bij wie de lever of nieren niet goed<br />

werken en bij mensen die alcohol gebruiken. Een hypo kan ook ontstaan door lichamelijke<br />

inspanning, te weinig eten of door combinatie met bepaalde geneesmiddelen. Zo kunnen<br />

bètablokkers de verschijnselen van een hypo maskeren, zodat u niet op tijd merkt dat u een<br />

hypo hebt.<br />

Andere bijwerkingen<br />

Soms krijgen mensen last van maagdarmklachten zoals misselijkheid en diarree.<br />

Wazig zien. Dit gaat meestal na een paar weken over.<br />

Sulfonylureumderivaten kunnen leiden tot gewichtstoename.<br />

Ook kunt u een allergische huidreactie krijgen: de huid wordt rood, zwelt op, gaat jeuken en<br />

doet pijn.<br />

Als u alcohol drinkt kan het zijn dat u een ‘opvlieger’ krijgt: u wordt dan plotseling rood in het<br />

gezicht en erg warm. Sommige mensen die deze tabletten gebruiken kunnen hierdoor slecht<br />

tegen alcohol. Dit is echter zeldzaam.<br />

Thiazolidinedionen (TZD)<br />

Algemeen<br />

Thiazolidinedionen zorgen ervoor dat de lichaamscellen gevoeliger worden voor insuline.<br />

Overzicht<br />

pioglitazon (Actos)<br />

rosiglitazon (Avandia) – van de markt verdwenen<br />

Bijwerkingen<br />

Vochtophoping (oedeem)<br />

Gewichtstoename, meestal een paar kilo<br />

Wazig zien<br />

Leverproblemen (heel zelden)<br />

Bijzonderheden<br />

Thiazolidinedionen mogen niet gebruikt worden door mensen met hartfalen of<br />

leverproblemen. Rosiglitazon mag bovendien niet worden gebruikt bij acute hartproblemen<br />

(hartaanval, angina pectoris).<br />

Er is twijfel over de veiligheid van thiazolidinedionen op lange termijn (hartinfarct). Ook over<br />

de effectiviteit op lange termijn bestaat twijfel. De middelen worden daarom terughoudend

---

toegepast. (Bron: Farmacotherapeutisch Kompas, zie http://www.fk.cvz.nl.)<br />

ATP-afh. kaliumkanaalblokkers<br />

Algemeen<br />

ATP-afhankelijke kaliumkanaalblokkers zorgen ervoor dat de alvleesklier meer insuline gaat<br />

maken. Deze tabletten zijn nog vrij nieuw en hebben nauwelijks plaats in de behandeling van<br />

<strong>diabetes</strong>. Ze werken snel en kort. Repaglinide kan worden voorgeschreven bij een verstoorde<br />

nierfunctie.<br />

Gebruik<br />

U neemt de tabletten kort voor elke hoofdmaaltijd in.<br />

Overzicht<br />

repaglinide (Novonorm) Begin werking na ongeveer dertig minuten<br />

Werkingsduur: alleen gedurende de maaltijd<br />

Bijwerkingen<br />

De bijwerkingen komen grotendeels overeen met die van de sulfonylureumderivaten.<br />

Nieuwe middelen<br />

Sitagliptine<br />

Algemeen<br />

Sitagliptine verlaagt de hoeveelheid glucose in het bloed. Het zorgt ervoor dat de hoeveelheid<br />

insuline na een maaltijd beter op peil is en dat het lichaam minder glucose aanmaakt. Grote<br />

schommelingen in de hoeveelheid glucose in het bloed komen dan minder voor. Het behoort tot<br />

de zogenaamde DPP-4 remmers. Sitagliptine wordt toegediend als tablet.<br />

Overzicht<br />

sitagliptine (Januvia) Begin werking binnen enkele uren<br />

Werking is maximaal na 1 - 4 uur<br />

Werkingsduur 24 uur<br />

Bijwerkingen<br />

Hoofdpijn<br />

Hypo<br />

Maagdarmklachten, zoals verstopping.<br />

Duizeligheid.<br />

Verkoudheidsverschijnselen, zoals een zere keel, hoesten, verstopte neus of loopneus.<br />

Overgevoeligheid<br />

Exenatide<br />

Algemeen<br />

Exenatide verhoogt de hoeveelheid insuline die de alvleesklier in reactie op de inname voedsel<br />

afgeeft. Verder zorgt het ervoor dat de lever minder glucose afgeeft en dat glucose minder snel<br />

uit het voedsel wordt opgenomen. Het is een ‘incretinemimeticum’. Exenatide wordt toegediend<br />

als onderhuidse injectie.<br />

Overzicht<br />

exenatide (Byetta) Begin werking binnen enkele uren<br />

Werking is maximaal na 2 uur<br />

Bijwerkingen<br />

Hypo

---

Maagdarmklachten, zoals misselijkheid, braken en diarree.<br />

Verminderde eetlust<br />

hoofdpijn<br />

Duizeligheid.<br />

Overmatig zweten<br />

Vildagliptine<br />

Algemeen<br />

Het middel zorgt ervoor dat de alvleesklier meer insuline maakt. Het verlaagt ook de aanmaak<br />

van glucose in de lever. Het resultaat is dat de bloedglucose omlaag gaat. Het middel wordt<br />

toegediend als tablet. Vildagliptine behoort tot de zogenaamde DPP-4 remmers.<br />

Overzicht<br />

vildagliptine (Galvus<br />

Bijwerkingen<br />

Duizeligheid<br />

Misselijkheid<br />

Tremor<br />

Hoofdpijn<br />

Vermoeidheid<br />

Bijzonderheden<br />

Vildagliptine is ook verkrijgbaar in combinatie met metformine (Eucreas).<br />

Het middel mag niet worden gebruikt door mensen met matig of ernstig hartfalen. Overleg<br />

met uw arts.<br />

Omdat het middel leverproblemen kan veroorzaken, moet de leverfunctie worden<br />

gecontroleerd voor en tijdens het gebruik.<br />

12. Verhoogd cholesterol<br />

Samenvatting<br />

Cholesterol is een stof die het lichaam grotendeels zelf aanmaakt en gebruikt voor onder meer<br />

de bouw van de lichaamscellen. Door onze voeding - en soms door een erfelijke aandoening -<br />

kan het cholesterolgehalte te hoog worden. Dat leidt tot schade aan de bloedvaten, omdat<br />

cholesterol bijdraagt aan slagaderverkalking.<br />

Door gezonder te gaan leven zal het cholesterolgehalte afnemen: niet roken, afvallen, gezonder<br />

eten en meer bewegen.<br />

Aanvullend kunnen medicijnen helpen het cholesterolgehalte te verlagen. Bij de meeste<br />

mensen zijn ze effectief en worden ze goed verdragen.<br />

In het kort<br />

Uitleg<br />

Cholesterol behoort tot een groep van stoffen die ‘vetten’ (of lipiden) worden genoemd.<br />

Cholesterol wordt grotendeels door ons eigen lichaam aangemaakt, in mindere mate is het<br />

afkomstig uit onze voeding. Cholesterol wordt onder andere gebruikt voor de bouw van de<br />

cellen van ons lichaam, de vorming van geslachts- en bijnierschorshormonen, vitamine D en<br />

galzuren. Cholesterol is dus een stof die ons lichaam nodig heeft. Via het bloed wordt<br />

cholesterol naar alle delen van ons lichaam vervoerd.

---

Er is ‘goed’ en ‘slecht’ cholesterol. LDL-cholesterol is schadelijk: het hoopt zich op in en de<br />

bloedvatwand zodat deze nauwer en stugger wordt. HDL-cholesterol heeft juist een<br />

beschermende werking: het zorgt ervoor dat overtollig cholesterol wordt afgevoerd naar de<br />

lever waar het kan worden afgebroken.<br />

Triglyceriden<br />

Naast het LDL- en HDL-cholesterol speelt nog een andere vette stof een rol: de triglyceriden.<br />

Ook deze stof draagt bij aan slagaderverkalking. Vooral bij mensen met <strong>diabetes</strong> en<br />

overgewicht is het triglyceridengehalte verhoogd.<br />

De meting<br />

Het meten van het cholesterolgehalte gebeurt door bloedonderzoek in het laboratorium (soms<br />

eenvoudiger: door een vingerprik). U hoeft dus alleen een buisje bloed te laten afnemen. Als uw<br />

cholesterolgehalte te hoog blijkt te zijn, volgt altijd een tweede meting om zeker te zijn van de<br />

uitslag. Tussen de metingen zit minimaal een week.<br />

Streefwaarden<br />

Het cholesterolgehalte bestaat uit een aantal waarden:<br />

het gehalte aan LDL-cholesterol<br />

het gehalte aan HDL-cholesterol<br />

het totaal cholesterol: de optelsom van het LDL-en HDL-cholesterol<br />

de cholesterol-ratio: de verhouding tussen het totaal-cholesterol en het HDL-cholesterol<br />

de triglyceriden<br />

De aanpak van een verhoogd cholesterolgehalte hangt overigens niet alleen af van deze<br />

waarden, maar ook van andere risicofactoren, zoals roken, hoge bloeddruk en <strong>diabetes</strong>. De<br />

aanpak berust op uw risicoprofiel: het overzicht van alle risicofactoren waarmee de arts uw kans<br />

op (overlijden aan) een hart- of vaatziekte inschat.<br />

Wat zijn de oorzaken van een verhoogd cholesterol?<br />

Een verhoogd cholesterolgehalte gaat vaak samen met <strong>diabetes</strong> en overgewicht. Een verhoogde<br />

bloedglucose kan leiden tot een verhoogd cholesterol. Hetzelfde geldt voor overgewicht.<br />

Een erfelijke aanleg voor een verhoogd cholesterolgehalte<br />

Soms zijn de cholesterol- en de vetbalans in het bloed verstoord door een erfelijke aandoening.<br />

Dit heet familiaire hyperlipidemie. Een vorm hiervan is een erfelijk hoog cholesterolgehalte die<br />

familiaire hypercholesterolemie wordt genoemd. Bij 8 op de 1000 mensen komt een vorm van<br />

familiaire hyperlipidemie voor en dit kan al op jonge leeftijd tot hart- en vaatziekten leiden.<br />

Voor meer informatie over dit onderwerp kunt u contact opnemen met Stichting Bloedlink, een<br />

patiëntenorganisatie voor mensen met erfelijke hart- en vaataandoeningen (023 - 567 99 33,<br />

www.bloedlink.nl).<br />

Leefstijladviezen<br />

Gezond leven<br />

De leefstijladviezen komen neer op gezonder gaan leven. Het gaat dus om dingen als stoppen<br />

met roken, afvallen, minder alcohol drinken enzovoort.<br />

Afvallen<br />

Veel mensen eten meer dan hun lichaam nodig heeft. Hierdoor worden zij te dik. Overgewicht<br />

gaat vaak samen met een verhoogd cholesterolgehalte (en een te hoge bloeddruk). Mensen die<br />

overgewicht hebben krijgen daarom het advies: probeer af te vallen.

---

Minder verzadigd vet eten<br />

Onze voeding bevat verschillende soorten vet. Vooral ‘verzadigde’ vetten blijken het<br />

cholesterolgehalte te verhogen. Deze verzadigde vetten zitten in vet dat van dieren afkomstig<br />

is, zoals vet vlees en volle zuivel. Plantaardig voedsel bevat vaak meer ‘onverzadigde vetten’,<br />

zoals zonnebloem- of olijfolie. Deze zijn veel minder schadelijk. Heel kort gezegd: vloeibare<br />

vetten zijn beter dan harde vetten.<br />

Meer groente en fruit eten<br />

Veel mensen eten te weinig groente en fruit. Omdat hierin stoffen voorkomen die de schadelijke<br />

werking van cholesterol tegengaan, is het eten van fruit en groente juist goed voor mensen met<br />

een te hoog cholesterolgehalte.<br />

Minder alcohol drinken<br />

Over het verband tussen overmatig alcoholgebruik en het cholesterolgehalte bestaat nog veel<br />

discussie. Als richtlijn geldt: drink maximaal twee (vrouwen) of drie (mannen) alcoholische<br />

consumpties per dag. Drink bovendien minstens twee dagen in de week helemaal niet om<br />

gewennning te voorkomen.<br />

Als het u niet zelf lukt om uw gebruik van alcoholische dranken te beperken, is het aan te raden<br />

hulp te vragen. U kunt hiervoor terecht bij uw huisarts of specialist.<br />

Meer bewegen<br />

Veel mensen bewegen weinig. Ze doen hun werk zittend, nemen vaak de auto en doen niet aan<br />

sport. Het gevolg is dat ze vaak te zwaar zijn en een verhoogd cholesterolgehalte hebben. Meer<br />

bewegen is een goede manier om af te vallen en op een goed gewicht te blijven.<br />

Medicijnen<br />

Risicofactoren<br />

Of uw cholesterolgehalte met medicijnen wordt behandeld, hangt af van uw waarden,maar ook<br />

van andere risicofactoren, zoals roken, hoge bloeddruk en <strong>diabetes</strong>. Mensen met <strong>diabetes</strong><br />

krijgen bijvoorbeeld eerder medicijnen tegen een verhoogd cholesterol dan mensen zonder<br />

<strong>diabetes</strong>. Als u <strong>diabetes</strong> hebt, wordt uw cholesterolgehalte gecontroleerd bij de periodieke<br />

controles.<br />

Overzicht<br />

De medicijnen zijn aanvullend op de leefstijladviezen. Ze komen dus niet in plaats van deze<br />

adviezen.<br />

Er zijn vijf soorten medicijnen. De eerste groep, de statines, is de belangrijkste:<br />

cholesterolsyntheseremmers (statines)<br />

fibraten<br />

galzuurbindende harsen<br />

nicotinezuur(analoga)<br />

nieuwe medicijnen: ezetimib, omega-3-vetzuur<br />

Cholesterolsyntheseremmers (statines)<br />

De behandeling van een te hoog cholesterolgehalte start meestal met een statine. Statines remmen<br />

de aanmaak van cholesterol in de lever. Ze verlagen vooral het schadelijke LDL-cholesterol en<br />

verhogen daarbij ook enigszins het goede HDL-cholesterol. Van alle cholesterolverlagende<br />

medicijnen hebben de statines het grootste effect op het schadelijke LDL-cholesterol.

---

U gebruikt deze medicijnen drie maanden. Als uw cholesterolgehalte dan nog te hoog is, verhoogt<br />

de arts uw dosis. Eventueel kan de arts galzuurbindende harsen toevoegen om een nog<br />

sterkere cholesterolverlaging te bereiken.<br />

atorvastatine (Lipitor)<br />

fluvastatine (Canef, Lescol)<br />

pravastatine (Pravastatine, Selektine)<br />

rosuvastatine (Crestor)<br />

simvastatine (Simvastatine, Zocor)<br />

Bijwerkingen<br />

Statines hebben niet vaak bijwerkingen. Als er bijwerkingen zijn, zijn dit meestal<br />

maagdarmklachten (buikpijn, misselijkheid, obstipatie, winderigheid, zuurbranden) of<br />

vermoeidheid.<br />

Een heel enkele keer ontstaan problemen in de lever; dit zal blijken uit bloedonderzoek. Ook<br />

ontstaan soms problemen met de spieren: spierpijn, gewrichtspijn, spierzwakte en<br />

spierkramp. Meestal is dit onschuldig, maar het kan wijzen op een zeldzame, maar ernstige<br />

bijwerking (rhabdomyolyse). In dat geval kunt u ook last hebben van een algemeen gevoel van<br />

ziek-zijn, koorts, misselijkheid en braken. De spierpijn zit meestal in de kuiten of onderrug. Als u<br />

last krijgt van deze verschijnselen moet u meteen contact opnemen met de arts!<br />

Bijzonderheden<br />

Waarschijnlijk is het gebruik van statines door kinderen veilig. Behandeling van kinderen met<br />

statines gebeurt doorgaans in een academisch ziekenhuis, bij kinderen met een erfelijk hoog<br />

cholesterol.<br />

Fibraten<br />

Deze medicijnen verlagen het LDL-cholesterolgehalte niet zo sterk. Wel verhogen ze het HDLcholesterolgehalte<br />

en verlagen ze het triglyceridengehalte. Als een verhoogd cholesterolgehalte<br />

gepaard gaat met een te hoog gehalte aan triglyceriden, is het goed om te beginnen met een<br />

van de fibraten. Dit is vaak het geval bij mensen met <strong>diabetes</strong>.<br />

bezafibraat (Bezalip)<br />

ciprofibraat (Hyperlipen, Modalim)<br />

clofibraat (Clofibraat)<br />

gemfibrozol (Gemfibrozil, Lopid)<br />

Bijwerkingen<br />

Fibraten hebben niet vaak bijwerkingen. De belangrijkste bijwerkingen zijn maagdarmstoornissen<br />

(vol gevoel, misselijkheid, braken, diarree, zuurbranden). Deze verdwijnen vaak nadat de medicijnen<br />

een tijd zijn gebruikt.<br />

Bijzonderheden<br />

Fibraten kunnen de werking van medicijnen tegen de stolling beïnvloeden. De voorgeschreven<br />

hoeveelheid van deze medicijnen moet daarom vaak iets omlaag. Het kan nodig zijn vaker<br />

controles te laten doen bij de trombosedienst.<br />

De combinatie van fibraten met een statine geeft soms een verhoogde kans op spierafbraak.<br />

Als u deze combinatie gebruikt en u voelt spierpijn: neem snel contact op met uw arts.<br />

Galzuurbindende harsen<br />

Deze medicijnen worden bijna niet meer gebruikt. Soms is een combinatie met een statine<br />

nuttig, omdat hierdoor een sterker cholesterolverlagend effect kan ontstaan.

---

Veel mensen vinden het gebruik van deze medicijnen vervelend. U moet voor, tijdens of kort na<br />

elke maaltijd een poeder innemen. Dat zijn drie tot zes zakjes per dag. Het poeder smaakt niet<br />

erg lekker, al kunt u het bijvoorbeeld oplossen in sinaasappelsap.<br />

colestyramine (Questran)<br />

Bijwerkingen<br />

Deze medicijnen werken alleen in de darmen, dus niet in de bloedbaan. Daarom zijn ze erg<br />

veilig. De belangrijkste bijwerkingen zijn maagdarmstoornissen (vooral obstipatie, ook<br />

misselijkheid, braken, oprispingen, winderigheid, diarree).<br />

Bijzonderheden<br />

Galzuurbindende harsen kunnen in de darmen sommige andere geneesmiddelen binden,<br />

waardoor deze minder goed werken. Zorg daarom voor voldoende tijd tussen het innemen<br />

van de harsen en andere geneesmiddelen, het liefst een uur of vier.<br />

Galzuurbindende harsen kunnen het triglyceridengehalte verhogen. Ze zijn daarom niet<br />

geschikt voor mensen bij wie dit gehalte al hoog is, zoals bij mensen met <strong>diabetes</strong>.<br />

Nicotinezuur(analoga)<br />

Bij de behandeling van een verhoogd cholesterolgehalte worden bij mensen die geen <strong>diabetes</strong><br />

hebben ook wel eens de zogenaamde ‘nicotinezuuranalogen’ gebruikt. Omdat deze medicijnen<br />

de bloedglucose kunnen verstoren, worden ze ontraden aan mensen met <strong>diabetes</strong>.<br />

acipimox (Nedios, Olbetam)<br />

nicotinezuur (Niaspan)<br />

xantinolnicotinaat (Complamin)<br />

Bijwerkingen<br />

De meest hinderlijke bijwerkingen zijn hartkloppingen en blozen (‘flushes’), hoofdpijn en<br />

misselijkheid.<br />

Nieuwe medicijnen<br />

De laatste jaren zijn nieuwe medicijnen ontwikkeld. Het gaat om ezetimib en omega-3-vetzuur.<br />

Met beide middelen is nog niet zo veel ervaring opgedaan als met de andere medicijnen.<br />

ezetimib (Ezetrol), ezetimib/simvastatin (Inegy)<br />

Het middel ezetimibremt de opname van cholesterol via de darmwand. Het kan gebruikt worden<br />

in combinatie met een statine. Het medicijn heeft nog geen duidelijke plaats in de behandeling<br />

gekregen. Verwacht mag worden dat hierover in de komende jaren meer duidelijkheid ontstaat.<br />

Omdat ezetimib een nieuw medicijn is, is er nog niet zoveel over bekend. Het wordt in het<br />

algemeen goed verdragen. De meeste voorkomende bijwerkingen zijn hoofdpijn, vermoeidheid,<br />

buikpijn, constipatie, diarree, winderigheid en misselijkheid.<br />

Omega-3-vetzuur<br />

Omega-3-vetzuur is een bepaald soort visolie, die veel onverzadigd vet bevat. Vandaar dat de<br />

capsules zijn gevuld met een olieachtige vloeistof. Dit geneesmiddel draagt bij aan het<br />

voorkómen van hart- en vaatziekten en kan worden gebruikt als het eten van vette vis op<br />

bezwaren stuit. Het kan in combinatie met een statine worden gebruikt.<br />

Bijwerkingen kunnen zijn: maagdarmstoornissen, oprispingen met visgeur of vissmaak,<br />

misselijkheid, braken, diarree, verstopping.

---

13. Hoge bloeddruk<br />

Samenvatting<br />

Ongeveer de helft van de mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> heeft een te hoge bloeddruk. Hoge<br />

bloeddruk is net als <strong>diabetes</strong> een risicofactor voor harten vaataandoeningen.<br />

De bloeddruk is de druk die het bloed uitoefent op de wand van de slagaderen.Hoe hoger deze<br />

druk is, hoe groter de kans op beschadiging van de slagader. Dat kan leiden tot hart- en<br />

vaatziekten, zoals een hartaanval of beroerte.<br />

Vaak neemt een hoge bloeddruk af door gezonder te gaan leven. Dat wil zeggen: niet roken,<br />

afvallen, gezond eten en meer bewegen. Sommige mensen zijn gevoelig voor zout. Bij hen is<br />

een zoutbeperkt dieet zinvol.<br />

Als de bloeddruk door een gezondere leefstijl niet (voldoende) daalt, gebruikt u aanvullend<br />

medicijnen. Deze zijn doorgaans effectief en hebben weinig bijwerkingen.<br />

Een enkele keer heeft hoge bloeddruk een bijzondere oorzaak, bijvoorbeeld een bepaalde<br />

ziekte of bepaalde medicijnen. Soms is het mogelijk deze oorzaak te behandelen, zodat de<br />

bloeddruk daalt.<br />

Hoge bloeddruk<br />

Diabetes gaat vaak samen met hoge bloeddruk<br />

Een verhoogde bloeddruk heeft doorgaans geen duidelijke oorzaak. Wel is het zo dat een<br />

hogere bloeddruk vaak samengaat met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> en overgewicht: ongeveer de helft van<br />

alle mensen bij wie <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> wordt ontdekt, heeft een verhoogde bloeddruk.<br />

Een verhoogde bloeddruk is een risicofactor<br />

Als uw bloeddruk verhoogd is, is dit een risicofactor: het maakt het risico groter dat u problemen<br />

krijgt met uw ogen, nieren, hart en bloedvaten. Daarom wordt aangeraden een verhoogde<br />

bloeddruk altijd te behandelen.<br />

“Ik ben loodgieter en ik dacht dat een beetje hoge bloeddruk juist wel goed is. Wordt de boel<br />

goed doorgespoeld, zeg maar. De arts vond het een grappig idee, maar legde daarna uit dat<br />

het onzin is...”<br />

Een verhoogde bloeddruk kan goed worden behandeld<br />

Gelukkig is dit vaak goed mogelijk. Het is gebleken dat het verlagen van een te hoge bloeddruk<br />

de kans op de late complicaties kleiner maakt.<br />

Hier wordt uitgelegd wat precies met ‘bloeddruk’ wordt bedoeld, wanneer deze te hoog is en<br />

hoe een te hoge bloeddruk kan worden verlaagd.<br />

In het kort<br />

Uitleg<br />

Bij bloeddruk gaat het om de druk die het bloed op de wanden van de slagaderen uitoefent. Deze<br />

druk wisselt voortdurend met de hartslag. Als het hart zich samenknijpt en bloed in de slagaderen<br />

pompt, neemt de druk toe. De hoogste druk wordt de bovendruk of ‘systolische bloeddruk’ genoemd.<br />

Als het hart zich ontspant neemt de druk af. De laagste druk wordt onderdruk of ‘diastolische<br />

bloeddruk’ genoemd.

---

De bloeddruk wordt daarom uitgedrukt in twee waarden: de hoogste en de laagste druk tijdens<br />

een hartslag. Uw bloeddruk is bijvoorbeeld 130/80 mm Hg. Dit betekent: uw bovendruk is 130<br />

mm Hg en uw onderdruk is 80 mm Hg. (De afkorting ‘nam Hg’ is een maat voor de druk: de<br />

druk die nodig is om een aantal millimeters (mm) kwik (Hg) omhoog te duwen.)<br />

De bloeddruk wisselt<br />

De bloeddruk wisselt sterk. Er zijn schommelingen per etmaal, maar ook schommelingen die te<br />

maken hebben met hoe u zich voelt. Als u erg nerveus bent, neemt de bloeddruk bijvoorbeeld toe.<br />

Eén bloeddrukmeting zegt daarom niet zo veel. Om een betrouwbare gemiddelde waarde te<br />

krijgen, moet uw bloeddruk een aantal keer worden gemeten, op verschillende tijdstippen.<br />

Wat wordt er precies bedoeld met een ‘verhoogde bloeddruk’?<br />

Hoe hoger de bloeddruk, hoe groter de schade aan de bloedvaten. Dit is een glijdende schaal:<br />

er is medisch gezien geen scherpe grens tussen een ‘veilige’ en een ‘onveilige’ bloeddruk. Of<br />

uw bloeddruk te hoog is, beoordeelt de arts aan de hand van uw risicoprofiel voor hart- en<br />

vaatziekten: de kans die u loopt aan een hart- of vaatziekte te overlijden. Daarbij gaat het niet<br />

alleen om de bloeddruk, maar om alle zaken die de kans op een hart- en vaatziekte groter<br />

maken, zoals <strong>diabetes</strong>, een te hoog cholesterol, roken, overgewicht enzovoort.<br />

Wat zijn de oorzaken van een verhoogde bloeddruk?<br />

In veel gevallen heeft een verhoogde bloeddruk te maken met een manier van leven: roken,<br />

overgewicht, te veel alcohol gebruiken, te weinig beweging enzovoort. Om deze reden wordt bij<br />

het aanpakken van een te hoge bloeddruk altijd gekeken naar uw leefstijl. Een heel enkele keer<br />

is een te hoge bloeddruk het gevolg van een andere aandoening.<br />

Leefstijladviezen<br />

Gezond leven<br />

Gezonder gaan leven ligt voor de hand als u uw bloeddruk wilt verlagen: een ongezonde leefstijl<br />

is immers een belangrijke reden dat uw bloeddruk te hoog is. Het gaat dus om dingen als<br />

stoppen met roken, afvallen, minder alcohol drinken enzovoort.<br />

overgewicht<br />

te veel zout eten<br />

ongezond eten<br />

te veel alcohol drinken<br />

roken<br />

te weinig bewegen<br />

te veel drop eten<br />

beter omgaan met stress<br />

Overgewicht<br />

Overgewicht kan tot een verhoogde bloeddruk leiden (en tot een te hoog cholesterolgehalte).<br />

Mensen die te zwaar zijn krijgen daarom het advies: probeer af te vallen. Dit kan door<br />

regelmatig en gevarieerd te gaan eten en meer te gaan bewegen.<br />

Te veel zout eten<br />

Om de bloeddruk te verlagen werd vroeger sterk zoutbeperkte voeding voorgeschreven. Zulke<br />

diëten blijken echter niet te werken, vooral omdat ze niet vol te houden zijn. Bovendien blijkt<br />

slechts een deel van de mensen gevoelig te zijn voor de invloed van zout op de bloeddruk.<br />

Toch is het de moeite waard om uit te proberen of u gevoelig bent voor zout. U kunt dit doen<br />

door een maand weinig zout te gebruiken. Als na afloop van deze maand uw bloeddruk is<br />

gedaald, is de kans groot dat uw bloeddruk inderdaad gevoelig is voor uw zoutgebruik.

---

Daarmee hebt u ook meteen een middel in handen om uw bloeddruk blijvend te verlagen:<br />

minder zout gebruiken.<br />

Als u wilt nagaan of uw zoutgebruik invloed hebt op uw bloeddruk, overleg dan met uw huisarts<br />

of specialist. Er moeten immers afspraken worden gemaakt over het regelmatig meten van uw<br />

bloeddruk.<br />

Ongezond eten<br />

Een verhoogde bloeddruk gaat vaak samen met een ongezonde voeding. Met ongezond wordt<br />

bedoeld dat bepaalde voedingsstoffen te weinig of juist te veel worden gebruikt. Bijvoorbeeld: u<br />

eet relatief weinig groente en fruit. Het advies is daarom: eet gevarieerd.<br />

Te veel alcohol drinken<br />

Met te veel wordt bedoeld: meer dan twee glazen alcohol per dag. Het maakt niet uit wat voor<br />

drankjes dit zijn. In een glas wijn zit dezelfde hoeveelheid alcohol als in een (borrel)glaasje<br />

jenever.<br />

Als het u niet zelf lukt om uw gebruik van alcoholische dranken tot maximaal twee per dag terug<br />

te brengen, is het sterk aan te raden hulp te vragen. U kunt hiervoor terecht bij uw huisarts of<br />

specialist.<br />

Roken<br />

Mensen die roken hebben meer kans op een hoge bloeddruk. Nicotine verhoogt de bloeddruk<br />

omdat het de bloedvaten zich samen laat knijpen. Als uw bloeddruk verhoogd is zal de arts<br />

daarom altijd het advies geven om met roken te stoppen.<br />

Te weinig bewegen<br />

Veel mensen bewegen te weinig. Ze doen zittend werk, nemen (bijna) altijd de auto, doen niet<br />

veel aan sport enzovoort. Ze hebben hierdoor een slechte conditie. Een slechte conditie heeft<br />

onder meer als gevolg dat de bloeddruk al bij kleine inspanningen oploopt: een eindje lopen,<br />

traplopen, dansen, een sprintje trekken voor de trein of bus enzovoort.<br />

Mensen met een verhoogde bloeddruk krijgen daarom altijd het advies: ga meer bewegen,<br />

zodat uw conditie verbetert. Dit betekent niet dat u fanatiek moet gaan sporten. Met dagelijks<br />

een half uur bewegen (wandelen, hardlopen of joggen, fietsen, zwemmen enzovoort) komt uw<br />

conditie al op een behoorlijk peil.<br />

Te veel drop eten<br />

Elke soort drop bevat glycyrrizine. Deze stof verhoogt de bloeddruk. Bovendien bevat veel drop<br />

veel zout, dat ook bloeddrukverhogend kan werken. Een paar dropjes per dag is geen<br />

probleem, maar overmatig dropgebruik kan tot een verhoogde bloeddruk leiden. Met overmatig<br />

dropgebruik wordt bedoeld: meer dan 100 g per dag.<br />

Beter omgaan met stress<br />

Stress betekent druk of spanning. Iedereen heeft met stress te maken, maar niet iedereen kan<br />

er goed mee omgaan. Omdat er aanwijzingen zijn dat langdurige stress onder andere leidt tot<br />

hoge bloeddruk, kan stress bijdragen aan het ontstaan van hart- en vaatziekten. Om de<br />

bloeddruk te verlagen kan het dus goed zijn beter met stress om te leren gaan. Dat betekent<br />

onder meer: geregeld ontspannen.

---

Medicijnen<br />

Risicoprofiel<br />

Of u medicijnen krijgt, hangt af van uw risicoprofiel. Mensen met <strong>diabetes</strong> of een hart- of<br />

vaatziekte krijgen altijd medicijnen. Deze zijn aanvullend op de leefstijladviezen. Ze komen dus<br />

niet in plaats van deze adviezen.<br />

Medicijnen tegen een verhoogde bloeddruk werken niet direct. Soms zijn de resultaten pas na<br />

zes weken meetbaar. Bovendien worden de medicijnen die bij u het beste werken, bijna nooit<br />

meteen gevonden: het is een kwestie van uitproberen. Het kan dus een tijd duren voordat u<br />

goed op de medicijnen bent ingesteld en de effecten duidelijk meetbaar worden.<br />

Er zijn vijf groepen medicijnen tegen hoge bloeddruk.<br />

diuretica<br />

bètablokkers<br />

ACE-remmers<br />

angiotensine-Il-antagonisten<br />

calciumantagonisten<br />

Combinatiepreparaten<br />

Geregeld worden combinatiepreparaten voorgeschreven: medicijnen die twee werkzame stoffen<br />

bevatten, zoals een diureticum en een ace-remmer. We noemen deze preparaten hieronder niet<br />

apart.<br />

Diuretica<br />

Diuretica worden ook wel ‘plaspillen’ genoemd. Ze zorgen ervoor dat u extra zout en vocht<br />

verliest. Hierdoor neemt de hoeveelheid vocht in uw lichaam af. Het gevolg is dat uw bloeddruk<br />

afneemt. U kunt zich dit voorstellen als een tuinslang waar minder water doorheen gaat: de<br />

slang staat dan minder onder spanning.<br />

bumetanide (Bumetanide, Burinex)<br />

chloortalidon (Chloortalidon, Hygroton)<br />

chloorthiazide (Chloorthiazide)<br />

eplerenon (Inspra)<br />

furosemide (Lasix, Furosemide, Lasiletten)<br />

hydrochloortiazide (Hydrochloorthiazide)<br />

indapamide (Fludex, Indapamide)<br />

spironolacton (Aldactone, Spironolacton)<br />

triamtereen (Dytac, Traimtereen)<br />

Bijwerkingen<br />

Duizeligheid, vooral bij het opstaan uit bed of uit een stoel. Dit gaat in het algemeen over als<br />

uw lichaam zich heeft ingesteld op de lagere bloeddruk (binnen enkele dagen tot weken). Als<br />

u zich duizelig voelt, sta dan niet te snel op uit bed of van een stoel. U kunt het best dan even<br />

liggen en de benen wat hoger leggen, bijvoorbeeld op een kussen.<br />

Bj langdurig gebruik: tekort aan kalium. U merkt dit aan een droge mond, vermoeidheid,<br />

spierkramp of spierzwakte en zelden aan een onregelmatige hartslag. Mensen met hartfalen,<br />

levercirrose, nierziekten, bij diarree of braken of mensen die veel laxeermiddelen gebruiken<br />

hebben hier meer kans op. Uw arts zal daarom regelmatig de hoeveelheid kalium in uw bloed<br />

willen controleren. Als u diarree heeft of veel moet braken, neemt u dan contact op met uw arts.<br />

Sommige diuretica hebben meer invloed op de kaliumspiegel dan anderen. U kunt dit onder<br />

meer merken aan spierkrampen.

---

Bètablokkers<br />

Bètablokkers zorgen ervoor dat de hartslag wordt vertraagd. Uw hart pompt rustiger: minder<br />

snel en ook minder krachtig. Omdat uw hart minder krachtig pompt, daalt de bloeddruk.<br />

acebutolol (Acebutolol, Sectral)<br />

atenolol (Atenolol, Tenormin)<br />

betaxolol (Kerlon)<br />

bisoprolol (Bisoprolol, Emcor)<br />

carvedilol (Carvedilol, Eucardic)<br />

celiprolol (Celiprolol, Dilanorm)<br />

labetalol (Labetalol, Trandate)<br />

metoprolol (Lopresor, Metoprolol, Selokeen)<br />

nebivolol (Nebilet)<br />

oxprenolol (Oxprenolol, Trasicor)<br />

pindolol (Pindolol, Viskeen)<br />

propranolol (Propranolol)<br />

sotalol (Sotacor, Sotalol)<br />

Bijwerkingen<br />

De belangrijkste bijwerkingen zijn last van koude handen, voeten, duizeligheid, slaapstoornissen,<br />

vermoeidheid, maagdarmstoornissen (misselijkheid, overgeven, zuurbranden), een verminderd<br />

uithoudingsvermogen en seksuele problemen (minder zin in seks, geen stijve penis kunnen krijgen).<br />

Bijzonderheden<br />

Twee veelgebruikte bètablokkers zijn atenolol en metoprolol. Beide middelen verlagen de<br />

bloeddruk. Recent is ontdekt dat metoprolol ook een beschermende werking heeft. Metropolol<br />

vermindert het risico van overlijden, in het bijzonder het risico van aan en hart- en vaatziekte (zoals<br />

een hartinfarct of een beroerte) te overlijden. Atenolol heeft deze beschermende werking niet.<br />

Om deze reden geven artsen tegenwoordig de voorkeur aan metoprolol boven atenolol. Als u<br />

momenteel atenolol gebruikt tegen hoge bloeddruk, overleg dan met uw huisarts. (Bron: NHG-<br />

Patiëntenbrief Bètablokker? Voortaan metoprolol!)<br />

In sommige gevallen mogen bepaalde bètablokkers niet worden gebruikt.<br />

Als u bijkomende vaatproblemen hebt, zoals doorbloedingsproblemen in uw benen<br />

(‘etalagebenen’).<br />

Als u <strong>diabetes</strong> (suikerziekte) hebt en hiervoor insuline gebruikt (geldt alleen voor nietselectieve<br />

bètablokkers).<br />

Als u astma en/of COPD hebt (geldt alleen voor niet-selectieve bètablokkers: vraag aan uw<br />

arts of apotheker wat voor soort u gebruikt).<br />

ACE-remmers<br />

Deze medicijnen remmen een stof die ervoor zorgt dat de spiertjes rond de bloedvaten<br />

aanspant. De spanning van de spiertjes rond de bloedvaten wordt daardoor minder. Ook wordt<br />

via de urine meer zout uitgescheiden.<br />

ACE-remmers zijn bij de behandeling van hoge bloeddruk eerste keus voor mensen met<br />

<strong>diabetes</strong> bij wie (mogelijk) sprake is van nierproblemen. Bij andere mensen kunnen ACEremmers<br />

als extra middel worden toegevoegd, als een ander middel te weinig resultaat geeft;<br />

dit gebeurt vaak bij een diureticum.<br />

Overzicht ACE-remmers<br />

benazepril (Cibacen)<br />

captopril (Capoten, Captopril)

---

cilazapril (Vascase)<br />

enalapril (Enalapril, Renitec)<br />

fosinopril (Fosinopril, Newace)<br />

lisinopril (Lisinopril, Novatec, Zestril)<br />

perindopril (Coversyl)<br />

quinapril (Acupril, Quinapril)<br />

ramipril (Ramipril, Tritace)<br />

trandolapril (Gopten)<br />

zofenopril (Zofil)<br />

Belangrijkste bijwerkingen<br />

Vooral in het begin kan de bloeddruk te laag worden. U kunt dit merken door duizeligheid en<br />

zwakte. Bijvoorbeeld: als u snel opstaat kunt u duizelig worden. Dit kan worden voorkómen door<br />

met een lage dosis te starten en de hoeveelheid geleidelijk op te bouwen. Het helpt ook om het<br />

middel ‘s avonds in te nemen en rustig op te staan.<br />

Een bijwerking van ACE-remmers is (kriebel)hoest. Soms is deze zo vervelend, dat het middel<br />

niet meer kan worden gebruikt.<br />

Als een ACE-remmer wordt toegevoegd aan een diureticum, bestaat kans op een plotselinge te<br />

lage bloeddruk. Vaak heeft de arts hier al rekening mee gehouden en het diureticum eerst twee<br />

tot drie dagen gestopt, vóórdat met de ACE-remmer wordt gestart. Begin met een lage dosis,<br />

neem het middel de eerste dagen zittend in en sta niet snel op.<br />

Angiotensine-Il-antagonisten<br />

Zie bij de ACE-remmers.<br />

Overzicht angiotensine-Il-antagonisten<br />

candesartan (Atacand)<br />

eprosartan (Teveten)<br />

irbesartan (Aprovel)<br />

losartan (Cozaar)<br />

olmesartan (Olmetec)<br />

telmisartan (Kinzalmono, Micardis)<br />

valsartan (Diovan)<br />

Belangrijkste bijwerkingen<br />

De angiotensine-II-antagonisten hebben een werking die vergelijkbaar is met die van de<br />

ACE-remmers. Een voordeel is dat ze minder vaak prikkelhoest als bijwerking hebben, zoals<br />

deze bij ACE-remmers kan optreden.<br />

Als een angiotensine-II-antagonist wordt toegevoegd aan een diureticum, bestaat kans op<br />

een plotselinge lage bloeddruk. Vaak heeft de arts hier al rekening mee gehouden en het<br />

diureticum eerst twee tot drie dagen gestopt, vóórdat met de angiotensine-II-remmer wordt<br />

gestart. Neem het middel de eerste dagen zittend in en sta niet snel op.<br />

Calciumantagonisten<br />

Calciumantagonisten hebben een vaatverwijdende werking, zodat de bloeddruk daalt. Deze<br />

medicijnen zorgen er bovendien voor dat de kransslagaderen wijder worden (deze voorzien het<br />

hart zélf van bloed).<br />

Deze medicijnen zijn bij de behandeling van hoge bloeddruk geen eerste keus. Als de andere<br />

middelen te weinig resultaat hebben, kunnen ze soms als extra middel worden toegevoegd.

---

Overzicht calciumantagonisten<br />

amlodipine (Amlodipine, Norvasc)<br />

barnidipine (Cyress)<br />

diltiazem (Diltiazem, Surazem, Tildiem, Tiadil, Viazem)<br />

felodipine (Felodipinel, Plendil)<br />

isradipine (Lomir)<br />

lacidipine (Motens)<br />

lercanidipine (Lerdip)<br />

nicardipine (Cardene)<br />

nifedipine (Adalat, Nifedipine)<br />

nitrendipine (Baypress)<br />

verapamil (Geangin, Isoptin, Verapamil)<br />

Belangrijkste bijwerkingen<br />

De belangrijkste bijwerkingen zijn een te lage bloeddruk, obstipatie, hoofdpijn, oedeem in de<br />

benen (dikke benen) en blozen (flushing). Ook: reflextachycardie (hartkloppingen). Verder<br />

komende onderstaande bijwerkingen voor.<br />

Hoofdpijn, warmtegevoel, blozen, opgezwollen enkels en onderbenen, hartkloppingen. Deze<br />

bijwerkingen zijn het gevolg van het wijder worden van de bloedvaten. Ze verdwijnen meestal<br />

na enkele weken. Als u er hierna nog steeds last van heeft, moet u uw arts raadplegen.<br />

Duizeligheid, vooral bij opstaan uit bed of uit een stoel. Dit gaat in het algemeen over als uw<br />

lichaam zich heeft ingesteld op de lagere bloeddruk (binnen enkele dagen tot weken). Als u<br />

zich duizelig voelt, sta dan niet te snel op uit bed of van een stoel. U kunt dan het best even<br />

liggen en de benen wat hoger leggen, bijvoorbeeld op een kussen.<br />

De volgende bijwerkingen komen zelden voor.<br />

Maagdarmklachten, zoals misselijkheid.<br />

Meer groei van tandvlees. Dit kan bij alle ‘calciumblokkers’ voorkomen. Voorkom<br />

tandvleesproblemen zo veel mogelijk door goed de tanden te poetsen en te flossen. Laat<br />

bovendien regelmatig de tandarts de tanden en het tandvlees controleren.<br />

Behandelen van de oorzaak<br />

Soms is er een behandelbare oorzaak<br />

In verreweg de meeste gevallen wordt geen duidelijke oorzaak voor de verhoogde bloeddruk<br />

gevonden. Er wordt dan gesproken over ‘essentiële hypertensie’. Bij 90 - 95% van de mensen<br />

met een verhoogde bloeddruk is dit het geval. In een enkel geval is er wel een duidelijke, soms<br />

onbehandelbare oorzaak.<br />

Zeldzame oorzaken<br />

Soms wordt een te hoge bloeddruk veroorzaakt door een ziekte, bijvoorbeeld van de nieren.<br />

Behandeling van de nierproblemen ( bijvoorbeeld door dialyse) kan dan nodig zijn. Ook<br />

andere aandoeningen kunnen hoge bloeddruk veroorzaken.<br />

Bepaalde medicijnen kunnen bloeddrukverhoging als bijwerking hebben. Ook de<br />

anticonceptiepil kan soms leiden tot een hogere bloeddruk: vrouwen die roken en de<br />

anticonceptiepil gebruiken hebben een grotere kans op een te hoge bloeddruk. Als uw hoge<br />

bloeddruk te maken heeft met het gebruik van medicijnen, zult u met de medisch specialist<br />

overleggen wat de beste oplossing is.<br />

In andere gevallen is er sprake van een aanleg voor hoge bloeddruk: het zit dan in de familie.<br />

Leeftijd, geslacht en ras spelen ook een rol. Hoge bloeddruk komt vaker voor bij oudere<br />

mensen, bij mannen en bij negers.<br />

Over deze onderwerpen wordt hier verder geen informatie gegeven.

---

14. Zelfcontrole<br />

Samenvatting<br />

Een belangrijk behandeldoel is het op een goed peil houden van uw bloedglucose. Om dit te<br />

kunnen doen is het nodig dat u regelmatig uw bloedglucose meet. Meten is immers weten.<br />

Door regelmatig uw bloedglucose te meten, kunt u controleren of de behandeling goed verloopt.<br />

Eventueel kunt u de behandeling aanpassen. Op die manier helpt het meten u om een zo<br />

normaal mogelijk leven te leiden.<br />

Zelfcontrole is op zichzelf niet zo moeilijk. Sommige mensen vinden het echter moeilijk om in<br />

gezelschap te testen.<br />

U meet volgens een schema dat u met de arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige hebt afgesproken. Dit<br />

schema verschilt per persoon. In bepaalde gevallen moet u extra testen, zoals bij een hypo.<br />

Een <strong>diabetes</strong>dagboek kan handig zijn om overzicht te houden op het verloop van de<br />

behandeling. In het dagboek noteert u de uitslagen van uw metingen, wanneer u medicijnen<br />

gebruikt, wanneer u eet en een aantal bijzonderheden, bijvoorbeeld dat u gesport hebt.<br />

Het testen zelf verloopt in een aantal stappen. U prikt bloed, brengt dit bloed aan op een<br />

teststrookje en leest het teststrookje af met de bloed-glucosemeter.<br />

Meten is weten<br />

Reguleren van de bloedglucose<br />

Een hoofddoel van de behandeling van <strong>diabetes</strong> is om uw bloedglucose zo normaal mogelijk te<br />

houden: niet te hoog en niet te laag. Om dit te bereiken past u onder meer uw voeding aan en<br />

gebruikt u medicijnen (insuline of tabletten). U doet dit voor een groot deel zelf. Anders gezegd:<br />

u ‘reguleert’ zelf uw bloedglucose.<br />

Bloedglucosetest: zelfcontrole<br />

Bij dit reguleren van uw bloedglucose hoort dat u zo nu en dan uw bloedglucose controleert. Dit<br />

heet zelfcontrole. U doet dit door uw bloedglucose te testen: de bloedglucosetest. Door te<br />

testen weet u precies hoe hoog uw bloedglucose is, en dus of de behandeling goed verloopt. Er<br />

wordt daarom wel gezegd: meten is weten.<br />

“Ik test mezelf overal, net waar ik op dat moment ben. Het kan me niets schelen of mensen<br />

het zien of niet. De meeste mensen reageren er trouwens heel goed op. Zeker als je het<br />

even uitlegt begrijpen ze het snel. Als ik met m’n hockeyploegje in de kleedkamer zit test ik<br />

ook altijd, voor en na de wedstrijd. Daar worden vaak grapjes over gemaakt. Zo, zeggen ze<br />

dan, is het weer tijd voor de dopingcontrole?”<br />

Doel<br />

Zelfcontrole<br />

U doet aan zelfcontrole om te weten hoe hoog uw bloedglucose is. Deze is niet altijd hetzelfde.<br />

Dit hoeft ook niet, want ook bij mensen zonder <strong>diabetes</strong> verandert de hoeveelheid glucose in<br />

het bloed. Het is een soort golfbeweging, met kleine pieken en dalen.<br />

De regel is: de pieken mogen niet te hoog zijn en de dalen niet te diep. De bloedglucose moet<br />

dus binnen bepaalde boven- en ondergrenzen blijven. De meting is bedoeld om dit te<br />

controleren.

---

Overigens lukt het niemand om de bloedglucose altijd op een goed peil te houden: af en toe<br />

een uitschieter hoort erbij.<br />

Zelfcontrole helpt om een zo normaal mogelijk leven te leiden<br />

Wanneer u door de arts bent ingesteld op een bepaald schema met voeding en medicijnen<br />

betekent dit dat de bloedglucose in het algemeen goed gereguleerd is. Maar: uw leven is niet<br />

elke dag precies hetzelfde. U gaat bijvoorbeeld een keer sporten, uit eten, op vakantie<br />

enzovoort. Al deze veranderingen hebben invloed op de bloedglucose. Ook komt het wel voor<br />

dat de bloedglucose zonder duidelijke oorzaak te hoog of te laag is.<br />

Daarom is het aan te raden dat u uw bloedglucose regelmatig controleert. U ontdekt dan soms<br />

dat uw bloedglucose te hoog of te laag is, bijvoorbeeld door een etentje of door sporten. Als dat zo<br />

is, dan kunt u uw behandeling meestal zelf aanpassen om de bloedglucose weer op het juiste peil te<br />

brengen. Voor mensen die tabletten gebruiken ligt dit wat anders dan voor mensen die insuline<br />

gebruiken. Zij moeten bij een hyper vooral veel water blijven drinken en veel bewegen.<br />

Door zelfregulatie kunt u voorkomen dat de bloedglucose echt uit de hand loopt, waardoor u<br />

ernstige klachten zou kunnen krijgen. Omdat u door het testen de bloedglucose in de gaten<br />

houdt kunt u rustig uit eten gaan, een avondje gaan dansen enzovoort. Zelfcontrole helpt dus<br />

om een zo normaal mogelijk leven te kunnen leiden.<br />

Zelfcontrole: uitleg<br />

Wanneer is de bloedglucose goed geregeld?<br />

U streeft ernaar de bloedglucose binnen bepaalde grenzen te houden. Het Nederlands<br />

Huisartsen Genootschap hanteert de volgende streefwaarden:<br />

Nuchter gemeten bloedglucose: 4 - 7 mmol/l<br />

Bloedglucose 2 uur na de maaltijd: < 9 mmol/l<br />

De afkorting ‘mmol/l’ staat voor ‘millimol per liter’. Dit is een bepaalde maat, net zoals<br />

‘centimeter’ of ‘kilo’. Millimol geeft de hoeveelheid van een stof aan. Bij de bloedglucose wordt<br />

de hoeveelheid glucose per liter bloed getest. Vandaar: millimol per liter.<br />

Als een vrouw zwanger probeert te worden of zwanger is, gelden andere waarden:<br />

vóór de maaltijd mag de bloedglucosewaarde maximaal 5,4 mmol/l zijn<br />

2 uur ná de maaltijd mag de bloedglucosewaarde maximaal 6,7 mmol/l zijn<br />

Voelt u hoe hoog de bloedglucose is?<br />

Heel veel mensen voelen goed of de bloedglucose te hoog of te laag is. Vaak is dit gevoel al<br />

voldoende om te weten dat ze bijvoorbeeld iets extra’s moeten eten.<br />

Tegelijk is het zo dat u gemakkelijk kunt wennen aan een te hoge waarde. Na een tijdje merkt u<br />

dan niet meer dat de bloedglucose te hoog is. Daarom wordt aangeraden om niet alleen op uw<br />

gevoel af te gaan, maar om regelmatig te testen, waardoor u echt weet hoe het met uw<br />

bloedglucose gesteld is.<br />

Hoe meet u de bloedglucose?<br />

Kort gezegd komt de bloedglucosetest op het volgende neer:<br />

u wast uw handen en prikt in uw vinger, zodat er een druppeltje bloed zichtbaar wordt<br />

met een bloedglucosemeter meet u hierin vervolgens de bloedglucose<br />

de uitslag is uw bloedglucose van dat moment

---

In de praktijk is de test vrij eenvoudig. U kunt hem daarom overal doen: thuis, als u uit bent, op<br />

het werk, op vakantie enzovoort.<br />

Testen kan moeilijk zijn<br />

Hoewel de test op zich niet zo moeilijk is, hebben veel mensen met <strong>diabetes</strong> - vooral in het begin -<br />

toch moeite om hun bloedglucose te testen. Ze vinden bijvoorbeeld het prikken vervelend of zijn nog<br />

niet zo handig met de bloedglucosemeter. Sommige mensen vinden het testen in het begin ook eng.<br />

Na verloop van tijd blijkt dat dit voor bijna iedereen went. Het testen wordt een gewoonte, iets<br />

wat u doet zonder er nog echt bij stil te staan.<br />

U meet niet voor niets!<br />

Wel kan het moeilijk blijven om de bloedglucosemeting uit te voeren wanneer er anderen bij<br />

zijn. Bijvoorbeeld: bij familie of kennissen, tijdens uitstapjes of op uw werk.<br />

Maar u meet niet voor niets. De metingen helpen u uw bloedglucose zo goed mogelijk te<br />

reguleren, dus om zo gezond mogelijk te blijven. Probeer daarom altijd op de normale tijden de<br />

meting te doen, ook als er anderen bij zijn. Het kan helpen als u even uitlegt waarom u de<br />

meting doet. De meeste mensen zullen het dan wel begrijpen.<br />

“Soms heb ik er nog wel moeite mee om in gezelschap te testen. Het hangt er een beetje van<br />

af wie het zijn, of gewoon hoe ik in m’n vel zit. Als ik een beetje rottige dag heb voel ik me al<br />

snel bekeken, alsof ik een junkie ben... Onzin natuurlijk, maar goed. Maar ik maak er geen<br />

punt meer van als ik me zo voel. Vroeger probeerde ik me groot te houden en de test toch in<br />

gezelschap te doen, maar dat doe ik niet meer. Slechte dagen horen er gewoon bij, die heeft<br />

iedereen wel eens. Dus als ik me niet echt prettig voel trek ik me gewoon even terug, en ga<br />

mezelf niet dwingen om toch te testen met anderen in de buurt. Maar een test overslaan, dát<br />

doe ik niet!”<br />

Vergoeding van teststrips<br />

Sommige mensen met <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2 hebben om nog een andere reden moeite met<br />

zelfcontroles. Tot voor kort was er namelijk geen vergoeding voor zelfcontrolematerialen voor<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> <strong>type</strong> 2 die geen insuline gebruiken of die niet binnen afzienbare tijd<br />

moeten overstappen van tabletten op insuline. Hier is echter verandering in gekomen. De<br />

Diabetesvereniging Nederland (DVN) heeft namelijk een contract afgesloten met een aantal<br />

zorgverzekeraars waarin afspraken zijn gemaakt over de vergoeding van <strong>diabetes</strong>zorg, waaronder<br />

de vergoeding van teststrips. Kijk op de website van de DVN voor meer informatie:<br />

www.dvn.nl.<br />

Testen<br />

Wanneer de behandeling begint<br />

In het begin van de behandeling wordt er vaak getest. Uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige<br />

adviseert u op welke momenten u het best kunt testen. Dit hangt af van de tabletten of insuline<br />

die u gebruikt. Mensen die tabletten gebruiken testen dan meestal twee keer per dag, mensen<br />

die insuline gebruiken vaak acht keer. Samen geven deze metingen aan hoe de bloedglucose<br />

over de dag schommelt. Dit wordt een dagcurve genoemd. Dit is nodig om een goed<br />

behandelschema voor u te maken. Het behandelschema zegt hoe laat u moet eten en hoe vaak<br />

u tabletten of insuline moet gebruiken.<br />

De beoordeling van deze metingen gebeurt meestal in de polikliniek van een ziekenhuis, maar ook<br />

steeds vaker in de huisartsenpraktijk. U krijgt dan hulp van de arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige<br />

waarna het behandelschema opgesteld wordt.

---

Ook de eerste tijd daarna zult u in overleg met uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige vrij vaak<br />

blijven testen. Hierdoor krijgt u het testen onder de knie. Bovendien leert u dan welke<br />

omstandigheden invloed hebben op de bloedglucose en hoe u hiermee om kunt gaan.<br />

Wanneer de behandeling goed is ingesteld<br />

Na enige tijd hebt u een goed behandelschema. Als u regelmatig leeft zal de bloedglucose<br />

meestal normaal blijven. Sommige mensen hoeven daarom niet meer iedere dag te testen.<br />

Mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> blijven wel iedere dag hun bloedglucose testen, zodat zij de<br />

hoeveelheid insuline kunnen aanpassen als dat nodig is.<br />

Er is geen vast recept voor de testen. Hoe vaak u zult testen hangt af van uw persoonlijke<br />

omstandigheden en klachten. Ook hangt het van u zelf af. Bijvoorbeeld: als u zich onzeker voelt<br />

kunt u wat vaker testen, als u zich juist wel zeker voelt wat minder vaak. Wel geldt: u kunt nooit<br />

helemaal stoppen met testen! Hier worden wat voorbeelden gegeven van hoe vaak en wanneer<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> testen. Overleg met uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige wat voor u het<br />

beste is.<br />

Voorbeeld: mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong><br />

iedere dag nuchter en voor het naar bed gaan, of<br />

één dag per week vlak vóór elke maaltijd, of<br />

één dag per week ongeveer een uur na elke maaltijd, of<br />

één keer per maand een dagcurve (dus zeven of acht keer op één dag, steeds op andere<br />

dagen van de week)<br />

Wanneer u een insulinepomp gebruikt moet u zichzelf veel vaker controleren.<br />

Voorbeeld: mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong><br />

Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> die tabletten gebruiken, hoeven minder vaak te testen. Voor<br />

mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> is vooral de nuchtere bloedglucose van belang. Dat wil zeggen,<br />

de bloedglucose als u net bent opgestaan en nog niets hebt gegeten of gedronken. Deze<br />

kunt u één keer per week testen.<br />

Ook de waarde na een maaltijd is van belang: het beste is als de waarde tussen de 4 en 7<br />

mmol/l en 2 uur na de maaltijd minder dan 9 mmol/l is. Ook deze waarde kunt u één keer per<br />

week en na een bijzondere maaltijd testen. Verder wordt aangeraden één keer per maand<br />

een dagcurve te maken.<br />

Wanneer u <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebt en insuline gebruikt, zult u soms vaker moeten testen. Dit is<br />

afhankelijk van het soort insuline dat u gebruikt.<br />

Wanneer moet u extra testen?<br />

Wanneer u test zoals hier is omschreven, is dit onder normale omstandigheden voldoende. In<br />

bepaalde situaties is het nodig om vaker te testen.<br />

Als u een hypo hebt of denkt een hypo te krijgen<br />

Een hypo is een veel te lage bloedglucose, waarbij u klachten krijgt. Als u zeker weet dat u een hypo<br />

hebt moet u meteen iets gaan eten. Als u twijfelt kunt u testen: u weet dan snel waar u aan toe bent.<br />

Als u een hyper hebt of denkt een hyper te krijgen<br />

Een hyper is een te hoge bloedglucose, waarbij u klachten krijgt. Bij een hyper moet u altijd<br />

meteen testen. Doe dit ook als u niet helemaal zeker weet of het wel om een hyper gaat: de test<br />

zal laten zien of u inderdaad een hyper hebt.<br />

Bij sport en beweging<br />

Lichamelijke inspanning heeft invloed op de bloedglucose, vaak nog uren ná de inspanning. Het<br />

kan dan nodig zijn extra te testen.

---

Als u ziek bent<br />

Door een (infectie)ziekte kan de bloedglucose stijgen. Dit kan leiden tot ontregelingen: een<br />

keto-acidose of een non-ketotisch coma. Test in dit geval meteen uw bloedglucose. Dit is vooral<br />

van belang voor mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>.<br />

Bij langdurig reizen<br />

In het buitenland zijn de omstandigheden vaak anders, zoals het eten, maar ook het klimaat.<br />

Deze zaken hebben invloed op uw bloedglucose, dus dan is het nodig vaker te testen.<br />

“Ik heb een nichtje, een meisje van vier. Die was een keer op bezoek en zag me testen.<br />

Omdat het de eerste keer was dat ik dat deed terwijl zij er was, lette ik op of ze er niet van<br />

schrok. Maar ze vond het juist prachtig. Ze kroop onmiddellijk bij me op schoot om het zo<br />

goed mogelijk te zien. Natuurlijk wilde ze toen zelf ook ‘getest’ worden, dus we hebben net<br />

gedaan alsof we haar prikten en haar bloed controleerden. Haar bloedglucose was natuurlijk<br />

prima. Of zoals ze het zelf trots zei: mijn bloedkoos is goed...”<br />

Sommige mensen moeten vaker testen<br />

Sommige mensen met <strong>diabetes</strong> testen wat vaker dan anderen.<br />

Zwangere vrouwen<br />

Vrouwen die zwanger proberen te worden of zwanger zijn zullen wat vaker testen. Dit komt<br />

omdat hun bloedglucose binnen nauwere grenzen moet blijven dan normaal. Vóór de maaltijd<br />

mag de bloedglucosewaarde maximaal 5,4 mmol/l zijn, 2 uur ná de maaltijd mag de<br />

bloedglucosewaarde maximaal 6,7 mmol/l zijn. Meestal worden elke week één of meerdere<br />

dagcurves gemaakt.<br />

Mensen die onzeker zijn<br />

Sommige mensen zijn onzeker over hun bloedglucose. Dit is vaak in het begin het geval, maar<br />

het kan ook zijn dat iemand altijd wat onzekerder blijft dan anderen. In zo’n geval kan het<br />

helpen om vaker te testen: ze weten dan steeds precies hoe het met hun bloedglucose is.<br />

Mensen die regelmatige hypo’s hebben<br />

Sommige mensen met <strong>diabetes</strong> hebben geregeld een hypo. Door langere tijd veel te testen lukt<br />

het soms om hier de oorzaak van te vinden. Daarna kan worden geprobeerd de behandeling<br />

aan te passen, zodat de hypo’s voorkómen worden.<br />

Mensen die onregelmatig leven<br />

Sommige mensen leven niet regelmatig. Hiervoor kunnen verschillende oorzaken zijn, zoals<br />

ploegendienst of gewoon omdat iemand het prettig vindt dat elke dag weer anders is. Omdat<br />

elke dag anders is, zal ook de bloedglucose steeds anders zijn. Bijvoorbeeld: door een<br />

ploegendienst eet iemand op steeds wisselende tijden.<br />

Door vaak dagcurves te maken leren deze mensen welke omstandigheden precies invloed<br />

hebben op hun bloedglucose, en hoe ze hier het beste mee kunnen omgaan. Vaak duurt het<br />

even voordat ze dit goed in de vingers krijgen. Als dit eenmaal is gelukt, kunnen ze minder vaak<br />

gaan testen.<br />

Mensen met moeilijk in te stellen <strong>diabetes</strong><br />

Bij sommige mensen zijn er erg veel schommelingen van de bloedglucose. Hierdoor kan het<br />

lang duren voordat zo iemand goed is ingesteld. Meestal moeten deze mensen lange tijd<br />

dagelijks een dagcurve maken en regelmatig naar de arts voordat zij goed zijn ingesteld.

---

Diabetesdagboek<br />

Doel van het dagboek<br />

Het wordt aangeraden om een dagboek bij te houden met de uitslagen van de tests. Door elke<br />

keer de uitslag op te schrijven, kunt u nooit vergeten wat de waarde was. Bovendien krijgt u een<br />

overzicht over een langere periode. U kunt dan zien of uw bloedglucose goed gereguleerd is.<br />

Als blijkt dat er geregeld een uitschieter is kunt u proberen hier iets aan te doen.<br />

U kunt een speciaal dagboek gebruiken dat een aantal fabrikanten van bloed-glucosemeters en<br />

dergelijke gratis ter beschikking stelt, maar ook zelf een lijstje maken of de waarden opschrijven<br />

in een gewone of digitale agenda. Er zijn computerprogramma’s met een digitale agenda waarin<br />

u uw waarden kunt invoeren.<br />

Wat schrijft u in het dagboek?<br />

Schrijf in dit dagboek de volgende zaken op:<br />

de datum en het moment van de test (en bijvoorbeeld nuchter) en de uitslag<br />

hoeveel en wanneer insuline of tabletten gebruikt zijn<br />

hoe laat u gegeten hebt<br />

Noteer ook bijzonderheden, bijvoorbeeld:<br />

of u weinig of veel hebt bewogen<br />

als u meer of minder gegeten hebt dan normaal<br />

als u op een andere tijd hebt gegeten<br />

als u erg gespannen was<br />

als u ziek was, bijvoorbeeld een griepje<br />

als u per ongeluk te vroeg of te laat insuline of uw tabletten hebt gebruikt (en hoe laat dit dan was)<br />

In een (digitaal) dagboek is het vaak mogelijk om de verschillende uitslagen in een grafiek te<br />

zetten. Dit wordt de dagcurve genoemd. Zo krijgt u de schommelingen in de bloedglucose heel<br />

duidelijk te zien. U ziet meteen of u niet boven of onder de grenzen bent gekomen. Ook kunt u<br />

afleiden wat de oorzaak van de schommelingen was. Misschien bent u uit eten geweest of hebt<br />

u zich flink ingespannen. Een volgende keer kunt u hier dan rekening mee houden en eventueel<br />

de behandeling tijdig aanpassen.<br />

Neem het dagboek altijd mee naar de arts<br />

Neem het dagboek (of de computeruitdraai) mee naar uw arts of <strong>diabetes</strong>-verpleegkundige. Zij<br />

kunnen dan zien of de behandeling aanslaat of dat deze aangepast moet worden.<br />

“In het begin van m’n <strong>diabetes</strong> zei de arts dat ik een dagboek bij moest houden. Ik had toen<br />

wel wat anders aan mijn hoofd en vond het eigenlijk onzin... Totdat ik op controle moest<br />

komen. Ik kon me weinig meer herinneren van de dagen dat ik me goed of niet goed voelde,<br />

wanneer ik gesport had, wanneer ik ziek was geweest enzovoort. Na die afspraak ben ik<br />

meteen naar een boekwinkel gegaan om een schrift te kopen, nu schrijf ik dat soort dingen<br />

wel op en dat werkt heel wat beter. Ik heb nu tenminste weer controle over m’n <strong>diabetes</strong> en<br />

daarvóór eigenlijk niet.”<br />

Glyc-Hb test<br />

Bij de controle door de arts kan een zogenaamde glyc-Hb test worden gedaan. Deze test wijst<br />

uit of de bloedglucose de afgelopen periode weken goed is gereguleerd.<br />

Glucose bindt zich aan een stof in het bloed, hemoglobine. Deze binding heet glycolysering.<br />

Deze geglycolyseerde hemoglobine bevat een stof, glyc-Hb, die lang in het bloed blijft zitten.<br />

Met de glyc-Hb test kan onderzocht worden hoe de bloedglucose de afgelopen zes tot acht

---

weken is geweest. Deze test wordt regelmatig gedaan bij mensen met <strong>diabetes</strong>; één tot drie<br />

keer per jaar.<br />

Extra handigheidje: de Diabetespas<br />

Naast het dagboek kunt u ook de Diabetespas gebruiken. Deze is gemaakt door de Nederlandse<br />

Diabetes Federatie en gratis te verkrijgen bij de apotheek. In de Diabetespas worden onder meer<br />

medische problemen, geneesmiddelengebruik, streefdoelen (op het vlak van gewicht, bloeddruk<br />

enzovoort) en noodzakelijke onderzoeken genoteerd. Dit geeft zorgverleners direct een goed<br />

overzicht van uw medische situatie en de behandeling(en) die u volgt.<br />

Zelfcontrole: praktijk<br />

Zelfcontrole: vroeger en nu<br />

Vroeger werd de bloedglucose meestal getest door een druppeltje bloed aan te brengen op een<br />

teststrookje. Hierdoor verkleurde het strookje. Door deze kleur te vergelijken met de kleuren op<br />

een kleurenschema, kon bepaald worden hoe hoog de bloedglucose was.<br />

Tegenwoordig worden de teststrookjes niet meer vergeleken met een kleurenschema, maar<br />

afgelezen door een apparaatje, de bloedglucosemeter. Deze test is nauwkeuriger en makkelijker.<br />

Het testen bestaat nu dus meestal uit vier stappen:<br />

handen wassen<br />

bloed prikken<br />

de druppel bloed aanbrengen op het teststrookje<br />

het strookje laten aflezen door de bloedglucosemeter<br />

Bloed prikken<br />

Was voordat u prikt uw handen. De makkelijkste plek om te prikken is in een vingertop, aan de<br />

zijkanten. Het prikken gebeurt meestal met een bloedprikker. In dit apparaatje wordt een klein<br />

naaldje (lancet) gedaan dat met een veertje wordt gespannen. Door de prikker op de vinger te<br />

zetten en de veer te ontspannen, schiet het lancetje in de vingertop.<br />

Het prikken is op zichzelf niet moeilijk en het doet ook niet echt pijn. Toch hebben veel mensen<br />

er in het begin wel wat moeite mee: we zijn nu eenmaal niet gewend onszelf te prikken. Ook zijn<br />

er wel mensen die niet zo goed tegen het zien van bloed kunnen.<br />

Het blijkt dat het prikken na verloop van tijd went. Voor de meeste mensen<br />

met <strong>diabetes</strong> wordt het na een tijdje een gewoonte, routine.<br />

Door aan de zijkant van een vingertop te prikken komt er een druppeltje bloed uit de<br />

zogenaamde haarvaten. Dit zijn de kleinste bloedvaatjes die we in ons lichaam hebben. De<br />

haarvaatjes in de vingertop liggen vlak onder de huid. Het naaldje waarmee u prikt is dus heel<br />

kort. Het bloed uit deze haarvaatjes is het meest geschikt voor de test.<br />

Vergoeding<br />

De kosten van de prikpen, de lancetten en de teststrips worden door veel zorg-verzekeraars volledig<br />

vergoed. Hiervoor gelden wel bepaalde voorwaarden. Informeer bij uw zorgverzekeraar.<br />

“Het meest lastige van mijn <strong>diabetes</strong> vind ik, dat je er eigenlijk altijd rekening mee moet<br />

houden. Dat is ook bij het prikken zo. Ik speel bijvoorbeeld gitaar. Omdat ik kleine handen<br />

heb gebruik ik bij het spelen vaak de buitenkant van de vingers van mijn linkerhand, omdat ik<br />

die nogal moet strekken. Daar prik ik dus nooit, want dat irriteert teveel bij het spelen...”

---

De druppel bloed aanbrengen op het teststrookje<br />

De druppel bloed wordt op een teststrookje aangebracht. De meter bepaalt dan de waarde van<br />

de bloedglucose.<br />

De teststrookjes zijn beperkt houdbaar en moeten op een bepaalde manier bewaard worden.<br />

De houdbaarheidsdatum staat op de verpakking. Hoe de strookjes bewaard moeten worden<br />

staat in de gebruiksaanwijzing.<br />

Vergoeding<br />

De kosten van de teststrookjes worden vergoed. Het aantal teststrookjes dat vergoed wordt is<br />

afhankelijk van uw behandeling.<br />

Chemisch afval<br />

Lancetten mogen niet zomaar worden weggegooid. U kunt ze verzamelen in een door de<br />

fabrikant bijgeleverd containertje, dat u bij de apotheek kunt inleveren.<br />

Teststrookjes behoren tot ‘klein chemisch afval’. In verschillende gemeenten gelden<br />

verschillende regels voor dit afval: informeer bij uw eigen gemeente.<br />

Het strookje laten aflezen door de bloedglucosemeter<br />

Een bloedglucosemeter is een elektronisch apparaatje. Dit apparaatje leest het teststrookje van<br />

de bloedtest af. De waarde van de bloedglucose verschijnt dan in cijfers, vaak tot één cijfer<br />

achter de komma, op een afleesvenster (display).<br />

De apparaten werken nauwkeuriger dan de teststrookjes die met een kleurenschaal werden<br />

vergeleken. Ook voor mensen die moeilijk kleuren kunnen onderscheiden of slecht zien is de<br />

meter handig.<br />

Verschillende soorten<br />

Bloedglucosemeters zijn er in verschillende soorten. Er is bijvoorbeeld een meter met een<br />

zogenaamde spraakchip: deze ‘vertelt’ de uitkomst. De meeste meters hebben een geheugen<br />

waarin de datum en uitslag van de test worden opgeslagen. De grootte van dit geheugen<br />

verschilt; sommige meters kunnen tien uitslagen onthouden, andere meer dan tweehonderd. De<br />

meeste meters zijn met een kabeltje aan te sluiten op een computer, waardoor de gegevens<br />

kunnen worden opgeslagen en uitgeprint.<br />

De meters worden in een setje geleverd met onder meer teststrookjes, een prikpen met<br />

lancetten, batterijen, controlevloeistof en een gebruiksaanwijzing.<br />

Een elektronische bloedglucosemeter moet minstens eenmaal per week geijkt worden. Dit wil<br />

zeggen, er moet gecontroleerd worden of de meter nog wel de juiste uitslagen geeft. Dit ijken<br />

gebeurt door de test uit te voeren met een controlevloeistof of met speciale strips. In de<br />

gebruiksaanwijzing staat hoe vaak dit moet gebeuren en hoe u dit kunt doen. U kunt uw<br />

bloedglucosemeter daarnaast meenemen naar uw jaarlijkse controle.<br />

Soms is de uitkomst niet betrouwbaar<br />

Hoewel de meter nauwkeurig is, hoeven de uitkomsten niet altijd even betrouwbaar te zijn. Dit<br />

kan volgende oorzaken hebben:<br />

U hebt te weinig bloed aangebracht op de teststrook<br />

Het teststrookje is beschadigd of verlopen<br />

De meter vertoont gebreken of de batterijen raken leeg<br />

Als de bloedglucose veel te laag of te hoog is, is de uitslag soms onnauwkeurig<br />

De gebruiksaanwijzing is niet goed opgevolgd

---

De meter is niet goed geijkt<br />

U gebruikt bepaalde medicijnen die de strips beïnvloeden<br />

De keuze van een bloedglucosemeter<br />

Om te bepalen welke soort meter voor u het meest geschikt is, kunt u zich de volgende vragen<br />

stellen:<br />

Heeft de meter een groot of klein afleesvenster (display)? Zijn de cijfers gemakkelijk te<br />

lezen?<br />

Is de meter gemakkelijk te bedienen? Sommige meters zijn niet zo geschikt voor mensen die<br />

beven of trillen.<br />

Lukt het u gemakkelijk een druppel bloed te krijgen? Voor sommige meters is een grotere<br />

bloeddruppel nodig dan voor andere.<br />

Wilt u de uitslag snel weten? Sommige meters geven al na twee seconden een uitslag,<br />

andere doen er wat langer over.<br />

Hoeveel handelingen moeten er worden verricht? Hoe meer handelingen, hoe meer kans op<br />

fouten.<br />

Heeft de meter wel of geen geheugen?<br />

Hoe groot is de meter? Is het apparaat makkelijk mee te nemen?<br />

Welke batterijen gebruikt de meter? Gaan deze lang mee, zijn ze overal te kopen?<br />

Wat kost de meter en wat zijn de garantiebepalingen?<br />

Krijgt u service?<br />

Keurmerk<br />

Iedere draagbare bloedglucosemeter dient sinds 7 december 2003 op grond van Europese<br />

richtlijnen een CE-keurmerkte hebben. Dit betekent dat iedere bloedglucosemeter die verkocht<br />

wordt, moet voldoen aan wettelijk bepaalde kwaliteitseisen. Als er onder het keurmerk ook een<br />

nummer staat, betekent dit dat het apparaat niet alleen door de leverancier, maar ook door een<br />

onafhankelijke, speciaal aangestelde instantie is getest en goedgekeurd.<br />

Op dit moment woedt er een discussie of sommige meters met het CE-keurmerk wel aan de<br />

eisen voldoen. Er zijn daarnaast een aantal bloedglucosemeters zonder keurmerk in de handel<br />

die niet naar behoren functioneren. Vraag daarom altijd uw arts, <strong>diabetes</strong>verpleegkundige of<br />

apotheker welke bloedglucosemeter u het beste kunt gebruiken.<br />

Vergoeding<br />

Niet iedereen komt in aanmerking voor de vergoeding van een bloedglucose-meter. Daarnaast<br />

worden ook niet alle bloedglucosemeters vergoed. Informeer bij uw zorgverzekeraar.<br />

“Ik kan mijn meter op de computer aansluiten. Je zet de gegevens dan over op de computer,<br />

waardoor je ze kunt bewerken. Ik maak er altijd mooie grafieken van en die neem ik mee als<br />

ik voor een controle naar de arts ga. Die vindt dat prachtig, want hij is net als ik een beetje<br />

een computergek. Mijn vrouw is kunstenares. Die heeft een hekel aan computers, maar ze<br />

heeft een paar maanden terug van mijn grafiekjes wel een bijzonder kunstwerk gemaakt. Dat<br />

hangt nu bij mij op de kamer.”<br />

15. Zelfregulatie<br />

Samenvatting<br />

Zelfregulatie betekent dat u de behandeling aanpast aan bepaalde omstandigheden. Dit is nodig<br />

omdat niet al uw dagen precies hetzelfde verlopen. De behandeling aanpassen kan bijvoorbeeld<br />

betekenen dat u extra eet of dat u extra insuline spuit. U leert al doende hoe u dit aanpakt.

---

Zelfregulatie speelt vooral in bijzondere omstandigheden. Deze hebben vaak te maken met eten: op<br />

een andere tijd eet, ander voedsel eten, uit eten gaan enzovoort. Ze kunnen ook te maken hebben<br />

met sporten en bewegen: u gaat een keer hardlopen, u maakt op vakantie een lange wandeling<br />

enzovoort. Ook bij koorts, ongesteldheid en zwangerschap is zelfregulatie nodig.<br />

In het kort<br />

Niet elke dag is hetzelfde<br />

Met de arts, de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige en de diëtist hebt u afspraken gemaakt over uw<br />

behandeling: de medicijnen, de tijd waarop u deze neemt, uw voeding, de tijd waarop u eet<br />

enzovoort.<br />

Deze afspraken gelden voor een ‘gewone dag’. Maar niet elke dag is hetzelfde. U gaat wel eens<br />

uit eten, u gaat een avond sporten, u gaat op vakantie, u viert uw verjaardag, u hebt het erg<br />

druk en last van stress enzovoort. Deze zaken zijn van invloed op uw bloedglucose. Het zal dus<br />

regelmatig gebeuren dat u geen ‘gewone dag’ hebt.<br />

Hierdoor kan het zijn dat u de behandeling moet aanpassen om ook in die situaties de<br />

bloedglucose op een goed peil te houden. Dit betekent bijvoorbeeld: de medicijnen op een<br />

andere tijd nemen, iets meer insuline spuiten, een extra tussendoortje nemen enzovoort. Dit<br />

heet ‘zelfregulatie’.<br />

Hoe leert u zelfregulatie?<br />

Voordat u zelfregulatie in de praktijk kunt uitvoeren moet u weten hoevéél insuline u extra moet<br />

spuiten, wélk extra tussendoortje u moet nemen enzovoort. Het komt er op neer dat u moet<br />

leren begrijpen wat voor invloed uw voeding, medicijnen, beweging enzovoort, hebben op uw<br />

bloedglucose. Bovendien moet inzicht krijgen hoe dit allemaal met elkaar samenhangt. En dat is<br />

niet altijd even eenvoudig.<br />

In het begin krijgt u hierbij veel hulp. De <strong>diabetes</strong>verpleegkundige zal u leren wanneer het nodig<br />

is de behandeling iets aan te passen en hoe u dit dan kunt doen. De diëtist kan met u<br />

bespreken hoe u ook buitenshuis (uit eten, vakantie) uw voedingsadvies kunt volgen.<br />

Ook kunt u veel hulp krijgen van de Diabetesvereniging Nederland. Bij de DVN kunt u<br />

bijvoorbeeld cursussen en trainingen volgen. U wordt dus niet aan uw lot overgelaten!<br />

Er zijn geen kant-en-klare recepten voor zelfregulatie<br />

Gaandeweg zult u zelf in de praktijk leren hoe u de behandeling kunt aanpassen. Hiervoor<br />

bestaan geen kant-en-klare recepten. Wat bij u werkt, hangt af van uw <strong>diabetes</strong>, uw manier van<br />

leven, uw behandeling enzovoort. We hebben het al geschreven: de ene mens met <strong>diabetes</strong> is<br />

de andere niet.<br />

Vertrouw dus op uw eigen ervaring. Wanneer u regelmatig uw bloedglucose test zult u al<br />

doende ontdekken hoe uw bloedglucose reageert op bijvoorbeeld lichamelijke inspanning,<br />

ander eten, tijdens een buitenlandse vakantie enzovoort. Door te leren van uw eigen ervaringen<br />

krijgt u de zelfregulatie goed onder de knie. En altijd geldt: als u het echt niet meer weet kunt u<br />

de arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige bellen!<br />

Zelfregulatie: u past de behandeling aan aan uw leven<br />

Eigenlijk betekent zelfregulatie dat u de behandeling steeds aanpast aan wat u op een<br />

bepaalde dag doet. Hierdoor blijft u zelfstandig en kunt u een min of meer normaal leven blijven<br />

leiden. Dankzij de zelfregulatie is het immers goed mogelijk om te sporten, uit te gaan, vakantie<br />

te nemen enzovoort. Steeds past

---

u de behandeling een beetje aan, afhankelijk van de situatie. Op die manier blijft U de baas<br />

over uw leven, en niet de <strong>diabetes</strong>.<br />

“In het begin dacht ik dat ik niets extra’s meer zou kunnen doen want bij elke sportactiviteit,<br />

verjaardag, vakantie enzovoort voelde ik me niet goed. Op het laatste durfde ik ook niets<br />

meer te doen... Totdat ik dit probleem aan de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige vertelde. Sindsdien<br />

weet ik wat ik kan doen om m’n bloedglucose op peil te houden. De ene keer kies ik ervoor<br />

om een extra tussendoortje te nemen de andere keer om meer insuline te spuiten, en dat<br />

werkt hartstikke goed!”<br />

Zelfregulatie: tips<br />

Eten<br />

Op een andere tijd eten<br />

Zo nu en dan zult u op een andere tijd eten dan u gewend bent. Bijvoorbeeld: gaat uit eten, u<br />

eet bij vrienden enzovoort. Dit zal invloed hebben op uw bloedglucose. Het kan daarom nodig<br />

zijn de behandeling iets aan te passen.<br />

Hoe u dit doet verschilt zoals gezegd per persoon, per behandeling en per situatie. In dit geval<br />

wordt de ene persoon aangeraden een extra tussendoortje te eten en de ander om de insuline<br />

wat later dan anders te nemen. Overleg met uw arts, diëtist of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige wat u in<br />

deze gevallen het beste kunt doen.<br />

Ander voedsel<br />

U eet niet elke dag hetzelfde. Bijvoorbeeld: u haalt een keer iets bij de Chinees, u bent op<br />

vakantie enzovoort. Hierdoor kan uw bloedglucose per dag wat anders reageren. Bijvoorbeeld:<br />

door (twee ons) zilvervliesrijst neemt uw bloedglucose meer toe dan door (twee ons) gekookte<br />

aardappelen. Of: door sommige alcoholische drankjes wordt de bloedglucose lager, in bepaalde<br />

gevallen pas na een paar uur.<br />

In zulke gevallen zult u de behandeling iets aanpassen. Ook hier geldt: al doende leert u.<br />

Gaandeweg zult u ontdekken welke invloed eten en drinken precies heeft op uw bloedglucose.<br />

U leert dan ook of en hoe u de behandeling iets kunt aanpassen.<br />

Meer of minder eten<br />

Soms eet u meer dan anders, bijvoorbeeld tijdens de feestdagen. Soms eet u juist minder,<br />

bijvoorbeeld als u af wilt vallen, ziek bent of als u wilt vasten.<br />

Als u meer eet, zal uw bloedglucose hoger worden dan normaal. U kunt deze stijging<br />

bijvoorbeeld opvangen door meer te bewegen of extra insuline te nemen. Het is echter niet te<br />

zeggen hoeveel meer beweging u nodig hebt, of hoeveel meer insuline u moet nemen. Dit<br />

verschilt per persoon, per behandeling en per situatie. Vraag advies aan uw arts, diëtist of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige, probeer het advies in de praktijk uit, test uw bloedglucose en leer zo<br />

van uw ervaring.<br />

Sport en bewegen<br />

Lichamelijke inspanning heeft invloed op de bloedglucose. Vaak (niet altijd!) geldt: door<br />

lichamelijke inspanning daalt de bloedglucose. Ook geldt dan vaak: hoe intensiever de<br />

inspanning, hoe sneller de daling van de bloedglucose.<br />

Als u zich gaat inspannen<br />

Door inspanning kan uw bloedglucose dus sneller dalen dan anders. U loopt dan kans dat de<br />

bloedglucose te laag wordt. Dit kunt u op verschillende manieren voorkomen:

---

eet van tevoren wat meer, zodat u meer glucose in uw bloed krijgt<br />

neem sportdrank mee (met extra glucose)<br />

neem wat minder insuline, zodat de werking wat minder sterk is dan anders<br />

of: een combinatie hiervan<br />

Maar: het is niet in het algemeen te zeggen te zeggen hoeveel meer u kunt eten, of hoeveel<br />

minder insuline u moet nemen. Dit verschilt per geval.<br />

De ene inspanning is de andere niet<br />

Hoe groter de inspanning en hoe langer deze duurt, hoe meer uw bloedglucose zal dalen en<br />

hoe langer deze daling aanhoudt na de inspanning (het ‘na-ijleffect’). Als u een blokje om gaat,<br />

is dat wat anders dan wanneer u een flinke wandeling van een paar uur maakt; een half uurtje<br />

fietsen is niet hetzelfde als tien kilometer hardlopen enzovoort. Ook hiermee zult u rekening<br />

leren houden.<br />

Bedenk ook dat lichamelijke inspanning niet alleen ‘sport’ betekent. Een grote schoonmaak<br />

betekent een flinke lichamelijke inspanning, net zoals een eind sjouwen met een volle<br />

boodschappentas, trappen lopen, iemand helpen bij een verhuizing enzovoort. Ook door dit<br />

soort inspanningen zal uw bloedglucose meer dalen dan normaal.<br />

Andere tips<br />

Door koorts stijgt uw bloedglucose<br />

Ontstekingen hebben veel invloed op de bloedglucose. Het kan bijvoorbeeld gaan om een<br />

darminfectie, grote steenpuisten, longontsteking, blaasontsteking, griep en verkoudheid.<br />

Eigenlijk: alles waarvan u koorts krijgt. Uw bloedglucose kan hierdoor te hoog worden.<br />

Dit kan meestal worden opgevangen door meer insuline te gebruiken. Vraag hierover advies<br />

aan de arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Als de koorts gepaard gaat met braken of diarree is het aan te raden extra op te letten. Het<br />

gevaar bestaat dat de bloedglucose véél te hoog wordt en werkelijk uit de hand loopt. Dit heet<br />

een hyper. Overleg met uw arts welke maatregelen u in dat geval moet nemen. Om uitdroging<br />

te voorkomen is het in elk geval nodig dat u extra drinkt, bijvoorbeeld thee, water of bouillon.<br />

Ook is het zaak om zelf regelmatig uw bloedglucose te controleren.<br />

Door ongesteldheid kan de bloedglucose veranderen<br />

In de dagen rond de menstruatie hebben sommige vrouwen een nogal schommelende<br />

bloedglucose. Dit heeft te maken met bepaalde hormonen, waarvan de werking tegengesteld aan<br />

die van de insuline is. Dit is zeer persoonlijk: het is niet te voorspellen bij welke vrouwen dit gebeurt.<br />

De verhoogde bloedglucose kan meestal worden opgevangen door meer insuline te gebruiken.<br />

Vraag hierover advies aan de arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Door een zwangerschap raakt de bloedglucose van slag<br />

Tijdens een zwangerschap is de bloedglucose ‘van slag’. In het begin kan uw bloedglucose te<br />

laag zijn, later juist te hoog. De behandeling wordt tijdens een zwangerschap altijd in overleg<br />

met de arts aangepast.<br />

Tot slot: meten is weten<br />

Uit het bovenstaande blijkt dat het moeilijk is om adviezen te geven die voor iedereen gelden.<br />

Er zijn grote verschillen tussen mensen met <strong>diabetes</strong>: soms zijn deze verschillen persoonlijk,<br />

soms hebben ze te maken met het <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong> en soms met de behandeling.

---

Zelfregulatie betekent daarom: leren van uw ervaring. Dit lukt het beste als u, vooral in het<br />

begin, regelmatig uw bloedglucose test als zich een bijzondere situatie voordoet. Het is namelijk<br />

lang niet altijd zo dat u precies voelt of u te hoog of te laag zit. Daarom kan het geen kwaad om<br />

zo nu en dan precies te weten hoe hoog uw bloedglucose nu eigenlijk is.<br />

Het grote voordeel van dit meten is dat u nooit hoeft te twijfelen. Bijvoorbeeld: heb ik wel<br />

genoeg extra gegeten, of heb ik wel voldoende extra insuline genomen? Zodra u twijfelt kunt u<br />

even meten hoe hoog uw bloedglucose precies is; u weet dan meteen waar u aan toe bent.<br />

Anders gezegd: meten is weten.<br />

Zo zult u ook snel leren hoe uw bloedglucose in allerlei situaties reageert, en hoe u dit het beste<br />

kunt opvangen. Zelfregulatie zal dan snel iets worden waar u zich vertrouwd mee voelt.<br />

16. Voeding<br />

Samenvatting<br />

Voeding speelt in de behandeling van <strong>diabetes</strong> een belangrijke rol. Hierbij krijgt u hulp van een<br />

diëtist. Deze leert u hoe u de hoeveelheid koolhydraten kunt aanpassen aan uw medicijnen,<br />

hoe u gezond kunt eten en eventueel hoe u kunt afvallen.<br />

De koolhydraten in onze voeding worden in maag en darmen omgezet in glucose. Als u eet,<br />

stijgt daarom de bloedglucose. U zult leren om uw voeding op bepaalde punten iets aan te<br />

passen, zodat u voldoende koolhydraten eet.<br />

Gezond eten vermindert de kans op hart- en vaataandoeningen. Gezond eten betekent onder<br />

meer dat u gevarieerd eet, let op vet en voldoende fruit en volop groente eet.<br />

In bepaalde omstandigheden moet u extra op uw voeding letten. Dit geldt bijvoorbeeld als u op<br />

andere tijden eet, op vakantie bent, gaat sporten of koorts hebt.<br />

Voeding en <strong>diabetes</strong><br />

U krijgt hulp van een diëtist<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> krijgen van de arts adviezen over hun voeding. Het kan zijn dat u hiermee niet<br />

meteen uit de voeten kunt, want de adviezen zijn soms ingewikkeld. Om de voedingsadviezen in de<br />

praktijk te kunnen brengen, is het daarom sterk aan te raden hulp te vragen aan een diëtist. In veel<br />

gevallen zal de arts u naar een diëtist verwijzen, maar u kunt er ook zelf om vragen.<br />

Een diëtist geeft u praktische adviezen over voeding die u elke dag kunt gebruiken. Hij of zij zal<br />

rekening houden met uw leef- en eetgewoonten, zodat u niet opeens heel anders hoeft te gaan<br />

eten.<br />

“In het begin snapte ik er weinig van. Je krijgt zoveel adviezen, dat je door de bomen het bos<br />

niet meer ziet. Het heeft mij heel wat tijd en moeite gekost om te gaan begrijpen hoe ik met<br />

mijn voeding om kon gaan. Pas toen ik hulp kreeg van een diëtist, begon ik het te snappen.<br />

Achteraf vind ik het raar dat ik niet veel eerder naar een diëtist ben verwezen, dat was veel<br />

beter geweest...”<br />

Waarom krijgen mensen met <strong>diabetes</strong> voedingsadviezen?<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> krijgen om verschillende redenen adviezen over hun voeding. We<br />

noemen ze hier kort op.

---

Koolhydraten<br />

Onze voeding bevat koolhydraten. Koolhydraten is een verzamelnaam voor een aantal soorten<br />

suikers en zetmeel in onze voeding. Het gemeenschappelijk kenmerk is dat deze stoffen in het<br />

lichaam worden omgezet in glucose.<br />

Bij de behandeling van <strong>diabetes</strong> moet de bloedglucose op een goed peil worden gehouden. Om<br />

die reden krijgt u adviezen over (de hoeveelheid) koolhydraten in uw voeding en over de<br />

verspreiding van maaltijden (en dus koolhydraten) over de dag.<br />

Gezond eten<br />

Een tweede reden voor de voedingsadviezen is dat mensen met <strong>diabetes</strong> een grotere kans<br />

hebben op hart- en vaatziekten. Door gezond te eten kan worden voorkómen dat dit risico<br />

groter wordt. U krijgt daarom ook adviezen die u helpen om zo gezond mogelijk te eten.<br />

Afvallen<br />

Veel mensen met <strong>diabetes</strong> zijn te zwaar, vooral mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>. Overgewicht kan<br />

leiden tot een hogere bloedglucose, een verhoogd cholesterolgehalte en een hogere bloeddruk. Als<br />

u te zwaar bent, krijgt u het advies om af te vallen. Door af te vallen neemt de kans op hart- en<br />

vaatziekten af: u zult merken dat uw bloedglucose, cholesterolgehalte en bloeddruk omlaag gaan.<br />

“Ik ben kok. Iedereen vraagt me altijd of dat nou geen lastig beroep is als je <strong>diabetes</strong> hebt.<br />

Alsof je als kok de hele dag staat te eten! Ik denk dat het juist makkelijk is dat ik kok ben,<br />

omdat ik weet hoeveel je met eten kunt doen. Lekker eten is altijd mogelijk, ook als je<br />

bijvoorbeeld aan het afvallen bent. Zo’n dieet is voor mij zelfs een uitdaging; de kunst is dan<br />

om met minder calorieën toch iets lekkers te maken.”<br />

Het lukt niet altijd om de adviezen precies op te volgen<br />

Als u eenmaal voedingsadviezen van de diëtist hebt gekregen, zult u deze adviezen in de<br />

praktijk gaan brengen. Het zal u niet altijd lukken de adviezen heel precies op te volgen. Vooral<br />

in het begin kan het nog moeilijk zijn om een bepaald advies uit te voeren. Soms kunt u ook<br />

gewoon geen zin hebben om een advies op te volgen: wie neemt er bijvoorbeeld graag een spa<br />

rood als met Nieuwjaar de champagneglazen worden geheven?...<br />

Een goed voedingsadvies geeft u duidelijkheid over wat u moet doen in dit soort bijzondere<br />

situaties. Toch is het niet erg als het een keer niet lukt om de voedingsadviezen op te volgen.<br />

Misschien komt het u op een uitschieter van uw bloedglucose te staan, maar zo’n enkele<br />

uitschieter is niet meteen schadelijk voor uw gezondheid. Probeer dus niet krampachtig alle<br />

adviezen steeds precies op te volgen. Waarschijnlijk wordt u daar alleen maar ongelukkig,<br />

kribbig of nerveus van, en dat is natuurlijk niet de bedoeling.<br />

Koolhydraten<br />

Koolhydraten worden bloedglucose<br />

Ons eten bestaat uit veel verschillende stoffen. Voorbeelden zijn eiwitten, vetten, vitamines,<br />

mineralen en koolhydraten. Koolhydraten is een verzamelnaam voor alle soorten suikers en<br />

zetmeel in ons eten. Deze koolhydraten worden in het lichaam omgezet in glucose.<br />

Door het eten van koolhydraten gaat de bloedglucose omhoog, door de insuline (die u spuit) of<br />

de tabletten (die u inneemt) gaat de bloedglucose weer omlaag. Eet u te veel koolhydraten, dan<br />

kan uw bloedglucose te hoog worden. Als u te weinig koolhydraten eet, kan uw bloedglucose te<br />

laag worden. De hoeveelheid koolhydraten die u binnenkrijgt, moet dus in evenwicht zijn met de<br />

dosis insuline of bloedglucoseverlagende tabletten.

---

In welke voeding zit koolhydraten?<br />

Koolhydraten zijn een bestanddeel van bijvoorbeeld brood, rijst, aardappelen, spaghetti (pasta),<br />

bruine en witte bonen, fruit, sap, melk, limonade, snoep en koekjes.<br />

Bij uw diëtist kunt u vragen naar overzichten die vertellen hoeveel koolhydraten de verschillende<br />

soorten voeding bevatten, zoals de Eettabel (070 - 306 88 88, www.voedingscentrum.nl). Dit is een<br />

lijst van allerlei producten; per product staat onder andere aangegeven hoeveel gram koolhydraten<br />

dit product bevat. De tabel maakt het dus wat makkelijker de voedingsadviezen in de praktijk te<br />

brengen.<br />

Hoeveel koolhydraten moet u eten?<br />

Met de diëtist kunt u ook bespreken hoeveel koolhydraten u bij de verschillende maaltijden kunt<br />

eten. Na een tijdje zult u zelf ook leren inschatten hoeveel koolhydraten bepaalde voeding bevat.<br />

Als de bloedglucose toch nog te hoog blijft, kunt u met de arts overleggen meer (of andere)<br />

tabletten te gaan gebruiken. Als u insuline spuit, kan de soort insuline worden aangepast. U<br />

kunt ook leren de dosis aan te passen aan de hoeveelheid koolhydraten (zelfregulatie).<br />

Hoe vaak moet u eten?<br />

De meeste mensen met <strong>diabetes</strong> eten drie hoofdmaaltijden en drie (kleine) tussenmaaltijden.<br />

Zo wordt de inname van koolhydraten over de dag verspreid en daardoor komt ook de glucose<br />

geleidelijk in het bloed.<br />

Sommige mensen eten minder vaak of juist wat vaker. Dat hangt af van uw verdere<br />

behandeling, bijvoorbeeld de medicijnen die u gebruikt. Ook kan het afhangen van persoonlijke<br />

zaken, zoals het werk dat u doet of uw vrijetijdsbesteding. De voedingsadviezen zijn dus echt<br />

‘maatwerk’: ze zijn afgestemd op uw persoonlijke omstandigheden. Wat voor de een goed<br />

werkt, kan dus voor een ander verkeerd uitpakken.<br />

Hoe meer tabletten of insuline u gebruikt, hoe belangrijker het wordt om op de hoeveelheid<br />

koolhydraten in de voeding te letten. Ook wordt het dan belangrijker om op de juiste tijden te<br />

eten. Als namelijk een grote hoeveelheid insuline of tabletten al gaat werken en u hebt nog niet<br />

gegeten, dan kan de bloedglucose veel te laag worden. Dit hangt ook samen met de soort<br />

insuline of tabletten die u gebruikt.<br />

Tip: Een dagboek kan u helpen om uw bloedglucose (in verschillende omstandigheden) onder<br />

controle te houden. U noteert dan elke dag wat u hebt gegeten, de hoeveelheid koolhydraten<br />

die u hebt gegeten, hoeveel insuline u hebt gespoten, de soort insuline en het tijdstip van<br />

inspuiten, de bloedglucosewaarden, de mate van beweging en eventuele bijzonderheden.<br />

Eet gezond<br />

Wat is gezond eten?<br />

Door de <strong>diabetes</strong> hebt u een grotere kans op hart- en vaatziekten. Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong><br />

hebben bovendien vaak een te hoog cholesterolgehalte en een te hoge bloeddruk, waardoor<br />

deze kans nog groter wordt. Gezond eten is voor mensen met <strong>diabetes</strong> dus erg belangrijk.<br />

Voedingscentrum Veel mensen hebben wel een idee van ‘gezond eten’, maar weten niet precies<br />

wat het betekent. Om een goed beeld te krijgen van gezond eten, kunt u gebruik maken van de<br />

regels van de Schijf van Vijf van het Voedingscentrum. Deze worden hier besproken. U kunt de<br />

regels ook vinden in de brochure Eet gezond! Schijf van Vijf! van het Voedingscentrum. U kunt deze<br />

bestellen via de Informatielijn (070 - 306 88 88) of internet (www.voedingscentrum.nl).

---

De regels van de Schijf van Vijf zijn:<br />

Eet gevarieerd<br />

Eet niet te veel<br />

Wees zuinig met verzadigd vet<br />

Eet veel groente, fruit en brood<br />

Eet veilig<br />

Eet gevarieerd<br />

Schijf van Vijf Eén van de sleutels tot gezond eten is gevarieerd eten. Door verschillende<br />

soorten voedingsmiddelen te eten krijgt u alle stoffen binnen die u nodig hebt. Gevarieerd eten<br />

wil zeggen dat u elke dag producten eet uit de vakken van de Schijf van Vijf. In de vakken vindt<br />

u vijf soorten voedingsmiddelen.<br />

Eerste vak: groente en fruit. Groente en fruit bevatten veel waardevolle voedingsstoffen,<br />

zoals vitamines en mineralen. Ze bevatten ook veel voedingsvezels, die een verzadigd<br />

gevoel geven en de stoelgang bevorderen. Naar verhouding bevatten ze weinig, calorieën_<br />

Tweede vak: brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta en peulvruchten. Voor de<br />

volkerenproducten uit dit vak geldt hetzelfde als voor fruit en groente: ze bevatten veel belangrijke<br />

voedingsstoffen en veel voedingsvezels. Ze vormen de basis van onze maaltijden.<br />

Derde vak: zuivelproducten, vlees(waren), vis, ei en vleesvervangers. Deze producten<br />

bevatten onder meer veel eiwitten en calcium. Met name volle zuivel en vlees(waren)<br />

bevatten echter veel verzadigd vet: probeer het gebruik ervan te beperken, bijvoorbeeld door<br />

te kiezen voor halfvolle of magere zuivel en mager vlees. Een paar keer per week vis eten<br />

wordt ook aanbevolen.<br />

Vierde vak: vetten, olie. Vetten en olie hebt u nodig, onder meer om voldoende vitamine A,<br />

D en E binnen te krijgen. Kies echter zo veel mogelijk voor onverzadigde - meestal<br />

plantaardige - vetten. Verzadigde vetten zijn een belangrijke oorzaak van hart- en<br />

vaatziekten. Onverzadigde vetten leveren evenveel calorieën als verzadigde vetten.<br />

Vijfde vak: dranken. Het menselijk lichaam bestaat voor ongeveer 60% uit water. Om<br />

gezond te blijven moeten we dagelijks ongeveer anderhalve liter (water) drinken, zeker niet<br />

minder, liefst meer. Drink het liefst caloriearme dranken: water, thee, (karne)melk, verse<br />

vruchtendrank enzovoort. Drink niet te veel caloriehoudende dranken (zoals frisdrank en<br />

sappen uit een pak) of alcoholische dranken.<br />

Eet niet te veel<br />

Overgewicht<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> wordt aangeraden niet te zwaar te worden en bij overgewicht af te vallen.<br />

Afvallen betekent: gezond eten, meer bewegen (ten minste dertig minuten per dag) en zonodig<br />

een energiebeperkt dieet volgen.<br />

Een gezond gewicht heeft overigens niets te maken met het slankheidsideaal waar we via films,<br />

televisie en reclame op worden gewezen. ‘Gezond’ wil zeggen dat uw gewicht medisch gezien<br />

geen risico vormt. Uw buikomvang en de BMI ( Body Mass Index) zijn hiervoor een goede<br />

maatstaf. Uw arts en/of diëtist bepalen uw BMI en uw buikomvang.<br />

Caloriehoudende dranken<br />

Sommige dranken bevatten veel koolhydraten: frisdranken, chocomel, koffie en thee met suiker<br />

enzovoort. Het zijn echte dikmakers. Ook wordt de bloedglucose door deze dranken behoorlijk<br />

beïnvloed. Hetzelfde geldt voor alcoholhoudende dranken. Wees dus matig met dit soort<br />

dranken. Onder andere ‘light’ frisdranken en (mineraal)water zijn caloriearm.<br />

Alcoholhoudende dranken<br />

Diabetes hoeft geen bezwaar te zijn om alcohol te drinken. Vrouwen wordt aangeraden maximaal<br />

één glas en mannen maximaal twee glazen op een dag te drinken. Maar: drink niet iedere dag<br />

alcohol.

---

Alcohol kan uw bloedglucose verlagen. Deze verlagende werking is het sterkst als u op een<br />

lege maag drinkt. Een enkel glas tijdens of vlak na een maaltijd, heeft weinig effect op uw<br />

bloedglucose.<br />

Als u voor een maaltijd drinkt (als aperitief) of langere tijd na een maaltijd: eet er dan iets met<br />

koolhydraten bij.<br />

Als u ‘s avonds drinkt, of u hebt wat meer gedronken dan anders, eet dan voor het naar bed<br />

gaan nog iets met koolhydraten. Doe dit ook als uw bloedglucose op dat moment niet te laag<br />

is. Alcohol kan namelijk nog uren na het gebruik de bloedglucose laten dalen.<br />

Bij bepaalde bloedglucoseverlagende tabletten kunt u door het drinken van alcohol<br />

bijwerkingen krijgen, onder meer een soort ‘opvlieger’. Overleg met uw arts of u alcohol kunt<br />

drinken of beter kunt mijden. De kans op zulke bijwerkingen is het kleinst als u tijdens of vlak<br />

na een maaltijd drinkt.<br />

Sommige drankjes bevatten naast alcohol ook koolhydraten. Voorbeelden zijn bier, likeur,<br />

zoete wijn en port. De koolhydraten kunnen voorkomen dat snel na het drinken de<br />

bloedglucose te laag wordt. Als u meer dan één glas drinkt is het echter toch aan te raden de<br />

bloedglucose naderhand te controleren.<br />

Als u wilt afvallen kunt u beter veel minder of helemaal geen alcohol gebruiken. Alcohol (en<br />

de hapjes die er vaak bij worden gegeten) leveren vrij veel calorieën, en alcohol bevat geen<br />

nuttige voedingsstoffen.<br />

Alcohol kan een oorzaak zijn van een te hoge bloeddruk en van een te hoog gehalte aan<br />

bepaalde vetachtige stoffen in het bloed (‘triglyceriden’).<br />

Wees zuinig met verzadigd vet<br />

Vet hebben we nodig vanwege de vitamine A, D, E en een aantal ‘essentiële vetzuren’ die ze<br />

bevatten. Vet is dus belangrijk. Dit geldt echter niet voor verzadigd vet. Dit komt vooral voor in<br />

dierlijk vet, maar ook in plantaardige producten zoals plantaardige margarine. Verzadigd vet<br />

komt ook voor in bijvoorbeeld koek, gebak, chocolade, snacks, volvette kaas, worst en zoutjes.<br />

Door minder vet te eten voorkomt u overgewicht. Bovendien geldt: hoe meer verzadigd vet u<br />

eet, hoe groter de kans op een verhoogd cholesterolgehalte.<br />

Onverzadigd vet<br />

Onverzadigde vetten (ook wel: vetzuren) kunnen uw cholesterolgehalte verlagen, waardoor de<br />

kans op hart- en vaatziekten afneemt.<br />

Er zijn verschillende soorten onverzadigde vetzuren, zoals linolzuur en visvetzuren. Sommige<br />

visvetzuren (omega-3 vetzuren) hebben een positief effect op hart en bloedvaten. Daarom is<br />

het advies om één tot twee keer per week vis te eten. Vooral vette vis (makreel, zalm, haring)<br />

bevat veel omega-3 vetzuren. Onverzadigde vetten zitten vooral in alle soorten olie,<br />

dieetmargarine, halvarine, vloeibaar bak-, braad- en frituurvet; sladressing op basis van olie;<br />

vette vis; noten zoals walnoten, pinda’s en hazelnoten; en pindakaas en andere notenpasta’s.<br />

Transvetten<br />

De zogenaamde transvetten kunt u ook beter mijden. Deze behoren weliswaar tot de<br />

onverzadigde vetten, maar ze verhogen uw cholesterolgehalte.<br />

Het is echter moeilijk na te gaan of een bepaald product transvet bevat. Transvet komt soms<br />

voor in frituurvet voor de horeca en in koekjes en gebak. Soms wordt het gehalte transvet apart<br />

op het etiket aangegeven. Staat er ‘plantaardig vet, gedeeltelijk gehard’ of ‘gehydrogeneerd vet’<br />

op de verpakking, dan kan dit wijzen op de aanwezigheid van transvet. In de snackbar kunt u<br />

informeren in wat voor vet er gebakken wordt.

---

Eet veel groente, fruit en brood<br />

Plantaardige producten zoals aardappelen, groente, fruit en brood bevatten veel waardevolle<br />

voedingsstoffen, waaronder vitaminen, koolhydraten en vezels. Bovendien bevatten ze weinig<br />

(verzadigd) vet. U zult er niet snel te veel van eten. Sterker nog: de meeste mensen eten er te<br />

weinig van. Bijzonder is dat de vezels uit peulvruchten een gunstig effect hebben op uw<br />

bloedglucose en uw cholesterolgehalte.<br />

Probeer elke dag twee ons groente (vier groentelepels) en twee keer fruit te eten. Aardappelen<br />

kunt u vervangen door (volkoren) pasta of rijst. Eet liever volkorenbrood dan witbrood; dit bevat<br />

meer vezels. Vezels bevorderen de stoelgang, geven een verzadigd gevoel en helpen om uw<br />

gewicht op peil houden<br />

Variatie is belangrijk<br />

Varieer met verschillende soorten groenten en fruit. Elke soort bevat weer andere<br />

voedingsstoffen die belangrijk zijn. Eet groente, bijvoorbeeld sla of tomaat ook eens op brood of<br />

neem komkommer, wortels of radijsjes tussendoor.<br />

Let op de koolhydraten<br />

Brood, aardappelen, pasta, rijst en peulvruchten bevatten veel koolhydraten. Het is voor<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> soms nodig de hoeveelheid die u van deze voedingsmiddelen eet af te<br />

stemmen op het gebruik van medicijnen (insuline of bloedglucoseverlagende tabletten). Het<br />

komt ook voor dat de medicijnen worden afgestemd op de hoeveelheid koolhydraten, zodat u<br />

gevarieerder kunt eten. Dit kan niet bij alle medicijnen. Vraag advies aan uw arts en/of diëtist.<br />

Tips<br />

Bereid uw groente met weinig vocht en verhit groente niet langer dan noodzakelijk is. Op die<br />

manier behoudt de groente een volle smaak en blijven waardevolle stoffen behouden.<br />

Diepvriesgroente bevat net zoveel waardevolle stoffen als verse groente. Groente uit blik of<br />

glas bevat iets minder waardevolle stoffen, maar is toch een alternatief voor verse groenten.<br />

Fruit en rauwe groente kunnen heel goed als tussendoortje dienen. Appels, bananen, kiwi’s<br />

enzovoort, zijn heel geschikt, maar denk ook eens aan rauwe wortels, paprika, radijs,<br />

komkommer, tomaat, bleekselderij, bloemkool of broccoli.<br />

“Ik eet altijd groente van het seizoen. Dat vind ik niet alleen leuk, maar ik denk ook dat<br />

seizoensgroente het lekkerste is. Bovendien: als je bepaalde groente buiten het seizoen eet,<br />

komt deze uit de kas of uit een ver buitenland. Dat is erg belastend voor het milieu.”<br />

Zout<br />

In de Nederlandse voeding zit doorgaans te veel zout. Veel zout gebruiken (bijvoorbeeld op uw<br />

aardappelen of in de pastasaus) is niet goed voor de werking van de nieren en maakt de kans<br />

op hoge bloeddruk groter. Om deze redenen wordt aangeraden om het gebruik van zout<br />

enigszins te beperken.<br />

Eet veilig<br />

Jaarlijks lopen bijna een miljoen mensen een voedselinfectie op. Als u <strong>diabetes</strong> hebt, loopt u de<br />

kans dat uw <strong>diabetes</strong> ontregelt. U kunt een voedselinfectie met een aantal eenvoudige<br />

maatregelen voorkomen.<br />

Volg de houdbaarheidsdata en bewaaradviezen op.<br />

Vervoer gekoelde producten in een koeltas.<br />

Zet de temperatuur van de koelkast tussen de 4 en 7 graden.<br />

Was groente en fruit.<br />

Verhit kip, ei en varkensvlees door en door.<br />

Vermijd tijdens het koken elk contact tussen rauw en bereid eten, om kruisbesmetting te<br />

voorkomen.

---

Was regelmatig uw handen met water en zeep. In elk geval voor u gaat koken, na aanraking<br />

met rauw vlees en als u naar het toilet bent geweest.<br />

Gebruik steeds schone messen, lepels en snijplanken.<br />

Zet bederfelijke producten meteen na gebruik terug in de koelkast.<br />

Bewaar kliekjes altijd in de koelkast en niet langer dan 2 dagen.<br />

Bewaar geen resten van afhaalmaaltijden.<br />

Neem elke dag een schone vaatdoek.<br />

Praktische tips<br />

Misverstanden<br />

Tot de koolhydraten behoren ook verschillende soorten suiker. Vroeger werd gedacht dat suiker<br />

de bloedglucose erg snel verhoogt. Het werd mensen met <strong>diabetes</strong> daarom ontraden om suiker<br />

te gebruiken. Fabrikanten maakten om deze reden allerlei suikervrije producten, zoals snoep,<br />

koek en gebak. Onderzoek heeft echter aangetoond dat suiker de bloedglucose niet sneller of<br />

sterker laat stijgen dan andere koolhydraten. Er is dus geen reden om suiker te vermijden, zolang u<br />

er maar voor zorgt dat de hoeveelheid koolhydraten in evenwicht is met de insuline of de tabletten.<br />

Het maakt niet om wat voor suiker het gaat: wit of bruin, kandij, rietsuiker enzovoort.<br />

Suikervrij gebak, chocolade en dergelijke worden afgeraden. Ze bevatten vaak de zoetstoffen<br />

die energie bevatten (zogenaamde polyolen), veel verzadigd vet en extra calorieën. Ze kunnen<br />

diarreeklachten veroorzaken. Als u wilt snoepen kunt u dit beter doen door iets uit een maaltijd<br />

weg te laten en in plaats daarvan een klein puntje gewoon gebak te nemen.<br />

Light frisdrank en zoetjes kunnen wel handig zijn: ze leveren geen calorieën, dus ze kunnen u<br />

helpen om af te vallen of op een goed gewicht te blijven. Ook zijn ze handig als u aan frisdrank<br />

en suiker ‘geen koolhydraten wilt besteden’.<br />

Op andere tijden eten<br />

Een uurtje eerder of later eten is meestal geen probleem. De tabletten of de insuline gebruikt u<br />

dan ook een uurtje eerder of later. Als u echt veel later eet dan anders, bijvoorbeeld vanwege<br />

een diner, wordt het wat anders. U kunt met uw diëtist, arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige<br />

overleggen wat u in zulke situaties het beste kunt doen.<br />

Uit eten<br />

Er is geen enkel bezwaar om uit eten te gaan. U kunt de gewone voedingsadviezen<br />

aanhouden. Als u onzeker bent over een bepaald gerecht, kunt u vragen wat er precies in zit,<br />

zodat u kunt bepalen of u het wilt hebben of niet.<br />

Feestje<br />

Ook een feestje hoeft geen probleem te zijn. U kunt bijvoorbeeld een tussenmaaltijd overslaan<br />

en dan op het feestje wat hapjes nemen. Vertel eventueel degene die het feestje geeft dat<br />

speciale <strong>diabetes</strong>producten niet nodig zijn, of dat u een suikervrije of light frisdrank juist wel<br />

prettig zou vinden.<br />

Op reis<br />

Als u op reis gaat verandert u veel gewoonten, ook wat het eten betreft. Bijvoorbeeld: u eet op<br />

andere tijden, u eet een ander soort voedsel enzovoort.<br />

Ramadan en vasten<br />

Bij sommige geloven zijn er perioden waarin minder wordt gegeten en gedronken. Dit wordt<br />

‘vasten’ genoemd. Voorbeelden zijn de islamitische Ramadan en de katholieke Vasten. Zowel

---

in de Koran als in de Bijbel wordt een uitzondering gemaakt voor kinderen en zieken. U kunt er<br />

dus voor kiezen vanwege uw <strong>diabetes</strong> niet te vasten.<br />

Eventueel kunt u op een aangepaste manier vasten. Bijvoorbeeld: minder eten dan anders,<br />

geen beleg op het brood, geen koekjes enzovoort. In zo’n geval moet u wel de behandeling<br />

aanpassen, dus bijvoorbeeld op andere tijden spuiten, minder insuline gebruiken enzovoort.<br />

Zorg er dan ook voor dat u wat vaker test, vooral in het begin en kort na de periode van vasten.<br />

Overleg wel altijd eerst met uw behandelaar.<br />

Het is niet goed mogelijk om lange tijd niets te eten en te drinken, zoals bij de ramadan wel<br />

eens het geval is (tijdens de ramadan wordt van zonsopgang tot zonsondergang gevast; in de<br />

zomer is dit een lange periode). De bloedglucose zal dan ontregeld raken.<br />

“Op zich hoef ik helemaal niet mee te doen aan de Ramadan, want de Koran is daar duidelijk<br />

over: zieken hoeven niet te vasten. Maar ik wil toch graag iets doen, daar voel ik me prettiger<br />

bij. Ik heb mijn arts gewoon om advies gevraagd. Samen hebben we toen tijdelijk het schema<br />

aangepast, dus op andere tijden eten en spuiten. Dat is heel goed gegaan. Gelukkig, want ik<br />

vind mijn gezondheid erg belangrijk, maar ik ben ook gelovig...”<br />

Sport en bewegen<br />

Als u gaat sporten moet de voeding of de medicijnen vaak aangepast worden.<br />

Ontregelingen<br />

Bij ontregelingen moet het eten en drinken worden aangepast.<br />

Koorts<br />

Door koorts raakt uw bloedglucosewaarde ontregeld. Stop in zo’n geval niet met de insuline of<br />

de tabletten. Blijf zoveel mogelijk hetzelfde eten en drinken ook al hebt u minder eetlust<br />

(vloeibare producten, zoals pap en vla, zijn soms beter te verdragen en bevatten ook<br />

koolhydraten). Voor advies kunt u contact opnemen met uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Meer informatie<br />

Voor meer informatie over voedingsadviezen voor mensen met <strong>diabetes</strong> kunt u de Voedingsrichtlijn<br />

van de Nederlandse Diabetes Federatie raadplegen: www.<strong>diabetes</strong>federatie.nl.<br />

17. Beweging<br />

Samenvatting<br />

Bewegen heeft veel voordelen, voor iedereen, maar zeker voor mensen met <strong>diabetes</strong>. Door<br />

regelmatig te bewegen neemt uw bloedglucose af (zodat u minder medicijnen nodig hebt),<br />

verbetert de bloedsomloop en helpt om uw gewicht op peil te houden.<br />

Als u niet gewend bent te sporten, maar u wilt dit wel gaan doen, kies dan een sport die u leuk<br />

vindt. Deze zult u beter volhouden. Ga zo nodig naar uw huisarts voor een medisch advies,<br />

vóórdat u gaat sporten.<br />

Sporten leidt tot een daling van de bloedglucose. Daarom kan sporten een hypo veroorzaken. U<br />

kunt dit voorkómen door de behandeling iets aan te passen. Toch is het nodig het risico van een<br />

hypo in te schatten. Bij bepaalde sporten kan een hypo immers gevaar opleveren, zoals bij (diepzee)<br />

duiken.

---

Als u sport is het zaak op een aantal dingen te letten. Dit geldt onder meer voor de<br />

spuitplaatsen. Door het sporten neemt de doorbloeding in de spieren toe en wordt insuline<br />

sneller opgenomen. Verder is het aan te raden extra op uw voeten te letten.<br />

Mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> kunnen hun voeding en insuline aanpassen als ze gaan sporten.<br />

Hiermee voorkómen ze een hypo.<br />

Voor mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> kan regelmatig sporten helpen om af te vallen. Om een hypo<br />

te voorkómen, is het nodig voor het sporten extra te eten.<br />

Bewegen is goed<br />

Voordelen van regelmatige beweging<br />

Beweging wordt iedereen - <strong>diabetes</strong> of geen <strong>diabetes</strong> - van harte aangeraden. Wie regelmatig<br />

beweegt:<br />

verbetert zijn conditie<br />

heeft minder schadelijk cholesterol in zijn bloed<br />

verbetert de werking van het hart<br />

verlaagt de bloeddruk<br />

Bovendien heeft beweging vaak een gunstige invloed op onze stemming: we voelen ons er ook<br />

geestelijk beter door.<br />

Beweging voor mensen met <strong>diabetes</strong>: een echte aanrader<br />

Voor mensen met <strong>diabetes</strong> zijn er nog meer redenen om regelmatig te bewegen. Het blijkt namelijk<br />

dat beweging een positieve invloed heeft op zaken die bij <strong>diabetes</strong> een grote rol spelen.<br />

Door regelmatig te bewegen neemt de hoeveelheid glucose in uw bloed af en tegelijk gaat de<br />

insuline beter werken.<br />

U hebt daarom minder insuline nodig. U moet dan nog steeds spuiten, maar toch: het<br />

lichaam maakt beter gebruik van de insuline die u spuit.<br />

Bewegen is goed voor de bloedsomloop in de kleinste bloedvaten (haarvaten). Waarschijnlijk<br />

helpt dit om bepaalde late complicaties te voorkómen, bijvoorbeeld complicaties met de ogen.<br />

Regelmatige beweging kan helpen om op een goed gewicht te komen of te voorkómen dat u<br />

zwaarder wordt.<br />

Sport<br />

Bewegen kan natuurlijk ook betekenen: sporten. Vrijwel elke sport is geschikt voor mensen met<br />

<strong>diabetes</strong>, of dat nu wandelen is of bergbeklimmen. Wel is het zo dat u enkele<br />

voorzorgsmaatregelen moet nemen, bijvoorbeeld om een hypo te voorkómen.<br />

Algemene informatie<br />

Een sport kiezen die bij u past<br />

Als u graag wilt sporten maar nog geen geschikte sport hebt gevonden, is het aan te raden een<br />

sport te kiezen die u leuk vindt en die bij u past. Zo’n sport zult u makkelijker volhouden.<br />

Als u bijvoorbeeld graag buiten komt, kunt u een buitensport kiezen, zoals wandelen. Blijft u<br />

liever binnen, dan kunt u denken aan zwemmen of badminton. Het kan ook zijn dat u van<br />

gezelligheid houdt: u kunt dan een teamsport kiezen, zoals met een groepje regelmatig<br />

fietstochten maken.

---

Regelmaat helpt om sporten vol te houden<br />

Probeer in elk geval regelmatig te sporten. Regelmaat maakt het vaak makkelijker om iets vol te<br />

houden, omdat het dan een gewoonte wordt. Voor sport geldt trouwens toch dat regelmaat het<br />

meeste effect heeft. Een vuistregel is: doe twee tot drie maal per week zo’n twintig tot dertig minuten<br />

aan sport.<br />

“Ik had vroeger een hekel aan sport. Met een goede vriend had ik het daar vaak over. Je<br />

druk maken om zo’n balletje?... Nee, dat leek me onzin. En die vriend riep dan: sport is het<br />

leven zelf!... Sinds een tijdje doe ik korfbal. Laatst zat ik daarover met die vriend te praten.<br />

We hadden een paar dagen eerder verloren en ik maakte me boos over een medespeler die<br />

volgens mij stom had gespeeld. Die vriend schoot natuurlijk in de lach. ‘Wat krijgen we nou,’<br />

zei hij, ‘maak je je nou toch druk om een balletje?’ Tja...”<br />

Eerst een medische keuring<br />

In sommige gevallen is het sterk aan te raden dat u zich medisch laat keuren voordat u gaat<br />

sporten. U kunt dit laten doen bij de huisarts of bij een sportarts.<br />

Laat u keuren als u niet gewend bent om te sporten, als u al langere tijd <strong>diabetes</strong> hebt en als u<br />

ouder bent dan veertig.<br />

Soms is sporten niet goed mogelijk<br />

Soms wordt sporten afgeraden. Deze zaken behoren bij een medische keuring te worden<br />

gecontroleerd.<br />

als uw bloedglucose niet goed is gereguleerd, dus als uw bloedglucose te sterke<br />

schommelingen kent<br />

als uw bloeddruk te hoog is en u wordt hiervoor (nog) niet behandeld<br />

als u problemen hebt met uw hart, zoals pijn op de borst (angina pectoris)<br />

als u oogproblemen hebt die (nog) niet worden behandeld<br />

als u niet goed in staat bent de signalen van een hypo op te merken.<br />

Hypo’s en sport<br />

Zelfregulatie is belangrijk om te kunnen sporten<br />

Sporten is alleen veilig als u in staat bent tot zelfregulatie, dus als u uw behandeling kunt<br />

aanpassen aan het sporten. Als u niet in staat bent de behandeling aan te passen, is er het<br />

risico dat u een hypo krijgt.<br />

Sport leidt tot een daling van de bloedglucose<br />

Tijdens het sporten daalt uw bloedglucose omdat het lichaam extra energie verbruikt. Maar ook na<br />

een inspanning kan uw bloedglucose nog uren dalen. Hierdoor loopt u het risico een hypo te krijgen.<br />

Dat is goed te voorkómen door zelfregulatie, dus door uw voeding en/of de insuline aan te passen,<br />

maar toch kan het een keer misgaan.In bepaalde gevallen kan een hypo tot gevaarlijke situaties<br />

leiden. Bijvoorbeeld: door een hypo tijdens bergbeklimmen kunt u in problemen komen. Ook is het<br />

denkbaar dat u anderen in een gevaarlijke situatie kunt brengen. Dit zal meestal gelden voor sporten<br />

waar toch al risico’s aan vastzitten, ook voor mensen zonder <strong>diabetes</strong>. Voorbeelden van zulke<br />

sporten zijn parachutespringen, (solo) overlevingstochten, diepzeeduiken, zeesurfer, bergbeklimmen<br />

en skiën.<br />

Ook bijzondere omstandigheden kunnen soms problemen geven. Bijvoorbeeld: erge warmte of<br />

kou, grote hoogte en diepte. Er kunnen dan schommelingen in de bloedglucose optreden. U<br />

hebt dan ook een grotere kans een hypo te krijgen.

---

Het risico van een hypo bestaat met name voor mensen die insuline gebruiken. Soms hebben ook<br />

mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> die sulfonylureumderivaten gebruiken een hoger risico op een hypo.<br />

Probeer het risico van een hypo in te schatten<br />

Hypo’s zijn niet altijd te voorkómen en bij bepaalde sporten zijn hypo’s dus gevaarlijk. Het is niet<br />

zo dat deze sporten in alle gevallen worden afgeraden. Wel wordt aangeraden de risico’s van<br />

tevoren na te gaan. Als u niet zeker weet of u een bepaalde sport kunt doen, overleg dan met<br />

uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Als u een bepaalde sport toch graag wilt doen, ook al zijn<br />

er risico’s, kunt u met uw arts overleggen wat u kunt doen om de kans op een hypo zo klein<br />

mogelijk te maken.<br />

Denk er aan, dat er bij dit soort sporten ook problemen kunnen ontstaan met de verzekering als<br />

er iets verkeerd gaat!<br />

“De arts heeft me sterk afgeraden te blijven duiken: het is te gevaarlijk. Maar ik ben het daar<br />

niet mee eens. Je kunt niet zomaar zeggen dat een sport ‘te gevaarlijk’ is. Waar het volgens<br />

mij om gaat is de vraag: welke risico’s wil je nemen en welke niet? En er spelen meer zaken<br />

mee. Bijvoorbeeld dat ik echt gek ben op duiken en het vreselijk zou missen als ik er mee<br />

stop. Dus ik ben gewoon blijven duiken. Ik doe het wel voorzichtiger dan vroeger. Ik meet<br />

bijvoorbeeld vaak mijn bloedglucose en duik altijd samen met een vriend die weet wat er mis<br />

kan gaan. Of die arts dat vervelend vindt? Niet echt, geloof ik. Hij heeft wel eens gezegd: als<br />

arts moet ik je adviseren om niet te duiken, maar je beslist uiteindelijk zelf of je iets met dat<br />

advies doet.”<br />

Neem voorzorgsmaatregelen<br />

Als u denkt dat een bepaalde sport risico’s kan opleveren, kunt u voorzorgsmaatregelen nemen.<br />

Dit geldt bijvoorbeeld voor zwemmen. De kans dat er bij het zwemmen iets misgaat is klein, maar<br />

áls het gebeurt kunt u verdrinken. In zulke gevallen kunt u het zekere voor het onzekere nemen en<br />

enkele voorzorgsmaatregelen nemen. Hier noemen we enkele voorzorgsmaatregelen die u hij<br />

verschillende sporten kunt nemen.<br />

Ga liever niet sporten binnen een uur nadat u insuline hebt gespoten. De insuline bereikt in<br />

het eerste uur een piek, waardoor de bloedglucose snel kan gaan dalen.<br />

Sport bij voorkeur met anderen in de buurt. Dat is veiliger en (vaak) gezelliger.<br />

Vertel uw medesporters of anderen in de omgeving over uw <strong>diabetes</strong> en over wat zij moeten<br />

doen bij een hypo.<br />

Zorg dat altijd een extra voorraad glucose bij de hand is (druivensuiker).<br />

Stop meteen met sporten als u de eerste tekenen van een hypo voelt. Neem vervolgens<br />

gauw wat suiker die snel in het bloed kan worden opgenomen, het liefst druivensuiker<br />

(‘sportdrankjes’, bepaalde soorten snoep, dextro’s).<br />

Meet voor en na het sporten uw bloedglucose. Blijf dit doen tot enkele uren na het sporten,<br />

omdat de bloedglucose door het sporten nog een tijdje kan blijven dalen.<br />

Wanneer u om de een of andere reden tijdelijk wat ontregeld bent, is het aan te raden om<br />

even te stoppen met sport. Ga liever ook niet sporten wanneer de bloedglucose voor het<br />

sporten erg hoog of laag is. U kunt proberen ervoor te zorgen dat de bloedglucose vlak voor<br />

het sporten aan de hoge kant is, bijvoorbeeld 10 mmo1/1, omdat door de inspanning uw<br />

bloedglucose zal dalen.<br />

Leren van uw ervaring<br />

Wanneer u net met een sport of regelmatige beweging begint, neem dan ruim de tijd om te ervaren<br />

hoe uw lichaam reageert op deze inspanning. Neem ook voldoende tijd om de aanpassingen in<br />

voeding en insuline onder de knie te krijgen. Dat is een kwestie van uitproberen. Vroeg of laat leert u<br />

hoe u zich het beste op de inspanning kunt voorbereiden.Als u zich onzeker voelt, bijvoorbeeld in het

---

egin, kunt u advies vragen aan uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Samen met hen kunt u een<br />

schema maken voor als u gaat bewegen of sporten.<br />

Sommige mensen zijn zo ingesteld op insuline, dat ze niet zomaar insuline kunnen minderen.<br />

Als zij toch graag willen gaan sporten, zullen zij in overleg met de arts of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige toch meestal anders worden ingesteld.<br />

Tips<br />

Probeer blessures te voorkomen<br />

U kunt dat doen door het sporten geleidelijk op te bouwen (‘warming-up’) en ook geleidelijk af te<br />

bouwen (‘cooling down’ en ‘stretching’). Blessures zijn altijd vervelend. Bij <strong>diabetes</strong> kunnen ze<br />

nog vervelender zijn, omdat het u wat meer tijd kan kosten te herstellen.<br />

Let op waar u insuline spuit<br />

Als u bij een sport bepaalde spieren veel gebruikt, spuit de insuline dan niet in de buurt van<br />

deze spieren. De doorbloeding in deze spieren neemt namelijk sterk toe, waardoor de insuline<br />

sneller in het bloed worden opgenomen. U kunt dan een hypo krijgen. Injecteer in zo’n geval<br />

liever op een plek met wat meer onderhuids vet, bijvoorbeeld uw bil of buik.<br />

Pas op uw ogen<br />

Als u oogproblemen hebt kunt u beter sporten mijden waarbij explosieve krachtsinspanningen nodig<br />

zijn, bijvoorbeeld gewichtheffen of worstelen. Er komt dan erg veel druk op de oogbol te staan.<br />

Pas op uw voeten<br />

Probeer beschadigingen van de huid van uw voeten te voorkomen. Door uw <strong>diabetes</strong> is deze<br />

extra kwetsbaar.<br />

Controleer daarom voor en na het sporten de huid van uw voeten. Het kan zijn dat u een<br />

beschadiging niet voelt, omdat uw voet minder gevoelig is. Zorg voor goed zittende schoenen<br />

die veel steun geven. Wanneer er toch wondjes ontstaan, behandel deze dan zorgvuldig. Aarzel<br />

niet om naar uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige te gaan.<br />

Cursussen over sport en beweging<br />

De Diabetesvereniging Nederland heeft speciale cursussen over sport en beweging.<br />

Type 1 en beweging<br />

Het aanpassen van de voeding en de insuline<br />

Bij lichamelijke inspanning gebruikt het lichaam meer glucose. De kans op een hypo is daarom<br />

groter. U kunt een hypo op drie manieren voorkómen:<br />

eet wat extra voordat u gaat bewegen of sporten<br />

verlaag de hoeveelheid insuline voordat u gaat bewegen of sporten<br />

doe allebei<br />

Er zijn geen precieze regels voor het aanpassen van het eten en de insuline. Het hangt af van<br />

de omstandigheden:<br />

hoe zwaar is de beweging of sport?<br />

hoe laat gaat u bewegen of sporten?<br />

hoe lang gaat u bewegen of sporten?<br />

beweegt of sport u binnen of buiten?<br />

hoe koud of warm is het?<br />

hoe is uw bloedglucose als u begint?

---

Wanneer u regelmatig zult gaan sporten, zult u uit ervaring leren hoe u de insuline en uw<br />

voeding moet aanpassen. Overleg met de arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige wat voor uw situatie<br />

het beste is, hier geven wij alleen algemene informatie.<br />

Als u langer gaat bewegen of sporten, neem dan extra eten én verlaag ook de hoeveelheid<br />

insuline.<br />

Het duurt een tijdje voordat voedsel voor een verhoging van de bloedglucose zorgt. Gebruik<br />

daarom deze extra voeding ongeveer een half uur vóórdat u gaat bewegen of sporten. Na<br />

het bewegen of sporten blijft het lichaam nog uren extra glucose gebruiken. Uw bloedglucose<br />

blijft dan dus dalen. Houd hier rekening mee als u uw voeding en insuline aanpast.<br />

Het extra eten kan bestaan uit de gebruikelijke producten, dat wil zeggen eten met veel<br />

koolhydraten: brood met zoet beleg, aardappelen, pasta, rijst, fruit.<br />

Als u nog niet zo lang <strong>diabetes</strong> hebt (of nog niet lang aan sport of regelmatige beweging<br />

doet), kunt u de volgende vuistregels gebruiken: neem één snee brood extra voor een half<br />

uur sport of zware lichamelijke inspanning.<br />

Neem extra maatregelen als u een duursport gaat doen<br />

Wanneer u echte duursport gaat doen is het aan te raden extra op te letten. Voorbeelden van<br />

duursporten zijn: lange afstanden lopen of rennen, fietsen, schaatsen, of als u een toernooi hebt<br />

dat een hele dag duurt.<br />

Probeer zulke inspanningen geleidelijk op te bouwen, liefst lang van tevoren. Voor bijvoorbeeld<br />

het lopen van een marathon zult u al snel en paar jaar nodig hebben, al hangt dit ook af van uw<br />

leeftijd en fitheid.<br />

Als u bezig bent met zulke langdurige inspanningen is het aan te raden tijdens het sporten<br />

regelmatig iets te eten om zo de bloedglucose op peil te houden. Neem dan bij voorkeur licht<br />

verteerbaar voedsel, zoals vla, pap met wat glucose of drankjes met glucose erin.<br />

Type 2 en beweging<br />

Meer bewegen<br />

Beweging hoeft niet meteen een sport te betekenen. In het dagelijks leven zijn er allerlei<br />

manieren om te ‘sporten’. Denk bijvoorbeeld aan lopend boodschappen doen, tuinieren, de trap<br />

in plaats van de lift nemen, op de fiets naar het werk gaan enzovoort.<br />

Bewegen helpt om overgewicht te voorkomen<br />

Regelmatige beweging en sport kunnen helpen om uw gewicht te verminderen, of om te<br />

voorkomen dat u zwaarder wordt. Veel mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> zijn te zwaar en krijgen het<br />

advies af te vallen. Regelmatige beweging en sport kunnen daarbij dus helpen. Een enkele keer<br />

komt het voor dat er door meer te bewegen helemaal geen tabletten meer nodig zijn!<br />

Hoe vaak bewegen?<br />

Met bewegen bedoelen we wat anders dan met sporten. Bewegen doet u al als u de trap op<br />

loopt, naar de brievenbus loopt of lopend of fietsend boodschappen haalt. Hoe vaak u kunt<br />

bewegen hangt van veel dingen af, zoals uw leeftijd, conditie en eventuele beperkingen. In z’n<br />

algemeenheid geldt dat elke dag een half uur beweging al helpt. U hoeft dus niet meteen erg<br />

inspannende dingen te gaan doen om toch te bewegen!<br />

Hoe vaak sporten?<br />

Als u het wat serieuzer wilt aanpakken, of gewoon omdat u het leuk vindt, kunt u gaan sporten.<br />

Hierbij kunt u de volgende richtlijnen aanhouden:<br />

Doe twee tot vier keer per week op een rustige manier aan sport. Doe dit een half uur tot<br />

twee uur. Bijvoorbeeld: rustig wandelen of fietsen.

---

Doe daarnaast een of twee keer per week een meer inspannende sport of activiteit, dus iets<br />

waarbij u meer spieren gebruikt en waarvan u sneller moe wordt. Bijvoorbeeld: zwemmen.<br />

“Ik ben te oud om nog echt actief een sport te doen, maar ik doe regelmatig<br />

gymnastiekoefeningen. Meestal ‘s ochtends, want je wordt er lekker wakker van. Soms moet<br />

ik me er een beetje toe zetten. Kom op oudje, denk ik dan, rekken en strekken maar weer...<br />

Ze zeggen dat het goed is voor de <strong>diabetes</strong>, maar daar doe ik het eigenlijk niet voor. Ik doe<br />

het eigenlijk meer omdat ik me er in het algemeen wat fitter door voel.”<br />

Aanpassen van uw voeding<br />

Omdat bewegen invloed heeft op uw bloedglucose, kan het nodig zijn de behandeling iets aan<br />

te passen. Dit hangt natuurlijk af van wat u precies gaat doen: er is een verschil tussen een<br />

kwartiertje wandelen en een dag fietsen.<br />

In z’n algemeenheid geldt echter dat u vóór een inspanning wat extra’s moet eten. Hoeveel dit<br />

moet zijn hangt af van de inspanning. U zult door ervaring leren hoeveel extra u moet eten. U<br />

kunt ook overwegen om de dosering van de tabletten te verlagen of minder insuline te spuiten.<br />

Overleg, zeker in het begin, met uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

18. Stoppen met rokrn<br />

Samenvatting<br />

Roken is een verslaving. Het is daarom lastig om ermee te stoppen. Aan de andere kant: het is<br />

niet onmogelijk. Integendeel, jaarlijks stoppen ongeveer 100.000 mensen met roken. Zij hebben<br />

daar goede redenen voor. De belangrijkste reden is dat zij door te stoppen hun gezondheid en<br />

conditie behoorlijk kunnen verbeteren.<br />

Een goede aanpak maakt de kans op succesvol stoppen groter. Laat u begeleiden, bijvoorbeeld<br />

door de huisarts. Stop als het kan samen met uw partner of een collega. Prik en datum en vertel<br />

aan iedereen in uw omgeving dat u op die dag gaat stoppen. Ga na wat voor u de belangrijkste<br />

redenen zijn om te stoppen. Bereid u voor op ontwenningsverschijnselen. Na verloop van tijd<br />

worden ze vanzelf minder sterk. Soms kunnen hulpmiddelen (bijvoorbeeld nicotinevervangende<br />

middelen) helpen. Deze zijn aan te bevelen als u meer dan tien sigaretten per dag rookt. Zorg<br />

er ten slotte voor dat u weet wat u kunt doen op momenten van hevige trek: een glas water<br />

drinken, een ommetje maken, iemand bellen enzovoort.<br />

Er is veel hulp voor mensen die met roken willen stoppen. De huisartsen bieden een eenvoudig<br />

begeleidingsprogramma aan. Thuiszorgorganisaties organiseren de groepstraining ‘Pakje<br />

Kans’. STIVORO kan u een advies op maat geven en u telefonisch begeleiden. Daarnaast zijn<br />

er nog tal van andere methoden, die u bijvoorbeeld kunt vinden op www.stivoro.nl.<br />

Stoppen met roken<br />

Moeilijk maar niet onmogelijk<br />

Veel mensen die roken kunnen zich een leven zonder sigaretten nauwelijks voorstellen. Dit<br />

komt omdat de nicotine in sigaretten verslavend is: u hebt deze stof steeds opnieuw nodig.<br />

Daarnaast is het roken verbonden aan allerlei dagelijkse handelingen. U rookt een sigaret bij de<br />

koffie, na het eten, gezellig bij een glaasje wijn enzovoort. Als u bent gestopt met roken, wordt u<br />

bij deze alledaagse gewoonten steeds weer aan het roken herinnerd.

---

Mislukte pogingen<br />

Misschien bent u al een keer gestopt en vervolgens toch weer begonnen. Daarin bent u niet de<br />

enige. De meeste mensen hebben namelijk ongeveer drie of vier pogingen nodig om uiteindelijk van<br />

het roken af te komen. Het lijkt daardoor misschien bijna onmogelijk om met roken te stoppen.<br />

Overigens zijn eerdere ervaringen met stoppen vaak erg nuttig: u leert zo precies wat voor u de<br />

moeilijke momenten zijn. Die ervaring kunt u gebruiken als u opnieuw wilt stoppen. U kunt<br />

oplossingen bedenken voor problemen die zich de vorige keer bij het stoppen voordeden.<br />

Elk jaar stoppen zo’n honderdduizend mensen met roken<br />

Stoppen met roken is misschien zelfs makkelijker dan u denkt. Veel ex-rokers zeggen dat het<br />

stoppen meeviel. U zult waarschijnlijk een paar weken lang af en toe sterk naar een sigaret<br />

verlangen. En ook na die eerste weken zal het verlangen naar een sigaret nog wel eens de kop<br />

opsteken. Maar na een maand merkt u dat het stoppen al een stuk makkelijker gaat. U hebt<br />

minder vaak moeilijke momenten. De lichamelijke voordelen merkt u al snel. U krijgt bijvoorbeeld<br />

een gezondere kleur in uw gezicht of uw handen en voeten voelen warmer aan.<br />

Als het stoppen echt is gelukt, is vrijwel iedereen erg opgelucht. Bijna iedereen die al een tijd<br />

rookt heeft er spijt van ooit te zijn begonnen met roken. Maar er is niemand die spijt heeft met<br />

roken gestopt te zijn.<br />

Waarom stoppen?<br />

Dat mensen blij zijn als het ze lukt om te stoppen is begrijpelijk. Er zijn veel redenen om te<br />

stoppen. U zult ze waarschijnlijk al kennen.<br />

U bent minder snel verkouden of ziek.<br />

Uw tabaksrook vormt geen risico meer voor de mensen om u heen.<br />

Uw conditie verbetert.<br />

U voelt zich fitter en gezonder.<br />

U bespaart geld.<br />

U gaat er beter uitzien.<br />

Uw kleding ruikt minder rokerig.<br />

Uw smaak- en reukvermogen verbeteren.<br />

Uw huis is schoner.<br />

U hoeft minder vaak uw plafonds te witten, te behangen en de gordijnen te wassen.<br />

U hoeft niet meer steeds aan roken te denken, ook niet onder werktijd of tijdens een lange<br />

vliegreis.<br />

Ernstige aandoeningen<br />

Hoe langer u rookt, des te groter de kans op ernstige aandoeningen, zoals hart- en vaatziekten<br />

of longkanker. Elk uur sterven in Nederland twee tot drie mensen aan de gevolgen van roken.<br />

Sommige mensen lopen nog meer risico<br />

Voor sommige mensen is roken nóg ongezonder dan voor anderen. Dat geldt voor mensen met<br />

<strong>diabetes</strong>, hoge bloeddruk, verhoogd cholesterol en overgewicht. Dit komt omdat zij toch al een<br />

verhoogde kans op hart- en vaatproblemen hebben (hartaanval, beroerte). Het roken komt daar<br />

nog eens bij, zodat er een optelsom van risico’s ontstaat. Ook werken sommige medicijnen<br />

minder goed als u rookt, bijvoorbeeld medicijnen bij <strong>diabetes</strong> of bloeddrukverlagers. Door te<br />

stoppen met roken maakt u de risico’s een stuk kleiner.

---

Een goede aanpak<br />

Echt willen stoppen<br />

Stoppen betekent uiteindelijk: steeds opnieuw besluiten geen sigaret op te steken, net zolang totdat<br />

u geen zin meer hebt in een sigaret. Die besluiten neemt u zelf. Stoppen met roken is uw beslissing.<br />

Het is daarom goed eerlijk na te denken over het roken. Wat vindt u zélf van het roken? Wilt u<br />

werkelijk stoppen of doet u het eigenlijk voor een ander, bijvoorbeeld uw partner of uw arts?<br />

Zorg ervoor dat u uw eigen redenen hebt om te stoppen.<br />

U hebt al gelezen over redenen om te stoppen. Lees ze nog eens door en ga na wat deze<br />

redenen voor u betekenen. Wat vindt u er van? Probeer op deze manier uw redenen te<br />

bedenken waarom u wilt stoppen met roken.<br />

De weegschaal<br />

Een nuttige methode om dit te doen is om het stoppen met roken te zien als een soort<br />

weegschaal. De linker ‘schaal’ van de weegschaal bevat de voordelen van het roken en de<br />

nadelen van het stoppen. De rechter ‘schaal’ bevat de nadelen van het roken en de voordelen<br />

van het stoppen. Dit lijkt wat ingewikkeld maar waar het op neer komt is dat er links staat<br />

waarom u zou doorgaan met roken en rechts waarom u zou stoppen.<br />

Doe dit als volgt: verdeel een vel papier in vier kwarten. In het kwart linksboven schrijft u:<br />

‘roken/voordelen’, rechtsboven: ‘stoppen/voordelen’. Linksonder schrijft u: ‘roken/nadelen’ en<br />

rechtsonder: ‘stoppen/nadelen’. Vul in elk van de vier vakken uw persoonlijke gedachten in.<br />

Bekijk dan eens rustig wat u hebt opgeschreven. U zult zo een duidelijker beeld krijgen van uw<br />

eigen ideeën over stoppen met roken.<br />

Zoek ondersteuning<br />

Roken is een verslaving. Op eigen kracht een verslaving doorbreken is veel moeilijker dan dit doen<br />

met ondersteuning. Ondersteuning is daarom een belangrijk onderdeel van het stopproces.<br />

Er is veel ondersteuning beschikbaar. U kunt denken aan begeleiding, maar ook aan<br />

hulpmiddelen, zoals nicotinevervangende middelen. Een goede eerste stap is om hulp te<br />

vragen aan uw huisarts. De huisartsen bieden een eenvoudig programma aan, waarbij u wordt<br />

gesteund om met roken te stoppen. U kunt ook meedoen aan de groepstraining ‘Pakje Kans’<br />

van de thuiszorgorganisatie of de GGD in uw woonplaats of zich telefonisch laten begeleiden<br />

door een medewerker van STIVORO (0900 - 93 90 (€ 0,10 pm), www.stivoro.nl).<br />

Zoek ondersteuning bij uw omgeving<br />

Natuurlijk is ook de steun van familie en vrienden belangrijk. Vertel uw vrienden en familie dat u<br />

gaat stoppen. Vertel het vooral aan mensen van wie u weet dat ze u met raad en daad kunnen<br />

ondersteunen. Mensen van wie u weet dat z( u in de verleiding kunnen brengen weer te gaan<br />

roken, kunt u misschien betel niet vragen u te helpen.<br />

Als uw partner rookt, is het aan te raden om samen te stoppen. Dat kan hei voor beiden<br />

makkelijker maken. Bovendien: als u stopt terwijl uw partner blijft roken, blijft u ongezonde rook<br />

inademen. Uw partner moet natuurlijk wel zeil achter het stoppen staan. Probeer daarom<br />

samen na te denken over de voor- er nadelen van het stoppen.<br />

Als u geen partner hebt, kunt u misschien een ander of anderen vinden die ooi< willen stoppen,<br />

bijvoorbeeld een collega of een goede vriend(in). Zorg er we voor dat u zich niet afhankelijk<br />

voelt van degene met wie u stopt. Het stopper blijft uw eigen verantwoordelijkheid.

---

Bepaal een datum<br />

Spreek met uzelf af dat u gaat stoppen en prik - samen met uw begeleider - eer datum.<br />

Hierdoor kunt u zich ergens op richten en zich zo goed mogelijk voorbereiden. Vertel aan zo<br />

veel mogelijk mensen dat u gaat stoppen. Dat maakt het makkelijker voor u om ook echt de<br />

stap te zetten.<br />

Een goed moment<br />

Kies een goed moment om te stoppen. In een erg drukke periode met veel span ning is het<br />

waarschijnlijk moeilijker om niet te roken. Veel mensen vinden eer vakantie een goede tijd om<br />

te stoppen: ze zijn dan meer ontspannen, zitten nier vast in allerlei gewoonten (waarvan roken<br />

er een is) en hebben veel afleiding Andere mensen vinden het juist prettig om te stoppen als zij<br />

in hun dagelijks( routine zitten. Ze kunnen hun routine dan aanpassen om moeilijke momentei<br />

te voorkómen.<br />

Omgaan met ontwenningsverschijnselen<br />

Ontwenningsverschijnselen kent u al een beetje. Als u langer dan u gewenc bent niet rookt, wordt u<br />

onrustig, nerveus, u krijgt klamme handen, en vooral zin in een sigaret. Als u helemaal met roken<br />

stopt, krijgt u van al deze (en no andere) verschijnselen last. Bij ongeveer de helft van de mensen<br />

beginnen deze ontwenningsverschijnselen tijdens de eerste 24 uur van het stopproces.<br />

zin in roken<br />

een grieperig gevoel<br />

prikkelbaarheid<br />

gespannenheid<br />

onrust<br />

hoofdpijn<br />

duizeligheid<br />

slecht slapen<br />

Deze klachten zijn op zich niet ernstig, maar wel vervelend. Zo vervelend dai ze u in de<br />

verleiding brengen weer een sigaret op te steken. Maar u kunt ook anders tegen deze<br />

ontwenningsverschijnselen aankijken. U kunt ze als positie: zien: ze geven immers aan dat uw<br />

lichaam tegen de rookverslaving aan he vechten is! Op deze manier worden misselijkheid of<br />

onrust juist tekenen dai u goed bezig bent en dat u aan de winnende hand bent in het gevecht<br />

met cl( verslaving.<br />

Ontwenningsverschijnselen worden snel minder<br />

Nicotine is al na 48 uur uit uw lichaam verdwenen. De ontwenningsverschijnselen worden<br />

meestal na twee weken al minder. In de daaropvolgende weken nemen ze verder af en ten<br />

slotte verdwijnen ze helemaal. De meeste tijd bent u kwijt om het roken los te koppelen van<br />

bepaalde momenten, handelingen, emoties of personen.<br />

Wel kunnen de verschijnselen sterk wisselen. Net als u een goede dag hebt gehad, krijgt u een<br />

dag waarin u alleen maar aan roken kunt denken. Ga dan voor uzelf na welke omstandigheden<br />

het u op die dag lastiger maakten. Bedenk dan wat u aan die omstandigheden kunt veranderen<br />

om het stoppen makkelijker vol te houden.<br />

Nicotinevervangende middelen<br />

Als u meer dan tien sigaretten per dag rookt, is het aan te raden hulpmiddelen te gebruiken die<br />

de ontwenningsverschijnselen helpen onderdrukken. De eerste voorkeur gaat uit naar<br />

nicotinevervangende middelen. Medicijnen kunnen vanwege de bijwerkingen beter als tweede<br />

keuze worden beschouwd. Vooral in combinatie met begeleiding, van uw huisarts of een<br />

medewerker van STIVORO, blijkt het gebruik van hulp middelen succesvol.

---

Wanneer u nicotinevervangende middelen gebruikt, krijgt uw lichaam nog nicotine binnen.<br />

Hierdoor kunt u uw gewoonten veranderen zonder dat u steeds wordt herinnerd aan het roken.<br />

Nicotinevervangers zijn verkrijgbaar in de vorm van kauwgom, pleisters, zuigtabletten en<br />

tabletjes voor onder de tong. Lees altijd eerst goed de gebruiksaanwijzing of laat u adviseren<br />

door uw huisarts of apotheker.<br />

Nicotinevervangende middelen worden niet vergoed door uw zorgverzekeraar.<br />

Medicijnen<br />

Uw huisarts kan ook medicijnen voorschrijven. Vanwege de bijwerkingen die kunnen optreden<br />

is het aan te raden om eerst andere manieren te proberen.<br />

Bupropion<br />

Uw huisarts kan bupropion (Zyban) voorschrijven. Dit medicijn werkt vooral goed bij mensen die<br />

tijdens het stoppen veel last hebben van een sterke hunkering naar roken. Dit weet u pas als u<br />

al eens eerder bent gestopt.<br />

Het middel wordt gegeven in een kuur van negen weken, die een tot twee weken voor de<br />

stopdatum begint. De kuur wordt ondersteund met voorlichting over het stoppen in de vorm van<br />

een boekje. U ontvangt dit als u de eerste keer het recept ophaalt bij uw apotheek.<br />

Het middel kan bijwerkingen hebben, zoals slapeloosheid, misselijkheid en een droge mond.<br />

Het is niet makkelijk deze te onderscheiden van de ontwenningsverschijnselen.<br />

Bedenk dat bupropion niet gecombineerd mag worden met sommige hartmedicijnen, waaronder<br />

bètablokkers en medicijnen voor hartritmestoornissen. Overleg daarom altijd met uw huisarts.<br />

Bupropion is alleen op recept verkrijgbaar.<br />

Bupropion wordt niet vergoed. Sommige artsen schrijven daarom nortriptyline (Nortrilen) voor,<br />

omdat dit een vergelijkbare werking heeft én goedkoper is. Dit middel is echter niet officieel<br />

geregistreerd als middel om het stoppen met roken te ondersteunen. Bovendien kan het<br />

problemen geven bij mensen die al hartproblemen hebben!<br />

Varenicline<br />

Varenicline (Champix) is een nieuw medicijn dat speciaal is ontwikkeld voor stoppen met roken.<br />

Het middel gaat de ergste zin in roken tegen en vermindert de ontwenningsverschijnselen.<br />

Wanneer iemand toch rookt terwijl hij varenicline gebruikt, dan blijft het prettige gevoel door het<br />

roken weg.<br />

Een week voor de stopdatum begint u met het medicijn te gebruiken Minimaal twee weken na<br />

de stopdatum stopt u. De belangrijkste bijwerking is misselijkheid. Het middel is alleen op recept<br />

verkrijgbaar.<br />

Een overzicht van alle hulpmiddelen en hulpmethoden vindt u op de website van STIVORO:<br />

www.stivoro.nl.<br />

Als u zin krijgt in een sigaret<br />

Vrijwel iedereen krijgt te kampen met een bij vlagen hevige zin in een sigaret. Vaak gebeurt dit<br />

op ‘speciale momenten’, bijvoorbeeld na het avondeten of in gezelschap van vrienden. Het kan<br />

zijn dat uhierop voorbereid bent en weet dat zo’n moment gaat komen. Maar het kan ook zijn<br />

dat u er door wordt overvallen<br />

Zo’n moment kan eindeloos lijken, maar in werkelijkheid duurt deze hevige trek meestal maar<br />

één of twee minuten. Daarna wordt de trek vanzelf minder en vergeet u weer even dat u een

---

sigaret wilde. De trek in een sigaret zal bij het begin van het stoppen heviger zijn. Naarmate u<br />

langer bent gestopt, merkt u dat u minder vaak aan sigaretten denkt.<br />

Het kan helpen om op zulke momenten uw aandacht van de sigaret af te leiden. Dat kan op<br />

allerlei manieren:<br />

drink iets, bijvoorbeeld een glas water of thee<br />

eet iets, bijvoorbeeld een appel<br />

zoek afleiding: maak een ommetje, ga een praatje maken, bel iemand op.<br />

doe iets met uw handen: doe de afwas, ga iets kopiëren, ruim het bureau op, doe een klusje.<br />

lees het lijstje met redenen om te stoppen.<br />

adem een paar keer diep in en uit<br />

Ga situaties waarin u graag rookte tijdelijk uit de weg<br />

De meeste mensen die roken doen dit de hele dag. Toch hebben veel mensen bepaalde<br />

momenten waarop ze het liefste roken: ‘s ochtends bij de koffie, na het eten, bij een borreltje, in<br />

het café, met bepaalde kennissen enzovoort.<br />

Het kan helpen om, zeker in de eerste weken dat u niet rookt, deze situaties zo veel mogelijk uit<br />

de weg te gaan. Zo kunt u heel wat momenten ontlopen waarop u zin krijgt in een sigaret.<br />

Dikker worden<br />

Mensen die stoppen met roken komen vaak aan, gemiddeld tussen de 2,5 en 6 kilo. Hiervoor<br />

zijn drie redenen:<br />

Het roken zorgt ervoor dat de stofwisseling sneller werkt. Nadat u bent gestopt wordt de<br />

stofwisseling weer normaal. Hierdoor kunt u iets aankomen.<br />

Vaak gaan mensen meer eten omdat de sigaret een leegte achterlaat. Door iets te eten<br />

wordt deze leegte gevuld.<br />

Mensen die stoppen komen ook aan omdat ze beter kunnen ruiken en proeven: het eten<br />

smaakt lekkerder en dus eten ze meer.<br />

Hoe kunt u voorkomen dat u veel aankomt?<br />

Voorkómen dat u aankomt is op zich eenvoudig: beweeg meer, eet minder. Bewegen kan ook<br />

helpen bij het omgaan met ontwenningsverschijnselen. U kunt bijvoorbeeld denken aan<br />

wandelen of fietsen. Het hoeft dus niet te betekenen dat u meteen intensief moet gaan sporten.<br />

Stoppen met roken én minder eten is een erg lastige opgave. U kunt beter eerst stoppen met<br />

roken, ook als u dan iets aankomt. Als u ongeveer drie maanden bent gestopt kunt u proberen<br />

iets af te vallen. Eventueel kunt u een diëtiste om raad vragen.<br />

Ondersteuning<br />

De huisarts<br />

De huisarts kan u begeleiden bij het stoppen met roken. Dit gebeurt volgens een bepaalde<br />

methode. Eerst wordt het stoppen voorbereid. De huisarts (soms de praktijkassistent) kijkt hoe<br />

uw rookgedrag is (hoeveel, wanneer, hoe lang al enzovoort). Ook bespreekt hij of zij met u de<br />

redenen om te stoppen. Verder wordt bekeken welke problemen zich bij het stoppen kunnen<br />

voordoen en hoe u hiermee het beste om kunt gaan. Ten slotte wordt een stopdatum afgesproken<br />

en een definitieve keuze gemaakt voor hulpmiddelen.<br />

Groepstraining ‘Pakje Kans’<br />

In veel plaatsen kunt u bij de thuiszorgorganisatie of de GGD de groepstraining ‘Pakje Kans‘. U<br />

stopt dan samen met een aantal andere mensen en wordt hierbij begeleid. Deze cursus is<br />

vooral geschikt voor mensen die heel graag willen stoppen, maar eerder hebben gemerkt dat zij<br />

veel moeilijkheden tegenkomen tijdens het stopproces.

---

De kosten liggen rond de € 112,-, maar deze kunnen verschillen per organisatie. Dit wordt door<br />

sommige zorgverzekeraars vergoed; ga dit na bij uw eigen verzekeraar. Leden van de<br />

thuiszorgorganisatie krijgen soms korting.<br />

Voor een overzicht van adressen waar u deze cursus kunt volgen kunt u contact opnemen met<br />

STIVORO: 0900 - 93 90 (€ 0,10 pm), www.stivoro.nl.<br />

Advies op maat van STIVORO<br />

STIVORO is een initiatief van de Nederlandse Hartstichting, KWF Kankerbestrijding en het<br />

Astma Fonds. Het is het expertisecentrum voor tabakspreventie- en tabakshulpverlening.<br />

Via de website van STIVORO kunt u de vragenlijst voor het ‘Advies op maat’ invullen. U krijgt<br />

dan direct advies dat past bij uw situatie. U kunt het advies uitprinten of per e-mail laten<br />

opsturen.<br />

STIVORO verzorgt ook gratis telefonische ondersteuning. De ondersteuning bestaat uit vier tot<br />

zes ondersteunende gesprekken met mensen die hiervoor speciaal zijn opgeleid. Als u de<br />

vragenlijst voor het ‘Advies op Maat’ op internet invult, kunt u daarbij aangeven of u door zo’n<br />

telefonische coach wilt worden begeleid.<br />

Op de website vindt u overigens ook een lijst met hulpmiddelen en methoden die ook kunnen<br />

helpen bij het stoppen. Voor meer informatie over ondersteuning door STIVORO kunt u bellen<br />

met 0900 - 93 90 (€ 0,10 pm).<br />

Andere methoden<br />

Er zijn veel methoden om van het roken af te komen, te veel om hier allemaal op te noemen.<br />

We beschrijven een paar methoden waarbij mensen baat hebben gehad.<br />

Gedragstherapie<br />

Gedragstherapie wil zeggen dat u met een psycholoog of psychiater praat over uw<br />

‘rookgedrag’. Dat rookgedrag is niet alleen het roken zelf, maar alles wat daarmee te maken<br />

heeft. Bijvoorbeeld: als u nerveus bent gaat u meer roken. Wie zijn eigen rookgedrag begrijpt,<br />

zal makkelijker kunnen stoppen.<br />

Voor informatie over gedragstherapeuten die u kunnen helpen kunt u bellen met de Vereniging<br />

voor Gedragstherapie: 030 - 254 30 54.<br />

Acupunctuur<br />

Acupunctuur wil zeggen dat met kleine naaldjes de energiebanen in het lichaam worden<br />

verdoofd of juist geprikkeld. Bij sommige mensen helpt dit om de ontwenningsverschijnselen in<br />

de hand te houden, zodat de eerste weken wat makkelijker zijn. Vaak wordt er met kleine<br />

naaldjes in het oor geprikt (oor-acupunctuur).<br />

Zie de Gouden Gids onder acupunctuur. Let er op dat de acupuncturist is aangesloten bij de<br />

Nederlandse Vereniging voor Acupunctuur: 033 - 461 61 41, www.acupunctuur.nl.<br />

Softlasertherapie<br />

Deze behandeling lijkt op acupunctuur. Met een bepaalde soort laser worden bepaalde<br />

lichaamspunten behandeld, zodat de behoefte aan nicotine vermindert. Voor meer informatie<br />

kunt u bellen met de Informatielijn Stoppen met roken: 0900 - 93 90 (€ 0,10 pm).<br />

Hypnose<br />

Door u onder hypnose te brengen kan een therapeut uw motivatie om te stoppen versterken.<br />

Ook kunnen ontwenningsverschijnselen worden verminderd. Voor meer informatie en de

---

adressen van hypnotherapeuten kunt u bellen met de Nederlandse Beroepsvereniging voor<br />

Hypnotherapie: 030 - 626 46 52.<br />

Allen Carr<br />

Veel mensen hebben baat gehad bij het boek Stoppen met roken van Allen Carr. In dat boek<br />

wordt op een duidelijke manier het rookgedrag beschreven.<br />

De bewering van Carr is: wie eenmaal inziet dat het roken niet meer is dan een verslaving en<br />

begrijpt hoe deze verslaving precies werkt, zal weinig moeite meer hebben om de verslaving te<br />

doorbreken. Stoppen met roken is dan opeens veel makkelijker.<br />

19. Voeten en huid<br />

Samenvatting<br />

Soms leidt <strong>diabetes</strong> tot problemen met de voeten of de huid. Het is aan te raden goed op<br />

tekenen van deze problemen te letten en regelmatig uw voeten te laten controleren.<br />

Een goede verzorging van de voeten begint met een dagelijkse controle. Verder is aan te raden<br />

uw voeten te wassen met alkalivrije zeep, de nagels goed te verzorgen, goede schoenen en<br />

sokken te gebruiken en voldoende te bewegen.<br />

Ook de huid kan problemen geven. Door de huid schoon te houden en niet uit te laten drogen,<br />

kunnen deze zo veel mogelijk worden voorkómen. Behandel eventuele wondjes meteen.<br />

Problemen<br />

Voet- en huidproblemen<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> hebben een grotere kans om problemen te krijgen met de voeten en de<br />

huid dan mensen zonder <strong>diabetes</strong>. De volgende problemen kunnen optreden:<br />

Een verhoogde bloedsuiker kan schade veroorzaken aan de zenuwen. Dii wordt ook wel<br />

neuropathie genoemd. Hierdoor kunt u verschillende klachtei krijgen. Bijvoorbeeld:<br />

gevoelloosheid (waardoor u wondjes niet meer voelt) klauwtenen (gekromde tenen), een<br />

verstoorde bloedsomloop waardoor u (te) warme voeten krijgt, gezwollen aderen, botontkalking,<br />

kloven en brokkelig (nagels. Ook verminderde haargroei en een droge of schilferige huid,<br />

kalknage en (andere) infecties komen voor.<br />

Door <strong>diabetes</strong> kan ook angiopathie optreden. Dit is een aandoening aan d( bloedvaten<br />

waardoor de doorbloeding naar de voeten minder goed verloopt Het gevolg is dat wondjes<br />

moeilijker genezen. Als de doorbloeding door d( slagaders niet goed verloopt, zal<br />

slagaderverkalking optreden waardoor d( kans op hart- en vaatziekten groter wordt.<br />

Als gevolg van <strong>diabetes</strong> kan een verstijving ontstaan van gewrichten in het hele lichaam. Ook<br />

standsafwijkingen van de voet kunnen optreden en het vetkussen onder de voet kan<br />

verschuiven. Dit alles heeft tot gevolg dat bepaalde delen van de voet overbelast raken<br />

(mechanische stress). Door die overbelasting kunnen wondjes ontstaan.<br />

De problemen die hierboven staan beschreven, kunnen op zichzelf al vervelend zijn, maar<br />

veroorzaken daarnaast vaak (slecht genezende) wondjes. Als deze niet goed behandeld<br />

worden, is de kans op late complicaties groot. Gelukkig kunnen veel van deze problemen<br />

worden voorkomen. De tips die u in deze sectie aantreft kunnen u hierbij helpen.<br />

Als u toch klachten krijgt<br />

Niet alles kan worden voorkómen, ook niet als u uw voeten en huid goed verzorgt of als u uw<br />

best doet de bloedglucose zo goed mogelijk te reguleren. Ook dan kunnen klachten ontstaan.<br />

Meestal kunnen deze echter goed worden behandeld. Wel geldt: als de klachten niet op tijd

---

worden behandeld, kunnen ernstige problemen ontstaan. Het wordt daarom aangeraden met<br />

voet- en huidklachten altijd naar de arts te gaan, ook al gaat het om kleine klachtjes. Met<br />

voetklachten kunt u ook terecht bij de podotherapeut.<br />

Bovendien wordt aangeraden om uw voeten in ieder geval jaarlijks te laten controleren door de<br />

huisarts of podotherapeut. Het kan namelijk zijn dat u zelf niet merkt dat er problemen zijn.<br />

Voeten: verzorging<br />

Dagelijkse controle van uw voeten<br />

Controleer dagelijks uw voeten. Let op blaren, kloofjes, schrammen, wondjes, littekens en<br />

verkleuringen. Bekijk of er vreemde plekjes of andere afwijkingen te zien zijn. Voel met uw<br />

vingers of er plaatsen zijn waar een doof gevoel bestaat of waar het bij druk pijn doet.<br />

Controleer ook de voetzool, eventueel met behulp van een spiegel.<br />

Voetverzorging<br />

Was uw voeten dagelijks met een milde (alkalivrije) zeep. Deze zeep zorgt ervoor dat de<br />

natuurlijke beschermlaag van de voeten niet wordt aangetast.<br />

Spoel na het wassen uw voeten goed af, zodat er geen zeepresten achterblijven. Dep daarna<br />

uw voeten goed droog, vooral tussen de tenen en bij de nagelriemen. Pas op met<br />

droogwrijven, dit kan de huid beschadigen.<br />

Smeer uw huid regelmatig in met een huidvriendelijke crème (bijvoorbeeld een dun laagje<br />

vaseline of babyolie) om een droge huid, kloofjes en andere beschadigingen te voorkomen.<br />

Doe dit echter niet op wondjes. Gebruik geen talkpoeder.<br />

Knip uw nagels altijd recht af en vijl scherpe randen weg met een kartonnen vijl. Dit voorkomt<br />

ingroeiende teennagels. Als uw nagels bij het knippen snel splijten of afbrokkelen, knip dan<br />

met kleine knipjes of gebruik een (kartonnen) vijl. Als u het moeilijk vindt uw nagels zelf te<br />

knippen, neem dan geen risico en ga naar een pedicure met een aantekening ‘diabetische<br />

voet’.<br />

Gebruik nooit scherpe of puntige voorwerpen bij de nagelverzorging, bijvoorbeeld om vuil<br />

onder de nagels weg te halen.<br />

Knip, peuter of snijd nooit zelf aan eelt of likdoorns. Dit kan verwondingen veroorzaken. U<br />

kunt proberen om overmatig eelt voorzichtig te verwijderen met een puimsteentje. Laat de<br />

rest over aan een podotherapeut of pedicure met aantekening ‘diabetische voet’.<br />

Neem nooit langer dan vijf minuten een voetenbad. De huid wordt dan week en kwetsbaar<br />

voor wondjes. Gebruik geen soda of biotex, maar gewoon keukenzout en spoel uw voeten<br />

altijd af met schoon water. Neem nooit een voetenbad als u wondjes op uw voet hebt. De<br />

genezing wordt belemmerd door het verweken van de huid rondom de wond.<br />

Voel altijd eerst even met uw handen voordat u in badwater stapt.<br />

Loop niet op blote voeten of sandalen. Het risico dat u een wondje oploopt, is groot.<br />

Verzorging door de podotherapeut of pedicure<br />

Bij bepaalde problemen zal uw huisarts of internist u doorverwijzen naar een podotherapeut.<br />

Bijvoorbeeld bij wonden aan de voet of bepaalde voetaandoeningen. De podotherapeut kan u<br />

eventueel doorverwijzen naar een pedicure met een aantekening ‘diabetische voet’. De<br />

pedicure met een aantekening ‘diabetische voet’ is gespecialiseerd in de behandeling van<br />

voetklachten die bij <strong>diabetes</strong> optreden. Hij of zij behandelt bijvoorbeeld harde, brokkelige<br />

nagels, eeltvorming, eksterogen en likdoorns. Ga nooit peuteren of zelf ‘dokteren’ met<br />

scheermesjes en raspen. Gebruik ook geen likdoornpleisters of likdoorntinctuur, want deze<br />

kunnen wondjes veroorzaken.<br />

Voor meer informatie over de behandeling van voetproblemen kunt u de Richtlijn diabetische<br />

voet van de Nederlandse Diabetes Federatie doorlezen: www.<strong>diabetes</strong>federatie.nl.

---

“Mijn trouwe onderdanen, zo noem ik ze vaak. De meeste mensen denken niet zo vaak aan<br />

hun voeten. Deed ik trouwens ook nooit. Maar eigenlijk is dat raar. Zonder voeten zou je,<br />

letterlijk, geen stap verder komen... Door die <strong>diabetes</strong> ben ik veel meer aandacht aan mijn<br />

voeten gaan besteden, maar ik vind eigenlijk dat iedereen dat zou moeten doen. Eert uw<br />

onderdanen! ...”<br />

Schoenen<br />

In het algemeen geldt dat goede schoenen prettig moeten zitten, voldoende steun geven en<br />

geen extra druk op bepaalde plaatsen van de voet veroorzaken. De pasvorm is dus belangrijk.<br />

Hier vindt u tips die u kunnen helpen bij het kiezen van de juiste schoenen.<br />

Koop schoenen aan het eind van de dag, als uw voeten iets zijn opgezet: zo voorkomt u dat<br />

u uw schoenen te krap koopt.<br />

Pas altijd beide schoenen in de winkel. Bij sommige mensen is de ene voet groter dan de<br />

andere. Koop daarom altijd schoenen in de maat van de grootste voet.<br />

Let niet alleen op de schoenmaat: maat 40 van merk A is niet altijd even groot als maat 40<br />

van merk B. Let daarom vooral op de pasvorm en ga er niet van uit dat een bepaalde maat u<br />

zal passen.<br />

Pas de schoenen zoals u ze ook gaat dragen. Trek de veters goed aan en strik ze op de<br />

juiste manier. Alleen dan kunt u goed aanvoelen of de schoenen goed zitten.<br />

Ga altijd staan en loop een tijdje in de winkel rond als u de schoenen aan hebt. Als u loopt of<br />

staat, staan de voeten altijd iets meer naar voren, waardoor u goed kunt voelen of de<br />

schoenen niet te krap zitten. Uw tenen moeten in uw schoen vrij kunnen bewegen, zowel in<br />

de breedte als in de hoogte. Als uw tenen en nagels in de knel zitten, kunnen er pijnklachten<br />

ontstaan. Als u twijfelt of de schoenen te krap zitten, koopt u ze dan liever niet. Te krappe<br />

schoenen kunnen wondjes veroorzaken.<br />

Geloof niemand die u vertelt dat de schoenen wel zullen ‘uitlopen’. Schoenen worden niet<br />

groter naarmate u ze langer draagt. Wel kan het bovenleer iets soepeler worden en zich<br />

aanpassen aan het model van uw voeten. Koop daarom alleen schoenen die u direct goed<br />

passen.<br />

Kies voor schoenen met een goede sluiting op uw wreef, liefst een vetersluiting. De sluiting<br />

mag niet knellen of irriteren.<br />

Ook een goede, stevige hielomsluiting (contrefort) is belangrijk. Hoe steviger de achterkant<br />

van de schoen, hoe minder kans u hebt dat u enkels zwikken. De hielomsluiting mag niet met<br />

de duim in te duwen zijn.<br />

Zorg ervoor dat de hakhoogte zodanig is dat uw kuit ontspannen is tijdens het dragen. De<br />

hakhoogte mag maximaal 3 cm zijn.<br />

Kies ook voor een brede hak. Hoe breder de hak, hoe stabieler u op uw voeten staat.<br />

Een buigbare onderzool is het beste, bij voorkeur van rubber. Dit zorgt voor meer<br />

schokdemping en meer grip.<br />

Zorg ervoor dat de zool buigt waar uw voorvoet buigt, zodat een goede afwikkeling mogelijk<br />

is. Test dit door de schoen met uw hand te buigen.<br />

Kies liever niet voor laag uitgesneden schoenen. Dit soort schoenen geeft geen of weinig<br />

steun, waardoor de schoenen slippen bij de hiel. Om dit slippen te voorkomen wordt bij deze<br />

schoensoort snel gekozen voor een kleinere maat, waardoor de tenen weer in de knel<br />

komen.<br />

Let op stiksels, naden of versieringen op of in de schoen. Deze geven niet mee en worden<br />

ook niet soepeler. Hierdoor kunnen drukplekken ontstaan. Voel altijd even met uw hand in de<br />

schoen om te bepalen of de binnenkant voldoende glad is afgewerkt.<br />

Kies bij voorkeur voor een leren schoen. Leer zorgt voor een goede ventilatie, een soepelere<br />

pasvorm en is duurzaam.<br />

Als u moeite hebt met het aantrekken van uw schoenen, kunt u kiezen voor elastische veters.<br />

Deze kunt u van tevoren op de juiste lengte en spanning strikken, waardoor u een soort<br />

instapschoen krijgt.<br />

Wissel uw schoenparen om de dag af. Zo krijgen ze de kans om te drogen.

---

Zorg voor een goed onderhoud van de schoenen door tijdige reparatie van afgesleten zolen<br />

en hakken. Een scheef afgesleten loopvlak beïnvloedt de voetstand en de loophouding. Door<br />

regelmatig poetsen blijft het leer soepel.<br />

Loop niet op blote voeten of op kousenvoeten, ook niet thuis. Schoenen beschermen de<br />

voeten tegen blessures. Bescherm de voeten ook op het strand.<br />

Sokken<br />

Draag wollen of katoenen sokken. Deze nemen vocht beter op.<br />

Zorg ervoor dat de sokken geen dikke naden of stopplekken hebben. Deze geven extra druk<br />

op de voet.<br />

Vermijd knellende kledingstukken, bijvoorbeeld pantykousjes of sokken waarvan de<br />

bovenkant uw scheenbeen afknelt. Hierdoor wordt de bloedsomloop geremd.<br />

Als u ‘s nachts last hebt van koude voeten, kunt u in bed wollen sokken dragen. Deze blijven<br />

de hele nacht warm. Gebruik echter nooit een kruik, warmwaterbadje of een elektrische<br />

deken. Soms hebben mensen met <strong>diabetes</strong> weinig gevoel in hun voeten, waardoor ze zich<br />

aan een te hete kruik kunnen verbranden.<br />

Beweging<br />

Zorg voor voldoende beweging. Fietsen is een geschikte sport voor mensen met <strong>diabetes</strong><br />

omdat u daarmee uw voeten weinig belast. Lopen is minder geschikt. Als u lichamelijk niet in<br />

staat bent om veel te bewegen, kunt u voetoefeningen doen, zoals rondjes draaien en de<br />

voeten buigen en strekken. U kunt hierover advies vragen aan uw podotherapeut of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Roken<br />

Roken is extra schadelijk voor mensen met <strong>diabetes</strong>. Roken kan onder meer de kans op<br />

voetklachten vergroten.<br />

Wanneer naar de hulpverlener?<br />

Raadpleeg een huisarts of podotherapeut bij de volgende klachten of onregelmatigheden:<br />

Een eeltplek op een abnormale plaats<br />

Een blaar die is doorgebroken zonder dat u dit hebt gevoeld<br />

Een rood plekje op de huid (bijvoorbeeld na een wandeling) dat niet na een half uur verdwijnt<br />

Een harde plek van de huid<br />

Een zweer (warme, rode, pijnlijke plek waar soms pus uit komt)<br />

Bij tekenen van schimmelinfecties (zwemmerseczeem) tussen de tenen<br />

Als u pijn en temperatuurverschillen niet meer voelt<br />

Bij pijn (krampen, scheuten, speldenprikken, tintelingen) of juist gevoelloosheid<br />

Als uw voeten vreemd aanvoelen, bijvoorbeeld: alsof u op hoogpolig tapijt of op schuurpapier<br />

loopt, of alsof u nylonkousen draagt. Of: als u ‘s nachts geen deken op de voeten kunt<br />

verdragen<br />

Als u moet hinken na enige tijd te hebben gelopen<br />

Als de nagelriem van een van uw tenen ontstoken is<br />

Als een deel van de voet of het been blauw (of zelfs zwart) wordt of opvallend koud aanvoelt<br />

Neem uw partner mee naar de arts of therapeut. Twee horen meer dan één.<br />

Huid: verzorging<br />

Klachten<br />

Mensen met <strong>diabetes</strong> en een te hoge bloedglucose hebben een grotere kans op<br />

huidontstekingen. Het kan hierbij om verschillende soorten ontstekingen gaan. Klachten zijn<br />

onder meer:

---

een schilferende, soms wat vochtige uitslag in huidplooien, in de lies of onder de borsten, en<br />

tussen de tenen<br />

roodheid, pijn, een warme huid, pus en zwelling<br />

steenpuisten<br />

strontje (een klein zweertje op de rand van het ooglid)<br />

Om ontstekingen zo veel mogelijk te voorkómen volgen hier een aantal tips.<br />

Houd de huid schoon<br />

Was de huid regelmatig met niet te heet water. Gebruik geen ontvettende zeep.<br />

Voorkom een uitgedroogde huid<br />

Een uitgedroogde huid vertoont kleine kloofjes en barstjes waardoor deze gevoeliger is voor<br />

infectie. Zeep ontvet en droogt de huid uit, die daardoor dus gevoeliger wordt voor infecties.<br />

Was de huid daarom niet te vaak met zeep. Als u toch zeep wilt gebruiken, gebruik dan een<br />

milde zeep (alkalivrij). Deze zeep zorgt ervoor dat de natuurlijke beschermlaag van de huid, die<br />

bescherming geeft tegen infecties, niet wordt aangetast. Spoel goed na, zodat geen zeepresten<br />

achterblijven. Na het wassen kunt u eventueel een vettige crème gebruiken.<br />

Houd de huid droog<br />

Een natte huid is gevoeliger voor infecties. Droog daarom goed af na het wassen. Liever droog<br />

deppen dan droog wrijven, zeker bij de voeten.<br />

Vermijd wondjes<br />

Probeer wondjes zo veel mogelijk te vermijden. Draag bijvoorbeeld werkhandschoenen bij het<br />

tuinieren of bij het repareren van de fiets.<br />

Behandel wondjes meteen<br />

Als u zich toch verwondt, behandel het wondje dan meteen:<br />

Spoel het wondje uit en dek het af met een gaasje en een papieren pleister (Hansapor) of<br />

een hypoallergene pleister.<br />

Gebruik eventueel betadinezalf 10%, maar geen jodium, alcohol of mercurochroom, want<br />

deze irriteren de huid. Als u allergisch bent voor betadinezalf kunt u chloorhexidinecrème<br />

gebruiken.<br />

Huidaandoeningen<br />

Houd er rekening mee dat <strong>diabetes</strong> verschillende huidaandoeningen met zich mee kan<br />

brengen. Ga daarom nooit zelf ‘dokteren’, maar ga met voet- en huidklachten altijd naar de arts,<br />

ook al gaat het om kleine klachtjes.<br />

20. Hypo en hyper<br />

Samenvatting<br />

Een ontregeling wil zeggen dat uw bloedglucose te hoog of te laag is en u hierdoor klachten<br />

krijgt. Een ontregeling is altijd vervelend, maar kan goed worden behandeld, zeker als u<br />

voorzorgsmaatregelen neemt. Voorzorgsmaatregelen zijn: zorg ervoor dat u een ‘<strong>diabetes</strong>-setje’<br />

bij u hebt en zorg ervoor dat anderen zo nodig kunnen helpen.<br />

Bij een hypo ontstaan er klachten omdat uw bloedglucose te laag is. De klachten zijn heel<br />

verschillend, maar ze zijn wel herkenbaar. Als u klachten opmerkt, neemt u de volgende<br />

stappen: u stopt meteen met wat u doet, u test uw bloedglucose, u neemt glucose en u test na<br />

een kwartier nog eens. Bij een hypo kunt u verward of suf zijn. Zorg er daarom voor dat<br />

anderen een arts kunnen waarschuwen als dat nodig is.

---

Bij een hyper ontstaan er klachten omdat uw bloedglucose te hoog is. Als een hyper lang duurt,<br />

kunt u een keto-acidose of een non-ketotisch coma krijgen. Als u de verschijnselen van een<br />

hyper opmerkt, neemt u de volgende stappen: u test uw bloedglucose, blijft voldoende drinken,<br />

gaat volgens schema door met de insuline of medicijnen, en test na twee uur nog eens. Soms is<br />

de hulp van een arts noodzakelijk, onder meer wanneer de bloedglucose niet voldoende daalt<br />

of wanneer u misselijk wordt.<br />

Algemene informatie<br />

Klachten door een te lage of te hoge bloedglucose: hypo en hyper<br />

Als uw bloedglucose te laag is (minder dan 4 mmol/l) en u krijgt hierdoor klachten, hebt u een<br />

hypoglycemie. Dit wordt ook wel kortweg hypo genoemd.<br />

Als uw bloedglucose te hoog is (meer dan 10 mmol/l) en u krijgt hierdoor klachten, wordt van<br />

hyperglycemie gesproken. Kortweg: hyper.<br />

Daarnaast zijn er nog enkele andere ontregelingen: de keto-acidose (verzuring van het lichaam)<br />

en het non-ketotisch coma. In die gevallen is uw bloedglucose langere tijd veel te hoog. Ketoacidose<br />

en non-ketotisch coma komen minder vaak voor en meestal alleen bij <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>.<br />

Is elke uitschieter een ontregeling?<br />

Eigenlijk is elke uitschieter naar onder of boven een ontregeling. Omdat u niet van elke<br />

uitschieter last hebt, wordt echter niet elke keer van een ontregeling gesproken. Pas als u<br />

klachten hebt door een uitschieter wordt dit een ‘ontregeling’ genoemd.<br />

Bij uitschieters kan het nodig zijn in te grijpen en ervoor te zorgen dat de bloedglucose weer<br />

normaal wordt. Als u bij een uitschieter snel ingrijpt is de kans groot dat u een echte ontregeling<br />

met klachten kunt voorkomen.<br />

Het kan ook nog zijn dat een uitschieter altijd op een bepaald moment van de dag of alleen in<br />

bepaalde situaties voorkomt. In die gevallen is het nodig de behandeling aan te passen, ook als<br />

u verder geen klachten hebt. Met de behandeling aanpassen bedoelen we bijvoorbeeld: meer of<br />

minder insuline gaan gebruiken, de tabletten op andere tijden gebruiken, op een vast moment<br />

wat extra’s eten enzovoort.<br />

Spreek met uw arts af wat u bij een ontregeling moet doen<br />

Probeer met uw arts af te spreken wat u in bepaalde situaties het beste kunt doen. Door de<br />

adviezen uit te proberen leert u gaandeweg om ontregelingen zo veel mogelijk te voorkómen.<br />

Vervelende gevolgen kunt u voorkómen door goed te reageren<br />

Vaak kan worden voorkómen dat een ontregeling vervelende gevolgen heeft. Dit lukt het beste<br />

als u snel door hebt dat u een ontregeling hebt, en als u goed weet welke maatregelen dan<br />

nodig zijn.<br />

Neem voorzorgsmaatregelen om problemen te voorkómen<br />

Als u een ontregeling kunt herkennen en weet wat u moet doen, bent u al heel ver. Daarnaast is<br />

het aan te raden een paar voorzorgsmaatregelen te nemen. We noemen er hier drie:<br />

1. Draag altijd een zogenaamd <strong>diabetes</strong>-setje bij u. Hierin bevinden zich in elk geval:<br />

benodigdheden voor zelfcontrole, insuline of tabletten, glucosetabletten (dextrose,<br />

druivensuiker), glucosedrankjes of eventueel glucagon.<br />

2. Het kan zijn dat u door een ontregeling uw bewustzijn verliest. Zorg er daarom voor dat<br />

anderen snel te weten kunnen komen dat u <strong>diabetes</strong> hebt, en wat zij voor u kunnen doen.<br />

Noteer een aantal gegevens dat met uzelf en uw <strong>diabetes</strong> te maken heeft. Bijvoorbeeld: uw

---

naam, de naam van uw huisarts en het feit dat u <strong>diabetes</strong> hebt en welke medicijnen u<br />

hiervoor gebruikt. Schrijf ook op wat omstanders kunnen doen wanneer u onwel wordt als<br />

gevolg van een ontregeling. Hierdoor kunt u sneller en beter worden geholpen wanneer er<br />

iets mis gaat. Het wordt aangeraden om deze informatie altijd bij u te dragen.<br />

3. Vertel uw partner en kinderen, vrienden en collega’s over de ontregelingen. U kunt<br />

bijvoorbeeld uitleggen wat de kenmerken zijn, wanneer zij moeten helpen en wat zij dan<br />

kunnen doen.<br />

“De eerste keer dat ik op mijn werk een hypo kreeg was tijdens een vergadering. Ik voelde me al<br />

niet echt lekker, zonder dat ik nou echt klachten had, en opeens ging het mis. Ik kan me dat niet<br />

neer herinneren, maar het schijnt dat ik pardoes de vergadering Sen uitgelopen. Dat kan wel<br />

kloppen, want zo’n hypo kan een 7aniekgevoel oproepen. Gelukkig was er een collega met wie ik<br />

5eel goed bevriend ben. Die heeft me druivensuiker gegeven. Een ‘Jeetje op de gok eigenlijk,<br />

want hij wist natuurlijk ook niet precies vat er aan de hand was. Gelukkig pakte het goed uit. Hij is<br />

toen ‘en tijdje bij me gebleven. Ik heb mezelf getest en na een uur 0/ .?,o voelde ik me weer<br />

redelijk goed. De week daarna heb ik m’n 7ollega’s ingelicht. Ze wisten al wel dat ik <strong>diabetes</strong> heb,<br />

maar nu veten ze ook wat ze bij een ontregeling kunnen doen.”<br />

Hypo<br />

Hoe herkent u een hypo?<br />

Hier wordt beschreven hoe u een hypo kunt herkennen. De regel is: hoe lager le bloedglucose,<br />

hoe ernstiger de klachten.<br />

Bloedglucose is te lag<br />

Trillen<br />

Zweten<br />

Hartkloppingen<br />

Misselijkheid<br />

Duizeligheid<br />

Hoofdpijn<br />

Bloedglucose is veel te laag<br />

Verwardheid<br />

Grofheid/lacherigheid<br />

Onduidelijk praten<br />

Onverklaarbaar slaperig<br />

Verdoofd gevoel in lippen, mond<br />

Onrust/slap of moe voelen<br />

Honger/dubbelzien<br />

Agressief gedrag<br />

Grote pupillen/wazig zier<br />

Geeuwen<br />

Stemmingswisselingen<br />

Lichte angstgevoelens<br />

Moeite met concentreren<br />

Trager denken en reageren<br />

Moeite het juiste woord te vinder<br />

Bewustzijnsverlies<br />

Ongecoiirdineerd zijn<br />

Soms stuiptrekkingen<br />

Soms comateuze toestand<br />

Een hypo is bij iedereen anders<br />

E,en hypo kan dus veel verschillende klachten geven. Soms hebben mensen no Indere, vaak<br />

wat ‘vage’ klachten. Ook is het zo dat u hij een hypo niet al dez( dachten krijgt. Met andere<br />

woorden: de ene hypo is de andere niet. Het kar daarom goed zijn dat een hypo bij u heel<br />

anders is dan bij iemand anders.<br />

Na een tijdje, als u een paar keer een hypo hebt meegemaakt, weet u wel wat u ongeveer kunt<br />

verwachten. Een volgende keer zult u een hypo daarom sneller herkennen, en er dus sneller<br />

iets aan kunnen doen.<br />

“Ik vind het nog steeds vervelend, zo’n hypo. Na een tijdje weet je eigenlijk precies wat er<br />

gaat gebeuren en wat je moet doen. Maar toch... Ik merk dat ik er diep in mijn hart toch nog<br />

een klein beetje bang voor ben, omdat ik al heel snel denk dat ik een hypo heb. Voel ik me

---

even niet oké, dan is het meteen: heb ik een hypo?... Misschien dat dat op den duur slijt, ik<br />

denk het wel. Laten we het hopen.”<br />

Als u al wat langer <strong>diabetes</strong> hebt kan het zijn dat een hypo minder duidelijk wordt. De klachten<br />

die u krijgt worden minder sterk. Dat kan vervelend zijn, omdat u de hypo pas opmerkt als de<br />

bloedglucose nog verder daalt. U krijgt dan de meer ernstige klachten.<br />

Het komt vrij vaak voor dat een ander eerder merkt dat u een hypo hebt, dus voordat u zelf iets<br />

merkt. Iemand die u heel goed kent zal bijvoorbeeld denken: ‘Hij is zichzelf niet...’<br />

“Ik heb het altijd meteen door als mijn dochter een hypo heeft, eerder dan zij het zelf merkt.<br />

Het zit hem dan in kleinigheden, hoe ze zich beweegt bijvoorbeeld, soms ook hoe ze praat. Ik<br />

grijp dan altijd meteen in. Soms vindt ze dat vervelend, omdat ze zelf niets door heeft. In haar<br />

ogen maak ik me dan druk om niets. Het gebeurt ook wel eens dat ze door die hypo<br />

vervelend wordt, dan verzet ze zich nog meer. Maar goed, dat is niet anders. Na afloop<br />

begrijpt ze het ook meestal wel.”<br />

Wat kunt u doen als u een hypo hebt?<br />

Een hypo is vervelend, maar u kunt er wel wat aan doen. Hier beschrijven we stap voor stap<br />

wat u kunt doen.<br />

Stop met wat u aan het doen bent<br />

Stop meteen met wat u doet, zodra u merkt dat u een hypo hebt. Het kan namelijk zijn dat u<br />

moeite krijgt om uw aandacht erbij te houden en daardoor fouten maakt. Vooral in bepaalde<br />

situaties is het sterk aan te raden meteen te stoppen. Bijvoorbeeld: autorijden, gevaarlijk werk,<br />

zwemmen, ramen lappen, een baby op de arm houden enzovoort. In zulke situaties loopt u<br />

kans dat u zichzelf of een ander in gevaar brengt.<br />

“De eerste keer dat ik een hypo kreeg reed ik in een auto. Ik had het eigenlijk niet door. Ik<br />

voelde me wel wat raar. Omdat ik nog wat tijd over had - ik was op weg naar een afspraak -<br />

ben ik bij een benzinestation even gestopt. Toen ik uitstapte werd ik helemaal duizelig.<br />

Gelukkig had ik alles bij me, dus ik kreeg het vrij snel weer onder controle. Ja, achteraf denk<br />

ik wel eens dat ik eigenlijk geluk heb gehad. Het had toen slechter kunnen aflopen.”<br />

Test uw bloedglucose<br />

Test meteen uw bloedglucose als u denkt dat u een hypo hebt. U weet dan of u echt een hypo hebt.<br />

Meestal voelt u een hypo wel goed aan, maar soms hebben de klachten een andere oorzaak.<br />

Bijvoorbeeld: wanneer u te weinig geslapen hebt kunt u ook moe, geïrriteerd en gaperig zijn.<br />

Soms lukt het niet om de bloedglucose te testen, bijvoorbeeld als de klachten snel ontstaan of als u<br />

niet de spullen bij u hebt om te testen. Neem dan het zekere voor het onzekere: neem glucose.<br />

Neem glucose<br />

Bij een hypo hebt u glucose nodig, zo’n 20 gram. (Glucose wordt ook wel druivensuiker of<br />

dextrose genoemd.) Om twintig gram glucose binnen te krijgen kunt u zeven glucosetabletten<br />

(de hoeveelheid verschilt van merk tot merk), drie eetlepels (ongeveer 0,5 dl) limonadesiroop<br />

aangelengd met water, een glas (2 dl) frisdrank (geen light), eventueel vijf suikerklontjes,<br />

anderhalve eetlepel honing of suiker, of een halve rol kauwpepermunt of ander snoep innemen.<br />

Zorg er in elk geval altijd voor dat u druivensuiker bij u hebt.<br />

Test nog een keer<br />

Deze glucose laat de verschijnselen meestal snel verdwijnen. Test daarom nog eens na<br />

ongeveer een kwartier. De bloedglucose zal dan meestal weer normaal zijn. Als dat niet zo is,<br />

neem dan opnieuw glucose en test na een kwartier nog eens.

---

Als de volgende (tussen)maaltijd nog lang op zich laat wachten (bijvoorbeeld anderhalf tot twee<br />

uur), kunt u nog wat extra’s eten om een volgende hypo te voorkomen. Bijvoorbeeld: een snee<br />

brood, een stuk fruit of een flinke beker melk.<br />

Waarschuw de arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige wanneer de verschijnselen na het nemen<br />

van glucose niet voorbijgaan. Waarschuw hen ook bij ernstige verschijnselen, zoals<br />

verwardheid en sufheid.<br />

Samenvatting: wat moet u doen bij een hypo?<br />

Stop met wat u aan het doen bent<br />

Test indien mogelijk uw bloedglucose<br />

Neem glucose<br />

Test nog een keer<br />

Wanneer moeten andere mensen iets voor u doen?<br />

Soms is het nodig dat u door een ander wordt geholpen. Dit geldt voor twee situaties:<br />

als u niet meer helemaal bij kennis bent<br />

als u in een coma raakt.<br />

U bent niet meer helemaal bij kennis<br />

Bij een ernstige hypo kunt u verward en suf worden. U bent dan nog wel bij kennis, maar niet<br />

meer in staat zelf glucose te nemen. In dat geval moet iemand anders u zo snel mogelijk de<br />

glucose geven. Hierbij is het aan te raden dat deze persoon een plastic bekertje gebruikt. U<br />

kunt namelijk een glas stuk bijten, met alle gevolgen van dien. Laat de ander ook oppassen dat<br />

u zich niet verslikt.<br />

U raakt in een coma<br />

U kunt ook in coma raken: u raakt dan dus buiten bewustzijn. Hoewel dit vervelend is, is het<br />

niet zo dat u dan ernstig gevaar loopt. Anderen kunnen u goed helpen. Als u in een coma<br />

raakt kunt u geen glucose nemen. Er mag echter ook geen glucose via de mond worden<br />

gegeven, omdat dan het gevaar bestaat dat u stikt.<br />

Als u insuline gebruikt kan iemand u een injectie met glucagon geven. Dit kan de huisarts<br />

zijn, maar ook uw partner, een goede bekende of een collega. Als iemand in uw omgeving<br />

weet hoe hij u glucagon moet geven, hoeft niet per se op de arts te worden gewacht. Het is<br />

aan te raden dat uw partner of een andere naaste leert hoe hij u een injectie met glucagon<br />

kan geven. Glucagon is een hormoon dat de bloedglucose verhoogt. Het wordt gemaakt in<br />

de alvleesklier, net als insuline. Het is als medicijn te gebruiken bij een hypo.<br />

Wanneer er geen glucagon gegeven wordt, bijvoorbeeld omdat het niet bij de hand is, kan de arts<br />

u een infuus met glucose geven. Er moet in dat geval wel meteen een arts worden<br />

gewaarschuwd.<br />

Na de injectie met glucagon of glucose zult u meestal binnen een kwartier weer bijkomen. Vaak<br />

zult u dan wat misselijk zijn, zodat het moeilijk is iets te eten. Probeer toch glucose te nemen.<br />

Als u <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebt en tabletten gebruikt die de bloedglucose verlagen, helpt glucagon<br />

meestal niet. In dat geval zal de arts u een infuus met glucose geven. Ook in dit geval moet dus<br />

een arts worden gewaarschuwd. Vaak duren hypo’s bij mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> langer.<br />

“Het is één keer gebeurd dat mijn man moest ingrijpen bij een hypo. We zaten in de auto en<br />

waren op weg naar Frankrijk voor een vakantie. Ik had wel door dat het niet zo goed ging,<br />

maar ik dacht: nou, een uurtje houd ik nog wel vol... Opeens zag mijn man dat ik opzij was<br />

gezakt. Hij heeft meteen de auto langs de kant gezet en gezorgd dat ik glucose dronk.<br />

Achteraf was hij woest dat ik niet eerder iets had gezegd. ‘Heb je enig idee hoe ik me voel als<br />

ik jou opeens zo suffig zie?’... Tja, daar kan ik me nu wel iets bij voorstellen...”

---

Wat zijn de oorzaken van een hypo?<br />

Type 1 <strong>diabetes</strong><br />

Meestal is de oorzaak:<br />

U hebt te weinig gegeten, een maaltijd overgeslagen of u bent later dan normaal gaan eten.<br />

Uw voeding is niet goed afgestemd geweest op uw behandeling.<br />

U bent gaan sporten of iets anders inspannende gaan doen zonder eerst extra te eten of<br />

minder insuline te nemen.<br />

Soms is de oorzaak:<br />

U hebt te veel insuline ingespoten.<br />

U hebt alcohol gedronken.<br />

De insuline werkt te snel door sauna of een warm bad.<br />

U hebt de verkeerde insuline gespoten, de kortwerkende in plaats van de langwerkende.<br />

Type 2 <strong>diabetes</strong><br />

Meestal is de oorzaak:<br />

U bent later dan normaal gaan eten of u hebt een maaltijd overgeslagen. Uw voeding is niet<br />

goed afgestemd geweest op uw behandeling.<br />

U hebt zich lichamelijk erg ingespannen.<br />

Ook kunt u een hypo krijgen als u te veel tabletten hebt genomen, of tabletten met een te grote<br />

hoeveelheid werkzame stof. Bij sommige tabletten kan nooit een hypo ontstaan. Overleg<br />

hierover met uw arts.<br />

Soms zorgen de tabletten samen met iets anders voor een hypo. Een hypo kan ontstaan door<br />

een combinatie van tabletten en:<br />

voeding waarin de hoeveelheid koolhydraten erg beperkt is (bijvoorbeeld als u ‘lijnt’)<br />

het drinken van alcohol<br />

bepaalde medicijnen: overleg dit met uw arts<br />

(te) intensief sporten<br />

Hoe kunt u een hypo voorkomen?<br />

U kunt een hypo voorkomen door:<br />

regelmatig uw bloedglucose te controleren, zodat u een eventuele ontregeling snel op het<br />

spoor bent<br />

voldoende te eten en op het juiste moment te eten<br />

tussen de maaltijden door ook wat te eten<br />

voor het sporten, of voor iets inspannends, extra te eten of minder insuline te gebruiken<br />

rekening te houden met de gevolgen van alcohol<br />

rekening te houden met andere medicijnen; overleg hierover met uw arts.<br />

Probeer nooit op eigen houtje hypo’s te voorkomen door de bloedglucose altijc wat aan de hoge<br />

kant te houden. Een hypo is vervelend, maar de gevolgen var een langdurig verhoogde<br />

bloedglucose zijn veel ernstiger.<br />

Wanneer hebt u de meeste kans op een hypo?<br />

Een hypo komt meestal voor de maaltijd, gedurende de nacht of als de hoeveelheid insuline<br />

in het bloed een maximum bereikt (insulinepiek). Dit is logisch want op die momenten is de<br />

bloedglucose altijd al aan de lage kant.<br />

De kans op een hypo is groter als de bloedglucose aan de lage kant wordt gehouden. Dit<br />

geldt voor zwangere vrouwen en voor mensen die goed (scherp’ zijn ingesteld.<br />

Het blijkt dat de kans op hypo’s groter kan worden als u al enkele jaren dia. betes hebt. Als<br />

de bloedglucose te laag is, zorgt het lichaam er zelf voor dat d( bloedglucose weer omhoog

---

gaat. Dit verschijnsel heet ‘contraregulatie’. Als L al een tijdje <strong>diabetes</strong> hebt wordt deze<br />

‘afweer’ minder. Vandaar dat de kans Of hypo’s wat groter wordt.<br />

Iseen hypo gevaarlijk?<br />

Een hypo is vervelend, maar meestal kunt u er heel goed iets tegen doen. Ook )ij een ernstige<br />

hypo is dat zo. De meeste mensen knappen snel weer op er iouden er geen klachten aan over.<br />

Toch loopt u wel een zeker risico. De hypo zelf geeft geen blijvende klachten, maar soms<br />

kunnen de gevolgen van een hypo problemen geven. Bijvoorbeeld: een hypo kan als gevolg<br />

hebben dat u valt en zich daarbij verwondt.<br />

Een hypo als u slaapt<br />

Als u ‘s nachts een hypo hebt kan het zijn dat u wakker wordt, soms omdat u erge honger hebt<br />

of na een nachtmerrie. U kunt dan maatregelen nemen om de hypo te stoppen. Maar het<br />

gebeurt ook wel dat mensen gewoon doorslapen en pas ‘s ochtends merken dat er iets is<br />

gebeurd (hoofdpijn, natte nachtkleding, slappe benen). Als u dit merkt kunt u ook een keer ‘s<br />

nachts uw bloedglucose meten.<br />

Hyper<br />

Soms geeft een te hoge bloedglucose geen klachten<br />

Het kan zijn dat u een te hoge bloedglucose hebt maar dit niet opmerkt. U hebt dan geen<br />

klachten. Alleen aan de bloedtesten kunt u dan merken of uw bloedglucose te hoog is. Men<br />

noemt dit geen hyper maar ‘gewoon’ een verhoogde bloedglucose.<br />

Hier hoeft niet onmiddellijk wat aan gedaan te worden, maar toch mag een verhoogde<br />

bloedglucose niet lang bestaan omdat dit de kans op late complicaties verhoogt. Hoe vaker de<br />

bloedglucose verhoogd is, hoe groter deze kans.<br />

Het wordt sterk aangeraden een te hoge bloedglucose zo veel mogelijk te voorkómen, ook als u<br />

geen klachten hebt. Meet daarom regelmatig uw bloedglucose en pas de behandeling aan<br />

wanneer u regelmatig last hebt van een verhoogde bloedglucose.<br />

Ketoacidose en non-ketotisch coma<br />

Eerder schreven wij al dat als u klachten krijgt van een hyper er wél iets moet worden gedaan<br />

om ergere klachten te voorkómen. Wanneer een hyper niet behandeld wordt kan deze namelijk<br />

overgaan in een zogenaamde keto-acidose of een non-ketotisch coma. Deze ontregelingen zijn<br />

gevaarlijk. Zij worden hier beschreven. Er zal ook worden beschreven wat u kunt doen als u een<br />

hyper hebt, zodat u ernstige klachten en daarnaast late complicaties kunt voorkómen.<br />

Ketoacidose en non-ketotisch coma komen niet zo vaak voor. Bovendien duurt het een tijdje<br />

voordat iemand echt ernstige klachten krijgt, zodat er ook tijd is deze te voorkómen.<br />

Wat zijn de klachten van een hyper?<br />

De klachten van een hyper kunnen plotseling ontstaan. Het gaat om de volgende klachten:<br />

U gaat veel plassen (kinderen kunnen gaan bedplassen, ouderen kunnen soms hun plas niet<br />

ophouden (‘incontinentie’).<br />

U krijgt veel dorst.<br />

U kunt zich ook erg vermoeid voelen en hoofdpijn krijgen (kinderen klagen vaak over buikpijn).<br />

Omdat u zoveel moet plassen gaat uw lichaam uitdrogen. U merkt dit aan de volgende<br />

klachten: snel gewichtsverlies (als u langere tijd een te hoge bloedglucose hebt), de huid en<br />

slijmvliezen in uw mond voelen droog aan en uw ogen komen dieper in de oogkassen te<br />

liggen nolle ogen’); kinderen zijn soms huilerig.

---

Wat zijn de klachten van een keto-acidose en non-ketotisch coma?<br />

Als een langdurige hyper niet behandeld wordt kan deze overgaan in een ketoacidose of een<br />

non-ketotisch coma. Deze ontregelingen lijken erg op elkaar, vandaar dat ze hier samen<br />

worden beschreven. Een keto-acidose (‘verzuring’) komt vooral voor bij mensen die <strong>type</strong> 1<br />

<strong>diabetes</strong> hebben en daarvoor insuline gebruiken. Een non-ketotisch coma komt vooral voor bij<br />

mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>.<br />

U krijgt eerst een hyper<br />

Eerst krijgt u een hyper. De klachten van een hyper staan hierboven beschreven.<br />

Ketoacidose en non-ketotisch coma<br />

Als de hyper te lang duurt kunnen de volgende klachten ontstaan:<br />

U gaat sterker uitdrogen.<br />

U voelt zich niet lekker.<br />

U hebt weinig zin om te eten en bent misselijk.<br />

U gaat overgeven, u krijgt buikpijn.<br />

U hebt een te lage bloeddruk. Een te lage bloeddruk merkt u bijvoorbeeld omdat u bij het<br />

opstaan zwart voor de ogen ziet.<br />

Diep en zwaar ademhalen. Uw adem kan naar aceton gaan ruiken: dit is een lucht van zoete<br />

appeltjes. Dit komt alleen voor bij keto-acidose (‘verzuring’).<br />

U wordt suf. Bij kinderen kan dit blijken omdat ze lastig en vervelend en zich snel ergeren.<br />

In ernstige gevallen kunt u in coma raken.<br />

Deze klachten kunnen elkaar versterken: door de uitdroging wordt u suf, daardoor drinkt u<br />

minder, hierdoor droogt u verder uit enzovoort.<br />

Vergeleken met een hypo ontstaan de klachten bij keto-acidose en non-ketotisch coma vrij<br />

langzaam. Het duurt bijvoorbeeld enkele uren voordat u in coma kunt raken. Het voordeel<br />

hiervan is dat u voldoende tijd hebt om iets tegen de ontregeling te doen.<br />

“Ik ben één keer verzuurd. Echt naar vond ik dat. Ik voel me eigenlijk altijd zo gezond als een<br />

vis, ondanks de <strong>diabetes</strong>, en nu werd ik zo beroerd als wat... Gelukkig wist ik wat ik moest<br />

doen: insuline nemen en drinken. Dat wist ik omdat ik in mijn portemonnee een knipseltje uit<br />

de Diabc bewaar, een stukje over verzuring: wat te doen bij een?...”<br />

Wat kunt u doen bij een hyper, een keto-acidose en non-ketotisch coma?<br />

Een hyper is vrij eenvoudig te behandelen. Hiermee voorkomt u bovendien dat u een ketoacidose<br />

of een non-ketotisch coma krijgt. Hier beschrijven we stap voor stap wat u kunt doen.<br />

Mocht het niet lukken de hyper goed te behandelen, dan raden wij aan om altijd telefonisch met<br />

uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige te overleggen. Doe dit zeker wanneer de eerste tekenen<br />

van een keto-acidose of het non-ketotisch coma optreden, en volg dan zijn adviezen op.<br />

Reageer meteen<br />

Wanneer u merkt dat u een hyper hebt, kom dan meteen in actie. Een hyper merkt u omdat u<br />

veel dorst hebt, veel moet plassen en uitgedroogd raakt.<br />

Test uw bloedglucose<br />

Test meteen uw bloedglucose, als u daartoe de mogelijkheid hebt. Blijf dit daarna geregeld<br />

doen en schrijf de uitkomsten op, totdat uw bloedglucose weer normaal is.<br />

Soms is dit moeilijk. Omdat u zich niet lekker voelt, hebt u meestal geen zin om te testen.<br />

Probeer hier niet aan toe te geven en doe de testen toch! Laat anders iemand u helpen.

---

Blijf drinken<br />

Omdat u zoveel plast, droogt uw lichaam uit. Normaal moet iemand ongeveer anderhalve liter<br />

per dag drinken. Bij een ontregeling is dit veel meer, zo’n tweeenhalve liter. Probeer dus veel te<br />

drinken.<br />

Ook dit kan moeilijk zijn, omdat u zich misschien niet lekker voelt en misselijk bent.<br />

Blijf toch steeds kleine hoeveelheden drinken!<br />

Blijft u misselijk of moet u braken: waarschuw dan meteen een arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Ga door met het nemen van insuline<br />

Als u insuline gebruikt: ga door met het nemen van insuline, zoals uw dokter u hebt<br />

voorgeschreven, ook al voelt u zich beroerd. Maak hierover van tevoren met uw arts afspraken.<br />

Neem de tabletten die de bloedglucose verlagen<br />

Als u tabletten gebruikt die de bloedglucose verlagen: ga hiermee door. Spreek van tevoren met<br />

uw arts af hoeveel tabletten u in zo’n geval moet nemen.<br />

Test na twee uur uw bloedglucose<br />

Test twee uur na het toedienen van de insuline of de tabletten uw bloedglucose. U kunt dan<br />

zien wat het effect van de insuline of de tabletten is.<br />

Als de bloedglucose na twee uur duidelijk aan het dalen is en uw klachten worden minder, dan<br />

kunt u verder afwachten. Blijf wel drinken. Is na twee uur de bloedglucose nog niet duidelijk<br />

gedaald, waarschuw dan de arts.<br />

Samenvatting: wat moet u doen bij een hyper, een keto-acidose of non-ketotisch coma?<br />

Reageer meteen<br />

Test uw bloedglucose<br />

Blijf drinken<br />

Ga door met het nemen van insuline<br />

Ga door met het nemen van de tabletten<br />

Test na twee uur nog een keer uw bloedglucose<br />

Als deze niet echt gedaald is: waarschuw de arts<br />

Veel mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben niet de mogelijkheid zich te testen. Volg in dat geval<br />

ook alle aanwijzingen die hier beschreven zijn en waarschuw de arts of de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Wanneer moet de arts gewaarschuwd worden?<br />

Als u misselijk bent en moet overgeven (braken), zeker als dit na een paar uren nog niet is<br />

opgehouden; direct bellen!<br />

Als het u niet lukt om voldoende te drinken.<br />

Als uw klachten erger worden en u ook na injecties met insuline of het nemen van de<br />

tabletten niet opknapt, zeker als u klachten krijgt die horen bij een keto-acidose of nonketotisch<br />

coma<br />

Als de bloedglucose na een paar keer extra insuline of tabletten nog niet echt is gedaald.<br />

Als u de bloedglucose niet kunt testen.<br />

In deze gevallen is het meestal nodig dat u wordt opgenomen in een ziekenhuis. In het<br />

ziekenhuis zal onder meer het volgende worden gedaan:<br />

U krijgt een infuus om het vocht in uw lichaam aan te vullen. Tegelijk wordt het tekort aan<br />

zouten aangevuld.

---

U krijgt insuline via een insulinepomp.<br />

Als u in coma raakt en moet overgeven kunt u zich verslikken waardoor het gevaar van een<br />

longontsteking bestaat. Er kan namelijk vocht in de longen lopen. U krijgt daarom niets via de<br />

mond en uw maag wordt met een slang leeggemaakt.<br />

Wat zijn de oorzaken van een hyper, een keto-acidose of een non-ketotisch coma?<br />

Een ontsteking. Een ontsteking ontstaat door een infectie (bijvoorbeeld: een longontsteking<br />

door infectie met een bacterie). Zo’n ontsteking veroorzaakt een sterke verhoging van de<br />

bloedglucose (hyper) en kan daardoor een ketoacidose of een non-ketotisch coma uitlokken.<br />

Een ‘ontsteking’ kan van alles zijn: griep, blaasontsteking, een grote steenpuist,<br />

longontsteking. Ook andere ernstige ziekten kunnen aanleiding zijn voor een hyper of ketoacidose<br />

of nonketotisch coma, bijvoorbeeld een hartinfarct, hersenbloeding of een embolie.<br />

Het gebruik van medicijnen die een bepaald bijnierschorshormoon bevatten. Bijvoorbeeld<br />

prednisolon.<br />

Een defecte insulinepomp.<br />

Wat kunnen anderen doen bij een keto-acidose of non-ketotisch coma?<br />

Spreek met de arts af wat er bij een (dreigende) verzuring moet gebeuren en wat anderen<br />

eventueel voor u kunnen doen.<br />

21. Partner en naasten<br />

Samenvatting<br />

Diabetes heeft ook gevolgen voor de partner en andere naasten. Dat kunnen praktische<br />

gevolgen zijn, bijvoorbeeld met het eten. Problemen met seksualiteit komen ook voor,<br />

bijvoorbeeld door erectieproblemen. Er kunnen ook emotionele gevolgen zijn. Een partner kan<br />

bijvoorbeeld erg bezorgd zijn dat de ander last krijgt van late complicaties.<br />

Veel partners van mensen met <strong>diabetes</strong> vragen zich af hoe ze het beste kunnen helpen. Het<br />

kan goed zijn om hier samen afspraken over te maken. Deze kunnen onder meer gaan over<br />

ontregelingen: partners zijn een grote steun als ze weten wat zij moeten doen als degene met<br />

<strong>diabetes</strong> een hypo of hyper krijgt.<br />

Door de <strong>diabetes</strong> kunnen problemen in de relatie ontstaan. Door regelmatig met elkaar te<br />

praten over de <strong>diabetes</strong> en alles wat daarmee te maken heeft, kunnen problemen meestal<br />

worden voorkómen. Vaak wordt de band tussen twee mensen juist sterker, omdat ze zich<br />

samen door een moeilijke periode slaan.<br />

Gevolgen<br />

Praktische gevolgen<br />

Diabetes kan voor u als partner praktische gevolgen hebben. Misschien zult u uw manier van<br />

leven moeten aanpassen, door bijvoorbeeld anders te eten of andere dingen te doen in uw vrije tijd.<br />

Ook late complicaties kunnen voor praktische problemen zorgen. Bijvoorbeeld als uw partner vaak<br />

moe is of pijn heeft, kunt u samen minder vaak leuke dingen doen dan u zou willen.<br />

Seksualiteit<br />

Ook op het gebied van seksualiteit kunnen problemen ontstaan. Door de <strong>diabetes</strong> kunnen<br />

bijvoorbeeld erectieproblemen optreden of kan de vagina niet meer vochtig worden. Of uw partner is<br />

bang om tijdens het vrijen een hypo te krijgen, waardoor de behoefte aan seks afneemt.

---

Emotionele gevolgen<br />

Ook emotionele gevolgen komen voor. Misschien vindt u het moeilijk te verwerken dat uw<br />

partner een aandoening heeft die veel klachten met zich meebrengt. Of misschien maakt u zich<br />

zorgen over wat de toekomst allemaal zal brengen. Misschien heeft uw partner wel veel<br />

emotionele steun nodig. Het valt namelijk niet mee om elke dag maar weer te testen en te<br />

spuiten of tabletten te nemen. Iemand zal deze steun vaak vooral van de partner verwachten.<br />

Kortom, leven met iemand die <strong>diabetes</strong> heeft kan veel van u vragen. Het kan zijn dat u daarmee<br />

af en toe moeite hebt. Gelukkig staat hier vaak ook wat tegenover: omdat u zich samen door<br />

moeilijke perioden slaat, kan uw band beter en sterker worden.<br />

“In het begin besefte ik niet echt dat mijn leven ook anders zou worden. Ik dacht alleen maar<br />

aan mijn vriendin, dat ze <strong>diabetes</strong> had, wat dat voor háár zou betekenen. Pas later drong het<br />

tot me door dat ik ook met <strong>diabetes</strong> te maken heb. Meestal gaat het om kleine dingetjes.<br />

Laatst liepen we langs de McDonalds en kreeg ik trek. Maar omdat ik wist dat mijn vriendin<br />

haar insulinepen niet bij zich had, ben ik er niet over begonnen. Ik ga geen broodje<br />

hamburger eten als zij dat niet kan doen. Nou ja, dat is toch geen ramp?...”<br />

Steun geven<br />

Adviezen: hoe kunt u iemand met <strong>diabetes</strong> helpen?<br />

Zo zijn er allerlei voorbeelden te bedenken. Als u merkt dat u niet goed wee hoe u kunt helpen,<br />

hebt u misschien iets aan de volgende tips:<br />

Maak afspraken over wat u wel en niet voor uw partner doet. U weet dan in elk geval waar u<br />

aan toe bent.<br />

Bedenk dat uw partner uiteindelijk zelf verantwoordelijk is voor zijn gezondheid. U kunt hem<br />

steunen en helpen, maar hij is degene die <strong>diabetes</strong> heeft en daarmee moet leren leven. U<br />

kunt nooit het leven van de ander overnemen. Probeer uw partner daarom niet te veel<br />

‘volgens het boekje’ te laten leven.<br />

Uw partner is verantwoordelijk voor zijn eigen leven en u bent dat voor Uw leven. Het is<br />

daarom niet nodig dat u zichzelf steeds wegcijfert. Het kan prettig zijn wanneer u in hetzelfde<br />

ritme als uw partner leeft (op dezelfde tijden eten enzovoort). Maar dit hoeft niet. Doe dit<br />

alleen als u dit zelf prettig vindt. Als u het bijvoorbeeld vervelend vindt om altijd op vaste<br />

tijden te eten, kunt u dat beter niet doen. Waarschijnlijk houdt u het toch niet vol en uw<br />

partner zal merken dat u het vervelend vindt. In dat geval bent u uiteindelijk verder van huis.<br />

Vooral in het begin bent u misschien bang voor een hypo of een andere ontregeling. Probeer<br />

deze angst niet te groot te laten worden. Een hypo of een andere ontregeling is vervelend,<br />

maar altijd vrij makkelijk en goed te behandelen.<br />

Waarschijnlijk zal uw partner in het begin veel moeite hebben als hij in gezelschap moet<br />

spuiten, of als hij zich daarvoor even terugtrekt. U kunt dan helpen door aan anderen uit te<br />

leggen waarom hij dit doet en dat ze niet hoeven te schrikken. Ook bij een hypo of andere<br />

ontregeling kunt u anderen op deze manier geruststellen. Zo voorkomt u dat uw partner het<br />

middelpunt wordt van schrik of paniek.<br />

U bent een grote steun voor uw partner als u weet wat u in noodsituaties moet doen,<br />

bijvoorbeeld bij ontregelingen. Als uw partner weet dat u in een noodsituatie kunt helpen, zal<br />

deze zich waarschijnlijk minder bang en onzeker voelen.<br />

Helpen is vaak een kwestie van geven en nemen<br />

Het komt er op neer dat het een zaak van geven en nemen is. Uw partner past zich een beetje<br />

aan en u past zich een beetje aan. Zolang u allebei uw best doet om zich aan te passen, zult u<br />

meestal wel een goede manier vinden om met de <strong>diabetes</strong> om te gaan.

---

Laat de <strong>diabetes</strong> het leven niet overheersen<br />

De <strong>diabetes</strong> is vervelend, maar niet het einde van de wereld. Als u de informatie die u hier vindt<br />

leest, zult u snel ontdekken dat er veel gedaan kan worden om ondanks de <strong>diabetes</strong> toch een leuk<br />

en prettig leven te leiden. Dit geldt niet alleen voor degene met <strong>diabetes</strong>, maar ook voor u zelf.<br />

U wordt regelmatig aan de <strong>diabetes</strong> herinnerd, bijvoorbeeld als uw partner insuline spuit of<br />

tabletten gebruikt, maar meestal bent u bezig met de gewone dingen: uw werk, het huishouden,<br />

de kinderen, een hobby of sport enzovoort. Het kan helpen als u zich bewust op die dagelijkse<br />

dingen richt en niet steeds maar aan de <strong>diabetes</strong> denkt. In het begin zult u daar waarschijnlijk<br />

moeite mee hebben, maar probeer de <strong>diabetes</strong> niet alles te laten overheersen.<br />

“Ik sta vaak versteld van mijn ouders. Die hebben allebei op latere leeftijd <strong>diabetes</strong> gekregen,<br />

binnen een jaar, maar ze maken er absoluut geen punt van. Ja, zegt mijn moeder dan,<br />

natuurlijk is het vervelend, maar er zijn wel meer dingen in het leven die vervelend zijn en wat<br />

helpt het om te gaan zitten somberen? Ik denk veel liever aan de dingen die we nog wél<br />

kunnen... Ik geloof niet dat ze hun leven veel hebben aangepast. Ja, ze moeten testen en<br />

opletten op wat ze eten, maar verder leven ze eigenlijk zoals ze dat altijd deden: zoveel<br />

mogelijk genieten van wat ze doen, elke dag weer... Soms kan ik daar echt jaloers op zijn.”<br />

Er kunnen problemen ontstaan wanneer u iemand helpt<br />

Het blijkt dat er soms problemen ontstaan als mensen een ander proberen te helpen. Hier<br />

beschrijven we een paar van die problemen. Daarna beschrijven wat u kunt doen om zulke<br />

problemen te voorkómen.<br />

De ander kan afhankelijk van u worden<br />

Een partner met <strong>diabetes</strong> kan zich afhankelijk van u gaan voelen. Door de <strong>diabetes</strong> voelt hij<br />

zich misschien angstig en onzeker. Hij zal dan bij u steun proberen te zoeken. Soms slaat dit<br />

wat door: hij gaat dan afhankelijk worden. Bijvoorbeeld: uw partner wil niet meer in z’n eentje<br />

dingen doen, maar alleen als u meegaat. Uw verhouding wordt op die manier ongelijkwaardig: u<br />

wordt eigenlijk de ‘hulpverlener’ en uw ‘partner’ de ‘patiënt’.<br />

U behandelt uw partner als een kind (‘betuttelen’)<br />

Soms gaan mensen hun partner behandelen als een kind. Bijvoorbeeld: u gaat allerlei dingen<br />

voor uw partner doen die hij zelf ook kan, u geeft hem voortdurend allerlei raad en advies of u<br />

let er steeds op dat hij zich aan de voedingsadviezen houdt.<br />

Misschien is dit goed bedoeld, maar te veel steun kan averechts werken. Uw partner kan zich<br />

gemakkelijk ‘betutteld’ gaan voelen.<br />

“Mijn dochter maakte zich vreselijk druk om mijn <strong>diabetes</strong>. Ze begon me bijvoorbeeld elke<br />

dag te bellen, terwijl ze dat nooit deed. Of ze kwam onverwacht langs, iets wat ze ook nooit<br />

deed. Ze vroeg wat ik gegeten had, hoe ik me voelde, hoe het met het spuiten ging, ze gaf<br />

allerlei ongevraagde adviezen... Nou ja, ik heb het een tijdje aangezien, maar toen ben ik<br />

maar eens met d’r gaan praten. Ja, het gaat nu beter. Volgens mij komt dat ook door haar<br />

man. Die is heel nuchter. Het zou me niets verbazen als die haar af en toe verbood om me<br />

op te bellen...”<br />

U krijgt weinig waardering voor uw steun<br />

Het kan zijn dat uw steun soms niet wordt gewaardeerd. Bijvoorbeeld: plotseling krijgt u allerlei<br />

verwijten naar het hoofd geslingerd. Dit kan verschillende redenen hebben. Uw partner kan<br />

bijvoorbeeld een te hoge of lage bloedglucose hebben en daardoor geïrriteerd zijn. Of<br />

misschien voelt hij zich te afhankelijk, te veel een ‘patiënt’. En het kan ook gewoon zijn dat hij<br />

een slechte bui heeft, om welke reden dan ook, en dat u de klappen krijgt omdat u nu eenmaal<br />

in de buurt bent.

---

Problemen voorkomen<br />

Probeer regelmatig met elkaar over de <strong>diabetes</strong> te praten<br />

Praat regelmatig met elkaar over de <strong>diabetes</strong>. Dit kan helpen om problemen te voorkómen.<br />

Vooral in het begin, als u allebei nog moet wennen, kan praten veel schelen. Het kan<br />

bijvoorbeeld prettig zijn om te weten dat u beiden onzeker bent over de <strong>diabetes</strong>, of dat u zich<br />

allebei zorgen maakt over de toekomst. Dat neemt de onzekerheid niet weg, maar u hoeft er<br />

dan tenminste niet alleen mee rond te lopen. Bovendien kunt u met elkaar misschien bepaalde<br />

oplossingen vinden, zodat de onzekerheid verdwijnt.<br />

Door te praten kunnen ook misverstanden worden voorkómen. Bijvoorbeeld: afspraken maken<br />

over hoe u uw partner zult helpen. Misschien gaat u er wel vanuit dat uw partner aan de<br />

injecties herinnerd wil worden, terwijl hij dit eigenlijk irritant vindt. Uw goed bedoelde hulp werkt<br />

dan averechts.<br />

Praten kan ook helpen als er spanningen zijn, al is praten dan niet altijd makkelijk. Door erover<br />

te praten worden zulke gevoelens vaak al wat minder heftig. Een kleine irritatie kan steeds<br />

groter worden en tussen u in komen te hangen als u er nooit over praat. U voelt dan allebei wel<br />

dat er iets mis is, maar het is niet duidelijk wat er precies aan de hand is.<br />

Maak uw partner niet zwakker<br />

Eerder schreven we al: uw partner steunen betekent niet dat u zijn of haar leven overneemt. Als<br />

u hem alles uit handen neemt, maakt u hem afhankelijker. U verandert hem of haar dan als het<br />

ware in een ‘patiënt’.<br />

In plaats daarvan kunt u proberen hem of haar juist zo veel mogelijk zelf te laten doen. Moedig<br />

de ander bijvoorbeeld aan de eigen problemen op te lossen, ook al is dat moeilijk. Uiteindelijk<br />

geldt toch: uw partner heeft <strong>diabetes</strong> en zal zélf moeten leren om hiermee te leven. U kunt<br />

daarbij helpen en steunen, maar u kunt het niet voor de ander doen.<br />

Verzamel kennis over <strong>diabetes</strong>, zodat u beter weet waar u aan toe bent<br />

Als u erg onzeker bent over de <strong>diabetes</strong>, probeer er dan zo veel mogelijk over te weten komen.<br />

Vaak zal uw onzekerheid daardoor verdwijnen. Bijvoorbeeld: wanneer u weet wat u moet doen<br />

bij een hypo, hoeft u er niet meer zo bang voor te zijn.<br />

Er zijn veel kanten van de <strong>diabetes</strong> waarover u zich onzeker kunt voelen, bijvoorbeeld: hoe zal het<br />

gaan met de gezondheid van uw partner, wat betekent het voor het werk, wat kunnen de gevolgen<br />

zijn voor de kinderen enzovoort. Als u zulke vragen hebt: probeer er een antwoord op te vinden.<br />

Er is veel informatie te vinden. Behalve deze informatie bestaan er veel boeken, brochures en<br />

folders over <strong>diabetes</strong>.<br />

U kunt ook bij de arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige terecht, vooral als u vragen hebt over uw<br />

eigen situatie. Verder kunt u natuurlijk terecht bij de Diabetes-vereniging Nederland.<br />

“Mijn zoon is zo’n internetgek. In het begin gaf hij me alle informatie over <strong>diabetes</strong> die hij<br />

vond, maar dat werd me te gek. Want er is verschrikkelijk veel informatie te vinden, echt<br />

honderden pagina’s. Toen stelde hij voor om mij zelf te leren hoe je op internet informatie<br />

kunt zoeken, zodat ik zelf kan bepalen wat ik wil lezen en wat niet. En dat heb ik gedaan, met<br />

hem als ‘leraar’. Het is niet eens zo moeilijk. Mijn zoon heeft laatst een spreekbeurt gegeven<br />

over internet. Daarin vertelde hij dat het niet zo moeilijk was als veel mensen denken. En je<br />

raadt al welk voorbeeld hij daarbij gaf.• zélfs mijn vader kan het...”

---

Zorg ook goed voor uzelf<br />

Misschien wordt er veel van u gevraagd, bijvoorbeeld door uw partner, maar misschien ook<br />

door uw kinderen. Dat kan zwaar zijn, zeker als u zich een langere tijd extra moet inspannen.<br />

Zorg daarom ook goed voor uzelf. Probeer te voorkomen dat u opgebrand raakt, want dan bent<br />

u nog verder van huis.<br />

Goed voor u zelf zorgen kan van alles betekenen, bijvoorbeeld extra aandacht besteden aan uw<br />

gezondheid of regelmatig leuke en ontspannende dingen doen. Vooral dingen die niets met de<br />

<strong>diabetes</strong> te maken hebben kunnen ervoor zorgen dat u zich goed kunt ontspannen.<br />

Goed voor u zelf zorgen kan ook betekenen: zorg ervoor dat niet alleen uw partner, maar dat<br />

ook u wordt gesteund. Iedereen heeft steun nodig, dus ook u. Als u merkt dat uw partner erg<br />

met zichzelf bezig is en weinig aandacht aan u besteedt, laat dit dan rustig merken. Of zorg<br />

ervoor dat u regelmatig vrienden of vriendinnen opzoekt, zodat u af en toe uw hart kunt luchten<br />

of een hart onder de riem gestoken krijgt.<br />

Praat eens met andere partners<br />

Het kan helpen contact te zoeken met mensen die net als u een partner met <strong>diabetes</strong> hebben.<br />

U kunt ze ontmoeten via de Diabetesvereniging Nederland. De DVN organiseert cursussen en<br />

andere activiteiten, die vaak (ook) voor de partners bedoeld zijn. Voor advies uit eigen ervaring<br />

of een luisterend oor kunt u ook terecht bij een van de Diabetes Informatieposten. De adressen<br />

kunt u opvragen via de Diabeteslijn: 033 - 463 05 66.<br />

Betekent helpen dat er altijd problemen ontstaan?<br />

We hebben een paar problemen genoemd die tussen u en uw partner kunnen ontstaan. Laat u<br />

zich hierdoor niet afschrikken! In de praktijk blijkt dat mensen een ander prima kunnen helpen<br />

en ondersteunen, zonder dat hun eigen leven daardoor minder leuk wordt, of zonder dat de<br />

relatie slechter wordt.<br />

Voor de persoon met <strong>diabetes</strong> is uw steun waarschijnlijk heel welkom. Hij zal dan het gevoel<br />

hebben er niet alleen voor te staan, en de vervelende dingen van de <strong>diabetes</strong> samen met u op<br />

te kunnen vangen. Ook voor u zelf kan het steunen van een ander prettig zijn: u hoeft dan niet<br />

machteloos toe te kijken.<br />

22. Seksualiteit<br />

Samenvatting<br />

De meeste mensen met <strong>diabetes</strong> hebben een normaal seksleven, maar soms zorgt de <strong>diabetes</strong><br />

voor problemen. Problemen kunnen zijn: minder behoefte aan seks, problemen met de erectie,<br />

een droge vagina, een hypo tijdens seks of een infectie van de geslachtsorganen. Deze<br />

problemen hebben zelden alleen met de <strong>diabetes</strong> te maken: vaak spelen heel andere zaken<br />

mee, zoals een heel druk leven of een slechte relatie.<br />

Vaak kunnen deze problemen worden opgelost, bijvoorbeeld door een betere regulering van de<br />

bloedglucose. Erectieproblemen en problemen met een droge vagina kunnen vaak opgelost<br />

worden met medicijnen en hulpmiddelen. Hypo’s kunnen voorkómen worden door vooraf<br />

voldoende te eten. Infecties van de geslachtsorganen ontstaan door een verhoogde<br />

bloedglucose. Deze infecties zijn goed te behandelen.

---

Seksuele problemen<br />

Welke seksuele problemen kunnen er zijn?<br />

We beschrijven hier enkele seksuele klachten die bij <strong>diabetes</strong> kunnen voorkomen. Het gaat om:<br />

minder behoefte aan seks<br />

problemen met de erectie<br />

een droge vagina<br />

hypo’s en seks<br />

infectie van de geslachtsorganen<br />

Seks is voor iedereen anders<br />

Niet alle tips die we u hier geven, zullen u aanspreken. Seksualiteit betekent immers voor<br />

iedereen iets anders. Voor de een gaat het om het krijgen van een orgasme, de ander vindt de<br />

intimiteit belangrijker. De derde heeft graag één partner, terwijl de vierde juist graag<br />

verschillende partners heeft.<br />

Gebruik de tips daarom alleen als ze bij u passen, als u er in Uw seksleven iets aan denkt te<br />

hebben.<br />

Seksuele klachten kunnen veel oorzaken hebben<br />

Seksuele klachten hebben meestal meerdere oorzaken. Deze hebben soms te maken met de<br />

<strong>diabetes</strong> zelf en soms met de gevolgen van de <strong>diabetes</strong>. Het kan echter ook nog zijn dat de<br />

klachten helemaal niets met <strong>diabetes</strong> te maken hebben. Voorbeelden zijn: een slechte relatie<br />

met de partner, grote drukte op het werk, zorgen, bijvoorbeeld over de kinderen, nare<br />

ervaringen in het verleden of een (verwaarloosde) SOA.<br />

Lang niet alle seksuele klachten hebben dus met <strong>diabetes</strong> te maken! In het algemeen geldt<br />

daarom: als er seksuele klachten zijn, ga er dan niet zomaar van uit dat deze door de <strong>diabetes</strong><br />

zijn veroorzaakt, maar laat uitzoeken wat de oorzaak is. Als er een oorzaak bekend is kan er<br />

meestal beter wat aan een klacht worden gedaan.<br />

“Kort nadat ik gehoord had van mijn <strong>diabetes</strong> had ik een gesprek met een arts. Daar kan ik nog<br />

nachtmerries van krijgen. Het was één droge opsomming van alle narigheid die je kunt krijgen,<br />

dus ook dat het moeilijk kan worden om een stijve penis te krijgen. Impotentie noemde hij dat. Ik<br />

schrok me echt lam. Ik heb van dat gesprek jaren last gehad, elk moment verwachtte ik narigheid.<br />

Vooral in bed. Ons seksleven is prima, maar in mijn achterhoofd zat toch altijd dat woordje:<br />

impotentie. Stel je voor, dacht ik, dat het op een slechte dag niet meer lukt...Ik heb dat een keertje<br />

opgebiecht aan mijn vrouw. Die was eerst verbaasd en toen moest ze heel hard lachen. Er is<br />

niets mis met jou, zei ze, en dat kan ik toch wel weten...Dat deed me wel goed, maar ik was er<br />

niet gerust op. Maar stel nou dát ik problemen krijg, vroeg ik, wat dan? Ach, zei ze toen, dan<br />

kunnen we vast wel hulp krijgen; en als dat het probleem niet oplost, dan gaan we toch gewoon<br />

wat experimenteren? Er leiden meer wegen naar Rome...”<br />

Problemen oplossen<br />

U hebt minder behoefte aan seks<br />

Het kan zijn dat u door de <strong>diabetes</strong> minder zin hebt om te vrijen. Op zich hoeft dat geen<br />

probleem te zijn, bijvoorbeeld omdat de partner het niet erg vindt om wat minder vaak te vrijen.<br />

Maar als er een groot verschil is in behoefte kan dit voor problemen zorgen.<br />

De verminderde behoefte kan verschillende oorzaken hebben.<br />

De <strong>diabetes</strong> kan een oorzaak zijn van deze verminderde behoefte. Als de bloedglucose te<br />

hoog is (een hyper) neemt de behoefte aan seks af. Door de bloedglucose beter te reguleren<br />

kunnen de klachten dus verdwijnen.

---

Het kan ook zijn dat een verminderde behoefte te maken heeft met moeheid. Iemand die<br />

vaak erg moe is heeft minder zin in seks. Ook deze moeheid kan te maken hebben met de<br />

<strong>diabetes</strong>: als de bloedglucose langere tijd slecht is gereguleerd, kan dat als gevolg hebben<br />

dat u zich eigenlijk altijd moe voelt. Ook hier kan het goed reguleren van de bloedglucose<br />

een oplossing betekenen.<br />

Minder behoefte aan seks kan ook geestelijke oorzaken hebben. Bijvoorbeeld: sommige<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> worden onzeker over hun lichaam, omdat er op elk moment klachten<br />

kunnen ontstaan, zoals een hypo. Ze kunnen er niet van op aan. Een ander voorbeeld: door<br />

de insulinepomp kan u zichzelf minder mooi gaan vinden, en het daardoor moeilijk vinden om<br />

te vrijen. Door zulke gedachten en gevoelens kunt u seks uit de weg te gaan. Vaak staat u<br />

daar niet eens echt bij stil; u denkt en zegt ‘gewoon geen zin’ te hebben.<br />

Als de verminderde behoefte te maken heeft met gedachten en gevoelens is het vaak<br />

moeilijker de problemen te verhelpen. U moet dan eigenlijk leren het eigen lichaam weer te<br />

vertrouwen en waarderen, en dat is vaak niet makkelijk. Misschien kunnen de volgende tips<br />

helpen.<br />

Als u door de <strong>diabetes</strong> niet tevreden bent over uw eigen lichaam kan dat seks in de weg<br />

staan. Maar is dat eigenlijk wel terecht? Iedereen, met of zonder <strong>diabetes</strong>, heeft wel iets op<br />

zijn eigen lichaam aan te merken. Bijvoorbeeld: de één vindt zichzelf lelijk, een ander heeft<br />

last van huiduitslag, de derde heeft een kunstgebit. Ga maar door: niemand is volmaakt. Dus<br />

waarom zou u van die <strong>diabetes</strong> nu eigenlijk zo’n punt maken?.<br />

Als u zichzelf minder mooi vindt wanneer u een insulinepomp draagt kunt u besluiten een<br />

afkoppelbaar systeem te nemen. U kunt de pomp dan tijdens het vrijen afkoppelen waardoor<br />

u daar geen hinder meer van hebt. Vraag uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige om advies.<br />

Een probleem zoals onzekerheid wordt vaak groter als u het voor uzelf houdt. Het kan<br />

daarom helpen om er met de partner over te praten. Dat is lang niet altijd makkelijk, omdat<br />

veel mensen moeite hebben eerlijk over seks te praten. Maar het kan wel een opluchting zijn.<br />

Als er over gepraat wordt, hebt u niet meer het hele probleem voor uzelf. Bovendien kan<br />

blijken dat de partner het eigenlijk niet zo’n groot probleem vindt. Een voordeel van praten is<br />

ten slotte dat voor beide partners duidelijk is wat het probleem is. Ze kunnen dan ook samen<br />

gaan proberen om het op te lossen. Dat gaat meestal veel beter dan wanneer u het alleen<br />

probeert op te lossen.<br />

Als het niet lukt om de problemen zelf op te lossen<br />

Soms lukt het niet om de geestelijke problemen op te lossen. In dat geval is het sterk aan te<br />

raden professionele hulp te zoeken, bijvoorbeeld bij de huisarts. Deze zal niet vreemd opkijken<br />

van de problemen: hij krijgt ze vaak te horen. De huisarts zal soms doorverwijzen naar een<br />

andere hulpverlener. Zij kunnen vaak helpen om de problemen op te lossen!<br />

U hebt problemen met de erectie<br />

Mannen kunnen problemen krijgen met de erectie. Dat wil zeggen dat het stijf maken of stijf<br />

houden van de penis meer moeite kost of helemaal niet lukt. Dit wordt impotentie genoemd.<br />

Geslachtsgemeenschap wordt dan moeilijk of onmogelijk. Veel mannen die dit probleem<br />

hebben trekken zich dit heel sterk aan: ze hebben het gevoel dat ze falen, of dat ze ‘minder<br />

man’ zijn.<br />

De <strong>diabetes</strong> kan een oorzaak zijn van deze problemen. De late complicaties kunnen<br />

bijvoorbeeld voor impotentie zorgen. Dit geldt voor afwijkingen aan de bloedvaten of zenuwen.<br />

De kans is echter groot dat er ook andere oorzaken een rol spelen, die met de <strong>diabetes</strong> niets te<br />

maken hebben. Oorzaken kunnen bijvoorbeeld zijn: moeheid, spanningen in de relatie,<br />

problemen op het werk, zorgen (stress), schaamte, schuldgevoel, nare ervaringen in het<br />

verleden, medicijn- of alcoholgebruik. Maar ook een griep, hoge bloeddruk en nierziekten<br />

kunnen problemen met de erectie veroorzaken.

---

“Ik heb een tijd last gehad van erectiestoornissen, zoals dat dan heet. Dat-ie het niet doet<br />

dus. Vreselijke tijd was dat, ik vond het een afgang. Dacht dat iedereen het aan me kon zien.<br />

Als het gesprek op seks kwam, met vrienden of zo, dan praatte ik stoer mee, maar<br />

ondertussen voelde ik me een totale mislukkeling. Uiteindelijk heb ik hulp gezocht. Veel te<br />

laat, maar ik schaamde me rot. Eerst hebben ze me lichamelijk ondersteboven gehaald.<br />

Bleek er niets mis te zijn. Dat verbaasde me niet, omdat ik ook wel begreep dat ik vooral last<br />

had van wat ik dacht en voelde. Toen ben ik naar een seksuoloog gestapt, een vrouw nota<br />

bene. Maar een aardig mens, heel nuchter. Die gesprekken met haar hebben me erg<br />

geholpen. Al na een half uurtje maakte ze er grapjes over, wat eigenlijk een vreselijke<br />

opluchting was. Leek het minder zwart allemaal.”<br />

Wat kan er aan deze klacht worden gedaan?<br />

Als de impotentie wordt veroorzaakt door een slechte regulering van de bloedglucose, kan een<br />

aanpassing van de behandeling helpen. Ook kunnen sommige late complicaties worden<br />

behandeld, waardoor erectieproblemen kunnen verdwijnen. De kans is echter groot dat er (ook)<br />

andere oorzaken een rol spelen; dit zal uitgezocht moeten worden.<br />

Vaak kan u problemen met de erectie zelf helpen oplossen. Hier geven we een paar tips.<br />

Problemen met de erectie worden erger als u zich hierover zorgen maakt. Als u een keer<br />

geen erectie krijgt, kan u een volgende keer bang zijn dat het weer niet lukt. Door de angst<br />

kan het dan weer mis gaan: dit wordt wel ‘faalangst’ genoemd. Het wordt door die angst<br />

steeds moeilijker een erectie te krijgen. Deze angst kan soms voorkómen worden door eerlijk<br />

met de partner over deze zorgen te praten. Het is vaak niet gemakkelijk om zo open over<br />

deze dingen te praten. Toch blijkt dat het erg kan opluchten, bijvoorbeeld omdat de partner er<br />

niet zo’n punt van maakt.<br />

Het kan helpen om anders met seks om te gaan. Bijvoorbeeld: op andere tijden vrijen, op<br />

andere manieren vrijen enzovoort. Zo wordt de ‘sleur’ doorbroken. Soms verdwijnen<br />

daardoor ook de klachten, of worden ze minder belangrijk. Het kan ook helpen als de<br />

partners afspreken om elkaar een tijdlang alleen maar te strelen zonder dat daarna de<br />

gemeenschap volgt. Hierdoor kan de faalangst afnemen waardoor het na verloop van tijd wel<br />

weer lukt om een erectie te krijgen.<br />

Veel mensen hebben bepaalde ideeën over seks. Bijvoorbeeld: vrijen is alleen geslaagd als<br />

allebei de partners een orgasme hebben gekregen. Dit soort ideeën kunnen een last zijn.<br />

Vaak is meer plezier aan seks te beleven als niets moet en van alles mag.<br />

Professionele hulp<br />

Als het niet lukt om zelf de problemen op te lossen, kan hulp gezocht worden bij de huisarts.<br />

Deze kan helpen om uit te zoeken wat mogelijke oorzaken zijn.<br />

Om uit te zoeken wat de oorzaak van problemen met de erectie is wordt u soms doorverwezen<br />

naar de uroloog. Deze medisch specialist kan onderzoeken of de problemen een lichamelijke<br />

oorzaak hebben. Als deze er zijn, kan er in veel gevallen ook iets aan worden gedaan.<br />

De ‘erectiepil’ is voor veel mannen een oplossing. Overleg met uw arts of u voor dit medicijn<br />

in aanmerking komt en informeer bij uw zorgverzekeraar over eventuele vergoeding.<br />

Een erectie kan ook worden opgewekt met een injectie van medicijnen in de penis zelf.<br />

Er bestaat een soort stijf condoom dat om de penis kan worden geschoven. Door dit<br />

condoom vacuum te pompen krijgt u een erectie.<br />

Het is ook mogelijk om problemen met de erectie via een operatie op te lossen. Er wordt dan<br />

een prothese in de penis geplaatst die opgepompt kan worden, zodat een erectie ontstaat. Er<br />

zijn ook protheses die uit buigzame staafjes bestaan (‘Jonas-prothese’).<br />

Het nadeel van een aantal van deze oplossingen is dat u wel een erectie krijgt, maar vaak niet<br />

het prettige gevoel dat daarbij hoort.

---

Als er geestelijke oorzaken zijn van problemen met de erectie, kan een seksuoloog helpen: dit<br />

is een hulpverlener die is gespecialiseerd in seksuele problemen. Het blijkt dat veel problemen<br />

wel opgelost kunnen worden, vaak al na een paar gesprekken.<br />

U kunt de huisarts vragen om een verwijzing naar een andere hulpverlener, maar ook<br />

rechtstreeks om hulp vragen, bijvoorbeeld bij een GGZ-instelling.<br />

Uw vagina blijft te droog<br />

Vrouwen kunnen een droge vagina hebben door een slechte regulatie van de bloedglucose. De<br />

geslachtsgemeenschap kan daardoor pijnlijk zijn, zodat een vrouw de neiging krijgt het vrijen uit<br />

de weg te gaan.<br />

Wat kan er aan deze klacht worden gedaan?<br />

Als een droge vagina veroorzaakt wordt door een slechte regulering van de bloedglucose, zal<br />

de klacht verdwijnen door de behandeling aan te passen.<br />

Als dit niet lukt, kan het helpen een glijmiddel te gebruiken. Bij de drogist of apotheek zijn<br />

crèmes te koop, zoals Sensilube of KY-crème (spreek uit: keewaai crème). Via de huisarts kunt<br />

u een glijmiddel ook op recept krijgen.<br />

“Op een gegeven moment werd geslachtsgemeenschap voor mij gewoon te pijnlijk, ik beleefde er<br />

echt geen plezier meer aan. Toen ik dat aan mijn man vertelde verwachtte ik eigenlijk dat het wel<br />

een probleem zou worden, want nou ja... Ik was dus stomverbaasd toen hij heel luchtig<br />

reageerde. Het bleek dat hij er eigenlijk ook niet meer echt plezier in had, omdat hij toch al het<br />

gevoel had dat het voor mij te pijnlijk werd. Hij zei: je hebt plezier voor twee of geen plezier...Maar<br />

het mooiste is dat ons seksleven eigenlijk veel beter is geworden. We zijn anders gaan vrijen. Ik<br />

zal niet in details treden, maar behalve de geslachtsgemeenschap zijn er nog erg veel dingen die<br />

je met elkaar kunt doen om plezier te hebben...”<br />

U kunt tijdens het vrijen een hypo krijgen<br />

Tijdens het vrijen kunt u een hypo krijgen. Door de lichamelijke inspanning heeft het lichaam<br />

immers meer energie - en dus glucose - nodig. De bloedglucose kan daardoor te laag worden.<br />

Soms is de angst voor een hypo zo groot, dat u het vrijen liever uit de weg gaat. Dit kan<br />

ongemerkt gaan; u zegt ‘gewoon minder zin’ te hebben, zonder door te hebben dat het eigenlijk<br />

gaat om angst voor een hypo.<br />

Wat kan er aan deze klacht worden gedaan?<br />

Hypo’s door seks zijn vrij eenvoudig te voorkomen, bijvoorbeeld door vooraf iets te eten of wat<br />

minder insuline te gebruiken. Wel kan dit iets wegnemen van de ‘spontaniteit’. Als er problemen<br />

blijven, vraag dan advies aan de arts of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Diabetes kan een infectie van de geslachtsorganen veroorzaken<br />

Als de bloedglucose te hoog is bevat de urine glucose. Bacteriën en schimmels voelen zich<br />

goed thuis in een zoete omgeving. Daardoor kan een infectie aan de penis of vagina ontstaan<br />

die veroorzaakt wordt door een gist (een soort schimmel): candida albicans. Door de infectie zal

---

de bloedglucose weer verder stijgen, waardoor de infectie niet goed kan genezen of erger kan<br />

worden. Laat een infectie daarom altijd direct behandelen.<br />

Vrouwen kunnen door de infectie last krijgen van meer afscheiding of ‘witte vloed’. Door jeuk en<br />

een branderig gevoel kan het vrijen pijnlijk zijn. Ook ruikt het niet fris zodat u zich onzeker kunt<br />

gaan voelen.<br />

Ook mannen kunnen last hebben van ‘witte vloed’. In ernstige gevallen kan door de candida de<br />

voorhuid van de penis verkleven (fimosis). Dit kan geslachtsgemeenschap erg pijnlijk maken.<br />

Een erectie kan daardoor verdwijnen en het kan dan lijken alsof er sprake is van impotentie.<br />

Wat kan er aan deze klacht worden gedaan?<br />

Een candida-infectie is goed te behandelen. De huisarts kan hiervoor medicijnen geven. Om<br />

herhaling te voorkómen is het aan te raden de bloedglucose beter te reguleren. Een candida-infectie<br />

wordt tijdens seks overgedragen aan de partner. Daarom zal ook de partner behandeld worden.<br />

23. Kinderwens<br />

Samenvatting<br />

Als u <strong>diabetes</strong> hebt en u wordt zwanger, verloopt de begeleiding iets anders dan bij andere<br />

vrouwen. Uw bloedglucose wordt scherper gereguleerd, vaak door een insulinepomp. U wordt<br />

bovendien vaker gecontroleerd, onder meer uw cholesterolgehalte en bloeddruk.<br />

De kans op problemen met de baby is iets groter dan normaal. De baby kan te langzaam<br />

groeien of juist te zwaar worden. Soms is er te veel vruchtwater, waardoor een te vroege<br />

geboorte kan plaatsvinden. Ook voor de moeder zijn er extra risico’s, bijvoorbeeld dat ze vaker<br />

last heeft van hypo’s. De bevalling en borstvoeding verlopen meestal normaal. Soms ontstaat<br />

door de zwangerschap <strong>diabetes</strong>, omdat tijdens een zwangerschap de bloedglucose sterker<br />

schommelt dan normaal.<br />

Bij <strong>diabetes</strong> kan erfelijkheid een rol spelen. Als een van de ouders <strong>diabetes</strong> heeft, is er en<br />

grotere kans dat het kind ook <strong>diabetes</strong> ontwikkelt. Dit speelt vooral bij <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>.<br />

Zwangerschap<br />

Tijdens een zwangerschap wordt de bloedglucose strenger gereguleerd<br />

Als een vrouw met <strong>diabetes</strong> zwanger wil worden, wordt de behandeling aangepast. De<br />

belangrijkste verandering is dat de bloedglucose scherper wordt geregeld: vóór de maaltijd moet<br />

de bloedglucosewaarde tussen 4 en 5,4 mmol/l liggen, 2 uur ná de maaltijd mag de<br />

bloedglucosewaarde niet boven de 6,7 mmol/l uitkomen. Dit wordt gedaan omdat bij een<br />

onvoldoende gereguleerde bloedglucose de kans op afwijkingen bij de baby groter is. Ook is er een<br />

grotere kans op complicaties bij de moeder. Als het lukt om de bloedglucose binnen scherpe<br />

grenzen te houden, zijn deze risico’s niet veel groter dan bij vrouwen die geen <strong>diabetes</strong> hebben.<br />

Als u een kinderwens hebt: overleg met uw arts<br />

Het is aan te raden al vóór een mogelijke zwangerschap met uw arts te overleggen. Het streven<br />

is namelijk om al drie maanden voor de zwangerschap de grenzen van de bloedglucose<br />

scherper te stellen. Wacht dus niet totdat u al zwanger bent.<br />

Wat betekent een scherpere regulatie in de praktijk?<br />

U krijgt extra begeleiding tijdens de zwangerschap<br />

Om de <strong>diabetes</strong> tijdens de zwangerschap goed te reguleren, krijgt u extra (medische)<br />

begeleiding. Dit gebeurt op verschillende manieren. Vaak wordt de medische begeleiding

---

gedaan door de internist, <strong>diabetes</strong>verpleegkundige, diëtist en gynaecoloog samen, maar er zijn<br />

ook wel ziekenhuizen waar de gynaecoloog de behandeling van de <strong>diabetes</strong> overneemt.<br />

U gaat vaker uw bloedglucose controleren<br />

De meeste vrouwen zijn al gewend om geregeld zelf hun bloedglucose te meten met een<br />

bloedglucosemeter (zelfcontrole). Ook zijn ze gewend om zelf hun behandeling aan te passen<br />

(zelfregulatie). Tijdens de zwangerschap zijn er meer controles nodig en zult u eerder de<br />

behandeling aanpassen, zodat de bloedglucose binnen de grenzen blijft.<br />

Overstappen op insuline<br />

Als u vóór de zwangerschap bloedglucoseverlagende tabletten gebruikte, zult u overgaan op<br />

insuline. Het voordeel van insuline is dat de bloedglucose beter kan worden gereguleerd en dat<br />

het niet in de bloedbaan van het kind komt.<br />

De behoefte aan insuline kan vooral in het begin van de zwangerschap nogal wisselen. In de<br />

loop van de zwangerschap hebt u meer insuline nodig. Aan het einde van de zwangerschap<br />

kan dit zelfs toegenomen zijn tot twee à drie maal de hoeveelheid insuline die vóór de<br />

zwangerschap gebruikt werd. Dit is niet blijvend. Na de bevalling valt de insulinebehoefte snel<br />

terug tot het niveau van voor de zwangerschap.<br />

Misschien moet u tijdelijk stoppen met cholesterolverlagende middelen<br />

Cholesterolverlagende middelen kunnen schadelijk zijn voor de ongeboren baby. Als uw<br />

cholesterolgehalte te hoog is en u cholesterolverlagende middelen gebruikt moet u hiermee<br />

stoppen. Samen met een diëtist kunt u een aangescherpt dieet samenstellen. De<br />

voedingsadviezen zullen niet veel anders zijn dan voor de zwangerschap. Wel gelden ze met<br />

meer nadruk, omdat de bloedglucose scherper gereguleerd moet worden. Bovendien is het van<br />

belang dat de baby voldoende voedingsstoffen krijgt. Het is daarom aan te raden aan het begin<br />

van de zwangerschap advies te vragen aan de diëtist.<br />

Misschien moet u overstappen op andere bloeddrukverlagende middelen<br />

Als u bloeddrukverlagende middelen gebruikt, kan het zijn dat u op andere middelen over moet<br />

stappen: niet alle middelen zijn veilig voor uw baby.<br />

Uw bloeddruk zal vaker worden gecontroleerd<br />

Als bij meerdere metingen uw bloeddruk steeds hoger is dan 130/80 mm Hg zal uw arts, samen<br />

met u, kunnen besluiten om bloeddrukverlagende medicijnen voor te schrijven.<br />

Roken wordt dringend afgeraden<br />

Roken wordt iedereen afgeraden, maar dit geldt nog sterker voor zwangere vrouwen. Dit komt<br />

omdat roken slecht is voor het ongeboren kind: het verzwakt de weerstand, vertraagt de groei<br />

en vergroot de kans op wiegendood.<br />

Risico’s<br />

Wat kan er tijdens de zwangerschap misgaan?<br />

De groei van uw baby wordt regelmatig gecontroleerd<br />

De groei van de baby wordt regelmatig gecontroleerd. Dat is nodig omdat zowel een te<br />

langzame en als te snelle groei kunnen vóórkomen. Bij de controles wordt de groei van de baby<br />

bekeken door middel van echografie.<br />

Welke problemen kunnen er voor de baby zijn?<br />

De baby kan aangeboren afwijkingen hebben. Deze ontstaan in de eerste zes weken van de<br />

zwangerschap. Door de bloedglucose al vóór de zwangerschap scherper te regelen, wordt<br />

de kans op aangeboren afwijkingen kleiner.

---

De ongeboren baby kan te langzaam groeien. Dit komt vooral voor bij zwangere vrouwen die<br />

al heel lang <strong>diabetes</strong> hebben en hierdoor ook problemen met hun bloedvaten hebben.<br />

Soms is de ongeboren baby te zwaar. Dit overgewicht wordt veroorzaakt door een te grote<br />

hoeveelheid onderhuids vet bij de baby, omdat hij of zij te veel glucose van de moeder krijgt.<br />

Soms is er te veel vruchtwater. Hierdoor kan een te vroege geboorte optreden. Soms is het<br />

nodig de bevalling voortijdig op te wekken. Een gevolg hiervan kan onder andere zijn dat de<br />

longen van de baby nog niet helemaal ontwikkeld zijn.<br />

De baby kan na de bevalling een hypo krijgen: een te lage bloedglucose. De toevoer van<br />

glucose via de moeder valt na de geboorte opeens weg, zodat de bloedglucose bij de baby<br />

te snel kan dalen. Om deze reden wordt de baby direct na de geboorte zorgvuldig in de gaten<br />

gehouden, vaak in een couveuse.<br />

In een enkel geval kan de ongeboren baby komen te overlijden. Gelukkig komt dit niet vaak voor.<br />

Welke problemen kunnen er voor de moeder zijn?<br />

In het begin van de zwangerschap kunt u vaker last hebben van een hypo. Dit komt omdat<br />

de bloedglucose gaat schommelen, zodat de behoefte aan insuline steeds wisselt. Ook om<br />

deze reden is het nodig de bloedglucose zo scherp mogelijk te reguleren.<br />

Uw ogen worden vaker gecontroleerd, omdat de schommelingen in de bloedglucose een<br />

ongunstig effect op de ogen kunnen hebben.<br />

Extra controle van de schildklier is noodzakelijk, omdat blijkt dat de kans op een ontsteking<br />

van de schilklier groter is bij zwangeren met <strong>diabetes</strong>.<br />

De bevalling verloopt meestal normaal<br />

Als de zwangerschap goed verloopt wordt gewacht tot de bevalling spontaan op gang komt,<br />

tussen de 38e en 40e week.<br />

U krijgt altijd het advies om in het ziekenhuis te bevallen. De bevalling wordt dan meestal<br />

ingeleid. Als het kind duidelijk te groot is, wordt een keizersnede overwogen.<br />

Tijdens de bevalling wordt meestal een infuus aangesloten om de bloedglucose te reguleren.<br />

Glucose en insuline kunnen dan toegediend worden als het nodig is. De bloedglucose zal<br />

tijdens de bevalling vaak gecontroleerd worden. Nadat de baby is geboren is zal het infuus<br />

verwijderd worden. De insulinebehoefte zal afnemen en de insulinedosis zal teruggebracht<br />

worden naar het niveau van voor de zwangerschap. Als voor de zwangerschap tabletten<br />

werden gebruikt, zullen deze meestal na de bevalling weer gebruikt kunnen worden.<br />

Ook tijdens borstvoeding is een goede regulering van de bloedglucose belangrijk U kunt<br />

gewoon borstvoeding geven. Wel geldt dat een goede regulering van de bloedglucose<br />

belangrijk is. Dit kan moeilijk zijn in deze periode, omdat u ook de zorg voor de baby hebt.<br />

Een bijzonder geval: zwangerschaps<strong>diabetes</strong><br />

Soms ontstaat <strong>diabetes</strong> tijdens de zwangerschap. Deze vorm van <strong>diabetes</strong> ontstaat in de<br />

tweede helft van de zwangerschap en verdwijnt na de bevalling doorgaans weer.<br />

Vaak treedt deze vorm van <strong>diabetes</strong> bij elke zwangerschap opnieuw op. De kans om na een<br />

zwangerschap op oudere leeftijd een blijvende <strong>diabetes</strong> te ontwikkelen is groter dan bij vrouwen<br />

die geen zwangerschaps<strong>diabetes</strong> hebben doorgemaakt. Dit <strong>type</strong> <strong>diabetes</strong> komt bij ongeveer<br />

vier procent van de zwangerschappen voor.<br />

Tijdens elke zwangerschap ontstaan schommelingen in de bloedglucose. Hormonen van de<br />

zwangere vrouw gaan namelijk het effect van insuline tegen, en er gaat glucose vanuit het<br />

moederlijk bloed naar het ongeboren kind (de foetus). Omdat de alvleesklier meer insuline<br />

maakt, kunnen deze schommelingen in de bloedglucose in de hand worden gehouden.<br />

Bij sommige vrouwen lukt dit net niet. Hierdoor raakt de bloedglucose ontregeld en ontstaat<br />

zwangerschaps<strong>diabetes</strong>. Zwangerschaps<strong>diabetes</strong> wordt hiel verder niet beschreven.

---

Erfelijkheid<br />

Erven uw kinderen uw <strong>diabetes</strong>?<br />

Als u of uw partner zwanger probeert te worden vraagt u zich misschien al of uw kind méér<br />

kans heeft om <strong>diabetes</strong> te krijgen dan andere kinderen. Bij <strong>diabetes</strong> kan erfelijkheid een rol<br />

spelen, dat wil zeggen dat <strong>diabetes</strong> in sommige families vaker voorkomt. Hieronder leggen we<br />

uit in hoeverre erfelijkheid eer rol speelt.<br />

Type 1 <strong>diabetes</strong><br />

Bij <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> speelt erfelijke aanleg een beperkte rol. Als u een erfelijke aanleg hebt, hebt<br />

u een iets grotere kans om <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> te krijgen. Eer erfelijke aanleg wil dus niet zeggen<br />

dat u zeker <strong>diabetes</strong> krijgt, alleen dat d( kans groter is dan bij andere mensen.<br />

Als de moeder <strong>diabetes</strong> heeft, is er drie procent kans dat het kind ook <strong>diabetes</strong> krijgt. Als de<br />

vader <strong>diabetes</strong> heeft, is dit zes procent. Wanneer beide ouders <strong>diabetes</strong> hebben, heeft het kind<br />

dertig procent kans om <strong>diabetes</strong> te krijgen.<br />

Waarschijnlijk is het zo, dat er meer zaken meespelen voordat een erfelijke aanleg<br />

daadwerkelijk leidt tot <strong>diabetes</strong>. Hierover is nog niet veel bekend.<br />

Type 2 <strong>diabetes</strong><br />

Type 2 <strong>diabetes</strong> heeft duidelijk te maken met erfelijkheid, meer dan <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>. Als u een<br />

erfelijke aanleg hebt, hebt u een grotere kans om <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> te krijgen. Als één of beide<br />

ouders <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> hebben, heeft een kind een kans van 25 á 30 procent om ook <strong>diabetes</strong><br />

te krijgen.<br />

24. Werk<br />

Samenvatting<br />

De meeste mensen met <strong>diabetes</strong> blijven gewoon werken. Sommige dingen kunnen door de<br />

<strong>diabetes</strong> iets anders liggen, zoals het contact met de collega’s. Omgekeerd kan het werk voor<br />

praktische problemen in de behandeling zorgen, bijvoorbeeld als u door uw werk heel<br />

onregelmatig leeft.<br />

Bij het zoeken naar een nieuwe baan is de <strong>diabetes</strong> soms lastig. Door uw <strong>diabetes</strong> komt u niet in<br />

aanmerking voor banen waarin een hypo gevaarlijk kan zijn, zoals piloot. Bij sollicitaties mag niet<br />

naar de <strong>diabetes</strong> worden gevraagd, behalve als de <strong>diabetes</strong> direct verband houdt met het werk.<br />

Als u ziek bent en niet kunt werken, zijn er bepaalde regels die ervoor zorgen dat u toch een<br />

inkomen hebt. Met welke regels u te maken krijgt, hangt af van uw situatie.<br />

Als u werkt bij een werkgever krijgt u de eerste twee jaar van uw ziekteverzuim een groot deel<br />

van uw loon doorbetaald. Sommige mensen krijgen een Ziektewetuitkering. Bent u na 2 jaar<br />

nog niet hersteld? Dan kunt u bij het UWV een WIA-uitkering aanvragen. Die WIA is de opvolger<br />

van de WAO. Mensen die al een WAO-uitkering hebben, krijgen niet met de WIA te<br />

maken. Als uw gezin door uw ziekte onvoldoende inkomen heeft, dan kunt u bovenop uw loon<br />

of uitkering wellicht een toeslag krijgen op basis van de Toeslagenwet.<br />

Als u zelfstandig bent, bent u zelf verantwoordelijk voor uw inkomen bij ziekte. U kunt daarvoor<br />

een particuliere verzekering afsluiten. Tot 1 augustus 2004 was er wel een uitkering voor<br />

zelfstandigen die arbeidsongeschikt waren, de WAZ. De mensen die zo’n uitkering hadden,<br />

houden deze uitkering.

---

Hebt u een werkloosheidsuitkering (WW) en wordt u ziek, dan meldt u zich ziek bij UWV. De<br />

eerste 13 weken ontvangt u gewoon WW. Bent u daarna nog ziek dan krijgt u een<br />

Ziektewetuitkering. Na twee jaar kunt u een WIA-uitkering aanvragen. Als u een<br />

bijstandsuitkering ontvangt en u door ziekte niet kunt solliciteren of werken dan moet u uw<br />

ziekte melden bij de gemeente. De gemeente bekijkt dan of u tijdelijk wordt vrijgesteld van uw<br />

arbeidsverplichtingen. U krijgt geen speciale uitkering bij ziekte. Hebt u geen uitkering en bent u<br />

werkloos? Dan kan de gemeente u helpen bij uw zoektocht naar werk.<br />

Als u al op jonge leeftijd arbeidsongeschikt bent geraakt, kunt in aanmerking komen voor een<br />

Wajong-uitkering.<br />

Er zijn veel maatregelen mogelijk om u weer aan het werk te helpen (reintegratie) na ziekte of<br />

bij gedeeltelijke arbeidsongeschiktheid. U kunt bijvoorbeeld hulp krijgen van een reintegratiebedrijf<br />

en aanpassing van uw werkplek kan vergoed worden. Ook zijn er regelingen<br />

die het voor een werkgever aantrekkelijk maken om u in dienst te nemen of te houden.<br />

Vooraf<br />

Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de belangrijkste onderwerpen op het gebied van ziekte,<br />

werk en inkomen. Omdat deze onderwerpen voor veel patiënten van belang zijn, wordt de<br />

informatie ook gebruikt in uitgaven over andere aandoeningen. De tekst heeft om deze reden<br />

deels een algemeen karakter.<br />

Over de onderwerpen in deze tekst is meer informatie beschikbaar, die hier vanwege<br />

ruimtegebrek niet opgenomen kon worden. U kunt deze informatie gratis aanvragen via<br />

info@stichtingseptember.nl. Vermeld in de adresregel: lange versie ziekte, werk en inkomen.<br />

Problemen op het werk<br />

Uw collega’s over uw <strong>diabetes</strong> vertellen<br />

Er zijn goede redenen om uw collega’s over uw <strong>diabetes</strong> in te lichten. Zij zullen waarschijnlijk<br />

toch merken dat er ‘iets’ is, bijvoorbeeld omdat u regelmatig uw bloedglucose moet controleren<br />

of insuline moet spuiten. Het is in zo’n geval aan te raden uw collega’s duidelijk te vertellen wat<br />

er is, omdat er anders misverstanden kunnen ontstaan.<br />

U kunt de informatie die u hier aantreft aan uw collega’s laten zien. U kunt ook folders krijgen bij<br />

de Dia betesvereniging Nederland, zodat uw collega’s zelf kunnen lezen wat <strong>diabetes</strong> is. U kunt<br />

de folders bestellen via 033 - 463 05 66 of via www.dvn.nl.<br />

Anderen moeten u in noodgevallen kunnen helpen<br />

Er is nog een andere reden om uw collega’s in te lichten. Het kan zijn dat zij moeten ingrijpen<br />

als u ontregeld raakt, bijvoorbeeld door een hypo. Het is bijvoorbeeld van belang dat anderen<br />

weten wanneer een arts moet worden gewaarschuwd.<br />

“Ik heb een collega uitgelegd wat een hypo is en wat er bij een hypo moet gebeuren. Ze weet<br />

precies wat ik moet doen én wanneer er een arts moet worden gewaarschuwd. Het is<br />

inmiddels al een paar keer gebeurd dat ik haar hulp nodig had omdat ik een hypo kreeg.<br />

Omdat ze wist wat er aan de hand was, bleef ze kalm. Ze hoefde ook niet echt iets te doen,<br />

omdat ik zelf goed kon reageren. Wat ik wel erg handig vond was dat ze de tijd in de gaten<br />

hield, zodat ik precies wist wanneer ik weer moest testen. En los daarvan vond ik het heel<br />

geruststellend dat ze er was. Voor haar was het denk ik ook prettig. De eerste keer dat ik een<br />

hypo kreeg wist ze van niks en is ze erg in paniek geraakt. Dat hoeft nu niet meer”

---

Praktische problemen door uw <strong>diabetes</strong><br />

Soms geeft de <strong>diabetes</strong> praktische problemen. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als u door uw<br />

werk onregelmatig leeft, zodat u uw behandeling steeds moet aanpassen. Een ander voorbeeld<br />

van een praktisch probleem is dat u een plek nodig hebt om te testen en insuline te spuiten.<br />

Soms is de <strong>diabetes</strong> lastig als u veel met klanten te maken hebt, bijvoorbeeld als u in een<br />

winkel of restaurant werkt.<br />

Als u door uw werk onregelmatig leeft, is de behandeling moeilijker<br />

Sommige mensen leven door hun werk onregelmatig. Ze hebben bijvoorbeeld avond-, nacht- en<br />

weekenddiensten, zitten veel op de weg of verblijven regelmatig in het buitenland. Dit kan<br />

bijvoorbeeld betekenen dat u steeds op andere tijden slaapt of eet, dat u veel buitenshuis eet of<br />

dat u op onvoorspelbare momenten een half uurtje gaat sporten.<br />

Dit soort situaties vraagt vaak om een aanpassing van de behandeling. U hebt meer of minder<br />

insuline nodig, moet wat meer eten enzovoort.<br />

Als het u niet lukt om uw behandeling goed aan te passen, waardoor u regelmatig uitschieters<br />

van uw bloedglucose of zelfs ontregelingen hebt, overleg dan met de arts of de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige. Zij kunnen u vertellen wat u in bepaalde situaties kunt doen om uw<br />

bloedglucose goed te reguleren.<br />

Contact met klanten<br />

Wanneer u op uw werk langdurig met klanten te maken hebt (bijvoorbeeld wanneer u in een<br />

winkel of restaurant werkt) en gedurende een gesprek merkt dat u dringend insuline of glucose<br />

nodig hebt, is het lastig om meteen te reageren. U kunt natuurlijk een korte uitleg geven, maar veel<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> vinden dat moeilijk of onplezierig. Een andere mogelijkheid is dat u een collega<br />

vraagt u even te vervangen. Het is dan wel handig als deze collega vooraf al op de hoogte is en<br />

weet dat u <strong>diabetes</strong> hebt en dus een hypo kunt krijgen. Gewoon door blijven werken wordt sterk<br />

ontraden: u zult hoe dan ook moeten ingrijpen en hoe eerder u dat doet, hoe beter.<br />

Soms is er op het werk geen geschikte plek om te testen en te spuiten<br />

Veel mensen met <strong>diabetes</strong> hebben er geen moeite mee om te testen en te spuiten waar<br />

anderen bij zijn. Als u dit wel moeilijk vindt, zult u behoefte hebben aan en plek waar u even<br />

alleen kunt zijn en in rust kunt testen of spuiten. Als zo’n plek ontbreekt, overleg dan met uw<br />

collega’s en leidinggevende en vraag of zij een oplossing weten.<br />

“Ons kantoor barst echt uit z’n voegen, dus het is heel moeilijk om even een rustig plekje te<br />

vinden. Sinds kort hebben we op initiatief van de Ondernemingsraad een meditatieruimte, als<br />

middel tegen stress. Het is een piepklein kamertje - het vroegere’directietoilet’ - waar je even<br />

in een luie stoel kunt liggen, naar muziek kunt luisteren en tot jezelf kunt komen. Daar kan ik<br />

nu dus ook terecht voor het testen of spuiten...”<br />

Eventueel kan uw werk worden aangepast<br />

In veel gevallen zult u door de <strong>diabetes</strong> niet extra verzuimen. Dat kan veranderen als u te<br />

maken krijgt met de late complicaties. Zelfs als u hiermee te maken krijgt, betekent dit zeker<br />

niet altijd dat u niet meer kunt werken. Vaak zijn er aanpassingen mogelijk, waardoor u wel kunt<br />

blijven werken.<br />

Uw taken kunnen worden aangepast<br />

Uw werkgever moet zorgen voor aangepast werk als u het oude werk niet meer kunt doen.<br />

Misschien kunt u door een late complicatie niet meer al uw werkzaamheden doen, maar nog<br />

wel een gedeelte ervan. Bepaalde taken kunnen dan door collega’s worden overgenomen of<br />

misschien helemaal vervallen.

---

U kunt een andere baan bij uw huidige werkgever gaan doen<br />

Een andere mogelijkheid is dat u bij uw huidige werkgever een andere baan gaat doen. Dit gaat<br />

meestal in overleg met de arbo-arts die uw werkgever ondersteunt bij de ziekteverzuimbegeleiding<br />

en de arbeidsre-integratie (arbeidsre-integratie wil zeggen: weer aan het werk gaan, ondanks een<br />

ziekte of handicap). De arbo-arts kan bepalen tot welke werkzaamheden u nog wel in staat bent.<br />

“Ik werk bij de plantsoenendienst. Mijn hele leven ben ik buiten geweest, bijna dertig jaar<br />

lang, maar omdat ik door de <strong>diabetes</strong> moeilijker ben gaan lopen gaat dat niet meer. Nu heeft<br />

de gemeente ervoor gezorgd dat ik een kantoorbaan heb gekregen, gelukkig nog wel bij de<br />

plantsoenendienst. Ik maak nu onderhoudsplannen. Eerst zag ik er tegen op, zo’n<br />

kantoorbaan, maar nu vind ik het erg leuk. Ik ga nog wel regelmatig naar buiten om naar<br />

bepaalde groenvoorzieningen te kijken. Meestal is dat niet echt nodig, maar het bloed kruipt<br />

nu eenmaal waar het niet gaan kan...”<br />

Een nieuwe baan<br />

Welke banen zijn wel en niet geschikt?<br />

De <strong>diabetes</strong> is voor verreweg de meeste banen geen belemmering. Een uitzondering geldt voor<br />

banen waarbij door bijvoorbeeld een hypo mensen met <strong>diabetes</strong> zichzelf of anderen in gevaar<br />

kunnen brengen. Voorbeelden zijn:<br />

sommige functies bij politie, brandweer en leger<br />

piloot in de burgerluchtvaart of bij de luchtmacht<br />

bepaalde banen bij de binnenvaart of bij de grote vaart<br />

vrachtwagenchauffeur<br />

Bij al deze banen is het voor te stellen dat er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan als u een hypo of<br />

een andere ontregeling zou krijgen. Als de schipper van een binnenvaartschip dat chemicaliën<br />

vervoert een hypo krijgt en er ontstaat een botsing, kunnen de gevolgen erg groot zijn.<br />

“Als klein jongetje was het al mijn grote droom: machinist worden. Ik ben altijd dol geweest<br />

op treinen. Op mijn vijfentwintigste ging mijn droom in vervulling: ik werd machinist op een<br />

locomotief. Helaas heeft die droom niet lang geduurd. Na een paar jaar kreeg ik van de<br />

dokter te horen dat ik <strong>diabetes</strong> had. Het was direct einde oefening. Dat heeft echt veel pijn<br />

gedaan. Een half jaar later was ik op een beurs voor miniatuurtreinen. Daar raakte ik in<br />

gesprek met iemand van een bedrijf dat miniatuurtreinen maakt. Voordat ik het wist was ik<br />

aangenomen als vertegenwoordiger. Over geluk gesproken!...”<br />

Solliciteren: wel of niet over uw <strong>diabetes</strong> vertellen?<br />

Als u solliciteert naar een andere baan bent u niet verplicht om in uw sollicitatiebrief of tijdens<br />

het sollicitatiegesprek over uw <strong>diabetes</strong> te vertellen. Dit is wettelijk vastgelegd, in de Wet op de<br />

medische keuringen.<br />

Het kan natuurlijk zijn dat er toch naar uw gezondheid wordt geïnformeerd: niet iedere<br />

werkgever kent de wet of houdt zich eraan. U mag deze vraag weigeren te beantwoorden, maar<br />

dan loopt u kans dat u zult worden afgewezen. U kunt er ook voor kiezen de vraag wel te<br />

beantwoorden. Doe dit dan zo kort mogelijk en leg er de nadruk op dat uw ziekteverzuim door<br />

de <strong>diabetes</strong> niet hoger is dan dat van andere mensen.<br />

In bepaalde gevallen bent u wel verplicht over uw <strong>diabetes</strong> te vertellen: als de <strong>diabetes</strong> directe<br />

gevolgen voor uw werk kan hebben. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij bepaalde banen,<br />

zoals banen waarbij u lichamelijk zwaar werkt moet doen. Als u bijvoorbeeld in de bouw werkt,<br />

kan een hypo gevaarlijk zijn, ook voor uw collega’s.

---

Medische keuringen zijn meestal niet toegestaan<br />

De nieuwe wet verbiedt ook dat er medische keuringen worden gedaan. Lange tijd werd<br />

iedereen die een nieuwe baan kreeg uitgebreid medisch gekeurd. Dit is nu verboden.<br />

In bepaalde gevallen mag wel een medische keuring worden gedaan, namelijk als de nieuwe<br />

baan uw gezondheid of die van anderen in gevaar kan brengen. Bijvoorbeeld: als het om zwaar<br />

lichamelijk werk gaat, mag de werkgever laten keuren of u hiertoe in staat bent. Dit mag echter<br />

alleen als hij al van plan is u aan te nemen.<br />

“Ik heb net een nieuwe baan, als medewerker van een helpdesk bij een<br />

automatiseringsbedrijf. Dat ik <strong>diabetes</strong> heb is tijdens de sollicitatie helemaal niet aan de orde<br />

geweest. Ik heb er zelfs niet bij stilgestaan, want die <strong>diabetes</strong> heeft niets te maken met dit<br />

werk. Ik zit met een telefoon achter een computer, dat is het. Het gaat om wat je kunt.”<br />

Inkomen bij ziekte en handicap<br />

Verschillende regelingen<br />

Als u ziek bent en niet kunt werken, zijn er verschillende regels die ervoor zorgen dat u toch<br />

eeninkomen hebt. Met welke regels u te maken krijgt, is afhankelijk van uw situatie. Er zijn<br />

verschillende mogelijkheden:<br />

U werkt bij een werkgever.<br />

U werkt als zelfstandige.<br />

U bent werkloos.<br />

U bent al jong arbeidsongeschikt.<br />

In de volgende paragrafen beschrijven wij de regelingen die van toepassing zijn in de<br />

genoemde situaties. In de laatste paragraaf leest u meer over de terugkeer naar het werk bij of<br />

na een periode van ziekte.<br />

U werkt bij een werkgever<br />

Doorbetaling van het loon<br />

Als u een baan hebt en u wordt ziek, dan betaalt uw werkgever u tijdens de eerste twee jaar dat<br />

u ziek bent minimaal 70 procent van uw loon door. Meestal ontvangt u meer dan 70% van uw<br />

loon. Dat is geregeld in uw arbeidscontract of CAO. Samen met uw werkgever zorgt u er voor<br />

dat u zo snel mogelijk weer aan het werk kunt.<br />

Ziektewet<br />

Soms betaalt het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) het oon van ziekte in<br />

de vorm van een Ziektewetuitkering. U merkt daar meestal niets van, want die uitkering gaat<br />

doorgaans naar uw werkgever. Uw werkgever betaalt uw loon gewoon door en mag daar de<br />

Ziektewetuitkering van aftrekken. Kijk op www.uwv.nl voor de voorwaarden.<br />

Na twee jaar ziekte: een WIA-uitkering aanvragen<br />

Werknemers in dienst van een werkgever of werknemers met een Ziektewet-zitkering kunnen<br />

na twee jaar ziekte een WIA-uitkering vragen. ‘WIA’ staat ‘oor Wet werk en inkomen naar<br />

arbeidsvermogen. Uitgangspunt van de WIA is dat u zoveel werkt als u kunt. Ofwel: het gaat<br />

niet om wat u niet meer kunt, naar om wat u nog wel kunt.<br />

De WIA is de opvolger van de WAO. Mensen met een WAO-uitkering krijgen liet met de WIA te<br />

maken, maar behouden de WAO-uitkering. Verderop in leze paragraaf leest u meer over de<br />

WAO.

---

Een uitkering aanvragen<br />

Als u bijna twee jaar ziek bent, ontvangt u de aanvraagformulieren voor de WIA van het UWV.<br />

Het UWV beoordeelt of u in aanmerking komt voor een WIA-uitkering. Bij deze beoordeling gaat<br />

het om twee zaken.<br />

De eerste is dat u en uw werkgever moeten laten zien dat alles is gedaan om u weer aan het<br />

werk te krijgen. U doet dit met een re-integratieverslag.<br />

Als het UWV vindt dat er voldoende aan re-integratie is gedaan dan volgt een WIAbeoordeling.<br />

Die bestaat uit een medische en arbeidskundige beoordeling. Hierbij wordt<br />

vastgesteld wat u medisch gezien nog kunt en op basis daarvan zou kunnen verdienen. Dit<br />

bedrag wordt vergeleken met uw oude loon. Het verschil wordt uitgedrukt in een<br />

arbeidsongeschiktheidspercentage.<br />

De uitslag van de beoordeling<br />

Na de beoordeling zijn er drie beslissingen mogelijk.<br />

U krijgt geen uitkering.<br />

U krijgt een WGA-uitkering.<br />

U krijgt een IVA-uitkering.<br />

Er bestaan dus twee soorten WIA-uitkeringen: een WGA- en een IVA-uitkering.<br />

U krijgt geen uitkering<br />

Ongeveer de helft van de mensen die een WIA-uitkering aanvraagt, krijgt geen uitkering. Dat<br />

komt omdat deze mensen volgens UWV niet arbeidsongeschikt zijn of omdat zee en<br />

arbeidsongeschiktheidspercentage van minder dan 35 procent hebben.<br />

Samen met uw werkgever kijkt u of het mogelijk is uw eigen werk aan te passen of ander<br />

passend werk te vinden binnen de organisatie. Als dat niet mogelijk is, moeten u en uw<br />

werkgever samen naar werk zoeken bij een andere werkgever.<br />

U krijgt een WGA-uitkering<br />

WGA staat voor regeling Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten. Het is een regeling<br />

bedoeld voor:<br />

mensen die een arbeidsongeschiktheidspercentage hebben van 35 tot 80 procent<br />

mensen die een arbeidsongeschiktheidspercentage hebben van 80 tot 100 procent hebben,<br />

maar wel een kans hebben op herstel<br />

Bij de WGA-uitkering ligt de nadruk op wat u nog wel kunt. Het is de bedoeling dat u weer zo<br />

veel mogelijk gaat werken. Het uitgangspunt bij de WGA is: hoe meer u werkt, hoe hoger uw<br />

inkomen. Meer informatie over de hoogte en de duur van we WGA vindt u op www.uwv.nl.<br />

U krijgt een IVA-uitkering<br />

IVA staat voor regeling Inkomensvoorziening volledig arbeidsongeschikten. Het is een regeling<br />

bedoeld voor mensen met een arbeidsongeschiktheidspercentage van 80 tot 100 procent die<br />

geen of een kleine kans op herstel hebben.<br />

Als u een IVA-uitkering krijgt, ontvangt u 75 procent van het laatstverdiende loon. Hierbij geldt<br />

een maximum. Meer informatie vindt u op www.uwv.nl.<br />

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO)<br />

De WIA is de opvolger van de WAO. Mensen met een WAO-uitkering krijgen niet met de WIA te<br />

maken. Hebt u een WAO-uitkering gehad en wordt u binnen 5 jaar nadat u bent gaan werken<br />

opnieuw ziek met dezelfde klachten? Dan kunt opnieuw een WAO-uitkering krijgen. Dat kan al 4<br />

weken nadat u ziek geworden bent. Meer informatie vindt u op www.uwv.nl.

---

U werkt als een zelfstandige<br />

Zelf voor een vervangend inkomen zorgen<br />

Zelfstandigen zoals freelancers, bepaalde thuiswerkers of zelfstandig ondernemers moeten zelf voor<br />

een vervangend inkomen zorgen wanneer ze ziek worden. Dit kan bijvoorbeeld door een particuliere<br />

arbeidsongeschiktheidsverzekering af te sluiten. Een andere mogelijkheid is het afsluiten van een<br />

vrijwillige verzekering tegen ziekte bij het UWV. Meer informatie hierover vindt u op www.uwv.nl.<br />

Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ)<br />

Tot 1 augustus 2004 konden zelfstandigen die langer dan een jaar arbeidsongeschikt waren een<br />

arbeidsongeschiktheidsuitkering krijgen, de WAZ. ‘WAZ’ staat voor Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering<br />

zelfstandigen. Mensen met een WAZ-uitkering houden hun uitkering tot hun 65 ste of tot<br />

het moment waarop ze niet meer arbeidsongeschikt zijn.<br />

U bent werkloos<br />

WW-uitkering<br />

Als u een werkloosheidsuitkering (WW) hebt en u wordt ziek, moet u dat op uw eerste ziektedag<br />

melden aan het UWV. De eerste 13 weken dat u ziek bent, houdt u uw WW-uitkering. Daarna<br />

beoordeelt het UWV of u recht hebt op een Ziektewetuitkering. De hoogte van de<br />

Ziektewetuitkering is net zo hoog als uw WW- uitkering .<br />

Als u na twee jaar nog niet hersteld bent van uw ziekte, kunt u een WIAuitkering aanvragen bij<br />

het UWV. De WIA is eerder aan bod gekomen.<br />

Bijstand<br />

Als u een bijstandsuitkering ontvangt en u door ziekte niet kunt solliciteren of werken dan moet u uw<br />

ziekte melden bij de gemeente.De gemeente bekijkt dan of u tijdelijk wordt vrijgesteld van uw<br />

arbeidsverplichtingen. U krijgt geen speciale uitkering bij ziekte. Voor meer informatie kunt u terecht<br />

bij uw gemeente.<br />

Geen uitkering<br />

Hebt u geen uitkering en bent u werkloos? Dan krijgt u geen uitkering bij ziekte. Als u niet<br />

genoeg inkomen heeft om van te leven, kunt u een bijstandsuitkering aanvragen bij het CWI<br />

(Centrum voor Werk en Inkomen). Het CWI kan u ook helpen bij het zoeken naar werk.<br />

U bent al jong arbeidsongeschikt<br />

Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering jonggehandicapten (Wajong)<br />

Mensen die al op jonge leeftijd arbeidsongeschikt zijn en daardoor niet of minder inkomen kunnen<br />

verdienen, komen in aanmerking voor een Wajonguitkering. U kunt mogelijk een Wajong-uitkering<br />

krijgen als:<br />

u op uw 17e verjaardag arbeidsongeschikt bent; of<br />

u arbeidsongeschikt bent geworden tijdens uw studie en u op dat moment jonger was dan 30<br />

jaar.<br />

Met arbeidsongeschikt wordt bedoeld dat u minder kunt verdienen dan een gezond persoon<br />

met dezelfde opleiding en ervaring.<br />

Aanvraag en beoordeling<br />

U vraagt een Wajong-uitkering aan bij het UWV. Aanvraagformulieren voor een Wajonguitkering<br />

vindt u op www.uwv.nl. Als u de aanvraag hebt ingediend, wordt u opgeroepen voor<br />

een beoordeling door het UWV.

---

De Wajong-beoordeling bestaat uit twee delen: een medische en een arbeidskundige beoordeling.<br />

Hierbij wordt vastgesteld wat u medisch gezien nog kunt en op basis daarvan zou kunnen<br />

verdienen. Dit bedrag wordt vergeleken met wat iemand met dezelfde opleiding en werkervaring kan<br />

verdienen. Het verschil wordt uitgedrukt in een arbeidsongeschiktheidspercentage. Als u meer dan<br />

25% arbeidsongeschikt bent, krijgt u een Wajong-uitkering.<br />

Hoogte uitkering<br />

De hoogte van uw uitkering hangt af van uw arbeidsongeschiktheidspercentage. Hoe hoger dit<br />

percentage, hoe hoger uw uitkering. Als u 80 tot 100 procent arbeidsongeschikt bent, krijgt u<br />

een uitkering van 75 procent van het minimumloon.<br />

Herbeoordeling<br />

Uw Wajong-uitkering verandert mee met uw situatie. Als uw gezondheid, werk of loon verandert,<br />

verandert mogelijk ook uw uitkering. Daarom blijft het UWV uw situatie herbeoordelen.<br />

Duur van de uitkering<br />

Een Wajong-uitkering duurt zolang uw arbeidsongeschiktheid voortduurt, uiterlijk tot uw 65e jaar.<br />

De Toeslagenwet<br />

Als u door uw ziekte uw inkomen te laag is om met uw gezin van te leven, dankunt u wellicht<br />

een toeslag krijgen op basis van de Toeslagenwet. Het gaat om een aanvulling op uw WW-,<br />

Ziektewet- of arbeidsongeschiktheidsuitkering (WIA, WAO, Wajong en WAZ) of om een<br />

aanvulling op de loondoorbetaling bij ziekte. Meer informatie vindt u op de website van het<br />

UWV: www.uwv.nl.<br />

Re-integratie<br />

Maatregelen om u weer aan het werk te helpen<br />

Er zijn allerlei maatregelen die bedoeld zijn om u weer aan het werk te helpen na ziekte of als u<br />

voor een deel arbeidsongeschikt bent. Soms richten de maatregelen zich op de werknemer,<br />

soms op de werkgever. Van welke hulp u gebruik kunt maken, is afhankelijk van uw<br />

werksituatie of uitkering.<br />

Terugkeren naar uw werk tijdens de eerste twee jaar van ziekte<br />

Als u door een ziekte of ongeval niet kunt werken, moeten u en uw werkgever er alles aan doen<br />

om u zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen. Dat kan bijvoorbeeld door uw werk tijdelijk<br />

aan te passen of door ander werk te gaan doen.<br />

Passend werk vinden<br />

Als u door uw ziekte uw werk niet meer (helemaal) kunt doen, kijkt u eerst samen met uw<br />

werkgever of uw functie of uw werkplek aangepast kan worden. Als dat niet kan, moet er<br />

gekeken worden naar andere mogelijkheden binnen het bedrijf.<br />

Als blijkt dat uw eigen werkgever geen passend werk kan aanbieden, moeten u en uw<br />

werkgever samen naar werk zoeken bij een andere werkgever. De werkgever kan daarvoor een<br />

re-integratiebedrijf inschakelen.<br />

Terugkeren als u een uitkering van het UWV ontvangt<br />

Als u een uitkering van het UWV ontvangt, dan is het UWV meestal ook verantwoordelijk voor<br />

de begeleiding bij uw re-integratie. Het UWV stelt in dat geval een re-integratievisie op. Dit is<br />

een stappenplan waarin de afspraken staan die u moeten helpen weer aan het werk te komen.<br />

Onderdelen hiervan kunnen zijn: sollicitatietraining, scholing, coaching en het opdoen van<br />

werkervaring. Vaak wordt hierin de hulp van een re-integratiebedrijf opgenomen.

---

Als u als zelfstandige gaat werken<br />

Als u een arbeidsongeschiktheidsuitkering ontvangt, dan kunt u financiële ondersteuning krijgen<br />

om als zelfstandige (‘eigen baas’) aan de slag te gaan. Soms biedt dit meer kansen dan een<br />

baan in loondienst. Als zelfstandige hebt u bijvoorbeeld veel meer invloed op uw werktijden en<br />

werkomstandigheden. Het UWV kan u onder bepaalde voorwaarden helpen met een starters<br />

krediet: een toelage voor bepaalde voorzieningen en een tijdelijke aanvulling van uw inkomen.<br />

Aanpassingen op en rond het werk<br />

Als u een arbeidsongeschiktheidsuitkering hebt en u wilt weer gaan werken, dan kan het zijn<br />

dat u hulp nodig hebt om uw werk te kunnen doen. Het UWV kan hierbij helpen door bepaalde<br />

zaken te vergoeden:<br />

hulpmiddelen op het werk, bijvoorbeeld een aangepast bureau<br />

vervoer van en naar het werk<br />

begeleiding bij het werk, bijvoorbeeld een doventolk of jobcoach<br />

Het UWV noemt deze zaken ‘voorzieningen’. Meer informatie over voorzieningen van het UWV<br />

vindt u op www.uwv.nl.<br />

Ondersteuning voor uw werkgever<br />

De bovenstaande maatregelen zijn bedoeld om uzelf te ondersteunen. Andere maatregelen zijn<br />

gericht op de werkgever. Ze gelden alleen voor het aannemen van werknemers die een<br />

arbeidsongeschiktheidsuitkering hebben. Een werkgever kan gebruik maken van:<br />

een no-riskpolis waardoor de werkgever weinig kosten heeft als u ziek wordt<br />

premiekorting: de werkgever krijgt korting op de premies van WW en arbeidsongeschiktheid<br />

subsidies: subsidie voor de meerkosten die een werkgever maakt om u te kunnen laten<br />

werken<br />

een proefplaatsing: een periode waarin u met behoud van uitkering komt werken om te kijken<br />

of u het werk aan kunt<br />

Meer informatie<br />

Meer informatie over de verschillende sociale regelingen en re-integratie kunt u vinden op de<br />

website van het UWV: www.uwv.nl.<br />

25. Ziektekosten<br />

Samenvatting<br />

Kosten die u maakt in verband met een ziekte of handicap kunt u vaak vergoed krijgen.<br />

Daarvoor bestaan verschillende regelingen. Vergoeding wil niet zeggen dat u alle kosten<br />

vergoed krijgt: vaak geldt een eigen bijdrage of zijn er bijzondere voorwaarden.<br />

In principe is iedereen verplicht verzekerd tegen gewone ziektekosten via een zorgverzekering.<br />

Deze bestaat in ieder geval uit een wettelijk bepaald basispakket. De premie en voorwaarden<br />

hiervan verschillen per verzekeraar. U kunt daarnaast nog een aanvullende verzekering<br />

afsluiten. De premie van de aanvullende verzekering verschilt ook per verzekeraar en is verder<br />

nog afhankelijk van de inhoud van het pakket. Als uw inkomen onder een bepaalde grens ligt,<br />

kunt u tegemoetkoming in de premiekosten voor de zorgverzekering aanvragen (zorgtoeslag).<br />

Bijzondere ziektekosten worden vergoed via de Algemene wet bijzondere ziektekosten. Dit<br />

geldt onder meer voor thuiszorg en opname in een instelling. U moet hiervoor een ‘indicatie’<br />

aanvragen bij een Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ).

---

De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) omvat alle ondersteuning in en om het huis,<br />

zoals aanpassingen in de woningen, huishoudelijke hulp en vervoersvoorzieningen. Daarnaast<br />

stimuleert de Wmo ook zaken als mantelzorg, vrijwilligerswerk, voorlichting en preventie. De<br />

gemeenten voeren deze wet uit.<br />

Voor bepaalde vormen van zorg kunt u een persoonsgebonden budget (PGB) aanvragen: een<br />

geldbedrag waarmee u zelf zorg inkoopt. Het gaat vooral om zorg die te maken heeft met de<br />

(langdurige) verzorging van mensen met een chronische ziekte of handicap. Een PGB is<br />

mogelijk voor (onderdelen van) de AWBZ, Wmo en de zorgverzekering.<br />

Als u weinig inkomen hebt en voor hoge uitgaven komt te staan vanwege uw aandoening of<br />

handicap, kunt u een beroep doen op Bijzondere bijstand. Bijzondere bijstand houdt in dat u<br />

bijvoorbeeld een vergoeding krijgt voor extra stookkosten of dat u een goedkope lening krijgt<br />

voor een aanschaf van een hulpmiddel.<br />

Ziektekosten die u niet via een andere regeling vergoed krijgt, kunt u onder bepaalde<br />

voorwaarden aftrekken van uw belastbaar inkomen, zodat u minder belasting betaalt. Er geldt<br />

een minimumbedrag. Voor bepaalde groepen zijn er extra aftrekposten, zoals chronisch zieken<br />

en ouderen. Afhankelijk van uw inkomen kunt u een tegemoetkoming in de kosten van uw<br />

zorgverzekering krijgen, via een zorgtoeslag.<br />

De vergoeding van hulpmiddelen - bloedglucosemeters, bloedprikkers, lancetten, teststroken -<br />

is aan voorwaarden gebonden.<br />

Bij het afsluiten van verzekeringen kan <strong>diabetes</strong> een rol spelen. Sommige verzekeraars vragen<br />

een hogere premie of sluiten mensen met <strong>diabetes</strong> uit van bepaalde vergoedingen.<br />

Vooraf<br />

Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de belangrijkste onderwerpen op het gebied van<br />

ziektekosten. Omdat deze onderwerpen voor veel patiënten van belang zijn, wordt de informatie<br />

ook gebruikt in uitgaven over andere aandoeningen. De tekst heeft om deze reden een<br />

algemeen karakter.<br />

Over de onderwerpen in deze tekst is meer informatie beschikbaar, die hier vanwege<br />

ruimtegebrek niet opgenomen kon worden. U kunt deze informatie gratis aanvragen via<br />

info@stichtingseptember.nl. Vermeld in de adresregel: lange versie ziektekosten.<br />

In het kort<br />

De kosten van de hulpverlening en van medicijnen<br />

Door uw ziekte maakt u kosten, zoals de kosten van een bezoek aan de specialist, een<br />

behandeling, medicijnen of bijvoorbeeld een lidmaatschap van een patiëntenorganisatie. Al<br />

deze kosten vormen samen uw ‘ziektekosten’.<br />

Ziektekosten krijgt u geheel of gedeeltelijk vergoed. Dat gebeurt via de volgende regelingen.<br />

Zorgverzekering (basispakket en aanvullende verzekering)<br />

Algemene wet bijzondere ziektekosten<br />

Wet maatschappelijke ondersteuning<br />

Persoonsgebonden budget<br />

Bijzondere bijstand<br />

Inkomstenbelasting

---

De regelingen kunnen veranderen<br />

De regelingen die we beschrijven, kunnen veranderen. Als u met een van de genoemde<br />

regelingen te maken krijgt, zorg er dan voor dat u beschikt over de meest actuele informatie<br />

over de regeling. Vraag ernaar bij uw zorgverzekeraar of de instantie die de regeling uitvoert.<br />

Zorgverzekering<br />

Vergoeding van ziektekosten<br />

U bent verplicht een verzekering tegen ziektekosten te hebben. Deze verzekering sluit u af bij<br />

de zorgverzekeraar van uw keuze. Elke zorgverzekeraar biedt hetzelfde - wettelijk bepaalde -<br />

basispakket. De premie en voorwaarden verschillen echter per zorgverzekeraar. Een goede<br />

website om zorgverzekeringen met elkaar te vergelijken is www.kiesbeter.nl. Ook de websites<br />

van de zorgverzekeraars zelf geven informatie over het basispakket.<br />

Niet alle medische kosten krijgt u zomaar vergoed. Voor bepaalde medische behandelingen<br />

gelden voorwaarden om deze (gedeeltelijk) vergoed te krijgen. Dit geldt bijvoorbeeld voor<br />

fysiotherapie. Informeer hierover bij uw zorgverzekeraar.<br />

Premie<br />

Iedere verzekerde vanaf 18 jaar betaalt voor het basispakket ongeveer € 1100,-per jaar (2008)<br />

aan de verzekeraar. Dit heet de premie. Daarnaast betaalt u een bedrag dat afhankelijk is van<br />

uw inkomen. Dit bedrag wordt vergoed door uw werkgever (of uitkeringsinstantie), maar u<br />

betaalt over die vergoeding wel inkomstenbelasting.<br />

Voor kinderen tot 18 jaar sluiten de ouders een zorgverzekering af: er is geen premie<br />

verschuldigd.<br />

Eigen-risicoregeling<br />

De no-claimregeling is met ingang van 2008 ingetrokken. Hiervoor is het verplichte eigen-risico<br />

in de plaats gekomen. Iedere verzekerde vanaf 18 jaar betaalt jaarlijks € 150,- van zijn<br />

medische kosten zelf. Dit heet het ‘eigen risico’. Een uitzondering hierop zijn kosten voor de<br />

huisarts, verloskundige zorg en kraamzorg. Deze kosten worden wel volledig vergoed. Ook voor<br />

mondzorg geldt dat deze voor verzekerden tot 22 jaar buiten het verplicht eigen risico vallen.<br />

Mensen met een chronische ziekte of handicap of die langdurig in een AWBZ-instelling<br />

verblijven, ontvangen een financiele comoensatie voor het verplicht eigen risico van € 47,- per<br />

jaar. Dit bedrag wordt uitgekeerd door het Centraal Administratiekantoor (CAK).<br />

Zorgtoeslag<br />

Als uw inkomen onder een bepaalde grens ligt, kunt u een tegemoetkoming krijgen in de kosten<br />

van uw zorgverzekering, een zorgtoeslag. Kijk voor meer informatie op www.toeslagen.nl.<br />

Aanvragen van een zorgverzekering<br />

Zoals gezegd verschillen de vergoedingen en voorwaarden per zorgverzekeraar. U bepaalt zelf<br />

bij welke verzekeraar u zich verzekert. De zorgverzekeraars mogen u niet weigeren voor de<br />

basispakket.<br />

U kunt vergelijkende consumententests raadplegen via de Consumentenbond<br />

(www.consumentenbond.nl). Een andere nuttige website is www.kiesbeter.nl, van het RIVM (van het<br />

Ministerie van VWS). Hier worden service, polissen en premies van Nederlandse zorgverzekeraars<br />

vergeleken. Op de website www.independer.nl kunt u prijzen en polissen vergelijken en direct een<br />

verzekering afsluiten.

---

Betrouwbare informatie krijgt u ook bij Welder (voorheen Breed Platform Verzekerden en Werk):<br />

0900 - 480 03 00 (€ 0,30 pm), www.weldergroep.nl.<br />

Algemene wet bijzondere ziektekosten (AWBZ)<br />

Waarvoor is de AWBZ bedoeld?<br />

De AWBZ is een volksverzekering, dus een verzekering die er voor iedereen in Nederland is en<br />

betaald wordt door de overheid (wel is over de eerste twee belastingschijven premie verschuldigd<br />

van 12,15%). De AWBZ vergoedt ziektekosten die een gewone zorgverzekeraar niet wil vergoeden,<br />

bijvoorbeeld heel hoge kosten of kosten die jarenlang betaald moeten worden.<br />

De AWBZ wordt uitgevoerd via de ‘zorgkantoren’. Kijk op www.zn.nl voor een zorgkantoor bij u<br />

in de buurt.<br />

Wat verzekert de AWBZ?<br />

De zorg die u aanvraagt via de AWBZ is onderverdeeld in zes zorgfuncties:<br />

Persoonlijke verzorging. Bijvoorbeeld: iemand wassen, helpen met douchen, naar de wc<br />

gaan, aankleden of uit bed helpen.<br />

Verpleging. Bijvoorbeeld: het verzorgen van een wond of het geven van injecties en<br />

medicijnen. Voorlichting en advies over hoe u kunt omgaan met uw aandoening, vallen ook<br />

onder verpleging.<br />

Ondersteunende begeleiding bij bezigheden die u thuis of buitenshuis niet meer goed kunt of<br />

als er toezicht nodig is. Bijvoorbeeld: iemand helpen de dag in te vullen, dagopvang of<br />

toezicht bij dementie.<br />

Activerende begeleiding bij het veranderen en verbeteren van uw gedrag of vaardigheden.<br />

Bijvoorbeeld: leren omgaan met de gevolgen van een ziekte of handicap zodat u beter<br />

functioneert of achteruitgang tegen wordt gehouden.<br />

Behandeling gericht op het herstel van de aandoening of handicap of het voorkómen van<br />

verergering van de aandoening of handicap.<br />

Verblijf. Iemand die door een aandoening of handicap niet meer thuis kan wonen, kan in een<br />

AWBZ-instelling worden opgenomen. Het verblijf wordt alleen vergoed als iemand ook in<br />

aanmerking komt voor ten minste een van de andere genoemde zorgfuncties.<br />

Het aanvragen van zorg uit de AWBZ<br />

Om van de AWBZ gebruik te maken, vraagt u bij het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) een<br />

indicatie aan. Dat betekent dat wordt vastgesteld of u in aanmerking komt voor zorg uit de<br />

AWBZ, voor wat voor zorg en op hoeveel zorg u recht hebt. Kijk voor het adres van een CIZ bij<br />

u in de buurt op www.ciz.nl.<br />

PGB<br />

Als u in aanmerking komt voor zorg, kunt u ook kiezen voor een persoonsgebonden budget<br />

(PGB). U krijgt dan geen zorg in natura, maar een geldbedrag waarmee u zelf zorg en<br />

begeleiding kunt inkopen. Het PGB wordt verderop beschreven.<br />

Eigen bijdrage<br />

Voor bepaalde vormen van AWBZ-zorg moet iedereen vanaf 18 jaar zelf een eigen bijdrage<br />

betalen. Hoeveel u moet betalen, hangt af van uw persoonlijke situatie. U kunt uw eigen<br />

bijdrage berekenen op www.cak-bz.nl.<br />

De hoogte van de eigen bijdrage is aan een maximum gebonden. Hoe hoog dit maximum is,<br />

hangt af van uw inkomen. De eigen bijdrage wordt vastgesteld per vier weken door het Centraal<br />

Administratiekantoor Bijzondere Zorgkosten (CAK-BZ).

---

Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)<br />

Wat is de WMO?<br />

De Wmo regelt de vergoeding van voorzieningen die mensen met een beperking helpen om zo<br />

lang mogelijk zelfstandig te blijven wonen en mee te laten doen in de samenleving. De Wmo<br />

wordt uitgevoerd door de gemeente. Deze kan een persoonsgebonden budget (PGB)<br />

toekennen: een geldbedrag waarmee mensen zelf bepaalde zorg kan organiseren. Ook kan<br />

hulp in natura worden gegeven, zoals een rolstoel. Verder kan de gemeente ook kiezen<br />

vooreen financiële bijdrage. De gemeentelijk instantie die de Wmo uitvoert geeft ook informatie<br />

over de hulp die mensen in de gemeente kunnen krijgen.<br />

Wat vergoedt de Wmo?<br />

Indien u door een lichamelijke of geestelijke beperking moeite of moeilijkheden hebt om deel te<br />

nemen aan het dagelijks leven, dan springt de gemeente bij. De gemeente zorgt er dan voor dat<br />

u zich in en om de woning kunt verplaatsen, dat uw huishouden gedaan kan worden, dat u<br />

normaal gebruik kunt maken van uw woonruimte en in staat wordt gesteld uw sociale contacten<br />

te onderhouden. Ook ondersteunt de Wmo zaken als de mantelzorg en het vrijwilligerswerk.<br />

Uitvoering van de Wmo<br />

De gemeente heeft veel ruimte om zelf regels te maken voor het uitvoeren van de Wmo. In een<br />

plattelandsgemeente zijn immers andere voorzieningen nodig dan in een grote stad. Het kan<br />

daarom per gemeente verschillen welke voorzieningen verstrekt worden en hoe dat gebeurt.<br />

Aanvraag<br />

U kunt een Wmo-voorziening aanvragen bij het Wmo-loket in uw gemeente of bij een andere<br />

speciaal daarvoor aangewezen instantie. Uw aanvraag wordt door de gemeente beoordeeld:<br />

hebt u op grond van uw beperkingen inderdaad aanvullende zorg nodig en zo ja, welke<br />

voorziening is dan in uw situatiehet meest geschikt?<br />

Uitkering<br />

Er zijn drie mogelijkheden voor vergoeding van een Wmo-voorziening:<br />

een (eenmalige of periodieke) financiële tegemoetkoming<br />

een uitbetaling in de vorm van een persoonsgebonden budget (PGB)<br />

een verstrekking van een voorziening in natura (bijvoorbeeld een rolstoel).<br />

Eigen bijdrage<br />

De gemeente kan een eigen bijdrage opleggen bij uitbetaling via een PGB en uitbetaling in<br />

natura. Bij een eenmalige financiële bijdrage kan de gemeente bepalen dat u een deel van de<br />

kosten zelf betaalt. Bij de aanschaf van een rolstoel mag de gemeente geen eigen bijdrage of<br />

betaling vragen.<br />

Hoogte van de eigen bijdrage<br />

De hoogte van de eigen bijdrage is afhankelijk van uw inkomen en of u andere eigen bijdragen<br />

betaalt (voor een AWBZ-voorziening). U hoeft niet meer te betalen dan een bepaald maximum.<br />

De regels hiervoor verschillen per gemeente.<br />

Het Centraal Administratie Kantoor Bijzondere Zorgkosten (CAK-BZ) stelt de bedragen vast en<br />

int deze. Voor meer informatie: www.cak-bz.nl.<br />

Voor meer informatie over de Wmo kunt u terecht op de website www.infowmo.nl van het<br />

ministerie van Volksgezondheid, welzijn en sport (VWS). En uiteraard op de website van uw<br />

eigen gemeente.

---

Persoonsgebonden budget<br />

Wat is het?<br />

Een persoongebonden budget (PGB) is een geldbedrag (‘budget’) waarmee bepaalde zorg kan<br />

worden ingekocht. Op die manier kunnen mensen die verzorging, hulp, begeleiding en<br />

logeeropvang nodig heeft, deze zorg zélf organiseren. Let op: een PGB is niet verplicht, u kunt<br />

er voor kiezen.<br />

PGB via de AWBZ, Wmo<br />

U kunt PGB ontvangen voor een aantal voorzieningen uit de Algemene wet bijzondere<br />

ziektekosten (AWBZ) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Dit betekent dat u met<br />

twee persoonsgebonden budgetten te maken kunt krijgen.<br />

PGB via de zorgverzekeraar<br />

Er kan soms ook een PGB worden aangevraagd voor zorg of diensten die u via uw<br />

zorgverzekering vergoed krijgt. Dit geldt voor sommige hulpmiddelen en curatieve GGZ-zorg.<br />

De procedure die u voor deze aanvraag moet volgen, verschilt per zorgverzekeraar. De<br />

verzekeraar beschikt over een reglement waarin de voorwaarden voor het verkrijgen van een<br />

PGB staan opgenomen. We verwijzen u naar uw zorgverzekeraar voor meer informatie.<br />

In deze tekst gaat het verder alleen om AWBZ-zorg.<br />

Hoe vraagt u een PGB aan?<br />

De eerste stap is om een indicatie bij het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ) in uw regio aan te<br />

vragen (zie www.ciz.nl), zoals dat gebruikelijk is bij AWBZ-zorg. Als u een indicatie krijgt, kunt u<br />

kiezen tussen een PGB, zorg in natura of een combinatie. Een keuze voor een PGB betekent<br />

dat het zorgkantoor een budget vaststelt. Dit ontvangt u in voorschotten op uw rekening.<br />

De volgende stap is dat u de zorg daadwerkelijk regelt. Dat betekent dat u een overeenkomst<br />

sluit met een zorgverlener die u zelf uitkiest. Deze betaalt u met uw PGB. Het PGB dat u niet<br />

aan zorg uitgeeft, betaalt u achteraf terug aan het zorgkantoor.<br />

Voor een uitgebreid stappenplan zie www.pgb-plein.nl<br />

Hulp zoeken<br />

Bijzonder aan een PGB is dat u zelf uw hulp regelt. Hoe gebeurt dat in de praktijk?<br />

Er zijn allerlei manieren om een hulpverlener te vinden. U kunt een overeenkomst sluiten met<br />

een zorgverlenende organisatie, zoals een particulier verpleegkundig bureau, een<br />

bemiddelingsbureau of een klussendienst. Het bureau verzorgt dan de hulp. Maar u kunt het<br />

ook echt zelf regelen, bijvoorbeeld door een oproep te plaatsen in een lokale krant, een briefje<br />

op te hangen bij de supermarkt, rond te vragen bij vrienden en bekenden of zij misschien<br />

mensen kennen die u kunnen helpen, enzovoort. Op de website van Per Saldo - de web-site<br />

van mensen met een PBG - kunt u gratis een oproepje plaatsen. Individuele hulpverleners<br />

kunnen daar tegen betaling ook een advertentie plaatsen.<br />

Verantwoording afleggen<br />

U moet geregeld verantwoording afleggen over de besteding van uw PGB. Hoe en wanneer u<br />

dat moet doen, hangt af van de hoogte van uw budget.<br />

U legt verantwoording af door een formulier in te vullen dat u krijgt van het zorgkantoor. U vult<br />

een aantal zaken in: het bedrag dat u hebt uitgegeven per zorgfunctie, de bijkomende kosten

---

voor het vinden van zorgverleners of begeleiders en de bemiddelingskosten voor het vinden<br />

van zorgverleners en begeleiders.<br />

Een keer per jaar geeft u ook aan de Belastingdienst op aan wie precies is uitbetaald. Dit<br />

gebeurt met een formulier dat de Belastingdienst u toestuurt. Op alle formulieren moet het sofinummer<br />

van de ontvanger worden vermeld. Overigens: het PGB geldt niet voor u zelf als<br />

inkomen. U hoeft dus niet méér belasting te betalen. Het PGB heeft ook geen invloed op<br />

inkomensafhankelijke subsidies, zoals huursubsidie of zorgtoeslag.<br />

Eigen bijdrage<br />

Iedereen vanaf achttien jaar in het bezit van een PGB moet zelf een bedrag meebetalen. Dit<br />

bedrag wordt van uw PGB afgetrokken. Het bedrag wordt per vier weken vastgesteld door het<br />

Centraal Administratiekantoor Bijzondere Zorgkosten. Hoe hoog uw eigen bijdrage precies is,<br />

kunt u berekenen via www.cak-bz.nl. Hier vindt u ook meer informatie.<br />

Ondersteuning bij het PGB-beheer<br />

Er is een aantal organisaties die u kunnen helpen bij de ondersteuning van uw PGB-beheer,<br />

zoals Per Saldo.<br />

Budgethoudersvereniging Per Saldo<br />

Per Saldo is een vereniging van en voor mensen met een persoonsgebonden budget. Lid<br />

worden van Per Saldo kan voor € 35,- per jaar als u per automatische incasso betaalt. Wilt u<br />

per acceptgiro betalen, dan kost dat € 2,50 extra. U hebt dan een basislidmaatschap. Als u een<br />

lidmaatschap ‘plus’ afsluit bent u bovendien verzekerd voor juridische bijstand bij bezwaar- en<br />

beroepsprocedures over de indicatiestelling en de toekenning van het PGB. Ook kan Per Saldo<br />

u dan bijstaan bij geschillen over overeenkomsten met hulpverleners en hulpverlenende<br />

instellingen. Het lidmaatschap ‘plus’kost € 55,-per jaar (€ 2,50 extra bij betaling per acceptgiro).<br />

Kijk op de website voor de nadere voorwaarden bij het verlenen van juridische ondersteuning:<br />

www.persaldo.nl<br />

Met een lidmaatschap kunt u gratis informatie en advies verkrijgen via: 030 - 230 40 66 (ma:<br />

10.00 - 17.00 uur, en di t/m do: 9.00 - 17.00 uur). Vragen kunnen ook via de mail worden<br />

gesteld: info@pgb.nl. Als u geen lid bent, belt u: 0900 - 742 48 57 (€ 0,20 pm).<br />

Bijzondere bijstand<br />

Wat is de Bijzondere bijstand?<br />

De Bijzondere bijstand is onderdeel van de Wet werk en bijstand. De Bijzondere bijstand is<br />

bedoeld voor iedereen met een minimuminkomen die door hoge kosten - zoals hoge<br />

ziektekosten - in financiële problemen dreigt te raken.<br />

U kunt aanspraak maken op bijzondere bijstand als u in verband met een ziekte of handicap<br />

(‘bijzonder noodzakelijke’) kosten maakt die niet door een andere regeling vergoed worden. De<br />

wet wordt uitgevoerd door de gemeente. U kunt bij uw gemeente een opsomming krijgen van<br />

‘bijzonder noodzakelijke kosten’ waar u een uitkering voor kunt krijgen.<br />

Bijzonder noodzakelijke kosten<br />

U krijgt alleen Bijzondere bijstand als het om ‘bijzonder noodzakelijke kosten’ gaat: kosten die u<br />

maakt door een bijzondere omstandigheid als een ziekte of handicap. U kunt denken aan een<br />

vergoeding voor bijvoorbeeld slijtage van beddengoed door een langdurig ziektebed, extra<br />

verwarmingskosten, speciale voeding enzovoort.<br />

De Wet werk en bijstand geeft een opsomming van bijzonder noodzakelijke kosten waarvoor u<br />

een uitkering kunt krijgen. Informeer bij uw gemeente.

---

Aanvragen van Bijzondere bijstand<br />

Als u aanspraak wilt maken op Bijzondere bijstand kunt u een aanvraag doen bij uw gemeente.<br />

De gemeente kan de aanvraag zelf behandelen of deze uitbesteden aan een andere instantie,<br />

bijvoorbeeld het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI).<br />

Hoeveel bijstand krijgt u?<br />

Of u bijstand krijgt en hoeveel dit is, is afhankelijk van uw inkomen en uw eventuele vermogen.<br />

Uw eigen gemeente of het CWI kunnen u meer vertellen over de mogelijkheden en<br />

inkomensvoorwaarden.<br />

Drempelbedrag<br />

Er is een ondergrens aan de kosten waarvoor u bijstand kunt aanvragen: € 115,- per jaar.<br />

Blijven de kosten beneden dat bedrag, dan is geen bijstand mogelijk.<br />

Voor meer informatie kunt u ook deskundig advies vragen aan een medewerker van een MEEorganisatie<br />

(www.mee.nl) of een sociaal raadslid (zie de Gouden Gids of het telefoonboek). Als<br />

u lid bent van een vakbond kunt u daar ook terecht voor advies.<br />

Steeds meer gemeenten zijn aangesloten bij de internetsite www.berekenuwrecht.nl. Daar kunt<br />

u bekijken welke inkomensondersteunende regelingen er per gemeente zijn en waar u voor in<br />

aanmerking komt.<br />

Inkomstenbelasting<br />

Belastingaftrek<br />

Bepaalde ziektekosten mag u van uw belastbaar inkomen aftrekken. Het bedrag dat u aan<br />

belasting betaalt, gaat daarmee omlaag. Mensen met een chronische ziekte of handicap komen<br />

vaak in aanmerking voor deze belastingaftrek.<br />

Belastingaftrek betekent dat u een bepaald bedrag van uw inkomen mag aftrekken. Het bedrag dat<br />

u aan belasting betaalt, gaat daarmee omlaag. Daarmee gaan ook uw eigen bijdragen omlaag.<br />

Bovendien kunt u daardoor in aanmerking komen voor een aantal inkomensafhankelijke subsidies<br />

(huursubsidie, zorgtoeslag).<br />

Let op: de regeling gaat veranderen<br />

De aftrekpost buitengewone uitgaven zal per 1 januari 2009 veranderen. In aanvulling hierop<br />

komt er een systeem van compensatiemaatregelen voor kosten in verband met zorg. Hoe deze<br />

regeling er precies uit gaat zien is op moment van schrijven nog niet helemaal duidelijk.<br />

Aftrekpost ‘buitengewone uitgaven’<br />

Mensen met een chronische ziekte of handicap mogen kosten aftrekken die verband houden<br />

met hun aandoening en die geen enkele andere instantie vergoedt. Dit zijn ‘buitengewone<br />

uitgaven’. De aftrek geldt ook voor kosten die zijn gemaakt vanwege de ziekte of handicap van<br />

een ander, bijvoorbeeld een partner of kind.<br />

De inkomensdrempel<br />

Buitengewone uitgaven zijn alleen aftrekbaar boven een bepaalde inkomensgrens, de drempel.<br />

De hoogte van dit bedrag hangt af van uw eigen inkomen en dat van een eventuele fiscale<br />

partner. Zie www.belastingdienst.nl of bel 0800 - 0543.

---

Extra aftrek<br />

Behalve de hiervoor genoemde aftrek buitengewone uitgaven zijn er nog enkele extra<br />

aftrekposten: de arbeidsongeschiktheidsaftrek, het chronisch ziekenforfait en de<br />

ouderdomsaftrek. Zie www.belastingdienst.nl of bel 0800 - 0543.<br />

Zorgtoeslag<br />

U hebt onder bepaalde voorwaarden recht op zorgtoeslag, een tegemoetkoming in de<br />

ziektekostenpremie. U moet de toeslag zelf aanvragen. Zie www. belastingdienst.nl of<br />

www.toeslagen.nl. Op de laatstgenoemde site kunt u een proefberekening maken.<br />

Tegemoetkomingsregeling<br />

De Tegemoetkomingsregeling bepaalt dat u ook belastinggeld terug kunt krijgen als uw<br />

inkomen zo laag is dat u niet of nauwelijks belasting betaalt. Voor meer informatie hierover kunt<br />

u terecht bij de Belastingdienst (0800 - 0543, www.belastingdienst.nl).<br />

Verzekeringen<br />

Bij een levensverzekering is soms een medische keuring nodig<br />

In de wet op de medische keuringen is vastgelegd dat er geen keuring mag plaats vinden voor<br />

verzekeringen minder dan € 136.134,-. Dit geldt ook voor het afsluiten van een hypotheek.<br />

Als u een levensverzekering aanvraagt voor meer dan € 136.134,- kan u medisch worden<br />

gekeurd. Deze keuring wordt door de eigen huisarts of een andere arts gedaan, afhankelijk van<br />

de levensverzekeraar. De levensverzekeraar vraagt meestal aan de huisarts een machtiging<br />

waarmee inlichtingen kunnen worden ingewonnen bij de medisch specialist. Hiervoor is uw<br />

toestemming nodig. Bij dit onderzoek wordt onder meer gekeken naar de bloedglucosewaarde,<br />

het aantal hypo’s en hypers, eventuele complicaties enzovoort.<br />

Over het algemeen worden mensen met <strong>diabetes</strong> niet behandeld zoals ieder ander. Soms moet<br />

iemand een hogere premie betalen of komt hij helemaal niet in aanmerking. Laat u daarom<br />

vooraf goed informeren door en over verschillende verzekeraars. U kunt onder meer terecht bij<br />

de Diabeteslijn van de DVN: 033 - 463 05 66.<br />

Bij een reisverzekering kunnen bijzondere voorwaarden gelden<br />

Het afsluiten van een reisverzekering levert soms problemen op. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren<br />

als in de polisvoorwaarden (de kleine lettertjes!) staat dat er niet betaald zal worden als er<br />

sprake van ‘een voorzienbaar risico’. Anders gezegd, als er op vakantie door de <strong>diabetes</strong> iets<br />

gebeurt en u hierdoor extra kosten hebt gemaakt, kan de reisverzekering beslissen om deze<br />

kosten niet te vergoeden. U wist immers dat u <strong>diabetes</strong> hebt. De extra kosten waren daarom te<br />

voorzien (een ‘voorzienbaar risico’). Informeer eventueel vóór het afsluiten van een<br />

reisverzekering hoe de reisverzekeraar hiermee omgaat. U kunt bij de DVN ook een reis- en<br />

annuleringsverzekering afsluiten. U kunt hiervoor informatie krijgen bij de Klantenservice: 033 -<br />

463 05 66.<br />

Bij een uitvaartverzekering kunnen medische gegevens een rol spelen<br />

Als u een uitvaartverzekering aanvraagt, moet u op een formulier vragen over uw gezondheid<br />

invullen. Soms vraagt de verzekeraar aan de huisarts een machtiging waarmee informatie kan<br />

worden opgevraagd bij de medisch specialist. Dit kan alleen als u hiervoor toestemming geeft.<br />

Op basis van de medische gegevens beslist de verzekeraar of u een uitvaartverzekering kunt<br />

afsluiten. Hierbij zijn grote verschillen tussen verzekeraars. Soms kunt u gewoon een<br />

uitvaartverzekering krijgen, maar soms moet u een hogere premie betalen of wordt u geweigerd.

---

Laat u daarom vooraf goed informeren bij verschillende verzekeraars. U kunt voor meer<br />

informatie ook terecht bij de Diabeteslijn: 033 - 463 05 66.<br />

Rechtsbijstandverzekering via de DVN<br />

Bij het afsluiten van een rechtsbijstandverzekering kan iemand met <strong>diabetes</strong> ook problemen<br />

tegenkomen. U kunt bij de DVN een rechtshulpverzekering afsluiten. U hebt daarbij de keuze uit<br />

drie verzekeringsvormen. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met de Diabeteslijn:<br />

033 - 463 05 66.<br />

26. Praktische gevolgen<br />

Samenvatting<br />

Autorijden mag alleen als u ‘rij geschikt’ bent. Dit betekent dat u medisch en psychisch in staat<br />

bent auto te rijden. Dit geldt voor iedereen. Voor mensen met <strong>diabetes</strong> kan de rijgeschiktheid<br />

een probleem zijn, onder meer omdat tijdens het autorijden een hypo kan optreden. Als uw<br />

bloedglucose goed is gereguleerd, zult u doorgaans wel rijgeschikt worden verklaard.<br />

Met <strong>diabetes</strong> kunt u natuurlijk op vakantie, maar sommige dingen liggen net iets anders.<br />

Voorbeelden zijn: het meenemen van insuline, vaccinaties en buitenlands eten.<br />

Uitgaan is geen groot probleem voor mensen met <strong>diabetes</strong>. Soms moeten zij met hun <strong>diabetes</strong><br />

rekening houden, bijvoorbeeld als ze uit eten gaan of alcohol drinken. Drugs kunnen een grote<br />

invloed op de bloedglucose hebben.<br />

Autorijden<br />

Als u uw rijbewijs wilt halen<br />

Iedereen die een rijbewijs aanvraagt moet eerst ‘rijgeschikt’ worden verklaard. Dit gebeurt door<br />

het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen, het CBR. Bij rijgeschiktheid gaat het er niet om of<br />

u goed kunt rijden (de rijvaardigheid), maar of u lichamelijk en geestelijk geschikt bent om veilig<br />

in een auto te rijden.<br />

Voor mensen met <strong>diabetes</strong> geldt meestal: als u de bloedglucose goed reguleert, wordt u<br />

rijgeschikt verklaard. Wel is het meestal zo, dat u de verklaring van rijgeschiktheid voor een<br />

beperkte tijd krijgt, meestal voor vijf jaar en maximaal tien jaar. Daarna moet u opnieuw<br />

rijgeschikt worden verklaard.<br />

Rijgeschiktheid: de procedure<br />

Het onderzoek naar de rijgeschiktheid gaat volgens officiële richtlijnen, de Regeling Eisen<br />

Geschiktheid.<br />

U vult een zogenaamde Eigen Verklaring in en stuurt deze op naar het CBR-kantoor in uw<br />

regio.<br />

Op basis van deze verklaring krijgt u al dan niet een verklaring van geschiktheid.<br />

Het aanvragen van een verklaring van rijgeschiktheid: de Eigen Verklaring<br />

Een verklaring van geschiktheid vraagt u aan bij het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen<br />

(het CBR). Dit doet u met een Eigen Verklaring, een formulier met<br />

vragen over de gezondheid en het functioneren. Dit formulier is te koop op het<br />

gemeentehuis, bij de ANWB, bij het CBR en meestal ook bij de rijschool. De kosten zijn per<br />

gemeente verschillend.<br />

Een aantal vragen van de Eigen Verklaring gaat over <strong>diabetes</strong>. Als u deze vragen niet eerlijk<br />

beantwoordt, loopt u kans dat de verzekering niets vergoedt als u een ongeluk krijgt, óók als

---

het niet uw schuld was!<br />

Als u één of meer van deze vragen met ja beantwoord, moet een arts nadere informatie over<br />

uw <strong>diabetes</strong> geven, onder meer hoe lang u al <strong>diabetes</strong> hebt en hoe u wordt behandeld.<br />

U stuurt de Eigen Verklaring daarna naar het CBR-kantoor in uw regio. Het adres kunt u<br />

krijgen bij het hoofdkantoor van het CBR: 070 - 394 53 80.<br />

Hoe wordt uw rijgeschiktheid beoordeeld?<br />

Op basis van de Eigen Verklaring beoordeelt het CBR of u rijgeschikt bent. Als u geschikt bent,<br />

krijgt u een rijbewijs. Dit rijbewijs is voor mensen met <strong>diabetes</strong> maximaal tien jaar geldig; daarna<br />

moet opnieuw een Eigen Verklaring worden ingevuld. Vanaf 70 jaar is trouwens iedereen<br />

verplicht elke vijf jaar een Eigen Verklaring in te dienen voor verlenging van het rijbewijs, of<br />

iemand nou <strong>diabetes</strong> heeft of niet.<br />

Het komt voor dat het CBR een onderzoek van een oogarts vraagt, bijvoorbeeld als u lang uw<br />

ogen niet hebt laten controleren. De oogarts wordt dan ook gevraagd of u het rijbewijs voor de<br />

maximale termijn van vijf jaar kunt krijgen.<br />

Voordat u gaat lessen kunt u uw rijgeschiktheid al laten beoordelen<br />

U kunt uw rijgeschiktheid ook laten beoordelen vóórdat u rijlessen gaat nemen. U doet dit door<br />

van tevoren een Eigen Verklaring op te sturen naar het CBR-kantoor in uw regio. Aan de<br />

voorzijde hiervan zet u ‘INFORMATIE’. Door eerst uw rijgeschiktheid te laten beoordelen, kunt u<br />

teleurstelling achteraf en onnodige kosten voorkómen.<br />

Als u al een rijbewijs hebt: opnieuw uw rijgeschiktheid laten beoordelen<br />

Het kan zijn dat u vóór de <strong>diabetes</strong> al een rijbewijs had. Het is dan aan te raden opnieuw een<br />

Eigen Verklaring in te vullen, zodat uw rijgeschiktheid wordt beoordeeld. Dit kost wel geld,<br />

onder meer voor de verklaring zelf. Maar u loopt dan niet het risico dat een verzekering weigert<br />

uit te keren als u betrokken raakt bij een ongeluk. U kunt ook bij uw verzekeraar aangeven dat u<br />

<strong>diabetes</strong> hebt en navragen hoe zij hier in geval van een ongeluk mee omgaan. Laat dit wel op<br />

schrift bevestigen om latere problemen te voorkomen!<br />

Rijbewijs voor vrachtwagens en bussen (rijbewijs D)<br />

In zeer uitzonderlijke gevallen komt iemand in aanmerking voor het halen van rijbewijs D of het<br />

‘groot rijbewijs’. Zie daarvoor www.cbr.nl.<br />

Een hypo tijdens het autorijden kan gevaarlijk zijn<br />

Een hypo tijdens het rijden is altijd gevaarlijk, voor uzelf, maar ook voor anderen. Om het rijden<br />

zo veilig mogelijk te maken geven we enkele tips:<br />

Test voordat u gaat rijden altijd uw bloedglucose, zeker als u lang gaat rijden. Lange ritten<br />

kosten veel energie!<br />

Als uw bloedglucose aan de lage kant is, eet dan iets voordat u gaat rijden. Doe dit alleen als<br />

uw bloedglucose laag is, dus niet standaard. Rijd verder nooit lang achter elkaar zonder<br />

tussendoor iets te eten.<br />

Bewaar in de auto wat druivensuiker, een snack, zoet drinken (met echte suiker!) of een<br />

vrucht.<br />

Als u tijdens het rijden merkt dat u een hypo krijgt, of wanneer u denkt dat u een hypo krijgt,<br />

moet u meteen stoppen. Dat geldt ook als stoppen moeilijk is, bijvoorbeeld langs de snelweg.<br />

Meer informatie<br />

Bedenk dat allerlei regelingen vaak veranderen, dus probeer altijd actuele informatie te krijgen<br />

als u met een regeling te maken krijgt. U kunt hellen met de DVN (033 - 463 05 66) of met het<br />

hoofdkantoor van het CBR: 070 - 394 53 80.

---

Vakantie<br />

Breng uw reisgenoten op de hoogte van uw <strong>diabetes</strong><br />

Als u reist met mensen die niet weten dat u <strong>diabetes</strong> hebt, is het aan te raden deze mensen op<br />

de hoogte te brengen en ze uit te leggen wat ze kunnen doen als u een hypo of andere<br />

ontregeling krijgt.<br />

Diabeteslijn<br />

U kunt het telefoonnummer van de Diabeteslijn meenemen. Als u in het bui tenland verblijft is<br />

het telefoonnummer +31 33 463 05 66 en in Nederland 033 - 463 05 66. Dit telefoonnummer is<br />

dag en nacht bereikbaar. U krijgt hier geen arts aan de lijn, maar wel mensen die zelf ervaring<br />

hebben met <strong>diabetes</strong> Als u medische adviezen nodig hebt, kunt u uw eigen huisarts of medisch<br />

spe cialist bellen.<br />

Diabetes-setje<br />

Om er zeker van te zijn dat u altijd de juiste spullen bij u hebt, wordt aangeraden altijd een<br />

<strong>diabetes</strong>-setje bij u te hebben. Zo’n setje bestaat uit:<br />

insuline of tabletten<br />

glucagon<br />

recept met de stofnaam (‘generieke naam’)<br />

injectiemateriaal<br />

materiaal voor zelfcontrole<br />

druivensuiker, een vrucht of een blikje frisdrank (géén ‘light’)<br />

Om helemaal zeker te zijn kunt u twee setjes meenemen en deze over de handbagage van u<br />

en uw reisgenoten verdelen. U hebt dan altijd in elk geval één setje, ook als er een koffer of tas<br />

wegraakt.<br />

Neem eventueel extra medicijnen mee<br />

Soms kan het handig zijn extra tabletten of insuline mee te nemen. Niet alle merken tabletten<br />

en insulines zijn overal verkrijgbaar. Of een medicijn op uw vakantiebestemming te verkrijgen is<br />

kunt u informeren bij uw apotheker.<br />

Insuline moet koel worden bewaard, maar mag niet bevriezen<br />

De insuline kan in warme landen minder lang bewaard blijven nadat een patroon is aangeprikt.<br />

Na ongeveer drie weken moet de insuline worden weggegooid, ook als het flesje of het patroon<br />

nog niet leeg is. Bovendien is de kans op besmetting in warme landen groter, zelfs als u steeds<br />

met alcohol desinfecteert.<br />

Als u gaat vliegen, kunt u insuline en glucagon het beste meenemen in de handbagage.<br />

Bij wintersport kan de insuline bevriezen (bevroren insuline verliest zijn werking). Ook de<br />

bloedglucosemeter kan minder goed gaan werken door de kou. Om dat te voorkómen kunt u de<br />

insuline en de bloedglucosemeter bijvoorbeeld tegen uw lichaam dragen.<br />

Vaccinaties: overleg met uw arts<br />

Voor sommige landen hebt u vaccinaties nodig: injecties om te voorkomen dat u tropische<br />

ziekten oploopt. U kunt deze meestal zonder bezwaar nemen. Overleg wel altijd met uw arts;<br />

soms kunt u tijdelijk ontregeld raken.

---

Neem een recept en informatie over de behandeling mee<br />

Recept<br />

Neem een recept van de arts (eventueel Engelstalig) mee voor de benodigde medicijnen.<br />

Diabetespas<br />

Vraag aan uw arts een doktersverklaring of vermelding in uw<strong>diabetes</strong>pas waarin staat dat u<br />

<strong>diabetes</strong> hebt en welke medicijnen u gebruikt. Hiermee kunnen problemen bij de douane<br />

worden voorkomen, bijvoorbeeld in verband met het in het bezit hebben van insuline en<br />

tabletten. De <strong>diabetes</strong>pas biedt verder een handig overzicht voor alle betrokkenen bij uw<br />

behandeling: in de pas staat informatie over uw behandeling, bijvoorbeeld welke controles de<br />

arts uit moet voeren om complicaties vroegtijdig op te sporen. Verder is er veel ruimte voor het<br />

noteren van afspraken, streefwaarden voor onder andere het gewicht en de bloeddruk, en de<br />

uitslagen van controles.<br />

Als u in het buitenland op vakantie gaat is het belangrijk om te weten dat de <strong>diabetes</strong>pas alleen<br />

in het Nederlands uitgegeven wordt. Achterin staat wel een Engelstalige verklaring waarin staat<br />

dat u <strong>diabetes</strong> hebt en hiervoor injectienaalden gebruikt. Vraag uw arts hier een handtekening<br />

onder te zetten. De <strong>diabetes</strong>pas is verkrijgbaar via de DVN (www.dvn.nl, 033 - 463 05 66) of bij<br />

uw apotheek.<br />

Geneesmiddelen paspoort<br />

U kunt bij uw apotheek ook een geneesmiddelenpaspoort vragen. Dit is een overzicht van alle<br />

medicijnen die u bij uw apotheek gekocht hebt. Als u naar het buitenland gaat kunt u vragen of<br />

het geneesmiddelenpaspoort in het Engels opgesteld kan worden.<br />

Identiteitskaart<br />

Het kan nuttig zijn een identiteitskaart bij u te dragen. Op de kaart staat dat u <strong>diabetes</strong> hebt en<br />

insuline, tabletten of een insulinepomp gebruikt, en wat in een noodgeval moet gebeuren. U vult<br />

zelf uw naam, adres, de naam van uw huisarts en een paar medische gegevens in. De<br />

identiteitskaart is verkrijgbaar via de DVN: www.dvn.nl of 033 - 463 05 66.<br />

Witte Kruis Alarmpenning<br />

U kunt ook terecht bij de Stichting Witte Kruis, een organisatie die een systeem heeft opgezet<br />

voor spoedeisende hulp, de Witte Kruis Alarmpenning. Wie lid wordt van deze organisatie, krijgt<br />

een penning die aan de pols of om de hals kan worden gedragen. Hierop staat belangrijke<br />

informatie, bijvoorbeeld dat u <strong>diabetes</strong> hebt. Bovendien staat er een alarmnummer op<br />

gegraveerd, dat 24 uur per dag bereikbaar is en waar meer informatie te krijgen is over u, uw<br />

<strong>diabetes</strong> en eventueel te nemen maatregelen. Op die manier kan snel worden ingegrepen op<br />

basis van de juiste gegevens. U kunt zich schriftelijk aanmelden. Leden van de DVN krijgen<br />

korting. Een aanmeldingsformulier kunt u aanvragen via 070 - 370 66 77.<br />

Zorg op vakantie<br />

Sommige zorgverleners kunnen uw gegevens met u delen via een beveiligd internetdossier. Uw<br />

gegevens kunt u dan overal ter wereld inzien via het internet. Ook kunt u via dit elektronisch<br />

dossier contact opnemen met uw eigen zorgverleners. Het dossier is beveiligd met een<br />

wachtwoord. Vraag uw (huis) arts of zorgverzekeraar naar de mogelijkheden.<br />

Bij tijdverschillen (vliegen): de behandeling aanpassen<br />

Als u ver weg gaat, krijgt u te maken met tijdverschillen. Met landen als de Verenigde Staten,<br />

Mexico en Thailand of Indonesië bestaan grote tij dverschillen. Hierdoor moet u de behandeling<br />

aanpassen en wat vaker uw bloedglucose controleren.

---

Als u er niet zeker van bent hoe u dit het beste kunt doen, kunt u advies vragen aan de arts of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

“Ik ben twee weken geleden teruggekomen van een maand vakantie in Indonesië. Het was<br />

een oud plan om daar een keer naar toe te gaan, omdat mijn vrouw er geboren is. In<br />

Yogyakarta. Maar we stelden het steeds uit, toch omdat we bang waren dat het met mijn<br />

<strong>diabetes</strong> te moeilijk zou zijn. Maar op een gegeven moment dacht ik: ik kan het wel blijven<br />

uitstellen, maar dan kom ik er nóóit... En dat zou toch zonde zijn. Ja, het viel reuze mee, echt<br />

honderd procent. Uiteindelijk heb ik niet eens veel voorzorgsmaatregelen genomen. Gewoon,<br />

een keertje praten met de arts, wat extra spullen en medicijnen mee en verder gewoon een<br />

beetje verstandig zijn. Oh ja, en van onze zoon kregen we een GSM-telefoon mee, omdat je<br />

daarmee overal kunt bellen. Die hebben we één keer gebruikt, om mijn dochter te feliciteren<br />

die net in die periode jarig was. Er is eigenlijk veel van me afgevallen. We zijn zelfs al weer<br />

plannen aan het maken om nog een keer te gaan. En ik wil ook heel graag een keer naar<br />

Rusland. Moskou, Sint Petersburg. Daar kan ik nu zonder zorgen over dromen...”<br />

Eten op vakantie<br />

Op een vakantie eet u vaak anders dan thuis, bijvoorbeeld op andere tijden, onregelmatiger, wat<br />

meer dan anders en andere soorten voedsel. Ook andere gewoonten en omstandigheden kunnen<br />

veranderen. Bijvoorbeeld: u beweegt meer of minder, het is veel warmer dan thuis enzovoort.<br />

Pas in overleg met de arts, de diëtist of de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige uw behandeling hierop aan.<br />

“Ik heb een keer een hypo gehad, in een dancing in Spanje. Ik had wat gedronken, misschien<br />

kwam het daardoor, of door de warmte. Ik weet het eigenlijk niet... Maar ach, het verschilde<br />

niet echt van een hypo hier in Nederland. Mijn man weet precies wat hij moet doen, dus echt<br />

problemen leverde het niet op. Het was wel wat vervelend, omdat het in een dancing<br />

gebeurde: allemaal mensen om je heen, herrie, die lichten... Volgende keer ga ik gewoon<br />

weer op vakantie, en ook weer lekker dansen als ik daar zin in heb.”<br />

Uitjes<br />

Uit eten gaan: pas eventueel uw behandeling aan<br />

Als u uit eten gaat zult u meestal wat later eten dan normaal. Vaak is het mogelijk dit op te<br />

vangen door uw behandeling iets aan te passen. Overleg met uw arts, de diëtist of<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige wat u in zo’n geval kunt doen.<br />

Laat uitgaan: pas eventueel uw behandeling aan<br />

Als u uitgaat wordt het vaak wat later dan normaal. Ook dit kan vaak worden opgevangen door<br />

uw behandeling iets aan te passen. Overleg met uw arts of <strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Beperk uw alcoholgebruik<br />

Diabetes hoeft geen bezwaar te zijn om alcohol te drinken. Overmatig alcoholgebruik zal echter<br />

wel problemen opleveren. Het is daarom aan te raden om uw alcoholgebruik binnen de perken<br />

te houden. Vrouwen wordt aangeraden maximaal één glas en mannen maximaal twee glazen<br />

op een dag te drinken. Maar: drink niet iedere dag alcohol.<br />

Bij overgewicht kunt u beter proberen uw alcoholgebruik zo beperkt mogelijk te houden. Alcohol<br />

bevat veel calorieën, waardoor u kunt aankomen. Bovendien kan uw bloeddruk en<br />

cholesterolgehalte (verder) stijgen. Uw kans op hart- en vaatziekten wordt daardoor groter.<br />

Praktische gevolgen

---

Drugs leveren door uw <strong>diabetes</strong> extra risico’s op<br />

Voor mensen met <strong>diabetes</strong> levert het gebruik van drugs extra risico’s op. Als u drugs gebruikt<br />

kunt u met enkele zaken rekening houden:<br />

Door de drugs zult u een hypo misschien niet meer opmerken. Op een feest waar meer<br />

mensen drugs gebruiken, is de kans groot dat ook anderen de hypo niet opmerken.<br />

Marihuana (hasj, weed) geeft een hongergevoel. Als u hierdoor meer gaat eten dan normaal<br />

zal uw bloedglucose hoger worden. U loopt dan het risico van een hyper.<br />

Cocaïne, XTC en speed werken direct op de stofwisseling. Als u deze drugs hebt gebruikt is<br />

het net alsof u een eind hebt hardgelopen. Dat betekent dat uw lichaam meer gaat<br />

verbranden en uw glucosewaarden ontregeld raken. Cocaïne kan daarnaast de bloeddruk<br />

verhogen en ook de kans op hart- en vaatproblemen vergroten.<br />

Sauna en een warm bad: let op met injecteren<br />

In een sauna of warm bad wordt de temperatuur van uw huid veel hoger. Hierdoor wordt<br />

insuline na het injecteren sneller aan het bloed afgegeven. Soms loopt u daardoor het risico van<br />

een hypo. Bijvoorbeeld: als u vrij snel na het injecteren van kortwerkende insuline een warm<br />

bad of sauna neemt. U kunt dit voorkómen door ervoor te zorgen dat ertussen de injectie en<br />

een sauna of warm bad voldoende tijd zit. Hoeveel tijd dit is hangt af van de soort insuline die u<br />

gebruikt; u kunt eventueel zelf uw bloedglucose controleren.<br />

27. Organisaties: steun<br />

De Diabetesvereniging Nederland is de Nederlandse patiëntenorganisatie voor mensen met<br />

<strong>diabetes</strong> en hun naasten. De DVN is ook een organisatie ván mensen met <strong>diabetes</strong>. De DVN<br />

geeft informatie over <strong>diabetes</strong> en leert mensen met hun <strong>diabetes</strong> omgaan, ook als het gaat om<br />

zelfcontrole en zelfregulatie. Verder kunt u via de DVN in contact komen met andere mensen<br />

met <strong>diabetes</strong> en hun naasten.<br />

Behalve de DVN is het Diabetes Fonds actief. Dit zamelt geld in voor, onder meer; het<br />

wetenschappelijk onderzoek naar <strong>diabetes</strong>.<br />

Diabetesvereniging Nederland<br />

Hulp en steun<br />

Het maakt niet uit of u pas of al langere tijd <strong>diabetes</strong> hebt: de nieuwste informatie over <strong>diabetes</strong><br />

is onmisbaar en belangrijk. Informatie die u nodig hebt om te leven zonder al te veel<br />

beperkingen door uw <strong>diabetes</strong>. Informatie over het zoveel mogelijk voorkomen van<br />

complicaties. Over de veranderingen in uw omgang met <strong>diabetes</strong> in de loop der jaren. U staat<br />

er niet alleen voor als u wilt leren omgaan met uw <strong>diabetes</strong>. Bij de Diabetesvereniging<br />

Nederland kunt u op een makkelijke manier aan begrijpelijke, betrouwbare en praktische<br />

informatie komen. En ook voor een luisterend oor of voor vragen in noodsituaties kunt u terecht<br />

bij de Diabetesvereniging. Bovendien kunt u via de vereniging gebruik maken van een<br />

collectieve zorgverzekering en diverse andere verzekeringen.<br />

Op zoek naar informatie?<br />

De Diabetesvereniging biedt u onafhankelijke informatie over <strong>diabetes</strong>, welk <strong>type</strong> u ook hebt. Voor<br />

alle vragen kunt u terecht bij de Diabeteslijn 033 - 463 05 66, info@dvn.nl. De Diabeteslijn is voor<br />

leden 24 uur per dag, zeven dagen in de week bereikbaar (‘s nachts alleen voor noodgevallen). Bij<br />

de Diabeteslijn kunt u vragen stellen over uw <strong>diabetes</strong>, kunt u folders of ander informatiemateriaal<br />

bestellen, kunt u zich opgeven voor een cursus of activiteit, aanmelden als lid of vragen stellen over<br />

uw lidmaatschap. De Diabetesvereniging heeft een bijzonder uitgebreid cursuspakket. Er zijn

---

landelijke en lokale/regionale cursussen. Niet-leden kunnen de Diabeteslijn een beperkt aantal keer<br />

bellen van maandag t/m vrijdag, van 09.00 - 17.00 uur.<br />

“In het begin heb ik alle informatie gelezen die er maar te vinden was. Alles wilde ik weten. Ik<br />

heb m’n arts de kop gek gevraagd, de bibliotheek platgelopen en zelfs leren internetten,<br />

omdat ik had gehoord dat daar veel informatie te vinden is. En uiteraard ben ik lid geworden<br />

van de DVN. In het begin belde ik heel vaak de Diabeteslijn. Ze leerden me daar al snel<br />

kennen, maar verbaasd waren ze geloof ik niet. Kennelijk zijn er meer mensen zoals ik.”<br />

Diabc<br />

Maandelijks krijgt u het <strong>diabetes</strong>magazine Diabc met persoonlijke ervaringen, vragen en<br />

verhalen, het laatste nieuws over onderzoek naar <strong>diabetes</strong> en politieke en maatschappelijke<br />

ontwikkelingen die belangrijk zijn voor mensen met <strong>diabetes</strong>. Komt er een nieuw medicijn, een<br />

nieuwe insulinepomp, insulinepen of bloedglucosemeter op de markt? Wat is de kwaliteit van de<br />

<strong>diabetes</strong>zorg in uw regio? U leest erover in Diabc. Ook het groeiende aanbod van producten en<br />

diensten van de DVN, cursussen, themadagen en activiteiten ontbreken niet. Door alle<br />

informatie wordt u zelf deskundige op het gebied van uw eigen <strong>diabetes</strong>. Dat is wel zo handig<br />

tijdens afspraken met uw behandelaar. Diabc is exclusief voor leden en donateurs.<br />

SugarKids<br />

SugarKids is er speciaal voor kinderen van 6 tot en met 13 jaar. Dit vrolijke tijdschrift wordt vier<br />

keer per jaar met Diabc meegestuurd.<br />

Diabetes Actiefkrant<br />

De Diabetes Actiefkrant verschijnt vier keer per jaar in maart, juni, september en december. De<br />

krant geeft een overzicht van de landelijke én regionale/lokale activiteiten en cursussen van de<br />

DVN. U vindt er alle activiteiten en cursussen op een overzichtelijke manier in terug met goede<br />

achtergrond- en ervaringsartikelen.<br />

Internet<br />

Op internet kunt u heel veel over <strong>diabetes</strong> vinden. Maar gaat het u om informatie die zeker<br />

betrouwbaar is? Dan moet u bij de Diabetesvereniging zijn. De DVN heeft drie informatieve en<br />

interactieve websites: www.dvn.nl, www. sugar.nl en www.sugarkids.nl. Een deel van de<br />

website www.dvn.nl is exclusief toegankelijk voor leden. Praktische en begrijpelijke informatie<br />

voor uw dagelijks leven met <strong>diabetes</strong> kunt u bij ons krijgen via cursussen, folders, brochures en<br />

boeken. Een overzicht staat op www.dvn.nl en in de brochure Diabetes. Wat wilt u weten?<br />

Op zoek naar persoonlijk contact?<br />

Als u het prettig vindt om een persoonlijk antwoord op uw vragen te krijgen, kunt u terecht bij<br />

mensen met <strong>diabetes</strong> die heel veel ervaring hebben. Zij zijn volledig op de hoogte van alle<br />

ontwikkelingen op het gebied van <strong>diabetes</strong>. Daarvoor kunt u 24 uur per dag (‘s nachts alleen in<br />

noodgevallen) bellen naar de Diabeteslijn: 033 - 463 05 66. Ook kunt u terecht bij één van de<br />

Diabetes Informatieposten bij u in de buurt. Er zijn er 300, verspreid over het hele land.<br />

Afdelingen<br />

De DVN heeft 76 afdelingen, verspreid over het land. Elk lid wordt ingedeeld bij een afdeling en<br />

krijgt uitnodigingen voor afdelingsactiviteiten. De vereniging heeft een Centraal Bureau in<br />

Leusden, waar zo’n 45 mensen werken die de vrijwilligers ondersteunen. De DVN heeft diverse<br />

landelijke werkgroepen, onder meer voor (ouders met) kinderen, jongeren en senioren. De<br />

werkgroepen organiseren activiteiten als de Stranddag en educatieve weekenden en -weken.<br />

Niet minder dan duizend vrijwilligers maken het werk van de DVN mogelijk.

---

Lid worden<br />

Word nu lid van de Diabetesvereniging Nederland. Bijna 60.000 mensen gingen u voor. De<br />

Diabetesvereniging Nederland is de grootste patiëntenvereniging van ons land en dat is<br />

belangrijk. Het grote aantal leden maakt het mogelijk dat wij ook u van betrouwbare informatie<br />

kunnen voorzien en dat wij uw belangen kunnen behartigen bij onder meer verzekeraars en de<br />

overheid. Dat heeft er bijvoorbeeld in 2007 toe geleid dat eindelijk ook mensen met <strong>diabetes</strong> die<br />

geen insuline gebruiken, teststrips vergoed krijgen.<br />

Als lid krijgt u onder meer een informatiepakket, elf keer per jaar het <strong>diabetes</strong>tijdschrift Diabc,<br />

vier keer per jaar de Diabetes Actiefkrant, toegang tot het besloten ledengedeelte van<br />

www.dvn.nl, hoge kortingen op brochures en boeken, uitnodigingen voor<br />

afdelingsbijeenkomsten, de mogelijkheid tot het volgen van DVN-cursussen en -activiteiten, de<br />

mogelijkheid tot het afsluiten verzekeringen en de mogelijkheid om makkelijk in contact te<br />

komen met andere mensen met <strong>diabetes</strong>.<br />

Adres<br />

Bezoekadres: Fokkerstraat 17; Leusden<br />

Postadres: Postbus 470, 3830 AM Leusden<br />

Diabeteslijn: 033 - 463 05 66<br />

info@dvn.nl www.dvn.nl www.sugar.nl (12 - 22 jaar) www.sugarkids.nl (6 - 12 jaar)<br />

Diabetes Fonds<br />

In het kort<br />

Het Diabetes Fonds financiert wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoek is gericht op het<br />

genezen en voorkomen van <strong>diabetes</strong>. Daarnaast is het ook de bedoeling dat de levenskwaliteit<br />

van mensen met <strong>diabetes</strong> verbetert dankzij dit onderzoek. Het Diabetes Fonds geeft ook<br />

voorlichting: als <strong>diabetes</strong> tijdig wordt herkend en behandeld, kunnen ernstige problemen worden<br />

voorkomen.<br />

Fondsenwerving<br />

Jaarlijks collecteren ongeveer 35.000 vrijwilligers voor Geef voor <strong>diabetes</strong>. Het fonds heeft zo’n<br />

120.000 donateurs en ontvangt daarnaast geld van de Sponsorloterij en uit schenkingen en<br />

legaten. De inkomsten worden besteed aan wetenschappelijk onderzoek en voorlichting.<br />

Wetenschappelijk onderzoek<br />

Elk jaar besteedt het fonds ruim vier miljoen euro aan wetenschappelijk onderzoek en de<br />

opleiding van veelbelovende jonge onderzoekers. Bij het onderzoek gaat het om de preventie,<br />

opsporing en behandeling van <strong>diabetes</strong>. Het fonds hoopt dat <strong>diabetes</strong> op den duur geheel kan<br />

word een uitgebannen.<br />

Voorlichting<br />

De voorlichting richt zich op een algemeen publiek, bijvoorbeeld via Teleac. Het fonds wil<br />

duidelijk maken dat <strong>diabetes</strong> een ernstige aandoening is die veel voorkomt: ruim 850.000<br />

Nederlanders hebben <strong>diabetes</strong>, en jaarlijks komen daar zo’n 70.000 mensen bij. Iedereen kan<br />

<strong>diabetes</strong> krijgen: jong en oud, dik en dun. Door goede voorlichting te geven, wil het fonds<br />

bereiken dat mensen <strong>diabetes</strong> eerder herkennen en op tijd hulp zoeken.<br />

Het fonds steunen<br />

Er zijn verschillende manieren om het Diabetes Fonds te steunen. U kunt als vrijwilliger<br />

meehelpen aan de jaarlijkse huis-aan-huiscollecte. U kunt het fonds ook financieel steunen,<br />

bijvoorbeeld door donateur te worden, door een schenking of een legaat. Voor meer informatie

---

kunt u bellen (033 - 462 20 55), mailen (info@<strong>diabetes</strong>fonds.nl) of kijken op de website<br />

(www.<strong>diabetes</strong>fonds.nl).<br />

28. Hulpverlening<br />

Samenvatting<br />

Voor de behandeling van <strong>diabetes</strong> werken verschillende hulpverleners samen in een speciaal<br />

<strong>diabetes</strong>team. Het is afhankelijk van uw klachten, maar ook van uw regio of instelling uit welke<br />

hulpverleners dit team bestaat.<br />

Bij de behandeling van de <strong>diabetes</strong> zelf zijn de huisarts, de internist, de kinderarts, de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige, de praktijkverpleegkundige en de diëtist belangrijke hulpverleners.<br />

Als er problemen zijn met de voeten, kunt u terecht bij een podotherapeut of een pedicure die<br />

zich heeft gespecialiseerd in de verzorging van de ‘diabetische voet’.<br />

Na lange tijd kunnen complicaties ontstaan. Vaak kunnen deze worden behandeld. Hierbij zijn<br />

verschillende medisch specialisten betrokken: de neuroloog (bij aandoeningen van het<br />

zenuwstelsel), de oogarts, de nefroloog (bij nierproblemen), de uroloog (bij erectieproblemen),<br />

de dermatoloog (bij huidproblemen), de vaatchirurg, de cardioloog, de orthopeed (bij<br />

voetproblemen) en de revalidatiearts (als u problemen krijgt met lopen).<br />

Hulp<br />

Diabetesteam<br />

Voor de behandeling van <strong>diabetes</strong> is een goede samenwerking tussen hulpverleners vereist. Zij<br />

werken daarom samen in een <strong>diabetes</strong>team. Dit team bestaat in ieder geval uit: een<br />

behandelend arts, een <strong>diabetes</strong>verpleegkundige, een dietist en vaak ook nog een<br />

praktijkassistente en/of een praktijkondersteuner. Daarnaast kunnen er nog andere<br />

hulpverleners meewerken, bijvoorbeeld een podotherapeut of een oogarts.<br />

Het is moeilijk te zeggen met wie u te maken krijgt. Dit kan afhankelijk zijn van uw klachten,<br />

maar ook van hoe de zaken in uw regio of in uw ziekenhuis geregeld zijn. De een krijgt vooral te<br />

maken krijgen met de huisarts, de ander zal weer door de internist behandeld worden.<br />

Hulpverleners plegen hierover grondig overleg. Zij stellen een persoonlijk behandelplan voor u<br />

op waarin staat welke hulpverlener voor welke taak verantwoordelijk is. Zeker is wel: uw<br />

behandelend arts blijft eindverantwoordelijk voor uw behandeling.<br />

Om ervoor te zorgen dat mensen met <strong>diabetes</strong> de juiste kwalitatieve zorg krijgen, handelt het<br />

<strong>diabetes</strong>team volgens bepaalde richtlijnen. Deze staan beschreven in de Zorgstandaard van de<br />

Nederlandse Diabetes Federatie, opgesteld in opdracht van de overheid. Deze is te vinden op<br />

www.<strong>diabetes</strong>federatie.nl.<br />

Hierna vindt u een overzicht van de hulpverleners waarmee u te maken kunt krijgen.<br />

“Ik ben behandeld in een klein ziekenhuis. Dat had zo z’n voordelen. Ik ben bijvoorbeeld een<br />

keertje meegenomen naar het laboratorium, omdat ik erg nieuwsgierig was naar zo’n<br />

bloedonderzoek. Kom maar mee, zei die arts, en voordat ik het wist stond ik tussen de<br />

laboranten. Vond ik geweldig, ja. Je weet niet wat je ziet. Normaal gesproken zie je die<br />

mensen nooit, terwijl hun werk wel erg belangrijk is.”<br />

De behandeling van <strong>diabetes</strong><br />

Bij de behandeling van de <strong>diabetes</strong> zelf zijn de huisarts, de internist, de kinderarts, de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige, de praktijkverpleegkundige en de diëtist belangrijke hulpverleners.

---

De huisarts: spil in de behandeling<br />

Vaak zult u met uw klachten bij de huisarts terecht zijn gekomen en het kan zijn dat hij of zij de<br />

diagnose <strong>diabetes</strong> heeft gesteld. De huisarts kan veel voor u doen: hij of zij kan u helpen met<br />

de behandeling, u en uw partner informatie geven over <strong>diabetes</strong> en uw vragen beantwoorden.<br />

Ook kan de huisarts verwijzen naar andere hulpverleners die betrokken zijn bij de behandeling<br />

van <strong>diabetes</strong>, zoals de diëtist, medisch specialisten of de wijkverpleging.<br />

Daarnaast kan de huisarts, vaak in samenwerking met de internist, enkele speciale taken<br />

hebben. Dit zijn bijvoorbeeld het aanpassen van de behandeling in bijzondere situaties (zoals<br />

koorts) en het helpen in noodsituaties, zoals bij ernstige hypo’s. Verder kan de huisarts de<br />

periodieke of jaarlijkse controles doen. Bij sommige klachten kan hij of zij u behandelen, zoals<br />

wondjes aan de voet.<br />

Praktische informatie<br />

De kosten van de huisarts worden vergoed door uw zorgverzekeraar.<br />

De internist: de medisch specialist<br />

De internist is onder meer gespecialiseerd in <strong>diabetes</strong>. Vaak zal de internist de diagnose stellen<br />

en een behandeling met u afspreken. Ook zal hij of zij vaak helpen met het instellen van de<br />

medicijnen (insuline of tabletten). Hierbij zal de internist soms lichamelijk onderzoek doen of<br />

andere onderzoeken laten doen, zoals laboratoriumonderzoek. U kunt ook bij hem of haar<br />

terecht met uw vragen over <strong>diabetes</strong>. In sommige gevallen zal de internist u terugverwijzen naar<br />

uw huisarts voor verdere behandeling. De internist is vooral betrokken bij de behandeling van<br />

mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> en mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> die daarnaast nog andere<br />

aandoeningen hebben.<br />

Soms zal de internist verwijzen naar andere hulpverleners, zoals andere medische specialisten,<br />

de diëtist, of de oogarts. De internist zal u daarnaast in contact brengen met een<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundige.<br />

Praktische informatie<br />

U komt via uw huisarts bij de internist terecht. De kosten worden vergoed door uw<br />

zorgverzekeraar.<br />

De kinderarts: voor kinderen met <strong>diabetes</strong><br />

De kinderarts doet hetzelfde als de internist, maar dan bij kinderen met <strong>diabetes</strong>. De ouders<br />

worden altijd nauw bij de behandeling betrokken.<br />

Praktische informatie<br />

U komt via uw huisarts bij de kinderarts terecht. De kosten worden vergoed door uw<br />

zorgverzekeraar.<br />

“Mijn dochter werd behandeld door een kinderarts. Echt een leuke man, knap om te zien ook.<br />

Ze was volgens mij een beetje verliefd op hem. Als we naar hem toe gingen was ze helemaal<br />

zenuwachtig, zat ze eindeloos te tutten. Dertien jaar! Ik lachte me wild...Ik heb het één keer<br />

aan haar gevraagd, maar dat was duidelijk niet de bedoeling. Ik moest niet zo belachelijk<br />

doen, bemoei je met je eigen zaken... Nou ja, het maakte die periode wel wat makkelijker. Ik<br />

zat in elk geval niet met een kind dat met geen stok naar het ziekenhuis te krijgen was...”<br />

De <strong>diabetes</strong>verpleegkundige: voor praktische hulp in het ziekenhuis<br />

Een <strong>diabetes</strong>verpleegkundige is opgeleid als verpleegkundige en heeft zich later gespecialiseerd in<br />

<strong>diabetes</strong>.

---

Diabetesverpleegkundigen kunnen veel voor u doen. Allereerst kunnen zij veel informatie geven:<br />

over de <strong>diabetes</strong> zelf, de behandeling en het aanpassen van de behandeling in bijzondere situaties.<br />

Daarnaast kunnen zij veel praktische hulp geven. Bijvoorbeeld: bij het spuiten van insuline en<br />

het controleren van de bloedglucose.<br />

De <strong>diabetes</strong>verpleegkundige speelt, samen met de internist, ook een belangrijke rol wanneer u<br />

leert om zelf uw bloedglucose te regelen (zelfregulatie). Zij legt u uit wat de gevolgen zijn van<br />

onder andere medicijnen, voeding en beweging op de bloedglucose. Bovendien leert zij u om<br />

hiermee te ‘spelen’, zodat uw bloedglucose onder allerlei omstandigheden goed gereguleerd blijft.<br />

En verder kunt u bij haar terecht met vragen over de praktische gevolgen van de <strong>diabetes</strong>.<br />

Bijvoorbeeld: kan ik op vakantie, kan mijn kind met <strong>diabetes</strong> gewoon naar school, welke hulp<br />

kan ik eventueel thuis krijgen enzovoort. Diabetesverpleegkundigen kunnen u dus helpen om te<br />

leren leven met <strong>diabetes</strong>.<br />

Praktische informatie<br />

Diabetesverpleegkundigen werken in een ziekenhuis of bij een thuiszorginstelling. Er zijn ook<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundigen die zowel voor het ziekenhuis als in de thuiszorg werken. De<br />

begeleiding in het ziekenhuis kan dan thuis een vervolg krijgen en andersom. U zult meestal<br />

door de internist of kinderarts naar de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige worden verwezen. De meeste<br />

zorgverzekeraars vergoeden de kosten van de consulten.<br />

“Ik heb eigenlijk het meest gehad aan de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige. De arts vertelde ook wel<br />

veel, maar dat ging toch een beetje langs me heen. Gewoon omdat het allemaal nog zo<br />

nieuw was. Met de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige kon ik praten over mijn gevoelens en over de<br />

problemen waar ik tegenaan liep, ik kon mijn verhaal kwijt. Soms bel ik de<br />

<strong>diabetes</strong>verpleegkundigen nog wel eens op, ze hebben namelijk een telefonisch spreekuur.<br />

En wat ik zo aardig vind, is dat er ook altijd even gevraagd wordt hoe het verder gaat. De<br />

laatste keer vroeg de <strong>diabetes</strong>verpleegkundige bijvoorbeeld of mijn dochter haar eindexamen<br />

had gehaald. Fantastisch toch?...”<br />

De praktijkverpleegkundige: voor praktische hulp in de huisartspraktijk<br />

Een praktijkverpleegkundige is opgeleid om de huisarts te ondersteunen in bepaalde taken.<br />

De praktijkverpleegkundige helpt u bij het inpassen van de <strong>diabetes</strong> in uw dagelijks leven. Zij<br />

geeft u informatie over wat <strong>diabetes</strong> is, over medicijngebruik, over bloedglucosemetingen,<br />

zelfcontrole, voetverzorging, over de behandeling van te hoge en te lage bloedglucose en hoe<br />

de bloedglucosewaarde beïnvloed wordt door beweging en koorts.<br />

Praktische informatie<br />

Praktijkverpleegkundigen werken altijd, naast de huisarts en de assistente, in de huisartspraktijk.<br />

De diëtist: voor hulp met de voeding<br />

De voeding speelt een grote rol in de behandeling van <strong>diabetes</strong>. Nadat u te horen hebt<br />

gekregen dat u <strong>diabetes</strong> hebt, bent u daarom verwezen naar een diëtist.<br />

Een diëtist kan allerlei voedingsadviezen geven, waaronder:<br />

een persoonlijk voedingsadvies bij uw <strong>diabetes</strong><br />

praktische adviezen in verschillende situaties<br />

leefstijladviezen om af te vallen<br />

voedingsadviezen ter voorkoming of bij hart en vaatziekten<br />

Uw voeding wordt persoonlijk bekeken en zo nodig aangepast aan uw eigen situatie.

---

Praktische informatie<br />

Diëtisten zijn te vinden in het ziekenhuis (polikliniek), bij de thuiszorg of in een privé-praktijk (zie<br />

de Gouden Gids). U kunt worden doorverwezen door uw huisarts, de internist of kinderarts,<br />

maar u kunt ook zelf een afspraak maken. Informeer naar de vergoeding van de kosten bij<br />

zorgverzekeraar.<br />

Apotheker<br />

Medicijnen spelen een grote rol bij de behandeling van <strong>diabetes</strong> en van aandoeningen die vaak<br />

naast <strong>diabetes</strong> voorkomen, zoals verhoogd cholesterol en hoge bloeddruk. Met vragen over uw<br />

medicijnen kunt u terecht bij de apotheek.<br />

Voetproblemen<br />

De podotherapeut: voor de behandeling van voetproblemen<br />

Een podotherapeut is gespecialiseerd in het behandelen van voetproblemen. U kunt veel aan<br />

een podotherapeut hebben, zowel bij kleinere als grotere problemen. Kleinere problemen zijn<br />

bijvoorbeeld: dikke nagels, overtollig eelt, ingegroeide nagels enzovoort. Grotere problemen zijn<br />

onder meer afwijkingen van de stand van de voeten of moeilijk te behandelen wondjes.<br />

Bovendien kan de podotherapeut u advies geven over de voetverzorging en over geschikte<br />

schoenen en sokken. Ten slotte kan de podotherapeut helpen met bijvoorbeeld inlegzolen of andere<br />

aanpassingen van de schoen.<br />

In sommige gevallen kan de podotherapeut een aantal behandelingen door een pedicure laten<br />

doen.<br />

Praktische informatie<br />

Podotherapeuten werken in het ziekenhuis of anders in een privé-praktijk (zie de Gouden Gids<br />

of de website van de Nederlandse Vereniging voor Podotherapeuten: www.podotherapie.nl).<br />

Voor een bezoek aan de podotherapeut moet de huisarts of medisch specialist een verwijzing<br />

geven. Informeer over de vergoeding van de kosten bij uw zorgverzekeraar.<br />

De pedicure (met aantekening ‘diabetische voet’)<br />

Een pedicure is opgeleid voor het verzorgen van voeten. Een pedicure met aantekening<br />

‘diabetische voet’ heeft zich gespecialiseerd in voetverzorging bij mensen met <strong>diabetes</strong>.<br />

Een pedicure is te vinden in het ziekenhuis of in een privé-praktijk (zie de Gouden Gids of<br />

www.provoet.nl). Een pedicure kan vaak helpen bij ‘kleine’ voetproblemen, zoals overtollig eelt<br />

of problemen met de nagels. Een pedicure kan u doorverwijzen naar een arts of podotherapeut,<br />

als zij ‘grotere’ voetproblemen signaleert of vermoedt. De kosten voor een pedicure worden<br />

meestal niet vergoed: informeer bij uw zorgverzekeraar.<br />

Late gevolgen<br />

Neuroloog (bij aandoeningen van het zenuwstelsel)<br />

De neuroloog is gespecialiseerd in aandoeningen van het zenuwstelsel. De neuroloog wordt<br />

ingeschakeld als u last krijgt van late complicaties die te maken hebben met de zenuwen.<br />

Bijvoorbeeld: minder gevoelige voeten en handen of tintelingen.<br />

Oogarts (bij oogproblemen)<br />

De oogarts is gespecialiseerd in aandoeningen van de ogen. Uw ogen worden regelmatig door<br />

de oogarts gecontroleerd. U komt ook met de oogarts in aanraking als u last hebt van late<br />

complicaties die met de ogen te maken hebben. Bijvoorbeeld: voor een laserbehandeling.

---

Nefroloog (bij nierproblemen)<br />

Een nefroloog is een internist die gespecialiseerd is in nierproblemen. U krijgt met hem of haar<br />

te maken als u last krijgt van late complicaties die te maken hebben met de nieren.<br />

Bijvoorbeeld: minder goed werkende nieren.<br />

Uroloog (bij erectiestoornissen)<br />

Een uroloog is gespecialiseerd in problemen met de urinewegen en de mannelijke<br />

geslachtsorganen. U kunt met de uroloog te maken krijgen als u last hebt van klachten op dit gebied.<br />

Bijvoorbeeld: moeite om een erectie te krijgen.<br />

Dermatoloog (bij huidproblemen)<br />

Een dermatoloog is gespecialiseerd in huidproblemen. U krijgt met hem of haar te maken als u<br />

last krijgt van een diabetische voet of met huidontstekingen.<br />

Vaatchirurg (bij problemen met de bloedvaten)<br />

Een vaatchirurg is gespecialiseerd in het opereren van de bloedvaten. Hij of zij wordt<br />

ingeschakeld als er late complicaties zijn die te maken hebben met de bloedvaten.<br />

Cardioloog (bij hartproblemen)<br />

De cardioloog is gespecialiseerd in het hart en de grote bloedvaten. De cardioloog wordt<br />

ingeschakeld als u hiermee problemen krijgt.<br />

Orthopeed (bij ernstige voetproblemen)<br />

De orthopeed is gespecialiseerd in problemen van de gewrichten en wordt ingeschakeld als u<br />

last krijgt van een diabetische voet.<br />

Revalidatiearts (bij problemen met het lopen)<br />

De revalidatiearts is gespecialiseed in hulp bij onder meer problemen met lopen.<br />

Praktische informatie<br />

U komt via uw huisarts bij een medisch specialist terecht. Het kan ook zijn dat u door een andere<br />

medisch specialist wordt verwezen. De kosten worden vergoed door uw zorgverzekeraar.<br />

29. Omgaan met medicijnen<br />

Samenvatting<br />

Voordat medicijnen worden toegelaten, zijn ze uitgebreid onderzocht, onder meer of ze veilig<br />

zijn. Een veilig gebruik van medicijnen hangt echter ook van uzelf af. Het betekent allereerst dat<br />

u uw medicijnen volgens het voorschrift van de arts gebruikt. Daarnaast is het aan te raden dat<br />

u zich goed laat informeren over uw medicijnen.<br />

Mensen met een chronische aandoening gebruiken hun medicijnen vaak lange tijd, jaren, of<br />

zelfs levenslang. Dat blijkt niet altijd zo eenvoudig te zijn. Na verloop van tijd nemen veel<br />

mensen het wat minder nauw met het voorschrift, vaak onbedoeld, soms bewust. Bespreek dit<br />

altijd met uw arts: u kunt risico’s lopen als u van het voorschrift afwijkt.<br />

Vrijwel alle medicijnen kunnen bijwerkingen hebben. Daar kan gelukkig vaak iets aan worden<br />

gedaan. Als u nieuwe, niet direct verklaarbare klachten krijgt nadat u met medicijnen bent<br />

begonnen, of nadat de dosering is aangepast, bespreek deze dan met uw arts. In de bijsluiter<br />

vindt u een opsomming van mogelijke bijwerkingen.

---

Veel mensen gebruiken verschillende medicijnen, soms op voorschrift, soms op eigen initiatief<br />

(zelfzorggeneesmiddelen). Medicijnen gaan niet altijd goed samen. Meld altijd aan de arts<br />

welke medicijnen u al gebruikt, zodat hij of zij daar rekening mee houdt bij het voorschrijven van<br />

nieuwe medicijnen. U kunt ook in de apotheek vragen of uw medicijnen veilig samen gebruikt<br />

kunnen worden. Apotheken hebben een systeem van medicatiebewaking waarmee uw<br />

medicijngebruik in de gaten kan worden gehouden.<br />

In bepaalde situaties moet u extra voorzichtig zijn met uw medicijnen. Tijdens een<br />

zwangerschap, of als u borstvoeding geeft, kunt u sommige medicijnen niet gebruiken omdat ze<br />

schadelijk zijn voor uw kind. Sommige medicijnen beïnvloeden uw reactievermogen, zodat u<br />

niet veilig kunt autorijden of (zware) machines kunt bedienen. Alcohol versterkt of verzwakt het<br />

effect van bepaalde medicijnen, dus pas op met de combinatie.<br />

Met vragen over uw medicijnen kunt u terecht in de apotheek. De apotheek biedt behalve<br />

informatie nog enkele andere diensten die nuttig kunnen zijn, zoals een<br />

geneesmiddelenpaspoort of het thuisbezorgen van medicijnen.<br />

Vooraf<br />

Dit hoofdstuk biedt een overzicht van de belangrijkste onderwerpen op het gebied van omgaan<br />

met medicijnen. Omdat deze onderwerpen voor veel patiënten van belang zijn, wordt de<br />

informatie ook gebruikt in uitgaven over andere aandoeningen. De tekst heeft om deze reden<br />

een algemeen karakter.<br />

Over de onderwerpen in deze tekst is meer informatie beschikbaar, die hier vanwege<br />

ruimtegebrek niet opgenomen kon worden. U kunt deze informatie gratis aanvragen via<br />

info@stichtingseptember.nl. Vermeld in de adresregel: lange versie omgaan met medicijnen.<br />

Veilig medicijngebruik<br />

Veiligheid<br />

In veel behandelingen spelen medicijnen een grote rol. Medicijnen zijn over het algemeen veilig.<br />

Voordat ze worden toegelaten, worden ze uitgebreid getest, eerst in het laboratorium, dan op<br />

dieren, later ook op mensen. Niettemin zijn er risico’s. Medicijnen kunnen bijwerkingen hebben.<br />

Ze gaan niet altijd goed samen met andere medicijnen. Overdosering kan riskant zijn. Dus hoe<br />

veilig ze op zich ook zijn, het blijft nodig om zorgvuldig met medicijnen om te gaan.<br />

Die zorgvuldigheid is een verantwoordelijkheid van de arts die de medicijnen voorschrijft. Hij of<br />

zij moet ervoor zorgen dat het voorschrift veilig is: dat het medicijn een optimale werking heeft,<br />

terwijl er geen of zo min mogelijk bijwerkingen zijn. Zorgvuldigheid is ook een<br />

verantwoordelijkheid van de apotheker die de medicijnen uitgeeft. Hij of zij moet ervoor zorgen<br />

dat u de juiste medicijnen krijgt, in de juiste dosering en met het juiste etiket.<br />

Uw eigen verantwoordelijkheid<br />

Maar natuurlijk is het ook uw eigen verantwoordelijkheid om zorgvuldig met uw medicijnen om<br />

te gaan. In de praktijk betekent dit vooral dat u het voorschrift van de arts volgt.<br />

Dat blijkt veel mensen niet gemakkelijk af te gaan. Heel wat mensen vinden het bijvoorbeeld<br />

moeilijk een kuur helemaal af te maken als ze zich halverwege alweer beter voelen. Ook als<br />

medicijnen langdurig moeten worden gebruikt zoals mensen met een chronische aandoening<br />

dat vaak moeten doen - blijkt het moeilijk de medicijnen volgens voorschrift te blijven gebruiken.<br />

Andere problemen zijn dat mensen bijwerkingen niet opmerken of niet melden aan hun arts.<br />

Soms zijn er praktische problemen, zoals de vraag of u mag autorijden als u bepaalde<br />

medicijnen gebruikt.

---

Lange tijd medicijnen gebruiken<br />

Geen klachten, toch medicijnen slikken<br />

Medicijnen moeten vaak lange tijd worden gebruikt, soms zelfs levenslang. Veel mensen<br />

hebben daar weinig moeite mee: het innemen van de medicijnen wordt een gewoonte, zoals er<br />

zoveel gewoonten zijn.<br />

Maar andere mensen hebben er wel moeite mee. Dat is ook wel te begrijpen: ze hebben geen<br />

klachten, maar moeten toch medicijnen slikken - misschien wel hun hele verdere leven. Zelfs<br />

als u gemotiveerd van start gaat, kunt u op den duur gaan twijfelen over het nut van de<br />

medicijnen. Als u eenmaal bent ingesteld op medicijnen, kan het zijn dat u zich prima voelt. U<br />

kunt dan gaan denken dat u de medicijnen niet meer nodig hebt.<br />

Overleg bij twijfel met uw arts<br />

Als u twijfels hebt over uw medicijnen, bespreek deze dan met uw arts - de huisarts of de<br />

medisch specialist die de medicijnen voorschrijft. Misschien kunt u in overleg proberen uw<br />

medicijngebruik aan te passen. Maar doe dit niet op eigen houtje!<br />

Volhouden<br />

U krijgt uw medicijnen niet voor niets<br />

De beste reden om uw medicijnen volgens voorschrift van de arts te blijven gebruiken is dat u<br />

ze nodig hebt om gezond te blijven, in elk geval zo gezond mogelijk. U krijgt ze niet voor niets.<br />

De medicijnen helpen om uw aandoening onder controle te houden en ze doen dat alleen als u<br />

ze blijft gebruiken.<br />

Weet wat u gebruikt<br />

U zult het misschien gemakkelijker vinden om de medicijnen te gebruiken als u beseft waarom<br />

u ze gebruikt. Waarom heeft de arts ze voorgeschreven? Wat is het effect ervan? Wat gebeurt<br />

er als u ze niet gebruikt?<br />

Voor meer informatie over medicijnen kunt u terecht bij uw (huis)arts of uw apotheker.<br />

Geheugensteuntjes<br />

Als u het innemen van de medicijnen zo nu en dan vergeet, kunnen geheugensteuntjes helpen.<br />

Koppel het innemen van de medicijnen bijvoorbeeld aan vaste gewoonten, zoals een maaltijd of<br />

het tandenpoetsen.<br />

Verslaving<br />

Sommige medicijnen hebben een verslavende werking. Dat betekent dat uw lichaam er steeds<br />

opnieuw om gaat vragen en soms dat u er steeds meer van nodig hebt. Dit geldt bijvoorbeeld<br />

voor benzodiazepinen, die een kalmerende werking hebben.<br />

Als uw arts u dit soort medicijnen voorschrijft zal hij of zij overwegen wat het risico van<br />

verslaving is. In het algemeen geldt dat hij of zij de medicijnen alleen voorschrijft als de kans op<br />

verslaving gering is. Om aan de veilige kant te blijven zal hij of zij vaak de dosering of duur van<br />

het voorschrift beperken.<br />

Geen ‘patiënt’ willen zijn<br />

Een nadeel van medicijngebruik is dat u er steeds aan wordt herinnerd ‘patiënt’ te zijn. Steeds<br />

als u een tablet neemt is de boodschap: u bent ziek. Dat kan vervelend zijn en, soms, een<br />

reden om het minder nauw te namen met het voorschrift.<br />

Zodra u het minder nauw neemt met uw medicijnen, zult u weer klachten krijgen, zullen uw<br />

klachten verergeren of zal uw gezondheid ongemerkt achteruit gaan. Dan bent u verder van

---

huis. Uiteindelijk helpen de medicijnen u dus vooral om u géén patiënt te voelen - ook al lijkt het<br />

soms precies andersom.<br />

Bijwerkingen<br />

Omgaan met bijwerkingen<br />

Medicijnen kunnen bijwerkingen hebben, waardoor het vervelend is ze te gebruiken. De kans<br />

op bijwerkingen verschilt sterk per medicijn en per persoon, maar het is altijd nodig er rekening<br />

mee te houden. Het is aan te raden dat u leert om met bijwerkingen om te gaan. Bedenk dat<br />

aan bijwerkingen vaak iets te doen is.<br />

Informatie over bijwerkingen<br />

Goed omgaan met bijwerkingen betekent allereerst dat u een bijwerking herkent. Zorg dus dat u<br />

op de hoogte bent van de bijwerkingen die een medicijnen kan hebben. U krijgt die informatie<br />

van de arts en de apotheker. Een uitgebreide beschrijving vindt u op de bijsluiter. Bedenk dat u<br />

daar alle bijwerkingen vindt die ooit zijn gemeld. Een deel ervan is erg zeldzaam.<br />

Betrouwbare informatiebronnen zijn daarnaast de Geneesmiddel-Infolijn (0900 - 999 88 00, €<br />

0,20 pm) en www.apotheek.nl.<br />

Vaak is er iets aan bijwerkingen te doen<br />

In veel gevallen kan er wel iets aan bijwerkingen worden gedaan. Dat betekent niet dat u altijd<br />

helemaal van een bijwerking verlost wordt. Soms lukt het niet een bijwerking volledig te<br />

behandelen, soms lukt het zelfs helemaal niet. In het laatste geval is er vaak nog wel een<br />

andere oplossing: overstappen op een ander medicijn.<br />

Toch is het altijd de moeite om te proberen iets aan een bijwerking te doen. Daarom is het ook<br />

altijd nuttig een bijwerking te melden aan de arts die de medicijnen heeft voorgeschreven.<br />

Combinaties van medicijnen<br />

Combinaties kunnen gevaarlijk zijn<br />

Combinaties van verschillende medicijnen kunnen nadelige gevolgen hebben. Dit komt omdat<br />

medicijnen elkaar kunnen beïnvloeden. De werking van een medicijn kan sterker of juist<br />

zwakker worden; in beide gevallen kunnen de gevolgen erg vervelend of zelfs gevaarlijk zijn.<br />

Uw arts behoort te vragen welke geneesmiddelen u gebruikt. Zo kan hij of zij nagaan of u veilig de<br />

cholesterolverlagende middelen kunt gebruiken. Het is erg handig als u een betrouwbaar overzicht<br />

hebt van alle medicijnen die u gebruikt, ook de medicijnen die u zonder recept kunt kopen.<br />

Meditatiebewaking door de apotheek<br />

Apothekers houden het medicijngebruik goed in de gaten met behulp van de computer. Als u bij<br />

een apotheek medicijnen haalt die niet goed samengaan met medicijnen die u al eerder bij die<br />

apotheek haalde, geeft de computer een waarschuwing. In dat geval zal de apotheker de<br />

specialist of huisarts waarschuwen. U krijgt dan een andere combinatie voorgeschreven.<br />

Het systeem werkt alleen goed als al uw medicijnen bij uw apotheek bekend zijn, niet alleen de<br />

medicijnen die u op recept krijgt, maar ook medicijnen die u op eigen initiatief gebruikt, zoals<br />

pijnstillers.

---

Zwangerschap, reactievermogen, alcohol<br />

Medicijnen, zwangerschap en borstvoeding<br />

Medicijnen zijn niet altijd veilig voor vrouwen die zwanger proberen te worden, zwanger zijn of<br />

borstvoeding geven. Het geneesmiddel kan via de bloedbaan van de moeder of via de<br />

moedermelk het kind bereiken en schade veroorzaken.<br />

Meld de arts daarom altijd dat u zwanger probeert te worden of bent of dat u borstvoeding geeft.<br />

Kijk altijd in de bijsluiter als u zelfzorggeneesmiddelen koopt, dus medicijnen zonder voorschrift<br />

van de arts. Bedenk dat ook kruidengeneesmiddelen en alternatieve middelen schadelijk<br />

kunnen zijn voor een kind.<br />

Borstvoeding<br />

Sommige geneesmiddelen kunnen via de moedermelk in het kind terechtkomen. Er zijn<br />

medicijnen waarbij dat geen risico oplevert, maar dat is lang niet altijd zo. Van bepaalde<br />

medicijnen is niet zeker welk effect ze hebben, van andere is bekend dat ze schadelijk zijn.<br />

Medicijnen en het reactievermogen<br />

Sommige medicijnen beïnvloeden het reactievermogen. U wordt er suf van, trager, slaperig,<br />

minder oplettend enzovoort. Sommige medicijnen beïnvloeden uw controle over bijvoorbeeld de<br />

bewegingen van uw armen en benen. Het vervelende is dat u dit zelf niet door hoeft te hebben.<br />

Dit geneesmiddel vermindert het reactievermogen<br />

In zulke gevallen vindt u deze tekst als waarschuwing. Vaak staat de tekst op een aparte gele<br />

sticker, maar soms ook gewoon op het etiket. Kijk altijd in de bijsluiter om welke bijwerkingen<br />

het precies gaat.<br />

Risico’s<br />

Een verminderd reactievermogen levert risico’s op. Als u deze medicijnen gebruikt, is het niet<br />

zonder meer veilig dat u een auto bestuurt of met zware machines werkt. Ook een eindje<br />

fietsen, skaten of een andere sport kan riskant zijn.<br />

Alcohol<br />

Als u deze medicijnen gebruikt en bovendien alcohol drinkt, is het sterk af te raden een auto te<br />

besturen of andere dingen te doen waarbij een verminderd concentratievermogen riskant is.<br />

Medicijnen en alcohol<br />

Medicijnen en alcohol kunnen elkaar over en weer beïnvloeden. In zijn algemeenheid is het dus<br />

aan te raden voorzichtig te zijn om alcohol en medicijnen te combineren. In bepaalde gevallen<br />

vindt u op het etiket of in de bijsluiter een directe waarschuwing.<br />

Gele sticker<br />

Een gele sticker wil zeggen dat een medicijn uw reactievermogen beïnvloed. Alcohol versterkt<br />

dit effect.<br />

Gebruik geen alcohol bij dit middel<br />

Deze tekst op het etiket geeft aan dat de combinatie van het medicijn en alcohol vervelende<br />

effecten geeft: warm, rood gezicht, misselijkheid, hoofdpijn, daling van de bloeddruk<br />

(duizelingen, vooral als u opstaat) en hartkloppingen.<br />

Pas op met alcohol<br />

Een etiket met deze tekst wil zeggen dat de alcohol bepaalde effecten van een medicijn<br />

versterkt. Als u suf wordt van een middel, zal alcohol dit effect versterken.

---

Pas op met alcohol in verband met maagklachten<br />

Sommige medicijnen hebben een irriterende werking op de binnenwand van de maag. Alcohol<br />

versterkt dat effect.<br />

De apotheek<br />

Informatie over medicijnen<br />

Wie medicijnen gebruikt, krijgt te maken met de apotheek. De apotheek zorgt dat u de<br />

benodigde medicijnen krijgt, nadat zij een recept van de arts hebben ontvangen. Met vragen<br />

over uw medicijnen kunt u er dus goed terecht.<br />

Naast het verstrekken van informatie over medicijnen, biedt de apotheek u een aantal andere<br />

diensten.<br />

Medicijnen afhalen<br />

Het recept kan de arts direct naar de apotheek sturen, uw medicijnen liggen dan klaar als u ze<br />

op komt halen. Bij herhalingsrecepten kunt u een vaste afspraak maken over wanneer u de<br />

medicijnen komt halen. Soms kunt u een speciale enveloppe krijgen waarmee u het recept kunt<br />

posten. Ook dan legt de apotheker uw medicijnen vast klaar.<br />

Medicijnen thuis laten bezorgen<br />

Als u slecht ter been bent of een grote hoeveelheid nodig hebt, kan de apotheek in veel<br />

gevallen uw medicijnen thuisbezorgen. Ook hulpmiddelen zoals incontinentiemateriaal kunnen<br />

vaak worden thuisbezorgd.<br />

Medicijnen innemen<br />

Als u problemen hebt met het innemen van uw medicijnen, kunt u dit wi) apotheker vertellen.<br />

Apothekers hebben in hun opleiding geleerd om zelf me dicijnen te maken. Soms is het<br />

mogelijk de medicijnen op maat te maken bijvoorbeeld een drankje in plaats van pillen.<br />

Voorlichting<br />

Naast informatie en advies over medicijnen, heeft de apotheek ook vaak voor lichtingsmateriaal.<br />

Folders over de invloed van bepaalde medicijnen op he reactievermogen bijvoorbeeld. Soms<br />

organiseert de apotheek voorlichtingsbijeenkomsten over bepaalde aandoeningen.<br />

Andere artikelen<br />

Bij de apotheek kunt u niet alleen medicijnen krijgen. U vindt er ook andere artikelen die nuttig<br />

kunnen zijn. Bijvoorbeeld: een internationaal medicijnen-paspoort, wond- en verbandmiddelen,<br />

‘braces’, incontinentiemateriaal, vitaminepreparaten en vloeibare voeding.<br />

30. Late gevolgen<br />

Samenvatting<br />

Na lange tijd kunnen door de <strong>diabetes</strong> nieuwe klachten ontstaan. Deze worden de ‘late<br />

complicaties van <strong>diabetes</strong>’ genoemd. Diabetes kan de kleine bloedvaten beschadigen. Als dit<br />

gebeurt met de zeer kleine bloedvaten in de ogen, kunt u problemen krijgen met het zien.<br />

Ook de nieren kunnen door de <strong>diabetes</strong> worden beschadigd. De nieren spelen onder andere<br />

een rol bij de aanmaak van urine en bij de bloeddruk. Nierproblemen worden pas opgemerkt als<br />

de nieren al erg achteruit zijn gegaan. Door urineonderzoek kunnen problemen al eerder<br />

worden opgespoord.

---

De zenuwen bevinden zich overal in het lichaam. Als de zenuwen door de <strong>diabetes</strong> aangetast<br />

worden, kan dit tot heel verschillende klachten leiden. Voorbeelden zijn: een ‘vol gevoel’<br />

hebben, een vervelend gevoel bij het aanraken van de huid, spierzwakte, moeite met plassen,<br />

erectieproblemen en een droge vagina bij seks.<br />

Door de <strong>diabetes</strong> hebt u een grotere kans op hart- en vaataandoeningen. Dit komt omdat<br />

slagadervervetting door de <strong>diabetes</strong> sneller verloopt. In heel ernstige gevallen kan dit leiden tot<br />

een hartaanval of beroerte.<br />

Door aantasting van zenuwen en bloedvaten kunnen uw voeten beschadigen. Wondjes<br />

genezen niet meer goed, waardoor steeds grotere problemen ontstaan. Regelmatige controle<br />

van uw voeten kan dit soort problemen voorkomen.<br />

Door de <strong>diabetes</strong> kunnen op den duur uw gewrichten stijver worden. Voorbeelden zijn: een<br />

stijve schouder, stijve heupen en handen, moeite om een vinger te bewegen.<br />

Sinds de ontdekking van insuline sterven mensen niet meer aan <strong>diabetes</strong>. Wel kunnen mensen<br />

sterven aan de late complicaties, bijvoorbeeld die van het hart en de grote bloedvaten. U kunt<br />

gelukkig veel doen deze kans zo klein mogelijk te maken, onder meer door uw bloedglucose zo<br />

goed mogelijk te reguleren.<br />

1. Ogen<br />

Om welke klachten kan het gaan?<br />

Minder scherp zien<br />

Minder goed kleuren zien<br />

Het zien van ‘vlokken’, ‘spinnenwebben’ of ‘gordijnen’<br />

Duidelijk slechter gaan zien<br />

Nachtblindheid<br />

Een waas voor de ogen zien<br />

Plotselinge pijn<br />

De ogen minder goed kunnen bewegen<br />

Plotselinge slechtziendheid of zelfs blindheid<br />

Wat kunt u zelf doen?<br />

Omdat iemand niet meteen iets hoeft te merken als er oogproblemen zijn, is het zeer aan te<br />

raden de ogen jaarlijks te laten controleren. Mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> moeten dit een half<br />

jaar na de diagnose voor het eerst laten doen, mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> vijf jaar na de<br />

diagnose. Laat deze controle doen door een oogarts. Een ogentest bij de opticien is niet<br />

voldoende!<br />

Het is sterk aan te raden om bij elke klacht naar de arts te gaan, ook als de klacht weinig last<br />

geeft of snel weer verdwijnt. Ook een klein, eigenlijk onbelangrijk klachtje kan namelijk<br />

betekenen dat er problemen met de ogen zijn. Bij late complicaties van de ogen treden er<br />

pas laat klachten op. Dus als er klachten zijn kunnen deze wijzen op vergevorderde late<br />

complicaties van de ogen! Wanneer u klachten krijgt hoeft dit niet te betekenen dat u late<br />

complicaties van de ogen hebt. Vaak worden dergelijke klachten veroorzaakt door schommelingen<br />

van de bloedglucose (bijvoorbeeld door griep of in het begin van de behandeling).<br />

Raak dus niet meteen in paniek, maar ga wel naar de arts om u te laten onderzoeken.<br />

Een algemene regel voor mensen met <strong>diabetes</strong> is: zorg zo veel mogelijk voor een goede<br />

regulatie van de bloedglucose. Hoe beter dit lukt, hoe kleiner de kans op oogproblemen.<br />

Een hoge bloeddruk verergert oogproblemen. Het is daarom aan te raden ook de bloeddruk<br />

regelmatig te laten controleren. Als de bloeddruk te hoog is kan deze meestal behandeld<br />

worden.<br />

Roken maakt oogproblemen erger. Dit is dus een extra reden om met roken te stoppen!<br />

Tijdens de zwangerschap hebben vrouwen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> een verhoogde kans op

---

oogproblemen. In deze periode is het aan te raden de ogen extra te laten controleren, vooral<br />

in de eerste maanden van de zwangerschap.<br />

Contactlenzen kunnen sommige oogproblemen helpen veroorzaken zonder dat iemand dit<br />

merkt. Een bril heeft daarom de voorkeur, maar mensen hebben niet voor niets voor<br />

contactlenzen gekozen. Het is in elk geval aan te raden de lenzen altijd goed schoon te<br />

maken en te onderhouden. Zachte contactlenzen moeten om het half jaar worden vernieuwd.<br />

Meld altijd aan de opticien dat u <strong>diabetes</strong> hebt.<br />

2. Nieren<br />

Welke rol spelen de nieren?<br />

Al ons bloed stroomt regelmatig door de nieren. In de nieren worden allerlei afvalstoffen uit het<br />

bloed gehaald. Dit zijn stoffen die het lichaam niet meer nodig heeft. Deze stoffen komen terecht in<br />

de urine, die we vervolgens uitplassen. De nieren zijn dus een soort zeef voor het bloed.<br />

Maar de nieren doen nog veel meer. Ze zorgen er bijvoorbeeld ook voor dat andere stoffen juist in<br />

het lichaam blijven. Dit zijn stoffen die het lichaam nodig heeft, zoals eiwitten, mineralen en glucose.<br />

Verder spelen de nieren een rol bij het regelen van onze bloeddruk. Als de werking van de<br />

nieren achteruit gaat, gaat de bloeddruk vaak omhoog. Een hoge bloeddruk zorgt er op zijn<br />

beurt voor dat de werking van de nieren nog verder achteruit gaat.<br />

Om welke klachten kan het gaan?<br />

Diabetes kan op den duur de werking van de nieren verminderen. Dit valt niet meteen op, want<br />

de klachten komen pas als de nieren al sterk achteruit zijn gegaan. Klachten zijn onder meer:<br />

het lichaam houdt vocht vast<br />

jeuk<br />

bleke huid<br />

moeheid<br />

Wat kunt u zelf doen?<br />

Omdat de klachten pas optreden als de werking van de nieren al sterk is verminderd, is het<br />

sterk aan te raden de nieren regelmatig te laten controleren. De regel is: hoe eerder de<br />

achteruitgang van de nieren kan worden behandeld, hoe sterker een verdere achteruitgang<br />

kan worden vertraagd.<br />

De vuistregel bij <strong>diabetes</strong> is: zorg zo veel mogelijk voor een goede regulering van uw<br />

bloedglucose. Ook voor het voorkómen van nierproblemen is dit van belang.<br />

Omdat de nieren veel te maken hebben met de bloeddruk, is het aan te raden een paar keer<br />

per jaar de bloeddruk te laten controleren. Door de bloeddruk zo normaal mogelijk te houden,<br />

wordt de kans op nierproblemen kleiner. Dit geldt vooral voor mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong>.<br />

Het is meestal goed mogelijk de bloeddruk normaal te houden, want aan hoge bloeddruk kan<br />

vaak iets worden gedaan.<br />

Te veel eiwitten en zout kunnen nierproblemen veroorzaken en verergeren. Het is daarom<br />

aan te raden matig te zijn met eiwitten en zout. Eiwitten zitten onder meer in vlees, kaas,<br />

melk, eieren en dergelijke. Een diëtist kan u hier adviezen over geven. Zout zit in veel<br />

producten; probeer zelf minder zout toe te voegen aan het eten.<br />

Het is helaas niet altijd zo dat met deze adviezen nierproblemen altijd voorkomen kunnen<br />

worden. Dit komt omdat bij nierproblemen ook erfelijke aanleg een rol speelt. Sommige mensen<br />

hebben dus al bij hun geboorte een grotere kans op nierproblemen. Zo’n erfelijke aanleg komt<br />

vooral bij mensen met <strong>type</strong> 1 <strong>diabetes</strong> voor.<br />

“Ik ben altijd gespannen als mijn urine wordt getest om te zien of de nieren nog goed werken.<br />

Dat komt omdat mijn grootvader nierproblemen had. Soms heb ik echt van die

---

angstvisioenen, dat ik het ook krijg en dat ik moet spoelen. Bij de laatste controle was ik echt<br />

nerveus, omdat ik de paar maanden daarvoor een beetje met mijn bloedglucose had lopen<br />

kwakkelen. Dus ik dacht: nu is het vast mis. Maar gelukkig was het nog steeds goed...”<br />

3. Zenuwen<br />

Om welke klachten kan het gaan?<br />

Welke klachten iemand krijgt hangt af van welke zenuw precies beschadigd is. Er kunnen dus heel<br />

verschillende klachten ontstaan. Hier vindt u een lijstje met klachten die kunnen voorkomen. We<br />

leggen ze kort uit: vraag eventueel aan uw behandelaar als u er meer over wilt weten.<br />

Klachten van de armen en benen<br />

In de armen en benen kan iemand pijn voelen. Dit geldt met name voor de vingers en tenen.<br />

Soms voelt iemand de pijn als pijnscheuten, soms als prikkelingen of een branderig gevoel, en<br />

soms als krampen (vooral ‘s nachts). Ook komt het voor dat iemand een doof gevoel in handen<br />

en voeten heeft. Gevoelloosheid is een gevaarlijke klacht wanneer deze in de voeten bestaat<br />

omdat dan niet wordt opgemerkt wanneer er beschadigingen aan de voeten ontstaan (zoals<br />

wondjes, blaren enzovoort).<br />

Klachten bil het eten en de spijsvertering<br />

Iemand kan een ‘vol gevoel’ hebben of het kan lijken dat het eten blijft ‘hangen’. Ook langdurige<br />

diarree of juist verstopping komen voor.<br />

Klachten van de huid<br />

Soms is het dragen van kleren moeilijk, omdat het contact van de kleren met de huid een<br />

vervelend gevoel kan geven. Ook de aanraking van de voeten met een laken kan al te veel zijn.<br />

Verder kan iemand een zeer droge huid krijgen of juist veel gaan zweten.<br />

Klachten van de spieren<br />

Iemand kan last krijgen van spierzwakte. Iemand kan dan bepaalde spieren minder goed gebruiken.<br />

Klachten met het plassen<br />

Soms is de urinestraal erg slap. Ook kan het zijn dat iemand de straal of de aandrang tot<br />

plassen niet voelt (waardoor iemand moeite kan hebben zijn plas op te houden).<br />

Klachten over seks<br />

Vrouwen kunnen last krijgen van een droge vagina, mannen kunnen moeite hebben een stijve<br />

penis te krijgen of te houden.<br />

Wat kunt u zelf doen?<br />

Ook hier geldt de vuistregel: door de bloedglucose zo goed mogelijk te reguleren, wordt de<br />

kans op late complicaties kleiner. Als er toch complicaties ontstaan kunnen deze door een<br />

betere regulatie van de bloedglucose vaak beter behandeld worden.<br />

Alcohol kan de complicaties van de zenuwen verergeren. In het algemeen is het advies dat<br />

er niet meer dan twee glazen per dag worden gedronken. (Het maakt niet veel uit wát er<br />

wordt gedronken: bier, wijn, jenever enzovoort.)<br />

Een klacht kan in het begin heel vaag zijn. Door goed op het eigen lichaam te letten wordt<br />

zo’n klacht toch opgemerkt, zodat er snel iets aan kan worden gedaan.<br />

Als iemand nieuwe klachten krijgt en niet weet hoe deze zijn ontstaan, is het aan te raden<br />

met de arts te overleggen.<br />

Natuurlijk is het niet zo dat elke klacht te maken heeft met problemen met de zenuwen.<br />

Bijvoorbeeld: ook een flinke griep kan leiden tot diarree. Of: problemen om een stijve penis te<br />

krijgen kunnen ook veroorzaakt worden door grote drukte (stress) of vermoeidheid (sterker<br />

nog: deze problemen worden bijna nooit alleen door de <strong>diabetes</strong> veroorzaakt).

---

Als iemand klachten krijgt die met de zenuwen te maken hebben, kan hier niet altijd wat aan<br />

worden gedaan. Omdat de klachten zo verschillend zijn, kan ook de behandeling erg<br />

verschillen. Bijvoorbeeld: soms is het nodig ‘s nachts een polsspalk te dragen, zodat de pols<br />

niet bewogen kan worden. Pijn wordt vaak bestreden met pijnstillers.<br />

4 Hart en vaten<br />

Om welke klachten kan het gaan?<br />

Iemand kan pijn op de borst voelen. Bijvoorbeeld: een strak of beklemd gevoel op de borst bij<br />

traplopen, fietsen tegen de wind in of een andere inspanning. Dit kan ook gebeuren als het<br />

erg warm of erg koud is. Pijn op de borst straalt vaak uit naar een arm of naar de kaak. Deze<br />

klachten zijn het gevolg van vernauwing van de slagaderen in de hartspier.<br />

Iemand kan een hartaanval (hartinfarct) krijgen. Ook dan voelt iemand meestal pijn op de<br />

borst, vaak terwijl hij of zij niets bijzonders aan het doen is. Verder kan iemand zich benauwd<br />

en misselijk voelen en gaan braken. Ook het klamme zweet kan uitbreken en vaak voelt<br />

iemand plotseling veel angst. Soms merken mensen met <strong>diabetes</strong> niet dat ze een hartaanval<br />

hebben, omdat hun zenuwen beschadigd zijn.<br />

Ook de slagaders in de hersenen kunnen vernauwen. Dit kan in het ergste geval leiden tot<br />

een beroerte met verlammingen. Hoe erg iemand verlamd kan raken verschilt sterk van<br />

persoon tot persoon.<br />

Als er problemen zijn met de slagaders naar de benen, kunnen er klachten ontstaan bij het<br />

lopen. Iemand krijgt dan pijn in de kuit of bil. Soms gebeurt dit al na een klein stukje lopen,<br />

soms pas als iemand lang heeft gelopen. Door een tijdje stil te staan verdwijnt de pijn. Bij<br />

zeer sterke vernauwing van de slagaders naar het been kan deze pijn ook ontstaan als<br />

iemand niet loopt.<br />

Wat kunt u zelf doen?<br />

Ook hier geldt weer: door de bloedglucose zo goed mogelijk te reguleren, wordt de kans op<br />

problemen kleiner. De adviezen die we hier geven zullen bekend klinken, omdat ze voor<br />

iedereen gelden.<br />

Roken maakt de kans op klachten van het hart en de bloedvaten groter. Dit geldt voor<br />

iedereen, maar de slechte invloed van het roken is bij mensen met <strong>diabetes</strong> nog groter.<br />

Ook overgewicht maakt de kans op vaatafwijkingen groter. Een normaal gewicht maakt de<br />

kans dus kleiner.<br />

Hetzelfde geldt voor de bloeddruk: een hoge bloeddruk maakt de kans op problemen groter.<br />

Het is aan te raden de bloeddruk jaarlijks te laten controleren.<br />

We hebben vet nodig, maar verzadigd vet heeft een slechte invloed op de aderen. Ook het<br />

advies om minder van dit verzadigde vet te eten geldt voor iedereen. Wel is het zo dat dit vet<br />

bij mensen met <strong>diabetes</strong> een nog slechtere invloed op de aderen heeft.<br />

Lichaamsbeweging heeft een positieve invloed op het hart en de bloedvaten: fietsen,<br />

wandelen, gymnastiekoefeningen, zwemmen enzovoort. Bij moeilijkheden met het lopen is<br />

de goede invloed van bewegen goed te merken: door dagelijks te wandelen tot de pijngrens<br />

(niet door de pijn heen!) zal iemand steeds wat verder kunnen lopen.<br />

Als er toch problemen ontstaan kunnen deze vaak behandeld worden. Bijvoorbeeld: pijn op<br />

de borst is soms te verhelpen met medicijnen of door een operatie. Maar omdat het vaak om<br />

ernstige afwijkingen gaat (die niet altijd genezen kunnen worden) is de regel: voorkomen is<br />

beter dan genezen.<br />

“Ik ben eindelijk gestopt met roken. Iedere roker wil natuurlijk graag stoppen, maar ja, je hebt<br />

altijd wel een smoesje bij de hand om toch door te gaan. Die <strong>diabetes</strong> gaf bij mij de doorslag.<br />

Het was een soort grens. Ik dacht: nu is het toch echt uit met dat gepaf.. Het viel eigenlijk nog<br />

mee, al is dat misschien achteraf praten. Al na drie weken of zo merkte ik dat ik de hele dag<br />

niet aan een sigaret had gedacht. Toen wist ik eigenlijk zeker dat ik het zou volhouden. Het<br />

geld dat ik uitgaf aan sigaretten heb ik een tijd opgespaard. Laatst heb ik daarvan iets

---

gedaan wat ik al heel lang wilde: een schilderij kopen. Het is een schilderij van een oude<br />

textielfabriek hier in Twente, met van die rokende schoorstenen. Zo heb ik dus eigenlijk toch<br />

nog wat te roken...”<br />

5. Voeten<br />

Het begin: kleine klachten<br />

De voetproblemen beginnen met kleine klachtjes die niet zo belangrijk lijken. Deze kunnen echter<br />

het begin zijn van steeds grotere klachten. Als deze niet goed worden behandeld, kan in de voet een<br />

wond of infectie ontstaan die niet genezen kan worden. Dit heet een diabetische voet.<br />

Om welke klachten kan het gaan?<br />

De klachten stellen in het begin niet veel voor. Bijvoorbeeld: er zijn grote eeltplekken, de<br />

nagels groeien in, likdoorns, de voeten zijn steeds koud enzovoort. Deze klachten kunnen<br />

ervoor zorgen dat de stand van de voeten niet goed is. Bijvoorbeeld: de tenen schuiven over<br />

elkaar heen.<br />

Later kunnen er wondjes ontstaan. Ook deze lijken nog niet zo veel voor te stellen,<br />

bijvoorbeeld omdat het wondje niet diep is. Het kan ook zijn dat het wondje niet te zien is<br />

omdat het onder een nagel zit. Als de zenuwen in de voet zijn aangetast zal iemand ook<br />

geen pijn voelen, zodat een wondje onopgemerkt kan blijven.<br />

Toch zijn juist deze wondjes vaak het begin van ernstige problemen, omdat ze kunnen gaan<br />

ontsteken. Na een tijdje wordt de wond dan dieper en kunnen bijvoorbeeld het bot, de pezen<br />

of het gewricht beschadigd worden.<br />

Op een gegeven moment ontstaat er een abces: een opeenhoping van etter in de wond. In<br />

ernstige gevallen kan ook het bot in de voet aangetast zijn.<br />

Nog later kunnen er één of meerdere tenen afsterven. Ze zien er dan zwartig uit, soms droog<br />

en soms nat. Nog weer later kan zelfs de hele voet afsterven. De voet moet dan afgezet<br />

worden.<br />

Wat kunt u zelf doen?<br />

Een goede verzorging van de voeten kan veel problemen voorkomen. Zie de desbetreffende<br />

informatie.<br />

Het is aan te raden de voeten heel regelmatig zelf te controleren. Er kan gelet worden op de<br />

stand, de kleur van de huid, de huid zelf en op de nagels. Ook de geur en bijvoorbeeld<br />

eczeem kunnen op een probleem wijzen.<br />

Het is aan te raden de voeten jaarlijks te laten controleren door de arts, ook als er niets aan<br />

de hand is.<br />

Omdat kleine wondjes het begin kunnen zijn van meer ernstige klachten, is het aan te raden<br />

dit soort wondjes goed te verzorgen. Kleine wondjes kunnen het best droog worden<br />

verbonden met een antiseptische zalf en een gaasje (niet met een pleister). Voetbaden of<br />

natte verbanden worden sterk afgeraden.<br />

Als het niet goed lukt de voeten regelmatig te controleren en goed te verzorgen, is het aan te<br />

raden dit door een podotherapeut te laten doen (een podotherapeut is gespecialiseerd in het<br />

behandelen van voetproblemen). Ook zijn er gespecialiseerde pedicures (met ‘aantekening<br />

diabetische voet’). Veel zorgverzekeraars vergoeden (gedeeltelijk) deze kosten.<br />

Het is aan te raden meteen naar de arts te gaan: - bij (rode) verkleuring van de huid<br />

bij vochtige afscheiding uit een wondje<br />

bij een wondje onder de teennagel<br />

bij wondjes of pijn onder een eeltlaag<br />

Als er klachten zijn bij het lopen, wordt de kans op problemen met de voeten groter. In zo’n<br />

geval is het aan te raden extra aandacht aan de voeten te besteden en ze vaker te laten<br />

controleren.

---

6. Gewrichtsproblemen<br />

Om welke klachten kan het gaan?<br />

pijnlijke schouder (‘frozen shoulder’)<br />

stijve heupen<br />

stijve handen<br />

beperkte beweeglijkheid van de voetgewrichten<br />

problemen met het bewegen van een vinger<br />

verhoogde voetdruk<br />

een grotere kans op voetzweren<br />

verdikte huid<br />

Wat kunt u zelf doen?<br />

Als u merkt dat u problemen hebt met uw gewrichten is het aan te raden dit altijd aan de arts<br />

te melden. Er kunnen veel oorzaken zijn voor deze problemen. De arts zal proberen uit te<br />

zoeken wat de oorzaak is, zodat een behandeling kan worden ingesteld.<br />

Door oefeningen te doen houdt u de gewrichten zo beweeglijk mogelijk. Dez( oefeningen<br />

kunt u leren van een fysiotherapeut.<br />

Er zijn medicijnen die kunnen helpen bij gewrichtsproblemen of die helper tegen pijn. Overleg<br />

met uw arts of u baat kunt hebben bij deze medicijnen.<br />

Diabetes is niet dodelijk<br />

Late complicaties<br />

Wel is het zo dat mensen kunnen overlijden aan de late complicaties van dia betes. Er kunnen<br />

bijvoorbeeld problemen met de bloedvaten ontstaan. Als d( bloedvaten in het hart zijn<br />

aangetast, kan dit leiden tot een hartinfarct en kar iemand overlijden. Een ander voorbeeld is:<br />

wanneer er door <strong>diabetes</strong> proble men met de bloedvaten in de nieren ontstaan, kunnen de<br />

nieren niet meer goec werken. Ook daaraan kan iemand overlijden.<br />

Het kan daarom zijn dat iemand met <strong>diabetes</strong> minder lang leeft. Dit geldt voor <strong>type</strong> 1, maar<br />

vooral voor mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong>. Dit komt omdat <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong> vaak laat wordt<br />

ontdekt: mensen hebben dus al een tijd <strong>diabetes</strong> voordat ze worden behandeld. Hierdoor<br />

hebben ze een tijd lang te veel glucose in hun bloed gehad. Het gevolg is dat zij meer kans<br />

hebben op late complicaties van de <strong>diabetes</strong>. Bovendien hebben mensen met <strong>type</strong> 2 <strong>diabetes</strong><br />

vaak andere klachten, zoals hoge bloeddruk en overgewicht. Hierdoor is de kans groter dat zij<br />

eerder overlijden dan andere mensen.<br />

Risico’s beperken<br />

U kunt gelukkig veel doen om de risico’s te beperken, zelf en in samenwerking met de<br />

hulpverlening. Hier wordt veel informatie gegeven die u hierbij kan helpen: informatie over het<br />

reguleren van uw bloedglucose, afvallen, het verlagen van cholesterolgehalte en bloeddruk,<br />

stoppen met roken enzovoort.<br />

31.Meer informatie<br />

Samenvatting<br />

U komt hier adressen van allerlei organisaties, boeken en websites tegen die u kunnen helpen<br />

meer te weten te komen over astma en alles wat daar mee te maken heeft. De meeste<br />

gegevens worden ook op andere plaatsen genoemd. In deze sectie vindt u alles nog een keer<br />

op een rij.

---

Organisaties: steun<br />

Diabetesvereniging Nederland<br />

Diabetes Fonds<br />

Medische informatie<br />

Diabetes<br />

Medicijnen<br />

Zelfzorg<br />

Voeding<br />

Bewegen<br />

Stoppen met roken<br />

Cholesterol<br />

Hoge bloeddruk<br />

Kinderwens<br />

Seksualiteit<br />

Zwangerschap<br />

Erfelijkheid<br />

Kinderen met <strong>diabetes</strong><br />

Hulp<br />

Zorg<br />

Hulpverlening<br />

Zakelijke gevolgen<br />

Ziektekosten<br />

Werk en sociale regelingen<br />

Patiëntenrechten<br />

Klacht indienen<br />

Organisaties: steun<br />

Diabetesvereniging Nederland<br />

Fokkerstraat 17, 3833 LD Leusden<br />

Postbus 470, 3830 AM Leusden<br />

033 - 463 05 66<br />

www.dvn.nl<br />

Cursussen en activiteiten<br />

De Diabetesvereniging Nederland en haar werkgroepen organiseren veel cur sussen en<br />

activiteiten. Zo zijn er basis- en vervolgcursussen over <strong>diabetes</strong> er bijvoorbeeld<br />

themaweekeinden over het gebruik van de insulinepomp of over hypo’s en hypers. Ook zijn er<br />

activiteiten als de Stranddag en het IJsfestijn Alle activiteiten staan onder deskundige leiding<br />

van mensen die zelf <strong>diabetes</strong> hebben. Bel voor het complete aanbod met de Diabeteslijn (033 -<br />

463 05 66 of kijk in de Diabetes Actiefkrant, die drie keer per jaar verschijnt.<br />

Diabeteslijn<br />

033 - 463 05 66 (24 uur per dag, ‘s nachts alleen voor noodgevallen)<br />

Bij de Diabeteslijn kunt u terecht met vragen over de verschillende behandelingsmethoden, de<br />

nieuwste ontwikkelingen en vragen die te maken hebben met de praktische en emotionele<br />

kanten van <strong>diabetes</strong>. Ook partners en andere betrokkenen kunnen de Diabeteslijn bellen. U<br />

kunt er ook terecht voor het bestellen van informatiemateriaal of vragen over de activiteiten van<br />

de DVN.<br />

Diabc<br />

Gratis <strong>diabetes</strong>tijdschrift dat wordt toegestuurd aan leden van de Diabetesver eniging<br />

Nederland.

---

www.Sugar.nl<br />

Internetsite over <strong>diabetes</strong> voor jongeren van 12 - 22 jaar.<br />

SugarKids<br />

Diabetesblad voor kinderen van 6 - 13 jaar. Wordt vier keer per jaar toegevoegd aan de Diabc.<br />

Diabetes Actiefkrant<br />

De Diabetes Actiefkrant verschijnt drie keer per jaar in maart, juli en december. De krant geeft een<br />

overzicht van de landelijke activiteiten en cursussen van de DVN. U vindt er alle activiteiten en<br />

cursussen op een overzichtelijke manier in terug met goede achtergrond- en ervaringsartikelen.<br />

Websites<br />

De DVN heeft drie informatieve en interactieve websites: www.dvn.nl, www.sugar.nl en<br />

www.sugarkids.nl. Een deel van de website www.dvn.nl is exclusief toegankelijk voor leden.<br />

Diabetes Fonds<br />

Stationsplein 139 3818 LE Amersfoort, 033 - 462 20 55<br />

www.<strong>diabetes</strong>fonds.nl<br />

Medische Informatie<br />

Diabetes<br />

Dr. F.J. Snoek, Elke dag <strong>diabetes</strong>, zoeken naar balans<br />

Teleac NOT, Hilversum 2001. Het boek bij de gelijknamige Teleac-cursus.<br />

I.W.F. Elte, Diabetes<br />

Inmerc Wormer, 2003. Boekje in de serie Spreekuur Thuis, waarin verschillende onderwerpen<br />

over <strong>diabetes</strong> aan bod komen.<br />

Internet: www.diep.info<br />

Website over e-learning over <strong>diabetes</strong> en zelfzorg.<br />

Medicijnen<br />

Geneesmiddel-Infolijn<br />

Deze infolijn is een onderdeel van het WINAp, het Wetenschappelijk Instituut der Nederlandse<br />

Apothekers. U krijgt altijd een apotheker aan de lijn. De informatie is zeer betrouwbaar, 0900 -<br />

999 88 00 (ma - vr, 10.00 - 16.00 uur, € 0,20 pm)<br />

Internet<br />

Op de website van het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen vindt u de officiële<br />

registratieteksten van alle in Nederland verkrijgbare medicijnen.<br />

Op de website van het Wetenschappelijk Instituut Nederlandse apothekers vindt u een<br />

begrijpelijke beschrijving van veel medicijnen.<br />

Op www.meldpuntmedicijnen.nl kunt u uw (goede en slechte) ervaringen over het gebruik van<br />

medicijnen kwijt. Uw ervaringen worden gebruikt om de (voorlichting over) medicijnen te<br />

verbeteren.<br />

Boeken<br />

H. Buurma, M. Bouvy, Het juiste medicijn. Den Haag, 2004.ISBN 9059510224

---

Zelfzorg<br />

Voeding<br />

Diabetesliin - 033 - 463 05 66<br />

Voor alle vragen over voeding en <strong>diabetes</strong>, zoals: hoeveel koolhydraten heeft een bepaald<br />

voedingsmiddel, wat is een verantwoord tussendoortje en wat moet ik doen als ik uit eten ga?<br />

deer informatie<br />

Levenslang lekker eten en Levenslang zonnig en lekker eten<br />

Twee kookboeken van de Diabetesvereniging Nederland. De ‘zonnige’ variant s een<br />

mediterraan kookboek. Informatie over bestellen: 033 - 463 05 66.<br />

Hokus Kokus Kinderkookboek<br />

Fen bijzonder speels en leerzaam kookboek van de Diabetesvereniging Neder-and voor alle<br />

kinderen - met <strong>diabetes</strong> - die het leuk vinden om zelf te koken en lie meer over eten willen<br />

weten. Met weetjes, proefjes en opdrachten en 101 heerlijke recepten om zelf mee aan de slag<br />

te gaan. Bij alle recepten staat pet portie de voedingswaarde aangegeven. Informatie over<br />

bestellen: 033 - 463 )5 66.<br />

Voedingscentrum<br />

3ostbus 85700, 1508 CK Den Haag, 070 - 306 88 88, www.voedingscentrum.nl<br />

Dieet bij <strong>diabetes</strong> mellitus<br />

Brochure van het Voedingscentrum. U kunt de brochure aanvragen via www.voedingscentrum.nl.<br />

Eet gezond! Schijf van Vijf<br />

Brochure van het Voedingscentrum over de regels voor goede voeding. U kun le brochure<br />

aanvragen via www.voedingscentrum.nl.<br />

Eetmeter<br />

Vlet deze cd-rom kunt u zelf beoordelen of uw voeding voldoet aan de normen voor een<br />

gezonde voeding. De cd-rom is een uitgave van het Voedingscentrunm kost € 10,-.<br />

Eettabel<br />

De Eettabel van het Voedingscentrum geeft een overzicht van een groot aanta<br />

voedingsmiddelen met de bijbehorende hoeveelheid kilojoules, kilocalorieën ,iwitten,<br />

(verzadigde) vetten, koolhydraten en natrium. U kunt de tabel gebrui Ken om uw eten te<br />

variëren. U kunt de tabel bestellen via www.voedingscentrum.nl. De tabel is ook verkrijgbaar bij<br />

de DVN (033 - 463 05 66).<br />

Bewegen<br />

VebasNSG, de Nederlandse sportorganisatie voor mensen met een beperking<br />

Postbus 200, 3980 CE Bunnik, 030 - 659 73 00, [nfo@nebasnsg.nl, www.nebasnsg.nl<br />

NOC*NSF<br />

Postbus 302, 5800 AH Arnhem, 026 - 483 46 59, info@noc-nsf.nl, www.sport.nl<br />

Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB)<br />

Postbus 64, 6720 AB Bennekom, 0318 - 490 900, info@nisb.nl, www.nisb.nl<br />

Stoppen met roken<br />

Opsteker voor rokers

---

Brochure van de Nederlandse Hartstichting voor mensen die nog niet aan stoppen met roken<br />

toe zijn, maar wel alvast een zetje in de goede richting willen hebben. U kunt de brochure<br />

bestellen via www.hartstichting.nl.<br />

STIVORO, voor een rookvrije toekomst<br />

Postbus 16070, 2500 BB Den Haag, 0900 - 93 90stop. info@stivoro.nl, www.stivoro.nl<br />

Informatielijn ‘Stoppen met roken’: 0900 - 93 90<br />

Bij de informatielijn van STIVORO kunt u informatie beluisteren, brochures bestellen, een<br />

persoonlijk stopadvies krijgen, adressen krijgen van plaatsen waar Stoppen-met-rokencursussen<br />

worden gegeven en doorverbonden worden voor een persoonlijk gesprek (dat laatste<br />

alleen op werkdagen en tijdens kantooruren).<br />

Cholesterol<br />

Te hoog cholesterol<br />

U kunt deze brochure van de Nederlandse Hartstichting bestellen via www.hartstichting.nl.<br />

Helpdesk Stichting Bloedlink<br />

023 - 567 99 33 info@bloedlink.nl, www.bloedlink.nl<br />

Cholesterol Informatie Centrum<br />

Op de website van het Cholesterol Informatie Centrum, www.cholesterol.nl, vindt u uitgebreide<br />

informatie over een verhoogd cholesterolgehalte, de risico’s en de behandelwijzen. Ook vindt u<br />

er informatie over <strong>diabetes</strong> mellitus, harten vaatziekten en een erfelijke aanleg voor verhoogd<br />

cholesterol.<br />

Hoge bloeddruk<br />

Hoge bloeddruk<br />

Deze brochure van de Nederlandse Hartstichting kunt u bestellen via www.hartstichting.nl.<br />

Dieet bij verhoogde bloeddruk<br />

Deze brochure van het Voedingscentrum kunt u bestellen via www.voedingscentrum.nl.<br />

Kinderwens<br />

Seksualiteit<br />

Nederlandse Vereniging voor Seksuologie<br />

Postbus 113, 5660 AC Geldrop, 040 - 285 22 12, www.seksuologen-nederland.nl<br />

Academische Ziekenhuizen<br />

Bijna alle academische ziekenhuizen hebben een polikliniek voor seksuologie. Meestal zijn ze<br />

verbonden aan de afdeling gynaecologie, maar soms ook aan andere afdelingen. Neem via uw<br />

huisarts contact op met het dichtstbijzijnde academische ziekenhuis.<br />

Er zijn ook ziekenhuizen met een diabetenpoli, waar regelmatig een uroloog, gynaecoloog of<br />

seksuoloog werkzaam is.<br />

GGZ-instellingen (voorheen: Riagg)<br />

Sommige GGZ-instellingen hebben een seksuoloog in dienst. Kijk in de telefoongids voor de<br />

dichtstbijzijnde vestiging.<br />

COC<br />

Het COC behartigt de belangen van homoseksuele mannen en vrouwen. U<br />

kunt er onder meer terecht met vragen over seksualiteit.

---

Postbus 3836, 1001 AP Amsterdam, 020 - 623 45 96, info@coc.nl, www.coc.nl<br />

NVSH<br />

De NVSH geeft voorlichting over seksualiteit. U kunt ook seksuele hulpmiddelen bestellen via<br />

internet.<br />

Postbus 64, 2501 CB Den Haag, Infolijn: 0900 - 92 12 (€ 0,45 pm), info@nvsh.nl, www.nvsh0nl<br />

Zwangerschap<br />

Zwangerschapsweekenden<br />

De Diabetesvereniging Nederland organiseert zwangerschapsweekenden. Tijdens deze<br />

weekenden geven een internist en een ervaringsdeskundige heel praktische informatie, u kunt<br />

ook uw vragen aan hen stellen. Meer informatie over deze weekenden krijgt u bij de<br />

Diabeteslijn: 033 - 463 05 66.<br />

Leven met <strong>diabetes</strong>: voor en tijdens je zwangerschap<br />

Brochure van de Diabetesvereniging Nederland. Voor vrouwen met <strong>diabetes</strong> is een<br />

zwangerschap wat ingewikkelder dan voor andere vrouwen. Er kunnen bijvoorbeeld vragen zijn<br />

over erfelijkheid, de kans op complicaties, enzovoort. In de brochure komen veel vrouwen met<br />

<strong>diabetes</strong> aan het woord die over hun eigen ervaringen vertellen.De brochure kost € 2,74 (excl. €<br />

1,30 verzendkosten) en is te bestellen voor leden van de DVN via 033 - 463 05 66.<br />

Zwangerschap en <strong>diabetes</strong><br />

Een boekje waarin 25 vrouwen met <strong>diabetes</strong> vertellen over hun ervaringen.<br />

Een uitgave van Sophia Lambalk. Het boekje kost € 20,00 (€ 15,00 + € 5,00 verzendkosten) en<br />

is bij haar te bestellen: 020 - 640 95 02 of labalca@zonnet. nl.<br />

Kinderen met <strong>diabetes</strong><br />

Leven met Diabetes: als je kind <strong>diabetes</strong> heeft<br />

Brochure van de Diabetesvereniging Nederland.<br />

Als een ouder te horen krijgen dat een kind <strong>diabetes</strong> heeft, zullen er veel vragen opkomen. Wat<br />

is <strong>diabetes</strong>, hoe wordt het behandeld en vooral: hoe zal de toekomst van mijn kind eruitzien? In<br />

deze brochure wordt veel informatie gegeven, verdeeld naar verschillende leeftijdgroepen. Er is<br />

ook aandacht voor de emotionele en sociale gevolgen.<br />

Wippie Wiebelbeen<br />

Voorleesboek over een kabouter met <strong>diabetes</strong>. Voor kinderen van vier tot acht jaar.<br />

Harry Roos. Hoevelaken: Van Zuiden Communications BV, 2000, 36 p.<br />

Hokus Kokus Kinderkookboek<br />

Kinderkookboek voor kinderen met en zonder <strong>diabetes</strong>. Voor kinderen van tien tot veertien jaar.<br />

Trudy Jansen en Nelleke Stegeman. Zeist: Christofoor, 1997, 135 p.<br />

Snuffie leespakket<br />

Het leespakket Snuffie bestaat uit twee boeken. Het eerste is Snuffie, het konijn met <strong>diabetes</strong>,<br />

een voorleesboek voor peuters en kleuters met <strong>diabetes</strong>. Het tweede is 25 uur per dag<br />

<strong>diabetes</strong>, een informatieboek voor de ouders. U kunt deze uitgaven bestellen bij de DVN (033 -<br />

463 05 66) of in de boekwinkel. ISBN nummer voorleesboek: 905986-090-X, ISBN nummer<br />

informatieboek: 90-5986-087-X.

---

Hulp<br />

Zorg<br />

Stichting Witte Kruis<br />

Stichting Witte Kruis is een organisatie die een systeem heeft opgezet voor spoedeisende hulp,<br />

de Witte Kruis Alarmpenning. Wie lid wordt van deze organisatie, krijgt een penning die aan de<br />

pols of om de hals kan worden gedragen. Hierop staat belangrijke informatie, bijvoorbeeld dat u<br />

<strong>diabetes</strong> heeft. Bovendien staat er een alarmnummer op gegraveerd, dat 24 uur per dag bereikbaar<br />

is en waar meer informatie te krijgen is over u, uw <strong>diabetes</strong> en eventueel te nemen<br />

maatregelen. Op die manier kan snel worden ingegrepen op basis van de juiste gegevens. U<br />

kunt zich schriftelijk aanmelden. Leden van de DVN krijgen korting. Een aanmeldingsformulier<br />

kunt u aanvragen via www. wittekruis.nl of bel: 070 - 311 04 86 of voor meer informatie.<br />

Hulpverlening<br />

Eerste Associatie van Diabetes Verpleegkundigen<br />

Postbus 3009, 3502 GA Utrecht, 030 - 299 19 29, www.eadv.nl<br />

Nederlandse Vereniging van Diëtisten<br />

Postbus 526, 3990 GH Houten, 030 - 634 62 22 (bereikbaar van 9.00-16.00 uur en op<br />

woensdag van 9.00-4.00 uur), bureau@nvdietist.nl, www.nvdietist.nl<br />

Nederlandse Vereniging van Podotherapeuten<br />

Noordse Bosje 18, 1211 BG Hilversum, 035 - 624 63 88, www.podotherapie.nl<br />

Pro Voet, Landelijke Organisatie voor de Voetverzorger<br />

Vijftien Morgen 15, 3901 HA Veenendaal, 0318 - 55 13 69, info@provoet.nl, www.provoet.nl<br />

Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie<br />

Postbus 248, 3800 AE Amersfoort, 033 - 467 29 00, hoofdkantoor@kngf.nl, www.kngf.nl<br />

Zakelijke gevolgen<br />

Ziektekosten<br />

Zorgverzekeraars Nederland<br />

Postbus 520, 3700 AM Zeist, 030 - 698 89 11, info@zn.nl, www.zn.nl,<br />

Koepel van zorgverzekeraars<br />

Belastingdienst<br />

0800 - 05 43 (ma - do: 8.00 - 20.00, vr: 8.00 - 17.00 uur) www.belastingdienst.nl<br />

Bij de Belastingdienst kunt u onder meer informatie krijgen over de aftrek van ziektekosten.<br />

Werk en sociale regelingen<br />

Diabeteslijn - 033 - 463 05 66<br />

De Diabeteslijn van de DVN is er ook voor sociaal-maatschappelijke vragen en problemen die te<br />

maken hebben met <strong>diabetes</strong>: verzekeringen, hypotheken, loopbaanbegeleiding,<br />

sollicitatieprocedures, ziekteverzuim, ontslag en keuringen voor rijbewijs en WIA.<br />

Advieslijn Welder<br />

0900 - 480 03 00 (€ 0,30 pm), www.weldergroep.nl<br />

Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid<br />

0800 - 90 51, www.minszw.nl

---

Voor vragen over werk en sociale zekerheid. U kunt bijvoorbeeld vragen stellen over het werken<br />

met een (arbeids)handicap.<br />

Internet<br />

www.handicap.nl (van ANGO)<br />

www.leefwijzer.nl (van de CG-Raad)<br />

www.weldergroep.nl (van Welder)<br />

Stichting De Ombudsman<br />

Postbus 1700, 1200 BS Hilversum, 035 - 672 27 22, Telefonisch spreekuur 0900 - 672 27 22<br />

(ma - vr, 10.00 - 13.30 uur, € 0,30 pm), info@stichtingdeombudsman.nl, www.deombudsman.nl<br />

Stichting StimulanSZ<br />

030 - 230 67 55, info@stimulansz.nl, www.kennisring.nl, www.socialezekerheid.nl<br />

Stichting StimulanSZ is het voormalige 2ZW<br />

Patiëntenrechten<br />

Serie patiëntenrecht (NPCF)<br />

De NPCF (een koepelvereniging van allerlei patiëntenverenigingen) heeft een tiendelige serie<br />

goede boekjes over patiëntenrecht, met onder meer titels als Uw rechten als patiënt (WGBO),<br />

Inzage in uw medisch dossier, Een tweede mening (second opinion), Informatie en<br />

toestemming (In formed consent) en Kinderen, hun ouders en patiëntenrechten. De boekjes<br />

kunnen besteld worden bij de NPCF: 030 - 297 03 03, www.npcf.nl.<br />

Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF)<br />

Postbus 1539, 3500 BM Utrecht, 030 - 297 03 03, www.npcf.nl, npcf@npcf.nl<br />

Informatie over patiëntenorganisaties wordt niet telefonisch verstrekt, maar uitsluitend via de<br />

website of via de Stichting Korrelatie.<br />

Stichting Korrelatie<br />

0900 - 14 50 (€ 0,30 pm, bereikbaar op werkdagen, 9.00 - 18.00 uur) vraag@korrelatie.nl,<br />

www.korrelatie.nl<br />

Klacht indienen<br />

Zorgbelang Nederland<br />

0900 - 243 70 70 (€ 0,10 pm), info@zorgbelang-nederland.nl, www.zorgbelang-nederland.nl<br />

Hier kunt u informatie krijgen over het indienen van klachten. Ook kunt u hulp krijgen bij het<br />

indienen van een klacht.<br />

Centrale Raad van Beroep<br />

Postbus 16002, 3500 DA Utrecht, 030 - 850 21 00, CRvB@rechtspraak.nl, www.rechtspraak.nl